ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ

Ορισμός

   Η πίστη στο μελλοντικό ερχομό ενός μεσσία και γενικότερα ενός σωτήρα στο πολιτικό ή εθνικό επίπεδο, δηλαδή σ' ένα πρόσωπο με εξαιρετικές ικανότητες (χαρισματικό ηγέτη) το οποίο θα λυτρώσει το λαό ή το έθνος από τα προβλήματά του (Λεξικό Μπαμπινιώτη).

Αιτίες

-Άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο καθίστανται ευάλωτα σε αλλοτριωτικές επιδράσεις και μεσσιανιστικά κηρύγματα

-Η μόρφωση σε μια εποχή εξειδίκευσης θυσιάζεται στο βωμό του στυγνού ανταγωνισμού

-η άγνοια και δουλική συμπεριφορά είναι ευεπίφορη σε μεσσιανιστικά κηρύγματα επιτήδειων πολιτικών ή θρησκευτικών ηγετών

-Η μαζική κοινωνία εύκολα διαμορφώνει και τη μαζική συνείδηση,άρα και την ψυχολογία του όχλου,που κάτω από χαλεπές συνθήκες μπορεί να άγεται και να φέρεται ή να ζητά εθνοσωτήρες

-Ο λαϊκισμός και η μαζοποίηση συνάδουν με την ποδηγέτηση του λαού και την προσδοκία της έλευσης Μεσσία.

-το αρνητικό κλίμα της σύγχρονης πολιτικής μας ζωής προλειαίνει το έδαφος για την εμφάνιση τέτοιων αντιλήψεων

-η αδιαφορία των πολιτών,η αμετροέπεια και η αλαζονεία υπονομεύουν το δημοκρατικό πολίτευμα,οπότε ανοίγει ο δρόμος για τη γένεση της ιδέας των εθνικοσωτήρων.Ο δρόμος οδηγεί στον ολοκληρωτισμό και μεσσιανισμό

-η έλλειψη κριτικής ικανότητας οδηγεί στην κυριαρχία της αυθεντίας που μετατρέπεται εύκολα σε Μεσσία.

-η καταλυτική επιρροή των ΜΜΕ που είναι σε θέση να διαμορφώσουν ή να πλάσσουν κοινή γνώμη,ιδίως όταν εξαρτώνται και ελέγχονται από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα

-Ο συνδυασμός ΜΜΕ,παθητικοποίησης κοινής γνώμης,αδιεξόδου κοινωνικών,οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων οδηγεί μοιραία στις μεσσιανιστικές ελπίδες

συνέπειες

στο πολιτικό επίπεδο

-δημιουργεί άβουλα, πειθήνια άτομα, υπηκόους όχι πολίτες και περιστέλλει τη διάθεση συμμετοχής στα κοινά

-το άτομο αποδέχεται την αντιδημοκρατική λειτουργία της πολιτικής, εκχωρώντας στην πολιτική ηγεσία το δικαίωμα να αποφασίζει “για το λαό”, “εν ονόματι του λαού” και όχι “με το λαό”

-μαζοποιεί τους πολίτες που γίνονται ευπειθείς στη συνθηματολογία,στον κενό λόγο, ευάλωτοι στην παραπλανητική ρητορεία

-ευνοεί την επικράτηση αυταρχικών - ολοκληρωτικών καθεστώτων ή αρχηγικών,προσωποπαγών κομμάτων.

στον κοινωνικό χώρο:

-διαμορφώνει μία κοινωνία στην οποία κάποιοι εμφανίζονται ως μεσσίες-λυτρωτές των προβλημάτων,ενώ και το κοινωνικό σώμα αποτελεί τα εκτελεστικά όργανα.

Στον ψυχολογικό τομέα

-δημιουργεί άτομα ανασφαλή, ψυχολογικά εξαρτημένα,χωρίς εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους

-εντείνει την εσωτερική ανασφάλεια, την αβεβαιότητα και το άγχος για το μέλλον.

στον πνευματικό τομέα:

-αδρανοποιεί την κριτική στάση του ατόμου απέναντι στην κοινωνικοπολιτική ζωή.

στην προσωπικότητα:

-υποβιβάζει την αξία και αυτονομία του ατόμου ως ελεύθερου και αυτεξούσιου όντος,που καθορίζει τη ζωή και τις επιλογές του.

προτάσεις

-Συνειδητοποίηση από τον πολίτη του πραγματικού περιεχομένου του μεσσιανισμού και των αρνητικών συνεπειών του.

Οπότε και απαιτείται:

-Ανθρωπιστική παιδεία, που θα διαμορφώνει ελεύθερες και δημοκρατικές συνειδήσεις, αυτόνομες-ολοκληρωμένες προσωπικότητες,ανθρώπους αποφασιστικούς,ενεργούς πολίτες.

-Δημοκρατική οργάνωση της πολιτείας που θα δίνει τον πρώτο ρόλο στους πολίτες,ώστε να αποτρέπεται η λαϊκιστική, δημαγωγική και μεσσιανικού τύπου άσκηση της πολιτικής.

-Συμμετοχή του πολίτη σε συλλογικές δραστηριότητες, ώστε να αντιληφθεί τη δύναμή του συνόλου που βέβαια δεν αποτελεί μάζα,αλλά είναι σύνολο υπεύθυνων,αυτόνομων,δυναμικών προσωπικοτήτων με επίγνωση του ρόλου της στην πολιτική ζωή και του ότι τα προβλήματα αντιμετωπίζονται με συλλογικές προσπάθειες και όχι με τη μεσσιανική παρέμβαση ηγεσιών.

-Η πνευματική ηγεσία οφείλει να αποκαλύπτει τον πραγματικό ρόλο των ηγετών που εμφανίζονται ως μεσσίες, καθώς και τα μέσα που χρησιμοποιούν και να καλλιεργεί μέσα από δημιουργικές της παρεμβάσεις,με έργο και λόγο,τη δημοκρατική συνείδηση των πολιτών

Φ.Πολίτης,Άρθρο από τον Τύπο

Θέμα:Η έννοια του Μεσσιανισμού,οι συνθήκες γέννησής του στην Ανατολή(θεοκρατία,σατραπισμός) και η ασυμβατότητά του με το αδούλωτο ελληνικό πνεύμα.

Θέση:Ο Μεσσιανισμός δε συνάδει με την ελευθερία της σκέψης.Η προσέγγιση του Αληθινού,Αγαθού και Ωραίου επιτυγχάνεται μόνο από τα ελεύθερα πνεύματα,όπως το αρχαίο ελληνικό,που δεν αναμένουν έξωθεν σωτήρες,αλλά αγωνίζονται με τη δύναμη του Λόγου στον καθημερινό στίβο της ζωής

Συγγραφέας=Φώτος Πολίτης (1890-1934)

δημοσιογράφος,κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας,συγγραφέας και σκηνοθέτης.Γιος του λαογράφου Νικόλαου Πολίτη,δέχτηκε ως ένα σημείο την επίδρασή του στον ιδεολογικό και θεωρητικό προσανατολισμό του.Από νεαρή ηλικία τον τράβηξε το θέατρο.Στη Γερμανία,που πήγε να συμπληρώσει τις νομικές του σπουδές,παρακολούθησε μαθήματα σκηνοθεσίας κοντά στο Ράινχαρτ.Στην Ελλάδα διορίστηκε τμηματάρχης στα γενικά αρχεία του Κράτους,ενώ έγραφε άρθρα στις εφημερίδες με θέματα θεατρικά.Οπαδός του δημοτικισμού που έπαιρνε από αυτόν διαστάσεις πνευματικής επανάστασης.Η κριτική του ήταν μαχητική και αδιάλλακτη.Σκηνοθέτης από το 1930 στο Εθνικό θέατρο έχει στο ενεργητικό του σειρά παραστάσεων,ιδίως για τις συζητήσεις που προκάλεσε,καθώς αντέδρασε στην ιστορική,λαογραφική ή μουσειακή ερμηνεία των τραγωδιών.Σκηνοθέτησε <Οιδίποδα Τύραννο>,<Αγαμέμνονα>,<Πέρσες>,<Κύκλωπα>.Υπήρξε παραγωγικότατος εν γένει καθώς σε δυόμιση χρόνια ανέβασε 36 έργα!Για την τραγωδία είχε την απόλυτη άποψη ότι αποτελεί την αποκορύφωση του δράματος της ατομικής πτώσης του μοναχικού ατόμου που παλεύει να κατορθώσει τον εαυτό του αντάξιο του πολιτικού προτύπου στην Πολιτεία.Ίδρυσε,τέλος,την επαγγελματική σχολή θεάτρου του Συνδέσμου Ελλήνων Ηθοποιών,το 1924 και έγραψε τη λυρική και δραματική σάτιρα <Καραγκιόζης ο Μέγας>(1924).

Πραγματολογικά Σχόλια

Σίσυφοι=  Κατά τη μυθολογία είναι ο πιο πονηρός και αδίστακτος θνητός.Ήταν γιος του Αιόλου,ανήκε στο γένος του Δευκαλίωνα,ιδρυτής της Κορίνθου-Εφύρα και βασιλιάς της Κορίνθου,θέλησε να κοροϊδέψει τον Άδη,πρόδωσε στον πατέρα της Αίγινας Ασωπό την απαγωγή της κόρης του από το Δία και κέρδισε το αιώνιο μίσος του.Τιμωρήθηκε να κυλά αιώνια έναν πελώριο βράχο προς την κορυφή ενός βουνού και λίγο πριν φτάσει στην κορυφή να κατρακυλάει πάλι πίσω ο βράχος,ματαιώνοντας την προσπάθειά του.

Τάνταλοι=ο πληθυντικός με υποτιμητική χρήση.Γιος του Δία και της Πλουτώς,κόρης του Κρόνου ή Άτλαντα.Βασίλευσε στη Φρυγία ή Λυδία,στο όρος Σίπυλος.Κατηγορείται ότι αποκάλυψε στους θνητούς τα θεϊκά μυστικά ή ότι,για να δοκιμάσει τους θεούς,σκότωσε το γιο του Πέλοπα,τον μαγείρεψε και τους τον πρόσφερε σε γεύμα.Οι θεοί,για να τον τιμωρήσουν,τον καταδίκασαν να βιώνει αιώνια πείνα και δίψα.

Δαναίδες=οι πενήντα κόρες του βασιλιά Δαναού που τον συνόδευαν όταν έφυγε από την Αίγυπτο,επειδή φοβόταν τους πενήντα γιους του αδερφού του Αίγυπτου.Οι γάμοι με αυτούς εν τέλει έγινα στο Άργος και έβαλε τις κοπέλες τη νύχτα να σκοτώσουν τους άντρες τους.Έτσι κι έγινε εκτός από την Υπερμνήστρια,που δε σκότωσε τον Λυγκέα,γιατί την είχε σεβαστεί.Στον Άδη τιμωρήθηκαν αιώνια να γεμίζουν με νερό ένα τρύπιο πιθάρι.

Ζευς εστιν αιθήρ,Ζεύς δε γη,Ζεύς δ'ουρανόςχώτιτωνδ'υπέρτερον=Απόσπασμα του Αισχύλου,65Α.Μετάφραση:ο Ζευς είναι αιθέρας,ο Ζευς γη,ο Ζευς ουρανός,ο Ζευς τα πάντα και ό,τι υπάρχει ψηλότερο από αυτά.

Μωρές παρθένες-Νυμφίος=αναφορά στην παραβολή του Ιησού για τις δέκα παρθένες,Ματθαίος 25,2,από τις οποίες οι πέντε,μωρές,βρέθηκαν απροετοίμαστες να υποδεχτούν το Νυμφίο,γαμπρό,επειδή δεν είχαν προμηθευτεί λάδι για τα λυχνάρια τους.Έτσι,ενώ πέρασε δίπλα τους ο Νυμφίος,δεν τον είδαν.Νυμφίος είναι ο Ιησούς και μωρές παρθένες όσοι θα βρεθούν απροετοίμαστοι κατά την ώρα της κρίσης.Εδώ μωρές παρθένες είναι όσοι δεν αναγνωρίζουν τις ιδιοΦυίες στο χώρο του θεάτρου και Νυμφίος είναι η ιδιοφυία που θα περάσει δίχως το πλήθος να αντιληφθεί και θα ακολουθήσει απρόβλεπτους δρόμους.

Ύφος

   Ο τόνος του κειμένου είναι επίσημος και διδακτικός.Η αμεσότητα στο λόγο αισθητοποιείται με τη χρήση α΄ενικού και πληθυντικού προσώπου,ο συγγραφέας επιχειρεί να πείσει,οι ρητορικές ερωτήσεις,η επανεμφάνιση όρων,οι παραφράσεις,η δεοντικήτροπικότητα(η στάση του ομιλητή στα λεγόμενά του)οδηγούν σε ύφος επίσημο,με προσεγμένη γλώσσα και επιχειρηματολογία

Συλλογιστική πορεία

Επαγωγικός συλλογισμός.Διαπιστώνει αρχικά την ύπαρξη μεσσιανιστικών τάσεων στους νέους και στη συνέχεια η άποψη επισφραγίζεται με την παράθεση των απόψεων του συγγραφέα,με παραδείγματα-τεκμήρια από την αρχαία Ελλάδα και το παράδειγμα-τεκμήριο του νέου και σε στενό κύκλο με το θεατρόφιλο κοινό της εποχής που αναμένει το μεσσία με το μανδύα του μεγάλου δραματουργού.Μοιραία υπονόμευση ατομικής ζωής.

Σχηματικά

-Διαπίστωση ύπαρξης μεσσιανισμού=τεκμήριο είναι το παράδειγμα του νέου και η επιστολή του

-Διατύπωση θέσης του συγγραφέα=ο Μεσσιανισμός είναι αντίθετος στο ελληνικό πνεύμα

-Απόδειξη θέσης:

1ο επιχείρημα:ο μεσσιανισμός είναι δημιούργημα των ανατολικών ανελεύθερων λαών

2ο επιχείρημα:Οι Έλληνες δεν αναζητούν τη μεταθανάτια σωτηρία,αλλά το Ωραίο,Αληθινό,Αγαθό σε αυτή τη ζωή+τεκμήρια 2ου επιχειρήματος

3ο επιχείρημα:Στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα που συνέλαβε την πληρότητα της ζωής φτάνει μόνο ο ελέυθεροςάνθρωπος+τεκμήριο 3ου επιχειρήματος

4ο επιχείρημα:για τον ελεύθερο άνθρωπο δεν υπάρχει αναμονή έξωθεν σωτηρίας,αλλά κάθε στιγμή είναι αναζήτηση του Αγαθού,Αληθινού,Ωραίου.

5ο επιχείρημα:Οι μεσσίες έρχονται σε αυτούς που δεν τους έχουν αναζητήσει,στους ελεύθερους ανθρώπους+τεκμήρια 5ου επιχειρήματος

Ανακεφαλαίωση επιχειρημάτων:επανάληψη 2ου και 4ου επιχειρήματος με έμφαση στην έννοια της ελευθερίας που αποκλείει για τον ΄Ελληνα το μεσσιανισμό.

Σύνοψη:Διαπίστωση -Διατύπωση θέσης-Απόδειξη θέσης-ανακεφαλαίωση

Συνοδευτικά κείμενα…

Τι είναι Μεσσιανισμός

1.   Μεσσιανισμός είναι η πίστη στην έλευση ενός μεσσία, ενός σωτήρα, ενός δηλαδή πολιτικού ηγέτη με εξαιρετικές ικανότητες που θα λυτρώσει το λαό ή το έθνος από τα προβλήματά του.Ο μεσσιανισμός είναι μια αντίληψη που δε συνάδει με ελεύθερους,αλλά με άβουλα άτομα, με μάζες που εναποθέτουν τις ελπίδες σωτηρίας τους στην έλευση ενός χαρισματικού ηγέτη. Είναι μια θεοκρατική αντίληψη για τη ζωή ανατολικής προέλευσης, αντίθετη προς το ελληνικό πνεύμα.Μεσσίας στα Εβραϊκά σημαίνει “χρισμένος”.Στην Παλαιά Διαθήκη ο όρος χρησιμοποιείται αρχικά για το βασιλιά και αρχιερέα του Ισραήλ.Αργότερα, μετά τη διάλυση της δυναστείας (80-60 π.χ. αι.) που ιδρύθηκε από το Δαβίδ, ο“χρισμένος” βασιλιάς των Εβραίων μετατράπηκε σε μια ιδανική μορφή. Όλο και πιο πολύ η μορφή αυτή φορτίζεται με προσμονές λύτρωσης στο τέλος του κόσμου (εσχατολογία). Η ώρα του Μεσσία θα σήμαινε την περίοδο της θεϊκής κυριαρχίας. Έτσι, οι ελπίδες των Εβραίων δε συνδέονται μόνο με ένα πρόσωπο, αλλά και με ένα νέο αιώνα, που θα έφερνε τη λύτρωση από όλα τα δεινά και πλήρη δικαιοσύνη. Οι προφήτες της Παλαιά Διαθήκης υπόσχονταν συνέχεια την άφιξη του Μεσσία.

   Σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη,η υπόσχεση αυτή εκπληρώνεται στο πρόσωπο του Ιησού.Έτσι, ο υψηλός τίτλος που προτιμάται για το Χριστό στην Καινή Διαθήκη είναι ο “Μεσσίας”.{“Εσείς, όμως, ποιος νομίζετε ότι είμαι;”και ο Σίμων Πέτρος του απαντά: “Είσαι ο Μεσσίας”. Αλλά τους απαγόρευσε να μιλήσουν με οποιονδήποτε γι' αυτόν. (Μάρκ. 8, 29 - 30)}.Πολύ συχνά ο Ιησούς αυτοχαρακτηρίζεται “Υιός του Ανθρώπου”. Στην πραγματικότητα είναι μια απλή παράφραση για τον κάθε άνθρωπο, η οποία όμως συνδέθηκε από την εποχή της εβραϊκής αποκάλυψης με μοτίβα της μεσσιανικής προσμονής. Η υπόσχεση των προφητών δε θα εκπληρωνόταν λοιπόν -σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη- στο γήινο κόσμο, όπως πίστευαν οι Εβραίοι, αλλά με την πνευματική λύτρωση μέσω του Ιησού Χριστού και στον ουρανό. Επειδή οι Εβραίοι αρνούνται μέχρι σήμερα να δεχτούν τη μεσσιανική ιδιότητα του Χριστού, εξακολουθούν να περιμένουν την άφιξη του Μεσσία. Έτσι εμφανίζονται συνεχώς διάφοροι Εβραίοι ως μεσσίες, όπως ο Μπαρ Κοσμπά, ο ΣαββατάιΣεβί κ.ά.

Η πίστη σε κάποιον μελλοντικό βασιλιά και λυτρωτή δεν απαντάται μόνο στην εβραϊκή, τη χριστιανική και την ισλαμική θρησκεία. Ήταν η ελπίδα των καταπιεσμένων για μια δικαιότερη παγκόσμια τάξη και καλύτερες συνθήκες ζωής, που αποτελεί την αιτία της συνεχούς εμφάνισης μεσσιανικών κινημάτων σε διάφορες περιοχές του “Τρίτου Κόσμου”.

(Εγκυκλοπαίδεια των Θρησκειών, εκδ. Αλκυών, Αθήνα, 1994)

2.   Παρ' όλο που οι Εβραίοι ήταν ικανοί να βρουν νόημα ακόμη και στα βάσανά τους, το νόημα φτάνει στην κορύφωσή του στο μεσσιανισμό. Μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτή την έννοια μέσ' από ένα εκπληκτικό γεγονός. Η ιστορική πρόοδος είναι μια δυτική ιδέα - κι άλλοι λαοί την έχουν τώρα αφομοιώσει, αλλά γεννήθηκε στη Δύση. Υπάρχει μια εξήγηση γι' αυτό. Οι απόψεις των άλλων πολιτισμών δημιουργήθηκαν από την άρχουσα τάξη τους, που ένιωθε ικανοποιημένη με τις συνθήκες που επικρατούσαν,ενώ οι Εβραίοι στο μεγαλύτερο μέρος της εποχής που διαμoρφώνονταν ως λαός ήταν ή καταπιεσμένοι ή εξορισμένοι.Ήταν κυνηγημένοι, και σε αυτή την κατάστασημόνο προς μία κατεύθυνση μπορείς να κοιτάξεις: ψηλά. Αυτή η ανοδική κλίση των ελπίδων και των οραμάτων των Εβραίων διαπότισε τη δυτική σκέψη. Ένα καλύτερο αύριο είναι πιθανό, αν όχι εξασφαλισμένο.

Η ελπίδα έχει μεγαλύτερη αγοραστική αξία για την ανθρώπινη ψυχή όταν συγκε­κριμενοποιείται, γι' αυτό και οι Εβραίοι προσωποποίησαν την ελπίδα τους στη μορφή ενός επερχόμενου Μεσσία ή Εκλεκτού. Στη διάρκεια της εξορίας στη Βαβυλώνα αναζητούσαν αυτό το Μεσσία για να φέρει σε πέρας την “επαναφορά των εξορίστων” στην πατρική γη. Μετά τη δεύτερη καταστροφή του ναού, στα 70 μ.Χ., περίμεναν το Μεσσία για ν' αναστρέψει τη διασπορά που ακολούθησε.

Από κει και πέρα η έννοια έγινε πολύπλοκη. Πάντα πυροδοτούμενη απ' την ελπίδα, η ιδέα ενός Μεσσία είχε δύο όψεις: μια πολιτικο-εθνική (που πρόβλεπε το θρίαμβο των Εβραίων πάνω στους εχθρούς τους και την άνοδό τους σε μια σημαντική θέση στα παγκόσμια πράγματα) και μια πνευματικο-διεθνή (όπου ο πολιτικός τους θρίαμβος θα συνοδευόταν από μια ηθική άνοδο διεθνών διαστάσεων). Διάφορα σενάρια υπήρξαν, όπου η ελπίδα ταλαντευόταν ανάμεσα σ' αυτές τις δύο όψεις.

Μια δεύτερη διαφοροποίηση αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο θα 'ρχόταν η εποχή του Μεσσία. Μερικοί περίμεναν έναν πραγματικό Μεσσία, ενώ άλλοι προέβλεπαν ότι ο Θεός θα 'στελνε έναν άνθρωπο που θα τον εκπροσωπούσε άμεσα για να εγκαθιδρύσει την εποχή της παγκόσμιας αρμονίας.

Μια τρίτη τάση αντικαθρέφτιζε τις αναστηλωτικές κι ουτοπιστικές παρορμήσεις μέσα στον ιουδαϊσμό. Ο αναστηλωτικός μεσσιανισμός επιζητούσε την αναδημιουργία των συνθηκών του παρελθόντος και, τυπικά, τη μοναρχία του Δαβίδ εξιδανικευμένη. Ο μεσσιανισμός επίσης διευκόλυνε και την τάση του ιουδαϊσμού για πρόοδο, οραματιζόμενος την Εποχή του Μεσσία ως κατάσταση πραγμάτων που δεν υπήρξαν ποτέ πριν.

   Τελικά, οι μεσσιανιστές είχαν διαφορές κι ως προς το αν η νέα τάξη θα 'πρεπε ν' αποτελέσει μια συνέχεια της προηγούμενης ιστορίας ή αν θα γκρέμιζε τον κόσμο εκ θεμελίων για να τον αντικαταστήσει με μια εποχή που θα ήταν εντελώς διαφορετκή. Καθώς η δύναμη των Εβραίων εξασθενούσε απέναντι σε μια ανερχόμενη Ευρώπη, ο αποκαλυπτικισμός υπερκέρασε τις ελπίδες για μια στρατιωτική νίκη και οι Εβραίοι άρχισαν να υποστηρίζουν όλο καΙ πιο πολύ μια θαυματουργό απολύτρωση. Η Εποχή του Μεσσία θα μπορούσε να ξεπροβάλει οποιαδήποτε στιγμή απότομα καΙ κατακλυσμιαία. Και στις τέσσερις αυτές διαφορετικές καταστάσεις, οι εναλλακτικές λύσεις αλληλοεμπλέκονταν, παρ' όλο που ήταν αντίθετες απ' τη φύση τους. Η μεσσιανική ιδέα αποκρυσταλλώθηκε (και διατήρησε τη ζωντάνια της) μεσ' από τις εντάσεις που δημιούργησαν οι αντιθέσεις των συστατικών της. Η ζωτικότητα της ιδέας υπήρξε μεταδοτική. Ο χριστιανισμός την αναδιαμόρφωσε μέσα στη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, η Ευρώπη του 17ου αιώνα μέσα στην ιδέα της ιστορικής προόδου καΙ ο Μάρξ μέσα στο όνειρό του για μια επερχόμενη αταξική κωνωνία.

Αλλά είτε διαβάζουμε την ιδέα του Μεσσία στην εβραϊκή, τη χριστιανική, την υλιστική ή την αιρετική εκδοχή της, το βασικό θέμα παραμένει ίδιο. Πρόκειται να έρθει μια σημαντική μέρα!

HustonSmith,Οι Θρησκείες του Κόσμου,Μια περιήγηση στις θρησκευτικές παραδόσεις,εκδ.Γκοβόστη,Αθήνα 1995,σελ.195

3. Η ιρανική (περσική) θρησκεία

Στους Ιρανούς είναι χαρακτηριστική η βαθιά διάκριση μεταξύ του “Θεού του καλού” ΚαΙ του “Θεού του κακού”. [...] Ολόκληρος ο κόσμος, κατά τους Ιρανούς, είναι συνεχής πάλη του φωτός καΙ του σκότους. Η πάλη αυτή διαρκεί από αμέτρητα χρόνια: από τη μια, η ομάδα των θεών του ΑχούραΜάζδα (ahuramazda), από την άλλη αρχηγός είναι ο θεός του σκότους, ο διά­βολος.

               Η πάλη όμως αυτή θα καταλήξει, οφείλει στο μέλλον να καταλήξει, στη νίκη του φωτός. [...]

               ΟΙ Πέρσες όμως πώς βλέπουν την επιδίωξη του παραδείσου; Λέγουν: Θα γεννηθεί άνθρωπος που θα λέγεται Σαοσάντ, δηλαδή Μεσσίαc;. Ο άνθρωπος αυτός θα υποφέρει πολλά βάσανα, θα είναι ένα διωγμένο βασιλικό παιδί, αλλά κατόπιν θα έρθει Καιρός που θα καθίσει πάλι στο θρόνο του πατέρα του, θα πιάσει το σπαθί στα χέρια του, ΚαΙ ολόκληρο το Ιράν θα συγκλονιστεί, όλος ο ιρανικός στρατός θα κινητοποιηθεί και θα αρχίσουν την τελική μάχη εναντίον των Τουρανών ( = νομαδικές φυλές που είχαν περικυκλωμένη τη χώρα του Ιράν).Και όταν θα πολεμούν αυτοί, ολόκληρος ο κόσμος θ' αρχίσει να πολεμά, τα πνεύματα του φωτός θ' ανοίξουν μάχη εναντίον των πνευμάτων του σκότους, όλα τα καλά ζώα εναντίον των κακών ζώων, όλοι οι θεοί αρχίζοντας από τον ΑχούραΜάζδα συμπεριλαμβανομένου Και του Τσάρου του σκότους. Για να γεννηθεί όμως ο Μεσσίας, οι άνθρωποι πρέπει να δημιουργήσουν τους κατάλληλους όρους και γι' αυτό πρέπει οι άνθρωποι να δουλεύουν, να κοπιάζουν, να προχωρούν μπροστά στο δρόμο, που οδηγεί στη νίκη εναντίον του θανάτου [...]

Αν.Λουνατσάρσκυ,Εισαγωγή στην Ιστορία των θρησκευμάτων,Π.Σμυρνιώτης,Πανεκδο-

τική “ΑΘΗΝΑ”(σελ. 30-31).

ΠΥΚΝΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

   Με αφορμή μια επιστολή που έλαβε, ο επιφυλλιδογράφος επιχειρεί να τεκμηριώνει τις απόψεις του για το Μεσσιανισμό, δηλαδή την πίστη πως θα έρθει ένας Υπεράνθρωπος, για να σώσει τον κόσμο.Θεωρεί ότι ο Μεσσιανισμός είναι δημιούργημα της Ανατολής, εντελώς αντίθετο προς το ελληνικό πνεύμα. Τεκμηριώνει την άποψή του υποστηρίζοντας ότι οι λαοί της Ανατολής, ως αγέλη πιστών που έχει πάντα ανάγκη από έναν ποιμένα, προτίμησαν και προτιμούν τη λύτρωση που ευαγγελίζονται τα μεσσιανικά θρησκευτικά κηρύγματα.Αντίθετα,οι αρχαίοι Έλληνες δεν κανόνιζαν ποτέ τη ζωή τους με την αναμονή μιας έξωθεν σωτηρίας.Γιατο ελεύθερο άτομο η σωτηρία δε βρίσκεται σε κάποια υπερκόσμια δύναμη, αλλά στην αδιάκοπη και επίπονη αναζήτηση του Ωραίου, του Αγαθού και του Αληθινού,στην ελεύθερη ψυχή που αγωνίζεται να βρει την ουσία της ύπαρξής της, και να αυτοπροσδιοριστεί.Αυτός ο αγώνας είναι, κατά το συγγραφέα, η δραματική ουσία, επειδή είναι και η ουσία της ζωής. Μόνο το ελεύθερο, σκεπτόμενο άτομο, που πρώτο αναγνωρίζει τα γνήσια ηθικά κηρύγματα,δεν περιμένει έξωθεν τη σωτηρία του αλλά αγωνίζεται γι' αυτήν, ξέρει τι είναι κέρδος για τη ζωή του.

Μεσσιανισμός και αρχαίο ελληνικό πνεύμα

   Οι αρχαίοι Έλληνες προσέγγισαν τον κόσμο με τον ορθό λόγο, οι λαοί της Ανατολής με την ενόραση, χωρίς τη μεσολάβηση της λογικής ή των αισθήσεων. Έκφραση αυτού του ενορατικού τρόπου προσέγγισης είναι και ο Μεσσιανισμός,η έξωθεν αναζήτηση σωτηρίας θεϊκής προέλευσης,η εναπόθεση των ελπίδων σε ένα αόριστο μέλλον,εξαρτώμενο από τη θεϊκή βούληση.Οι βασιλείς των ανατολικών λαών συχνά θεωρούνταν εκπρόσωποι θεών ή απόγονοί τους και λατρεύονταν σα θεοί,κυβερνούσαν σε συνεργασία με τα ιερατεία.Η εξουσία τους είναι απόλυτη και ανεξέλεγκτη, καθώς όριζαν τους υπηκόους τους σε ζωή και σε θάνατο.Ο υπήκοος, χωρίς δικαιώματα και προσωπικότητα, αποτελεί μέρος μιας απρόσωπης μάζας, μιας αγέλης που υπακούει τυφλά στον ηγεμόνα και υποτάσσεται στην εξουσία του. Η στάση του απέναντι στην εκμετάλλευση και την καταπίεση της εξουσίας είναι παθητική και μοιρολατρική

   Στην Αρχαία Ελλάδα οι συνθήκες είναι πλήρως διαφορετικές,υπήκοοι δεν υφίστανται,όλοι είναι πολίτες ενσυνείδητοι.Η έννοια του σκεπτόμενου και ενεργητικού πολιτικά ατόμου έχει τη βάση της στην Αρχαία Ελλάδα,οπότε όποια έννοια μεσσιανισμού ή θεοκρατίας απορρίπτεται.Απόρροια αυτής της διαφορετικής στάσης απέναντι στον κόσμο ήταν η δημιουργία δύο εντελώς διαφορετικών πολιτισμών.Το ελληνικό πνεύμα δεν πίστεψε σε αλήθειες που φανερώνει ο θεός στον άνθρωπο (εξ αποκαλύψεως), αλλά αναζήτησε το πρωταρχικό στοιχείο που κρυβόταν πίσω από όλες τις αλλαγές στη φύση.Έτσι, ελευθερώθηκε από τη θρησκεία και τη δεσποτεία. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, όταν αποφεύγει την άγνοια και πλάνη, όταν μπορεί να κατανοήσει και να εξηγήσει τα φαινόμενα που διαμορφώνουν τη ζωή του.Πνευματική και πολιτική ελευθερία αλληλοτροφοδοτούνται. Αυτή είναι και η μεγάλη κατάκτηση του Ελληνισμού. Μπορεί και οι ανατολικοί λαοί να είχαν εθνική ανεξαρτησία, δεν έφτασαν, όμως, ποτέ σε αυτή τη μεγαλειώδη κατάκτηση,στην αλήθεια και ελευθερία που έχουν ως πηγή τους τον ορθό λόγο.Η πόλη-κράτος συνέβαλε στην απομυθοποίηση της εξουσίας.Και τους θεούς τους ακόμη οι έλληνες τους έφερναν στα μέτρα τους.Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ανθρωπομορφισμός τους και η ιδιαίτερη σχέση του έλληνα με αυτούς που χαρακτηρίζεται από σεβασμό και όχι φόβο.Όλα τα άλλα επιτεύγματά τους δεν είναι παρά οι εκφάνσεις αυτής της κατάκτησης. Σ' αυτήν οφείλεται ο φιλοσοφικός στοχασμός, σ' αυτήν η δικαιοσύνη,σ' αυτήν η δημοκρατία, η ρητορεία, το δράμα, η επιστημονική σκέψη και η ελληνική Τέχνη. Έτσι, αναδείχτηκε η αξία του ελεύθερου ανθρώπου μέσα σε ελεύθερη πολιτεία. Ο Έλληνας,αξιπρεπής,πειθαρχεί συνειδητά μόνο στους νόμους. Δε συνθλίβεται από την ανώνυμη και απρόσωπη μάζα, δεν επιζητεί τίτλους, αλλά διατηρεί την επωνυμία του και την προσωπικότητά του μοναδική και ακεραιωμένη, όπως ακεραιωμένα αλλά και αρμονικά δεμένα με το σύνολο στο οποίο ανηκουν είναι τα αγάλματα και οι κολόνες των ναών που φιλοτεχνεί

Η Ελευθερία

ΓΕΝΙΚΑ

1.Η εθνική ελευθερία αποτέλεσε μια από τις βασικότερες μέσα στην ιστορία αιτίες για να χυθούν ποταμοί αίματος.Κι αυτό διότι είναι βασική προϋπόθεση για την κατάκτηση των άλλων μορφών ελευθερίας.

2.Εσωτερική ελευθερία:είναι η πλέον σημαντική,διότι δεν μπορεί να θεωρηθεί ελεύθερος αυτός που είναι αιχμάλωτος των ενστίκτων του,ακόμη κι αν απολαμβάνει εξωτερικές ελευθερίες.Τοπάθος,οιδεισιδαιμονίες,οι προκαταλήψεις είναι ουσιαστικοί εχθροί της,αόρατοι,άμεσοι,συνεχείς.Τότε ο άνθρωπος καθίσταται σκλάβος των παθών του.

3.Η ελευθερία βίσκεται σε ένα ιδανικό,σε μια φιλοσοφική τοποθέτηση που δίνει στον άνθρωπο το έναυσμα δραστηριοποίησης στη ζωή με συνέπεια.

4.Αληθινός πολίτης είναι όποιος ζει με ελευθερίαν ή αποθνήσκει,διά την Ελευθερίαν(Ελληνική Νομαρχία)

5.Ή ελευθερία είναι προσδιοριστική μας ιδιότητα, φυσικό δικαίωμα και ιδεώδες, πρώτιστο αγαθό και υπέρτατη αρχή της ζωής μας". Επομένως, είναι έννοια εγγενής στην ανθρώπινη φύση και αποτελεί ύψιστο κοινωνικό αγαθό.(Κ.Τσάτσος)

6.Ελευθερία της Βούλησης:…Ναι,ναι,σου το 'χω παράπονο Θεέ μου.Γιατί με αρμάτωσες με δίκοπο μαχαίρι;γιατίμ'έκαμες λεύτερο και μου κρέμασες κρίμα στο λαιμό μου;Τι χαρά θα 'ταν κι αλάφρωση να μου 'δινες προσταγές,να με διατάζεις:κάμεαυτό,μην κάνεις εκείνο!να ξέρω τι θες και να ζω,να ενεργώ και να θέλω με σιγουράδα!Τώρα,όλαχάος,και πρέπει εγώ,τοσκουλήκι,να βάλω τάξη.(Ν.Καζαντζάκης)

7.Έμφυτος πασινανθρώποις ο της ελευθερίας πόθος(=Η αγάπη για την ελευθερία είναι έμφυτη σε όλους τους ανθρώπους)(ΔιονύσιοςΑλικαρνασσεύς)

8.Το εύδαιμον το ελεύθερον,τοδ'ελεύθερον το εύψυχον(=Ευτυχία σημαίνει ελευθερία και ελευθερία γενναιοψυχία)(Θουκυδίδης)

9.Ελευθέρους αφηκεπάνταςθεός.Ουδέναδουλον η φύσις πεποίηκε.(=Ελεύθερους όλους ο θεός τους άφησε.Κανένα δεν έκανε η φύση δούλο)(Αλκιδάμας)

10.Η γάρ άγαν ελευθερία έοικεν ουκ εις άλλο τι ή εις άγαν δουλείανμεταβάλλειν και ιδιώτη κξαιπόλει(=Η υπερβολική ελευθερία φαίνεται ότι οδηγεί και τον ιδιώτη και την πολιτεία στην υπερβολική δουλεία)(Πλάτων)

11.Ελεύθερον αντάξιον είναι των πάντων χρημάτων(=Η ελευθερία είναι ίση με όλους τους θησαυρούς του κόσμου)(Ξενοφών)

12.Ελεύθερον αδύνατον είναι τον πάθεσιδουλεύοντα και υπό παθωνκρατούμενον(=Είναι αδύνατο να είναι ελεύθερος εκείνος που είναι δούλος των παθών του και κυριαρχείται από αυτά)(Πυθαγόρας).

13.Οι χώρες καλλιεργούνται καλά,όχι όταν είναι γόνιμες,αλλά όταν είναι ελεύθερες(Μοντεσκιέ)

14.Θεός και ελευθερία είναι η προσευχή μου(Βολταίρος)

15.Προτιμώ την επικίνδυνη ελευθερία,από την ήσυχη δουλεία(Τάκιτος)

ΟΡΙΣΜΟΣ

Με τον όρο ελευθερία εννοούμε τη δυνατότητα του ανθρώπου να ζει χωρίς εμπόδια και περιορισμούς,να πράττει ο,τιδήποτε δεν αντιστρατεύεται το νόμο, την ηθική και τα δικαιώματα του άλλου. Γι' αυτό το λόγο ελεύθερος δεν είναι όποιος κάνει αυτό που θέλει, αλλά αυτό που πρέπει. Το "πρέπει" καθορίζεται από τη λογική, τους γραπτούς και άγραφους νόμους και τη συνείδηση του ατόμου.Εννοείται ένα σύνολο δικαιωμάτων για την τιμή,αξιοπρέπεια,ανεξαρτησία του ανθρώπου.Συνίσταται στην κυριαρχία στους ίδιους τους εαυτούς μας και στην απαλλαγή από κάθε κοινωνικό καταναγκασμό.Η ελευθερία είναι πάνω απ' όλα αγαθό και υπέρτατο δικαίωμα όλων των ανθρώπων, δικαίωμαφυσικό, αναφαίρετο και αναπαλλοτρίωτο.Δε χαρίζεται όμως, αλλά κατακτιέται με αγώνες και διατηρείται με θυσίες.Ο Ν. Καζαντζάκης αναφέρει: "Απ' όσα κατάλαβα στα λίγα χρόνια που ζω και ζώνουμαι, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω' είναι κάστρο και το παίρνεις με το σπαθί σου.Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά, είναι σκλάβος".

ΕΙΔΗ

Α.Ατομική ελευθερία είναι η δυνατότητα ανεμπόδιστης έκφρασης της ατο­μικής βούλησης και άσκησης των ατομικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο του δικαίουκαι της ηθικής. Τα ατομικά δικαιώματα κυρίως αφορούν στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, στο απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής, στο απόρρητοτης επικοινωνίας, στην ανεξιθρησκία κ.λπ.

β. Πολιτική ελευθερία είναι η δυνατότητα ανταπόκρισης του πολίτη στον πολιτικό του ρόλο με την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων (κυρίως του "εκλέ­γειν" και "εκλέγεσθαι") και την ουσιαστική συμμετοχή στη διαχείριση των κοι­νών και της εξουσίας.

γ. Κοινωνική ελευθερία περιλαμβάνει την κατοχύρωση των κοινωνικών δι­καιωμάτων που αποσκοπεί στην κατάργηση της κοινωνικής ανισότητας και τωνδιακρίσεων με αποτέλεσμα την πραγμάτωση της ισότητας και της ισονομίας.

δ. Εθνική ελευθερία είναι η δυνατότητα έκφρασης της συλλογικής βούλησης ενός έθνους στο πλαίσιο των αρχών του διεθνούς δικαίου. Η εθνική ελευθερία διασφαλίζεται όταν η εθνική βούληση λειτουργεί ανεμπόδιστα, όταν το έθνος αποτελείται από ελεύθερα άτομα.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

            α. Κλασσική αρχαιότητα: ισονομία, ελευθερία λόγου, παρρησία, το "ισηγορίειν".

            β. HabeasCorpus, Αγγλία (1679): προστασία από παράνομη κράτηση.

            γ. Αμερικάνικη διακήρυξη δικαιωμάτων (1776): ισότητα, ελευθερία τύπου, αλλά και ελευθερία οικονομική και θρησκευτική.

            δ. Διακήρυξη δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη στη Γαλλία (1789): ισότητα, ελευθερία, αδελφότητα.

            ε. Χάρτης Ο.H.E. (1948): διασφάλιση ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.

Ελευθερία και δημιουργία: Η ελευθερία έχει άμεση σχέση με τη δημιουργία, αποτελώντας βασική προϋπόθεσή της. Αν ο άνθρωπος δε ζει ελεύθερος στα πλαίσια μιας ελεύθερης κοινωνίας, δεν μπορεί να δημιουργήσει, να μορφοποιή­σει τις ιδέες και τις ανησυχίες του. Το ίδιο ισχύει και για τα κοινωνικά σύνολα. Η ιστορία αποδεικνύει πως σε περιόδους ανελευθερίας η δημιουργία είναι σχε­δόν ανύπαρκτη ή αν υπάρχει είναι υποτονική και αναιμική. Χαρακτηριστικόπαράδειγμα αποτελεί η ανεπαρκής δημιουργία του Μεσαίωνα. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερο ον και γι' αυτό "φύσει" δημιουργικό ον. Ο αγώνας τουγια την ελευθερία ταυτίζεται με τον αγώνα για δημιουργία.

Ελευθερία και νόμοι: Η κοινωνία είναι μια αναγκαιότητα, αφού ο άνθρωπος μπορεί να υπάρξει σαν ατομικότητα μόνο μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Χρειά­ζεται, λοιπόν οριοθέτηση της ελευθερίας του προκειμένου να μη θίγεται η ελευ­θερία των συνανθρώπων του. Οι νόμοι οριοθετούν την ελευθερία μας, ότανείναι κανόνες δικαίου και εκφράζουν τη συλλογική βούληση. Χωρίς αυτούς ταόρια της ελευθερίας και η τήρηση τους εναποτίθενται μόνο στη λογική, τη συνείδηση του καθενός και τους άγραφους νόμους, τα οποία δε λειτουργούν μεασφάλεια, αφού δεν υπάρχει τέλεια κοινωνία με τέλειους πολίτες. Επομένως, οι νόμοι δεν περιορίζουν την ελευθερία των πολιτών, αλλά αποτελούν ασφαλι­στικές δικλείδες για την πραγμάτωσή της.

Ελευθερία και ευθύνη: Ο άνθρωπος, επειδή είναι έλλογο και αυτόβουλο ον, έχει την υποχρέωση να λογοδοτεί για κάθε πράξη ή παράλειψή του, υπολογί­ζοντας και αναλαμβάνοντας το βάρος των συνεπειών κάθε δραστηριότητάς του. Η υποχρέωση αυτή συνιστά τις ευθύνες του απέναντι στον εαυτό του και στο κοινωνικό σύνολο. Γι' αυτό και η ευθύνη αποτελεί έκφραση της εσωτερικής- ηθικής του ελευθερίας. Δεν προηγείται της ελευθερίας, αφού η ελευθερία είναι μητέρα της ευθύνης. Συγκεκριμένα, η παιδεία -που πραγματώνεται σε μια ελεύθερη πολιτεία- διαπλάθει ηθικά το νεαρό άτομο, καλλιεργεί την εσωτερική τουελευθερία, με αποτέλεσμα να το οδηγεί στην ανάληψη των ευθυνών του.

            Η αξία της ελευθερίας:

1. Ευνοεί την έρευνα και την κριτική, με αποτέλεσμα να καλλιεργούνται οι τέχνες και τα γράμματα και να αναπτύσσονται οι επιστήμες.

2. Συμβάλλει στη διάδοση των ιδεών και των γνώσεων αποδεσμεύοντας τον άνθρωπο από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Έτσι, τον οδηγεί στην αλήθεια.

3. Απαλλάσσει τις ανθρώπινες σχέσεις από την υποκρισία, την καχυποψία και το φόβο και ενισχύει την αμοιβαία εμπιστοσύνη.

4. Διαμορφώνει τις κατάλληλες συνθήκες για να αξιοποιεί ο άνθρωπος τις ικανότητες του και να δημιουργεί. Έτσι, αυξάνεται η απόδοση, η παραγωγικότητακαι ενισχύεται η οικονομία με τη συνακόλουθη αναβάθμιση του βιοτικού επι­πέδου.

5. Η ελευθερία αποτελεί θεμελιακό ανθρώπινο δικαίωμα που σ' ένα φιλελεύθερο πολίτευμα αποβαίνει απαραίτητη προϋπόθεση για τη λήψη πρωτοβουλιών και αποφάσεων στοιχείων αναγκαίων για την πρόοδο.

6. Η ελευθερία του πολίτη ενισχύει την υπευθυνότητά του, γιατί οδηγεί στη συνειδητοποίηση τόσο των δικαιωμάτων, όσο και των υποχρεώσεών του. Επομένως, συμβάλλει στην ομαλή πολιτειακή λειτουργία.

Ελευθερία και σύγχρονος άνθρωπος: Στη σύγχρονη εποχή η ελευθερία (νο­μική, κοινωνική, πολιτική) παρουσιάζεται διασφαλισμένη και νομικά κατοχυ­ρωμένη για τους κατοίκους των αναπτυγμένων χώρων του πλανήτη. Ωστόσο, οσύγχρονος άνθρωπος δεν έχει αποδεσμευτεί από τα πάθη και τις αδυναμίεςτου, γιατί έχει παραδοθεί στην εξουσία των ίδιων των δημιουργημάτων του. Επομένως, διαθέτει εξωτερική ελευθερία, την οποία δεν μπορεί να αξιοποιήσει, αφού στερείται την εσωτερική.

Η απώλεια της εσωτερικής ελευθερίας διαπιστώνεται:

1.     από την ασύμμετρη ανάπτυξη του συγχρόνου πολιτισμού, που υπερτονίζει τηνυλική διάσταση και εκποιεί την ηθικοπνευματική. Έτσι, ο άνθρωπος γίνεται υποχείριο των υλικών μεγεθών, τα οποία καθιστά αγώνισμα ζωής.

2.     στην αδυναμία του ανθρώπου να συλλάβει την πολυπλοκότητα και τη συνθετότητα της σύγχρονης ζωής. Οι αλματώδειςτεχνολογικές εξελίξεις καθιστούντον άνθρωπο μηδαμινό, ενώ η αυξανόμενη ειδίκευση τυποποιεί τη σκέψη του

και τον καταδικάζει σε πνευματική μονομέρεια.

3. στον υλικό ευδαιμονισμό που έχει ταυτίσει την άνεση με την ευτυχία, προ­τάσσοντας το "έχει" στο "είναι". Επομένως, ο άνθρωπος θεοποιεί το χρήμακαι γίνεται δέσμιος πλαστών και δευτερευουσών αναγκών που του επιβάλλειη διαφημιστική προπαγάνδα.

4. στην τελειοποίηση των έντεχνων μηχανισμών προπαγάνδας και παραπληροφόρησης, κυρίως των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η υπερπληροφόρηση πουπροσφέρουν οδηγεί στην πνευματική σύγχυση, την αποπληροφόρηση και τηνπαθητικοποίηση, με αποτέλεσμα οι δέκτες να χάνουν την ιδιαιτερότητά τους, να μαζοποιούνται και να χειραγωγούνται.

5. στην ηθική κρίση που ταλανίζει το σύγχρονο άνθρωπο. Η υπέρβαση παλιών' διαχρονικών αξιών δε συνοδεύεται από τη δημιουργία νέων με αποτέλεσμα ο σύγχρονος άνθρωπος να εξελίσσεται σε έναν ανάλγητο αμοραλιστή, υπο­δουλωμένο στις αδυναμίες και τα πάθη του.

6. στον αστικό τρόπο ζωής που, ενώ φαινομενικά απελευθερώνει τον άνθρωπο από τον κοινωνικό έλεγχο, ουσιαστικά τροχοπεδεί την επικοινωνία και τυ­ποποιεί τις ανθρώπινες σχέσεις. Έτσι, ο κάτοικος των μεγαλουπόλεων γίνεται ερημίτης και δέσμιος της μοναξιάς του.

7. στη δυσλειτουργία των βασικών φορέων κοινωνικοποίησης -κυρίως της οικογένειας και της εκπαίδευσης- που προβάλλουν σαθρά πρότυπα με αποτέλεσμανα μη διαμορφώνουν συγκροτημένες προσωπικότητες. Αντίθετα, ενισχύουντην άκριτη υποταγή και το συμβιβασμό στα κελεύσματα των οικονομικών καιπολιτικών σκοπιμοτήτων.

8. στα φαινόμενα αναξιοκρατίας, κοινωνικής αδικίας και πελατειακών σχέσεων που καταργούν στην πράξη τα ανθρώπινα δικαιώματα και φαλκιδεύουν το δημοκρατικό πολίτευμα.

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ:

1. Χρειάζεται προσωπική θέληση για αυτογνωσία και αυτοπειθαρχία, αυτοκυριαρχία και επιμονή.

2. Επιβάλλεται η υπέρβαση αδυναμιών, παθών και εξαρτήσεων με την ατομική συνειδητοποίηση .

3. Είναι ανάγκη να επιτευχθεί η επανιεράρχηση των αρχών και των αξιών τόσο του ανθρώπου, όσο και του πολιτισμού. Κατά το Φρόιντ οι άνθρωποι θα είναι εσωτερικά ελεύθεροι όταν ο πολιτισμός θα γίνει από "πηγή δυστυχίας" πολι­τισμός πανανθρώπινης ευτυχίας και δημιουργίας.

4. Απαιτείται ανθρωπιστική κοινωνική αγωγή και παιδεία.

5. Προϋποτίθεται υγιές πλαίσιο δημοκρατικής λειτουργίας των θεσμών, αφού οι έννοιες ελευθερία και δημοκρατία είναι αλληλένδετες.

6. Για να αξιοποιήσει ο άνθρωπος τις ελευθερίες που του παρέχονται θα πρέπειόχι μόνο να κατοχυρώνονται όλες οι μορφές ελευθεριών, αλλά και να διασφαλίζεται η μεταξύ τους σχέση.

7. Χρειάζεται να κατοχυρώνεται από ένα σύστημα δικαιοσύνης και να εδράζεται στην αλήθεια, τόσο του ατόμου, όσο και της πολιτείας.

"Λοιπόν ένας τρόπος απομένει, -γράφει ο Μ. Ανδρόνικος- για να νιώθεις ελεύθερος: να χρειάζεσαι όσο λιγότερη ελευθερία μπορείς ή με άλλα λόγια να έχεις πολύ λίγες ανάγκες, αυτό που λένε οι φιλόσοφοι, να μην εξαρτιέσαι από τον υλικό κόσμο, αλλά να κλειστείς στον εαυτό σου και στον πνευματικό στο­χασμό που κανένας δεν μπορεί να σου τον δεσμεύει. Ακόμα και μέσα σε μια_λακή αισθάνεσαι τότε ελεύθερος. Αν μπορείς να αισθάνεσαι ελεύθερος καιμέσα σε κελί, τότε θα πρέπει να μπορείς να αισθάνεσαι πολύ πιο ελεύθερος, όταν το κελί σου απλώνεται σ' ολόκληρη τη γη".

Ολοκληρωτισμός

Η κοινωνία ως οργανωμένο σύνολο στηρίζει τη λειτουργία της στο πολίτευμα, που ανάλογα με την ποιότητα και τους όρους του, συμβάλλει στην πρόοδο του συνόλου. Αντίθετα, το ολοκληρωτικό πολίτευμα αντικατοπτρίζει μια κοινωνία, στην οποία η μυστική αστυνομία και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης εξασφαλίζουν την υπακοή, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να έχει ενότητα σκοπού μεταξύ των μελών της.

ΟΡΙΣΜΟΣ

Πρόκειται για το καθεστώς εκείνο που υποτάσσει τους πολλούς στη θέληση των ολίγων ή του ενός.Το άτομο εξαφανίζεται και το κράτος έχει στα χέρια του το σύνολο των εξουσιών και των προνομίων,που τα ασκεί με αυθαίρετο τρόπο και καταπιεστικό,ενώ δεν αποδέχεται καμία μορφή αντιπολίτευσης.Επιβάλλεται αυθαίρετα και λειτουργείανελεύθερα και καταπιεστικά,αφού περιορίζει τα αναφαίρετα δικαιώματα των ατόμων.

ΕΙΔΗ

α. Βασιλεία, β. Δικτατορία, γ. Ολιγαρχία, δ. Ναζιστικά, φασιστικά καθεστώτα,Απόλυτη Μοναρχία,μονοκομματικό κράτος.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ

-Παροχή "άρτου και θεαμάτων"

-Αντλεί τα επιχειρήματά του από ιδεολογίες,θρησκευτικό φανατισμό,ιδέες ισχυρών προσωπικοτήτων(προσωπολατρία),που επιβάλλουν και επιβάλλονται άλλοτε με την πειθώ και άλλοτε με τη βία.

-Ο Ολοκληρωτισμός ακυρώνει το αγαθό της ελευθερίας.

-Πολιτική του "διαίρει και βασίλευε"

-Μαζοποίηση του λαού’

-Χρήση έντεχνων μηχανισμών προπαγάνδας

-Αμοιβαία καχυποψία μεταξύ κυβερνόντων και κυβερνωμένων

-Αυθαίρετη θέσπιση νόμων ή καταστρατήγηση του συντάγματος

-Νομιμοποίηση της κοινωνικής ανισότητας

-Αυστηρή αστυνόμευση

-Έλεγχος των μέσων μαζικής ενημέρωσης, μονοφωνία, λογοκρισία

-Περιχαρακωμένη χαμηλής ποιότητας παιδεία

ΑΙΤΙΑ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ:

1. Οι τάσεις αρχομανίας συχνά ωθούν φιλόδοξους ηγέτες ή ισχυρές κοινωνικές ομάδες να διεκδικούν την εξουσία και να επιβάλλονται στις λαϊκές τάξεις

2. άτομα ή σύνολα που επιδιώκουν να αποκομίσουν οικονομικά οφέλη σε βάρος του συλλογικού συμφέροντος υποκινούν κατάληψη της εξουσίας με αυθαίρετο τρόπο.

  3. Η κατάχρηση της εξουσίας υπέρ του ενός ή των ολίγων εξασφαλίζει εκτός από οικονομική άνεση και άμεση ικανοποίηση όλων των επιθυμιών τους,απαλλάσσει από υποχρεώσεις και υποταγή σε κανόνες.

  4.Αρκετές φορές τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ενισχύονται και ενθαρρύνονται από δόλιες κυβερνήσεις άλλων γειτονικών κρατών, γιατί μ' αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνουν συμπαράσταση και εξυπηρέτηση των επεκτατικών βλέψεών τους.

5.Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ενός λαού αποτελεί το κατάλληλο έδαφος για να καρποφορήσουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα.

6.Η ιδεολογική σύγχυση και η κατάργηση κάθε μέτρου και ορίου αποτελούν βασικούς λόγους γένεσης ολοκληρωτισμού που ασκείται από έντεχνους μηχανισμούς.

7.Η αδιαφορία για τα κοινά,η απολιτικοποίηση,η αδυναμία εκδήλωσης κριτικής στάσης,η υλιστική αποχαύνωση που συνεπάγεται ο υλοκρατούμενος τρόπος ζωής ενισχύει την επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων.

8.Η κρίση που διέρχονται οι δημοκρατικοί θεσμοί λόγω του υπερπληθυσμού και της αδυναμίας άμεσης αντιπροσώπευσης, δίνει συχνά τη δυνατότητα σε επίδοξους "τυράννους" να παρουσιάζουν ως ενδεικνύμενη τη λύση του ολοκληρωτισμού.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ:

1.Στον πολιτικό τομέα:δεν υπάρχει διάκριση εξουσιών με αποτέλεσμα να συντελείται κατάχρηση εξουσίας υπέρ του ενός και των ολίγων σε βάρος των πολλών με άξονα ιδιοτελή συμφέροντα. Η εξουσία ασκείται συγκεντρωτικά, δεν πηγάζει από το λαό και επιβάλλεται μία κυρίαρχη ιδεολογία. Έτσι, ο πολίτης χειραγωγείται και χάνει την πολιτική του ελευθερία, αφού δεν έχει πολιτικές επιλογές.

2.Στον κοινωνικό τομέα: η εξουσία, χρησιμοποιώντας μεθόδους πειθαναγκασμού, ενδυναμώνει αντιθέσεις και ανισότητες με αποτέλεσμα να οξύνονται φαινόμενα βίας, που υπονομεύουν την ελευθερία των πολιτών.

3.Στον ηθικό τομέα:υποδαυλίζονται τα πάθη και οι ανθρώπινες αδυναμίες, ενισχύεται η ιδιοτέλεια και εδραιώνονται προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις, πράγμα που οδηγεί σε ηθικά ασυνειδησία

4.Στον πνευματικό τομέα:ο ολοκληρωτισμός καλλιεργεί την πνευματική υποδούλωση, καταστρέφει κάθε φρόνηση και αμβλύνει τη νοητική και κριτική ικανότητα με αποτέλεσμα το άτομο να γίνεται έρμαιο κάθε είδους επιρροής,αφού υποβάλλεται εύκολα και χάνει τη δύναμη της σκέψης του.

5.Στον πολιτιστικό τομέα: παρατηρείται οπισθοδρόμηση και στασιμότητα. Η τέχνη εμπορευματοποιείται ή στρατεύεται για να προπαγανδίσει τις επιδιώξεις των "δικτατόρων". Αντίστοιχα, η επιστήμη και η τεχνολογία ενισχύονται στο βαθμό που τα πορίσματά τους συντελούν στην ολοκληρωτική άσκηση της εξουσίας, ώστε γίνονται "πολύτιμο όπλο" των ολίγων στην προσπάθειά τους να χειραγωγήσουν τους πολλούς. Αντίθετα, η πρωτότυπη πνευματική δημιουργία διώκεται και αντιμετωπίζει κάθε είδους απαγορεύσεις και λογοκρισία

6.Στον εθνικό τομέα:κυριαρχούν εθνικιστικές και σοβινιστικές ιδεολογίες που αμβλύνουν την εθνική συνοχή και συνείδηση, αφού διαστρεβλώνουν την ιστορία και προετοιμάζουν την υποταγή και εξάρτηση σε όσους υποστηρίζουν τους "τυράννους".

7.Στο διεθνικό τομέα: ενισχύονται οι εθνικοί ανταγωνισμοί και η αντιπαλότητα μεταξύ λαών ή εθνών, με αποτέλεσμα να προσβάλλεται η ειρήνη και η συνεργασία που εξασφαλίζει την επίλυση των μεγάλων προβλημάτων της ανθρωπότητας.

8.Στον οικονομικό τομέα: οι λίγοι έχουν τον οικονομικό έλεγχο, ρυθμίζουν την παραγωγή και τη διακίνηση των αγαθών, ασκώντας αυστηρό παρεμβατισμό στην οικονομική δραστηριότητα. Συνακόλουθα, το σύνολο καταδικάζεται σε ανέχεια, χαμηλούς μισθούς, εξαντλητικές συνθήκες εργασίες.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Απάντηση στον ολοκληρωτισμό αποτελεί η ενίσχυση και εδραίωση της δημοκρατίας ,όχι μόνο ως πολιτειακού συστήματος αλλά και ως τρόπου ζωής. Συγκεκριμένα, επιβάλλεται:

1. Κοινωνικός -πολιτικός προβληματισμός που προϋποθέτει σωστή ενημέρωση και διάλογο.

2. Ελεύθερη έκφραση και ανταλλαγή απόψεων.

3.Δημιουργία στέρεας και πολυδιάστατης πολιτικής - πολιτιστικής κουλτούρας.

4. Εκπαίδευση που να παρέχει ευκαιρίες για πολύπλευρη γνώση και να προωθεί το διάλογο, την έρευνα, την κριτική.

5. Επανένταξη του πολίτη και των πολιτικών δυνάμεων στις πολιτικές διαδικασίες.

6. Εκδημοκρατισμός του πολιτεύματος που συνίσταται στη διεύρυνση της εξουσίας στο χώρο της κοινωνίας των πολιτών.

7. Ενεργητική συμμετοχή του πολίτη στα κοινά.

8.Δημιουργική αξιοποίηση των δημοκρατικών θεσμών προκειμένου να μην κινδυνεύσουμε από κάθε μορφή, ορατή ή αόρατη, αυταρχισμού και να οδηγηθούμε μοιραία σε πολιτισμική οπισθοδρόμηση.

ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ

«Σε ένα άρθρο σας (500-600 λέξεων) που θα δημοσιευθεί στη σχολική εφημερίδα προσπαθείτε να προσεγγίσετε το θέμα του λαϊκισμού και των συνεπειών στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας»

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Αποτελεί συνηθισμένο πια φαινόμενο πολιτικοί εκπρόσωποι να δέχονται κατηγορίες για μεταχείριση λαϊκίστικων μεθόδων προκειμένου να πείσουν τους πολίτες. Φαίνεται πια ότι ο λαϊκισμός αποτελεί ένα φαινόμενο που λαμβάνει τρομακτικές συνέπειες για τον πολιτικό και κοινωνικό βίο του τόπου.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

ορισμός

Με τον όρο λαϊκισμό εννοούμε τη μεταχείριση μεθόδων που μοιάζουν λαϊκές, αλλά επί της ουσίας δεν είναι. Άλλο ο λαϊκός (γνήσιο αποτέλεσμα λαϊκών διεργασιών) κι άλλο ο λαϊκίστικος (φενάκη λαϊκότητα).

Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι το λαϊκισμό μεταχειρίζονται μόνο τα κόμματα. Κάθε φορέας μαζοποίησης/ελέγχου του λαού -με συμφέροντα (ΜΜΕ, κόμματα, εκκλησία, οικονομικά συμφέροντα, σχολείο κτλ) μεταχειρίζονται ανάλογα την περίπτωση λαϊκίστικες μεθόδους.

Διαφορές λαϊκότητας-λαϊκισμού

Η λαϊκότητα αναφέρεται σε κάτι γνήσια λαϊκό (αυθόρμητο αποτέλεσμα λαϊκής δράσης/έμπνευσης), ενώ ο λαϊκισμός είναι ψευδής

Η λαϊκότητα είναι αυθόρμητη έκφραση, ενώ ο λαϊκισμός υποκρύπτει επιθυμία ελέγχου

Ο λαϊκισμός στηρίζεται στην προπαγάνδα και τον πατερναλισμό (=πατρική φροντίδα του λαού, χωρίς όμως να έχει οριστεί ο λαϊκιστής εκφραστής ή εκπρόσωπος του λαού).

Χαρακτηριστικές περιπτώσεις

Ο σύγχρονος πολιτικός λόγος –ειδικά των ακραίων μη συναινετικών κομμάτων. 

Πολιτικού περιεχομένου τηλεοπτικές εκπομπές με έντονο λαϊκίστικο περιεχόμενο και αναφορές (πολιτικού ή κοινωνικού τύπου)

Δημοσιογραφικές εκπομπές –ειδικά της πρωινής και της μεσημβρινής τηλεοπτικής ζώνης- που προωθούν ένα μοντέλο πολιτισμού τάχα λαϊκό, αλλά μακράν της λαϊκής κουλτούρας, που προωθούν τον κιτρινισμό κλπ

Συνέπειες του λαϊκισμού-κίνδυνοι

√ καθώς μεταχειρίζεται γλώσσα που μοιάζει με τη λαϊκή είναι δύσκολος συχνά ο εντοπισμός του. Διαφαίνεται κυρίως μέσα από τα πατερναλιστικά χαρακτηριστικά του. Ο λαϊκισμός μέσω του πατερναλισμού στοχεύει
• στο στραγγαλισμό της λαϊκής επιθυμίας και την επιβολή του προσώπου ως μοναδικού αληθινού προστάτη του πολίτη, του μόνου που γνωρίζει τα συμφέροντα του λαού
• υποβαθμίζει ουσιαστικά το ρόλο του λαού και τον θέτει στο περιθώριο
• φανατίζει και στρέφει τους πολίτες προς την οπτική που επιθυμεί ο ομιλών, προς το συμφέρον του
• ισοπεδώνονται οι έννοιες ανάλογα με τα συμφέροντα του λαϊκιστή
• επηρεάζεται ο ίδιος ο πολιτικός λόγος, αφού δε γίνεται χρήση ορθών επιχειρημάτων

τρόποι αντιμετώπισης

√ Μόνος τρόπος αντιμετώπισης φαίνεται η συνειδητοποίηση του λαού για το σύγχρονο πολιτικό και κοινωνικό λόγο.
√ Αυτό μπορεί να συντελεστεί μέσω παιδείας
• με μία κριτική παιδεία που να στηρίζεται στο διάλογο, στην αυτενέργεια των μαθητών και τη δημιουργική σκέψη (διαθεματικότητα, πολιτικός -όχι κομματικός- διάλογος στο σχολείο, κριτική προσέγγιση των μηχανισμών προπαγάνδας και του λαϊκισμού)
• με τη διά βίου εκπαίδευση και τη μελέτη/εξέταση σύγχρονων κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων (μεταναστευτικές ροές, ακραίες πολιτικές στάσεις, ρατσισμός, οικονομική ανέχεια κτλ)
√ τα ΜΜΕ
• να προσπαθήσουν να περιορίσουν το λαϊκισμό τόσο των δημοσιογράφων όσο και των πολιτικών
• να παρέχουν αναλυτικότερες πληροφορίες για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα ασκώντας κριτική στην Πολιτεία για τις ευθύνες της
• να μη ταυτίζονται με πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα
• οι πολίτες να κατανοήσουν το ρόλο των μηχανισμών μαζοποίησης

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Επιλογικά, ο λαϊκισμός χωρίς να αποτελεί ένα σύγχρονο φαινόμενο του πολιτικού και κοινωνικού διαλόγου, σήμερα πια παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις. Ουσιαστικά απειλεί το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα, φανατίζει και αποθαρρύνει τη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά. Ωστόσο, η κριτική σκέψη και η μόρφωση -με την ευρεία έννοια- μπορεί να αποτελέσει έναν ισχυρό σύμμαχο στο λαϊκίστικο λόγο, προβάλλοντας τα πραγματικά συμφέροντα των πολιτών.

ΑΙΤΙΕΣ του ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

Πολιτικές

·        Η αποδυνάμωση του δημοκρατικού πολιτεύματος και η ελλιπής συμμετοχή του· λαού στα κοινά. Τα φαινόμενα αυτά συνδέονται με τη γενικότερη κρίση των αξιών και των θεσμών που διέρχεται η σύγχρονη κοινωνία αλλά και με ειδικότερα ζητήματα, όπως είναι η λειτουργία των ΜΜΕ που συχνά καθιστούν τον θεατή παθητικό δέκτη πολιτικών απόψεων και ιδεών.  

·        Οι πολιτικές σκοπιμότητες, κυριότερη των οποίων είναι η προσπάθεια· χειραγώγησης του λαού μέσω της εκμετάλλευσης των προσδοκιών του. Έτσι, στο βωμό της εξυπηρέτησης πολιτικών συμφερόντων επιστρατεύονται η υποσχεσιολογία, η δημαγωγία, η προπαγάνδα, η παραπληροφόρηση, το ψεύδος, η εξύμνηση των ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων του κόμματος, η κατασυκοφάντηση των πολιτικών αντιπάλων. Με τη χρήση των αθέμιτων αυτών μέσων υπονομεύεται η κριτική σκέψη των πολιτών και αποπροσανατολίζεται μεγάλη μερίδα τους.  

·        Η εμφάνιση του λαϊκιστή πολιτικού ως φιλολαϊκού, με σκοπό την προβολή του· ως γνήσιου δημοκράτη και υπηρέτη των συμφερόντων του λαού. Ο πολιτικός αυτός δεν διστάζει, ενίοτε, να καταφύγει στην κολακεία ακόμη και αρνητικών συμπεριφορών που παρατηρούνται στην κοινωνία, προκειμένου να γίνει αρεστός. Επιδιώκοντας πάντοτε την πολιτική του αυτοπροβολή και την αναρρίχηση ή τη διατήρησή του στην εξουσία, είναι δυνατόν να εμφανιστεί ακόμη και ως άτεγκτος τιμωρός των αναξίων και των παραβατών του νόμου, μολονότι η πολιτική του πρακτική αποδεικνύεται αντίθετη προς τις διακηρύξεις του.  

·        Οι πελατειακές σχέσεις για ψηφοθηρικούς σκοπούς και η παραβίαση της αρχής· της αξιοκρατίας και του νόμου.

Κοινωνικές

·        Ο κομφορμισμός και η μαζοποίηση που ευνοούνται από τον αστικό τρόπο ζωής· και υποβάλλουν την ομοιομορφία, δημιουργώντας μια παραπλανητική αντίληψη αναφορικά με το τι είναι «λαϊκό».  

·        Η τεράστια επίδραση των ΜΜΕ στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης μέσω:· - της διαφήμισης που επιδοκιμάζει τις αδυναμίες του καταναλωτή για να τον παρακινήσει σε νέες αγορές και προβάλλει συγκεκριμένα πρότυπα ζωής. - της προβολής εκπομπών χαμηλής ποιότητας με σκοπό την αύξηση της τηλεθέασης. - της άμεσης ή έμμεσης προβολής πολιτικών ηγετών.  

·        Τα αυξημένα κοινωνικά προβλήματα, όπως είναι η ανεργία, η βία και η· εγκληματικότητα, που επιτρέπουν την επίκληση και την εκμετάλλευσή τους από επίδοξους «σωτήρες», οι οποίοι «λαϊκίζουν» με σκοπό την προσωπική τους ανάδειξη και την επιτυχία στην πολιτική τους σταδιοδρομία.  

·        Η ομοιομορφία και η χαμηλή αισθητική στην τέχνη.

Πνευματικές  

·        Η ελλιπής παιδεία και η υποκουλτούρα. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η· έλλειψη κριτικής ικανότητας.  

·        Η χρήση της γλώσσας κατά τρόπο ώστε να παραπλανάται ο ακροατής – πολίτης· από επιτήδειους δημαγωγούς.

Ψυχολογικές  

·        Η αρχομανία, οι υπέρμετρες φιλοδοξίες ορισμένων πολιτικών, οι οποίοι· εκμεταλλευόμενοι τις ανάγκες του λαού δεν διστάζουν να προσποιηθούν ότι ενδιαφέρονται για το λαό, εμφανίζοντας ένα φιλολαϊκό προσωπείο.  

·        Η ψυχολογία της μάζας που συχνά αρέσκεται σε κολακείες και υποκύπτει στη· δημαγωγία.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ του ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

Πολιτικές  

·        Εξαπάτηση του λαού από τους λαϊκιστές πολιτικούς και επιτήδειους δημαγωγούς.·  

·        Δυσχεραίνεται κάθε προσπάθεια αφύπνισης της λαϊκής συνείδησης.·  

·        Υπονομεύεται το δημοκρατικό πολίτευμα, αφού μιλούν και ενεργούν πολιτικοί εξ· ονόματος του λαού ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τη λαϊκή βούληση.

·        Επικρατούν η αναξιοκρατία, η ευνοιοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις.·

Κοινωνικές  

·        Παραμένουν άλυτα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, όπως είναι η ανεργία, η βία,· η εγκληματικότητα, γιατί υπερισχύει η λογική του «πολιτικού κόστους», η οποία ακυρώνει κάθε υπεύθυνη αντιμετώπισή τους εκ μέρους της πολιτείας.  

·        Με την πολιτική δημαγωγία υποθάλπονται ορισμένες φορές φαινόμενα· φανατισμού και ρατσισμού που απειλούν την κοινωνική συνοχή.

Πνευματικές  

·        Απώλεια της προσωπικότητας του ατόμου. Μαζοποίηση.·  

·        Πνευματική και πολιτιστική υποβάθμιση του λαού. Φθορά της γλώσσας, της· τέχνης, του πολιτισμού. Επικράτηση της μαζικής κουλτούρας που δεν έχει σχέση με την αυθεντικότητα του λαϊκού πολιτισμού.  

·        Προσπάθεια υποτίμησης κάθε αντίθετης άποψης και χαρακτηρισμός της ως· αντιλαϊκής.  

·        Επιβολή προτύπων από τον καλλιτεχνικό ή τον αθλητικό χώρο που συγκινούν· μεγάλη μερίδα του λαού και λειτουργούν ως υποκατάστατα ηγετών.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ του ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ  

·        Παιδεία, κυρίως ανθρωπιστική. Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να παρέχει στη· νέα γενιά ολοκληρωμένη παιδεία, η οποία θα συνδυάζει τη γνώση με την κριτική ικανότητα και τις ηθικές αξίες. Ο νέος άνθρωπος, εξοπλισμένος με ισχυρά ηθικά και πνευματικά εφόδια, θα αποκτήσει τη δυνατότητα να διαμορφώνει προσωπική και υπεύθυνη πολιτική άποψη αλλά και να εντοπίζει κάθε προσπάθεια παραπλάνησής του και εκμαυλισμού της συνείδησής του. Στη διαμόρφωση, συνεπώς, μιας κοινωνίας σκεπτόμενων, ενεργών και υπεύθυνων πολιτών η παιδεία μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο.  

·        Αναβάθμιση της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, ώστε να· αναδεικνύονται στα ύπατα αξιώματα εκείνοι που πραγματικά αξίζουν και ενδιαφέρονται για το δημόσιο συμφέρον. Οι ιδεολογικές αρχές και οι προγραμματικές δηλώσεις των πολιτικών, ο πολιτικός τους λόγος, κυρίως όμως η διαχρονική πολιτική τους συμπεριφορά που αποκαλύπτει τη συνέπεια λόγων και έργων τους αποτελούν τα κριτήρια της αξίας τους.  

·        Ενεργοποίηση των πνευματικών ανθρώπων, ώστε με οδηγό την πολύτιμη γνώση· και την πείρα τους να ενημερώνουν την κοινή γνώμη και να αποκαλύπτουν τις παραπειστικές μεθόδους του λαϊκισμού.  

·        Αναβάθμιση του ρόλου των ΜΜΕ. Τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας,· αντικειμενικότητα, αποκάλυψη και αποδοκιμασία του λαϊκισμού.  

·        Αξιοποίηση των αυθεντικών και διαχρονικών στοιχείων της παράδοσης.· Αποφυγή της στείρας μίμησης ή της επίκλησης πολιτισμικών στοιχείων που δεν επιβιώνουν πλέον.  

·        Ανάπτυξη του συναισθήματος της πολιτικής και κοινωνικής ευθύνης του πολίτη.· Ο ίδιος ο πολίτης οφείλει να ενδιαφέρεται για την ολόπλευρη και έγκυρη ενημέρωσή του, την ανάπτυξη της κριτικής του ικανότητας και την ενεργό συμμετοχή του στις δημόσιες υποθέσεις. Η υπεύθυνη αυτή συμπεριφορά του θα κρατήσει σε απόσταση τις «σειρήνες» του λαϊκισμού και της δημαγωγίας.