ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ -ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ

 

1.      Ο όρος παγκοσμιοποίηση είναι κατ’ εξοχήν οικονομικά χρωματισμένος, δηλώνοντας περισσότερο τις διαδικασίες διεθνοποίησης του δυτικού καπιταλισμού, τις εκπορευόμενες ως επί το πλείστον από ισχυρά δυτικά οικονομικά και πολιτικά, κέντρα, με την προσπάθεια να ανοίξουν οι αγορές, να αξιοποιηθούν περιοχές του πλανήτη που προσφέρουν τόσο χαμηλά αμειβόμενο εργατικό δυναμικό όσο και πλουτοπαραγωγικές πηγές, και να εδραιωθούν παγκοσμίως θεσμοί, οργανωτικές και λειτουργικές οικονομικές και πολιτικές δομές που διευκολύνουν τέτοιες προοπτικές.

2.      Παγκοσμιοποίηση είναι οποιαδήποτε διαδικασία οδηγεί σε υπέρβαση των εθνικών ορίων και στην υιοθέτηση κοινής διεθνούς γραμμής σε οποιονδήποτε τομέα: στην πολιτική οργάνωση, στους κοινωνικούς θεσμούς, στις ιδέες, στις αξίες, στο ήθος, στην παιδεία, στην επιστήμη, στην επικοινωνία, στην τέχνη, στον πολιτισμό. 

3.      Διεθνισμός: 

·         Λέξη που αποδίδει στην ελληνική τη γαλλική λέξη internationalisme και χρησιμοποιείται από πολλές γλώσσες με παρόμοια σημασία. Δηλώνει την κίνηση για την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και συνεννόησης - σε επίπεδο πνευματικό και πολιτικοκοινωνικό - και την εξάλειψη των εθνικιστικών προκαταλήψεων. 

·          δόγμα της μαρξιστικής ιδεολογίας, το οποίο έχει ως στόχο τη διεθνή αλληλεγγύη, που θα επιτευχθεί με την ένωση των λαών και την κατάργηση των συνόρων - θεωρεί όλους τους ανθρώπους συμπολίτες και επιζητεί την κατάργηση των ιδιαίτερων διαφορών μεταξύ των λαών. 

·         δεν αποκλείει την αγάπη προς την πατρίδα και την προσήλωση στα εθνικά ιδεώδη και συμβάλλει στη διαφύλαξη της παγκόσμιας ειρήνης .

 

 

 

 

 

 Εκφάνσεις της παγκοσμιοποίησης 

• Παγκόσμια εξάπλωση του καπιταλιστικού συστήματος.

• Πολυεθνικές επιχειρήσεις.

• Διεθνή χρηματιστήρια.

• Διεθνές εμπόριο.

• Διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί (Διεθνής Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο).

• Παγκόσμια επιχειρηματική και επενδυτική κινητικότητα.

• Διεθνείς διασκέψεις σε πολιτικό επίπεδο / G8.

• Παγκόσμια προσπάθεια υιοθέτησης της δημοκρατίας.

• Παγκόσμια προσπάθεια υιοθέτησης κοινωνικών θεσμών κράτους δικαίου και προνοίας.

• Διεθνείς οργανισμοί (Ο.Η.Ε., φιλανθρωπικές και οικολογικές οργανώσεις).

• Διεθνείς διακηρύξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον.

• Διεθνούς εμβέλειας και απήχησης ΜΜΕ.

• Διεθνής επαφή σε επίπεδο επιστήμης, τεχνολογίας.

• Διεθνείς εκδηλώσεις στον χώρο της τέχνης, του αθλητισμού, του πολιτισμού.

• Διεθνής προβολή του δυτικού πολιτισμού.  

 

 

 

 Θετικά της παγκοσμιοποίησης 

• Επαφή μεταξύ πολιτισμών και λαών.

• Καταπολέμηση της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και αποδέσμευση από τα μίση του παρελθόντος.

• Διεύρυνση των αγορών.

• Διευκόλυνση των επιχειρήσεων μέσω της διεθνούς κινητικότητας.

• Οικονομική και τεχνογνωστική ανάπτυξη του «Τρίτου Κόσμου» μέσω των δυτικών επενδύσεων.

• Ανάπτυξη επιστήμης και τεχνολογίας, πολιτισμού.

• Εξάλειψη φαινομένων καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρωτογονισμών, βαρβαροτήτων, πολιτικής αυθαιρεσίας και οικολογικής καταστροφής.

• Παγκόσμιος διαφωτισμός, καταπολέμηση της αμάθειας, του σκοταδισμού, του φανατισμού.

 

 Αρνητικά της παγκοσμιοποίησης  

• Απειλή για την πολιτισμική και εθνική ιδιαιτερότητα και για την παράδοση των λαών.

• Πιθανή παγκόσμια μετάδοση των αρνητικών, των υπερβολών και των παρεκτροπών του δυτικού πολιτισμικού μοντέλου (καταναλωτισμός / θυσία της ουσίας της ζωής στο βωμό της αποδοτικότητας, της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας / εργασιομανία / μαζοποίηση / αστικοποίηση / μηχανοποίηση / αποκοπή από τη φύση κ.λπ.).  

• Πιθανή ένταση της οικολογικής καταστροφής με την παγκόσμια εξάπλωση του καπιταλισμού, που βασίζεται στην υπερπαραγωγή και υπερκατανάλωση, οι οποίες αποδεικνύονται επιβλαβείς για τη φύση.

• Ανεργία στις ανεπτυγμένες χώρες λόγω της αναζήτησης φτηνών εργατικών χεριών στον «Τρίτο Κόσμο».

• Οικονομική διείσδυση των δυτικών στον «Τρίτο Κόσμο» που αποτελεί γι’ αυτούς δυνάμει αγορά, μήτρα για πλουτοπαραγωγικές πηγές και πεδίο βιομηχανικής εγκατάστασης χαμηλού εργατικού κόστους.

• Πολιτικές διπλωματικές ή και στρατιωτικές επεμβάσεις των δυτικών στον «Τρίτο Κόσμο» με στόχο τη δρομολόγηση γεωπολιτικών ανακατατάξεων που μακροπρόθεσμα ευνοούν δυτικά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα στις υπανάπτυκτες ή υπό ανάπτυξη περιοχές του κόσμου.

• Τοποθέτηση από τη Δύση εγκάθετων δικτατορικών καθεστώτων στον «Τρίτο Κόσμο», που αποτελούν «πιόνια» τους στην άσκηση της διεθνούς πολιτικής τους και μόνο τη λαϊκή βούληση του τόπου τους δεν εκφράζουν.

• Δημιουργία τεχνητών διεθνών χρηματιστηριακών εκρήξεων ή υφέσεων από παρασκηνιακούς πανίσχυρους χρηματιστηριακούς κύκλους με γνώμονα τον εύκολο πλουτισμό τους.

• Μονοπώλια ή ολιγοπώλια σε νευραλγικούς οικονομικούς τομείς (επικοινωνιακά δίκτυα, ενημέρωση, βιομηχανία όπλων, ενέργεια, υπολογιστές), που επιβάλλονται «αυτοκρατορικά» στον ανταγωνισμό και μεταφράζουν την οικονομική τους κυριαρχία σε πολιτική δύναμη, «υπαλληλοποιώντας» πολιτικούς ηγέτες και κυβερνήσεις. 

 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ     

 

 Προσδιορισμός της έννοιας 

·         Διεθνής περιφερειακός οργανισμός με 27 μέλη – κράτη που ανήκουν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο (Ευρωπαϊκή ήπειρος).

·         Είναι κοινότητα απεριόριστης διάρκειας με δικά της όργανα, νομική προσωπικότητα και ικανότητα εκπροσώπησης.

·         Τα κράτη – μέλη συνεργάζονται μεταξύ τους σε επίπεδο οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό με σκοπό να   επωφεληθούν αμοιβαία, στο παρόν και το μέλλον, ενώνοντας τις δυνάμεις τους.

·         Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές και πολιτικές οντότητες στον κόσμο, με 493 εκατομμύρια ανθρώπους.  

 

 

Βασικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι:

• Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

• Το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

• Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

• Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο  

 

 

 Προσφορά της Ενωμένης Ευρώπης στους λαούς – μέλη της 

 

Πολιτική

 

·         Όλα τα κράτη-μέλη σέβονται το ένα την εθνική ανεξαρτησία του άλλου με συνέπεια την παγίωση της ειρήνης ανάμεσά τους και την πλήρη αποδοχή της διαφορετικότητας καθενός.

 

·         Μέσω των ευρωπαϊκών αρχών και αξιών προστατεύεται αλλά και ισχυροποιείται το δημοκρατικό πολίτευμα (=διασφαλίζεται η ελευθερία, η δικαιοσύνη και γενικά τα ανθρώπινα δικαιώματα). 

 

·         Η ειρήνη και η δημοκρατία είναι τα εχέγγυα για την επίλυση επιμέρους εθνικών προβλημάτων σε επίπεδο πολιτικού βίου (=εθισμός σε φιλελεύθερες, συλλογικές διαδικασίες, ανάπτυξη νέας φιλοσοφίας και νοοτροπίας σε ποικίλα θέματα). 

 

 

Κοινωνία

 

·         Η αλληλεγγύη και η φιλία που αναπτύσσεται ανάμεσα σε γειτονικές χώρες διευκολύνει την αντιμετώπιση /επίλυση σύγχρονων προβλημάτων (=ναρκωτικά, τρομοκρατία).

 

·         Οι πολίτες κάθε χώρας αποκτούν πέρα από την εθνική και μια ευρωπαϊκή συνείδηση που τους κάνει να νιώθουν φορείς ενός ενιαίου πολιτισμού, να θέτουν κοινούς στόχους, να συνεργάζονται απρόσκοπτα.

 

·         Τα σύνορα βαθμιαία γίνονται ελάχιστα αισθητά (=κοινό διαβατήριο, κοινό νόμισμα ανάμεσα σε πολλές χώρες) και οι πολίτες νιώθουν ασφάλεια και σταθερότητα στην κοινωνική τους ζωή.  

 

Οικονομία

 

·         Ανάπτυξη εμπορίου, βιοτεχνίας, βιομηχανίας μέσω του ανταγωνισμού των χωρών (=ανταλλαγή τεχνογνωσίας).

 

·         Διευκόλυνση από την ευρωπαϊκή νομοθεσία της διακίνησης των προϊόντων.

 

·         Μικρότεροι δασμοί χάρη στο άνοιγμα των συνόρων και περαιτέρω μείωση της τιμής πώλησης των προϊόντων.

 

·         Δυνατότητα των εργαζομένων να απασχολούνται όχι μόνο στη χώρα τους αλλά και σε άλλες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση είτε ως υπάλληλοι σε πολυεθνικές εταιρείες είτε ως ελεύθεροι επαγγελματίες.

 

Εκπαίδευση

 

·         Ανταλλαγή παιδαγωγικών απόψεων, πληροφόρηση για τη χρήση διδακτικών μεθόδων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης από τη μια χώρα στην άλλη, διαπανεπιστημιακές συνεργασίες (π.χ. συνέδρια).

 

·         Ενεργοποίηση πανευρωπαϊκών εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα οποία συμμετέχουν μαθητές και φοιτητές από διαφορετικές χώρες με σκοπό την προαγωγή της γνώσης και της έρευνας.  

 

Πολιτισμός

 

·         Γνωριμία των λαών μέσω της τέχνης και των γραμμάτων (=φεστιβάλ, διαγωνισμοί, σεμινάρια, εκδόσεις).

 

·         Κατανόηση και σεβασμός των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων κάθε κράτους- μέλους όπως αυτές απορρέουν από την παράδοσή του (=γλώσσα, αρχές και αξίες, θρησκεία, νοοτροπία, ήθη και έθιμα).   

 

 

 

 Προσδοκίες για το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης 

• Οικονομική πρόοδος σε όλα τα επίπεδα και περαιτέρω ποιότητα ζωής για τους πολίτες - μέλη της.

• Ανάπτυξη με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα ώστε να προστατεύεται το περιβάλλον από την ανθρώπινη απληστία (=καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης).

• Ενίσχυση σε επίπεδο εθνικό του κράτους πρόνοιας που θα στηρίζει υλικά και ηθικά τις ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες (=μετανάστες, άνεργοι, ανάπηροι, αναλφάβητοι).

• Ισότιμη συνεργασία όλων των κρατών, χωρίς ηγεμονισμούς εκ μέρους των οικονομικά και τεχνολογικά πιο ισχυρών. 

• Εμπέδωση των δημοκρατικών διαδικασιών στην καθημερινή ζωή ώστε να γίνει πράξη ο σεβασμός στο συνάνθρωπο και η συμμετοχή όλων στα κοινά.  

 

 

 Πώς θα υλοποιηθεί το όραμα μιας ακόμη πιο εποικοδομητικής συνύπαρξης των χωρών  στην Ευρωπαϊκή Ένωση 

 

• Ενίσχυση της παιδείας και σε επίπεδο γενικής μόρφωσης (αγωγή / καλλιέργεια) και σε επίπεδο παροχής εξειδικευμένης γνώσης ώστε οι νέοι να μπορούν να ανταποκριθούν στις ραγδαίες αλλαγές στην αγορά εργασίας.

• Υπέρβαση των εθνικιστικών προκαταλήψεων, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού από όλους τους πολίτες.

• Πολιτική βούληση ώστε να ξεπεραστούν ιστορικά μίση και να κατανοηθεί ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να απομονωθεί από τους γείτονές του (γιατί μοιραία θα αποδυναμωθεί πολιτικά και οικονομικά).

• Συνεισφορά των πνευματικών ανθρώπων κάθε χώρας με την ενεργοποίησή τους για την πραγμάτωση του ευρωπαϊκού οράματος.

• Συστράτευση  όλων των ευρωπαίων πολιτών στην προσπάθεια για αγαστή συνεργασία και ομαλή συνύπαρξη (=γεφύρωση διαφορών / έμφαση στα κοινά συμφέροντα). 

 

 

 Ο ρόλος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση 

• Η Ελλάδα χάρη στη γεωγραφική της θέση αποτελεί τον «μεσογειακό σταυροδρόμι των λαών» της   Ευρωπαϊκής Ένωσης.

• Διαθέτει την ισχυρότερη οικονομία ανάμεσα στις χώρες των Βαλκανίων και μπορεί να πρωτοστατήσει στην ισχυροποίηση των δεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη.

• Λόγω του μακραίωνου πολιτισμού της μπορεί να μεταλαμπαδεύσει στην Ευρώπη διαχρονικές αξίες και να συνεισφέρει στο συγκερασμό του ορθολογισμού με  το συναισθηματισμό, ώστε να υπάρξει ανάπτυξη όχι μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική.

• Η Ελλάδα θεμελίωσε τη δημοκρατία και ανέδειξε μέσα από τη φιλοσοφία την αξία της συμμετοχής του πολίτη  στα κοινά, μπορεί επομένως και σήμερα να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός κλίματος πνευματικής ανεκτικότητας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους.   

 

 

 Κίνδυνοι από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση 

 

Η συνύπαρξη χωρών με διαφορετική ιστορία, γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα, πολιτισμό , περικλείει τον κίνδυνο της οικονομικής και πολιτιστικής επικράτησης των ισχυρότερων εξαιτίας:

• της αδυναμίας των «μικρότερων» να ανταποκριθούν στον επιχειρησιακό / βιομηχανικό ανταγωνισμό,

• της αποδυνάμωσης των εθνικών κυβερνήσεων από την εφαρμογή του ενιαίου κοινοτικού δικαίου (το οποίο σε κάποια σημεία «συγκρούεται» με το εθνικό),

• της πολιτιστικής αλλοτρίωσης από την εισροή πολιτιστικών υποπροϊόντων στη χώρα μας με ραγδαίους ρυθμούς (=διαφήμιση, μόδα, τηλεόραση),

• της επικράτησης αισθήματος σύγχυσης και ανασφάλειας από τους φρενήρεις ρυθμούς ζωής και τις αλλαγές στον καθημερινό τρόπο ζωής (εκπαίδευση, εργασία, ψυχαγωγία).

·         Της έξαρσης της ανεργίας και φτώχειας, απόρροια υπονόμευσης του κοινωνικού χαρακτήρα της Ένωσης

·         Του συγκεντρωτισμού της εξουσίας, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση των λαών από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων

·         Της αποδόμησης της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Νέοι και Ευρώπη

Προσδοκίες των νέων

1.      Απομάκρυνση απειλής πολέμου και διαμόρφωση σχέσεων φιλίας και συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών

2.      Καταπολέμηση ρατσισμού και εθνικισμού

3.      Συμβολή της Ευρώπης στην ενίσχυση των ασθενέστερων, θετικός ρόλος στις διεθνείς εξελίξεις

4.      Δυνατότητα συνεργασίας των νέων, ανάληψη κοινής δράσης για την αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών και διεθνών προβλημάτων

5.      Βελτίωση βιοτικού επιπέδου

6.      Ενίσχυση συνεργασίας επιστημονικών, πολιτιστικών ιδρυμάτων

7.      Ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων και συνεργατική δράση

Οι ανησυχίες των νέων

1.      Ανταγωνιστική ευρωπαϊκή κοινωνία, αύξηση ανεργίας, επιδείνωση των συνθηκών εργασίας

2.      Οι ασθενέστερες οικονομικά χώρες υποχείριο των ισχυρότερων

3.      Αλλοίωση πολιτιστικής ιδιαιτερότητας και υπονπομευση εθνικής συνείδης

4.      Επικράτηση υλικών μοντέλων ζωής, κρίση ηθικών αξιών

5.      Κίνδυνος πολιτικής αστάθειας και αποσταθεροποίησης

 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ -ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ

Συνοπτικό διάγραμμα

Αυτό που επέτρεψε να γίνει πραγματικότητα το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι τόσο τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, όσο η πολιτιστική συγγένεια των κρατών μελών που την απαρτίζουν.

 

Η κληρονομιά του ευρωπαϊκού πολιτισμού

_ Ο αρχαίος ελληνικός ορθολογισμός.

_ Το ρωμαϊκό Δίκαιο.

_Ο Χριστιανισμός.

 

Τα χαρακτηριστικά και οι αξίες του

_ Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ανθρώπου (ανθρωπισμός).

_ Η αγάπη.

_ Η ελευθερία.

_ Η δικαιοσύνη.

 _ Η δημοκρατία.

 

Απειλεί η Ευρωπαϊκή "Ενωση τον εθνικό μας πολιτισμό;

Η Ελλάδα, αν και γεωγραφικά βρίσκεται στις ακρώρειες της ευρωπαϊκής ηπείρου, πολιτιστικά βρίσκεται στο κέντρο, στην καρδιά της, καθώς οι αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι και αξίες του ελληνικού.

Ένα πρώτο συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι ο εθνικός μας πολιτισμός δεν απειλείται ουσιαστικά.

Εντούτοις, πέρα από τα κοινά στοιχεία υπάρχουν και ιδιαίτερα πολιτιστικά γνωρί­σματα που συνθέτουν την εθνική φυσιογνωμία μας. Πολλά από τα στοιχεία αυτά, αντι­κειμενικά, δοκιμάζονται και απειλούνται, πχ. η γλώσσα μας. Για την επικοινωνία των Ευρωπαίων στις διάφορες συναλλαγές τους, στα όργανα με τα οποία διοικείται η Ευρωπαϊκή Ένωση, στις κοινές δραστηριότητές τους θα χρειαστεί μια γλώσσα που θα τη γνωρίζουν και θα τη μιλούν όλοι. Είναι μάλλον αφέλεια να πιστέψουμε ότι η γλώσσα αυτή θα είναι η ελληνική. Παρόμοια, είναι πιθανό να δοκιμαστούν και να απειληθούν η Ορθοδοξία, ήθη και έθιμά μας, μορφές της τέχνης μας, όπως για παράδειγμα η μουσική.

Τα οφέλη από την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή ΄Ένωση

_ Αποτελεσματική αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων, επειδή οι προσπάθειες και οι αγώνες θα είναι κοινοί,

_ Ανταλλαγή εμπειριών και κοινή εκπόνηση προγραμμάτων ανάπτυξης,

_ Ελεύθερη μετακίνηση πολιτών και εργαζομένων στα κράτη-μέλη της Ένωσης.

 _Άμβλυνση των διαφορών και ανάπτυξη κοινής ευρωπαϊκής συνείδησης με σεβασμό της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας του άλλου,

_ Επιστημονική συνεργασία που θα κάνει τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης κτήμα όλων.

_ Ομαλή πολιτική ζωή με ελευθερία, δικαιοσύνη, δημοκρατία και σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, καθώς οι αρχές αυτές αποτελούν την πεμπτουσία του ευρωπαϊκού πολιτισμού,

_ Ειρηνική συνύπαρξη των ευρωπαϊκών λαών.

_ Κοινή αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων.

Ενδεικτική επιλογική σκέψη (πρόταση)

Η αποχή από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η απομόνωσή μας δεν είναι η καλύτερη λύ­ση. Απεναντίας, έχουμε πολλά να ωφεληθούμε από τη συμμετοχή μας ως ισότιμο μέλος της, Η καλύτερη, λοιπόν, απάντηση που μπορούμε να δώσουμε στις προκλήσεις που προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι να ενισχύσουμε και να βελτιώσουμε την παιδεία μας, τη συνειδητή δηλαδή μελέτη και διατήρηση του εθνικού μας πολιτισμού.

 

 

 

 

 

 

 

 

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ενδεικτική προλογική σκέψη (με παραδείγματα)

Ζούμε σε μια περιοχή, όπου τα σημάδια αναζωπύρωσης του εθνικισμού είναι έκδη­λα. Γεγονότα, όπως αυτά που διαδραματίστηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, είναι εύγλωττα παραδείγματα εθνικιστική ς έξαρσης.

Ανάλυση της έννοιας Ορισμός και διευκρίνιση

Εθνισμός: Όρος που πλάστηκε από το ουσιαστικό έθνος στις αρχές του 19ου αιώνα. Δηλώνει τον αγνό πατριωτισμό, τη φιλοπατρία, τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και μαζί το πατριωτικό αίσθημα που εκπηγάζει από αυτή τη συνείδηση. Γνώρισμά του βασικό είναι η προσήλωση στα ιδεώδη ενός έθνους, χωρίς, ωστόσο, να περιφρονούνται ως υποδεέστερα τα άλλα έθνη. Ο ενθισμός δεν εκφράζει επεκτατικές τάσεις. Πρόκειται για αντίληψη που διακρίνεται από ευγένεια και σεβασμό στον άνθρωπο. Δε διαιρεί τους λαούς, αλλά τους ενώνει.

Εθνικισμός: Προέρχεται από τη λέξη εθνικός, η οποία ανάμεσα στις άλλες σημασίες είχε αποκτήσει, από την αρχαιότητα ακόμη, και τη σημασία του ειδωλολάτρη. Εθνικοί ονομάστηκαν κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι ειδωλολάτρες, και μάλιστα οι Έλληνες. Στην Παλαιά Διαθήκη εθνικοί λέγονταν όσοι ανήκαν στα έθνη, ήταν δηλαδή οι άλλοι λαοί της γης εκτός από το λαό του Ισραήλ, ο οποίος διεκδικούσε για τον εαυτό του τον “έναν και αληθινό Θεό”. Η ηθελημένη αυτή διάκριση συσπείρωνε τους Εβραίους. Από τη φύση του, επομένως, ο εθνικισμός έφερε φορτίο αρνητικό: σήμα θρησκευτικού φανατισμού .

 Σήμερα ο όρος εθνικισμός σημαίνει την παθολογική προσήλωση στο έθνος και στα εθνικά ιδεώδη και όταν ακόμη αυτά πραγματώνονται σε βάρος των άλλων εθνών. Χωρίζει, έτσι, τα έθνη σε ανώτερα και κατώτερα και δηλώνει επεκτατικές προθέσεις. Ωστόσο ο εθνικισμός με την υποχώρηση του εθνισμού φορτίστηκε και θετικά. Πάντως, μετά τη δεκαετία του 1980, ύστερα από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την αναβίωση των κάθε είδους εθνικισμών που συγκλόνισαν και συγκλονίζουν τον κόσμο, επανέρχεται ο όρος εθνισμός, για να δηλώσει τον αγνό πατριωτισμό. Ανακτά ο εθνισμός το χαμένο έδαφος, ενώ ο εθνικισμός περιορίζεται στην πρώτη του σημασία την αρνητική: δηλώνει επεκτατικές βλέψεις και τάσεις. Συνώνυμο του εθνικισμού είναι ο σοβινισμός. Δηλώνει κι αυτός το φανατικό πατριωτισμό, ο οποίος συνοδεύεται από βλέ­ψεις και τάσεις επεκτατικές. Ο όρος πλάστηκε από το όνομα του Γάλλου εθνικιστή Ν. Chauvin, ο οποίος έζησε κατά την εποχή του Μ. Ναπολέοντα.

Αίτια αναβίωσης του εθνικισμού

_ Τα εθνικά οράματα που παρέμειναν ανεκπλήρωτα (αλυτρωτισμός), όταν δημιουργήθηκαν τα νέα εθνικά κράτη, αποτελούν το έναυσμα για νέες εθνικές διεκδικήσεις σε βάρος άλλων εθνικών κρατών.

_ Η κατάρρευση του σοβιετικού κράτους και της ιδεολογίας που νομιμοποιούσε την ύπαρξη και την αποστολή του υπήρξε η αιτία αναζωπύρωση ς εθνικιστικών ανταγωνισμών που ο μέχρι πρότινος συσχετισμός δυνάμεων δεν επέτρεπε να εκδηλωθούν.

_ Πολλά σύγχρονα εθνικά κράτη, που αντιμετωπίζουν εκρηκτικά οικονομικά και πολι­τικά προβλήματα, στρέφουν το λαό εναντίον γειτονικών κρατών, για να εκτονώσουν ανώδυνα γι' αυτά τη δυσαρέσκειά του.

_ Η υποδαύλιση από τους μηχανισμούς της προπαγάνδας ιστορικών διαφορών ανάμεσα στα έθνη ανεβάζει τον εθνικιστικό πυρετό και προκαλεί καταστάσεις εθνικιστικής υστερίας.

_ Τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των ισχυρών κρατών.

_ Ο κίνδυνος πολιτιστικής άλωσης και αφομοίωσης των μικρών εθνών με μακρά πολι­τιστική παράδοση.

 

Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί ο εθνικισμόc;

 

_ Ο εθνικισμός παραβιάζει τη θεμελιώδη πολιτική και ηθική αρχή, το σεβασμό δηλαδή της ιδιαιτερότητας κάθε έθνους και του δικαιώματος που έχει για αυτόνομη κρατική υπόσταση.

_ Τα μεγαλοϊδεατικά ανεκπλήρωτα εθνικιστικά οράματα στρέφονται κατευθείαν εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας, των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της υπό­στασης άλλων κρατών ή μειονοτήτων. Γι' αυτό οι εθνικιστικές διαμάχες αποτελούνθανάσιμη απειλή για την ειρήνη.

_ Ο εθνικισμός οδηγεί, συνήθως, στην κατάλυση των δημοκρατικών ελευθεριών, στην πολιτική βία και στον ολοκληρωτισμό. “Όσο περισσότερο επιχειρούμε να επιστρέψουμε στην ηρωική φυλετική κοινωνία, τόσο περισσότερο κατρακυλάμε προς την Ιερά Εξέταση, τις μυστικές αστυνομίες και τον γκαγκστερισμό με ρομαντική μάσκα”, λέει ο φιλόσοφος Καρλ Πόπερ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

« Να γράψετε μια επιστολή στο γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, στην οποία να επισημαίνετε ότι η ανάγκη για ειρήνη και πρόοδο διέρχεται από την οικοδόμηση μιας δημοκρατικής, πλουραλιστικής, πολυπολιτισμικής και ανεκτικής κοινωνίας, η οποία ενισχύει την κοινωνία των πολιτών και αντιπαλεύει πρακτικές εθνικισμού, ρατσισμού και οπισθοδρόμησης»(450-600 λέξεις)

 

 

 

                                                                             ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

 

Αγαπητέ κ. Γ. Γ.του ΟΗΕ,

 

Εισαγωγή

      Παίρνω το θάρρος να γράψω αυτή την επιστολή, διότι δεν αντέχω πλέον να βλέπω φαινόμενα εθνικισμού να πυροδοτούν το κλίμα προόδου και ειρήνης, την κοινωνία δικαίου και τη δημοκρατία, που με τόσους κόπους, επαναστάσεις, κινήματα και άφθονο αίμα οι άνθρωποι προσπάθησαν μέσα στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας να οικοδομήσουν.

 

Πρόλογος

      Σε μια εποχή εκμετάλλευσης, νεορατσισμού,  ανασφάλειας, επεκτατισμού, έντονων εθνικιστικών εξάρσεων και τοπικών εστιών πολέμου είναι αναγκαίο, αν μη τι άλλο, να αγωνιστούμε  για μια δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία. Κλειδί γι’ αυτό αποτελεί διαχρονικά η διεθνής συνεργασία, η γόνιμη ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων, τεχνογνωσίας και πείρας. Οφείλουμε να εφαρμόσουμε γόνιμες και προοδευτικές πολιτικές με άμεσο στόχο τη διατήρηση της ειρήνης, τη σωτηρία του πλανήτη, την πρόοδο και την ειρήνη και συνακόλουθα την ανθρώπινη ευτυχία και ευδαιμονία.

 

Κ. Μέρος

      Οφείλουμε να σεβαστούμε τον άνθρωπο καθεαυτό, με ευαισθησία και φιλοσοφική διάθεση πέρα από εθνικότητα, χρώμα, θρησκεία, γλώσσα και παραδόσεις. Ο γόνιμος συγκερασμός θα οδηγήσει στη συνείδηση της κοινής κοιτίδας του ανθρώπου ως ξεχωριστού έμβιου όντος στον πλανήτη. Γι’ αυτό είναι μονόδρομος πλέον μια πολιτική αντίθετη στην εθνομανία. Με τον εθνικισμό:

·         διασπάται η συνεκτικότητα της κοινωνίας/έθνους και διακυβεύεται η εθνική ασφάλεια

·         οδηγούμαστε σε εσωστρέφεια, απομόνωση και απόρριψη γόνιμων στοιχείων που προέρχονται από άλλους λαούς

·         ενισχύεται ο ρατσισμός, παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, εφαρμόζονται πρακτικές αποκλεισμού, περιθωριοποίησης εθνοτήτων, μειονοτήτων, μεταναστών, προσφύγων

·         οδηγούμαστε σε ηθική και ψυχική διάβρωση

·         υπονομεύεται η δημοκρατία, καθώς καλλιεργείται ένα κλίμα αδιαλλαξίας, μισαλλοδοξίας, φανατισμού, αναξιοκρατίας και κατάλυσης των δημοκρατικών θεσμών

·         αντιμετωπίζουμε έξαρση της κοινωνικής νοσηρότητας, των φαινομένων της βίας

·         τρέφεται ο φονταμενταλισμός και η τρομοκρατία

·         βάλλεται η πρόοδος και οδηγούμαστε σε οπισθοδρόμηση

·         υποσκάπτεται ο ανθρωπισμός, η συνεργασία, η αρμονική συνύπαρξη, ατόμων, ομάδων, λαών, εθνών

·         απειλείται ο πλανήτης με πόλεμο και πυρηνικό όλεθρο

            Οπότε μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα άρνησης, απαισιοδοξίας, κατάρρευσης αξιών και προσβολής ηθών και προσώπων απαιτείται ο αγώνας των λαών για εγκαθίδρυση δημοκρατίας και καλλιέργειας διεθνιστικής αντίληψης. Έτσι:

·         ο διεθνισμός εκδηλώνεται με τη σύσφιξη στις σχέσεις λαών και τον περιορισμό αντιπαραθέσεων, οπότε καθίσταται ευεργετικός

·         καλλιεργείται οικουμενική συνείδηση, πράγμα που συμβάλλει στην ειρηνική συνύπαρξη και στον περιορισμό του επεκτατισμού

·         ενισχύεται η συνεργασία σε οικονομικό, τεχνολογικό, επιστημονικό, πολιτικό επίπεδο

·         διευρύνεται η επικοινωνία και ο διάλογος ανάμεσα στους λαούς, οπότε αποκλείονται ταμπού και προκαταλήψεις και ευνοείται η πνευματική ανάπτυξη

·         σημειώνεται δημιουργική αφομοίωση υγιών χαρακτηριστικών των άλλων λαών σε νόμους, δίκαιο, νοοτροπίες, συμπεριφορές, τεχνογνωσία, θεσμούς, οργάνωση και λειτουργία των κρατικών υπηρεσιών, σε καλλιτεχνικά ρεύματα

·         ενδυναμώνεται αίσθημα ασφάλειας και ενισχύεται η αλληλοκατανόηση και αλληλεγγύη

 

                        Βέβαια αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα σε καθεστώς δημοκρατίας. Είναι το μόνο πολίτευμα που μπορεί να εγγυηθεί την πρόοδο σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο, καθώς:

·         διασφαλίζεται η συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις, κατοχυρώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, υπηρετείται ο άνθρωπος και το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον

·         οι πολίτες αισθάνονται ασφαλείς, μπορούν να αγωνιστούν και να δημιουργήσουν, να φανταστούν, να αισθανθούν, να επικοινωνήσουν

·         διασφαλίζεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, προάγεται η υπευθυνότητα του πολίτη, διασφαλίζεται η δικαιοσύνη

·         προάγεται ο διάλογος και η συνεργασία ανάμεσα στους λαούς

·         οι κοινωνίες διέπονται από ανεκτικότητα, συμβάλλουν στην εμπέδωση πατριωτισμού και αποτινάσσουν εθνικισμό και απομονωτισμό

·         υπάρχει ελεύθερη διακίνηση ιδεών, ελεύθερη έκφραση, πλουραλιστική και αντικειμενική ενημέρωση

·         υφίσταται κράτος πρόνοιας, οι διεθνείς οργανισμοί εργάζονται προς αυτό το σκοπό, εξασφαλίζεται εργασία για όλους, ευνοούνται οι επενδύσεις, αυξάνεται η παραγωγή και παραγωγικότητα

·         προστατεύεται το περιβάλλον

·         ευνοείται η κοινωνία των ενεργών και υπεύθυνων πολιτών(βλ. Καταναλωτικές οργανώσεις, οικολογικά κινήματα, συνήγορο του πολίτη, οργανώσεις στον τομέα υγείας, ομίλους προβληματισμού, μη κυβερνητικές οργανώσεις…), οπότε:

ü  καλλιεργείται συνεργατικό πνεύμα,

ü  ισχυροποιείται η συνεκτικότητα των κοινωνιών μέσα από πρωτοβουλίες αλληλεγγύης,

ü  εμπεδώνεται ο ανθρωπισμός,

ü  ενισχύεται η πίεση στους ιθύνοντες για δίκαιες κοινωνικο-οικονομικές, πολιτικές μεταρρυθμίσεις

ü  διαμορφώνεται ο παγκόσμιος πολίτης

ü  συστηματικά προωθούνται οι πολιτιστικές δραστηριότητες, διαφυλάσσονται οι εθνικοί πολιτισμοί, προωθείται το γόνιμο διεθνιστικό όραμα

              Επίλογος

                     Ευελπιστώ ότι ό,τι σας έγραψα θα ληφθεί σοβαρά υπόψη από εσάς και από όλους τους ιθύνοντες παγκοσμίως, ώστε να προωθηθούν εκείνες οι πολιτικές που θα ευνοήσουν τη δημοκρατία, θα αντιπαλέψουν την ξενοφοβία, θα προασπιστούν την ανεκτικότητα, θα προστατέψουν το περιβάλλον, θα αποτρέψουν το ρατσισμό και την εθνομανία και θα καλλιεργήσουν πνεύμα συνεργασίας, δημοκρατίας και διεθνισμού. Μόνον τότε η ελευθερία μπορεί να καλλιεργηθεί και να αποφύγουμε μηδενιστικές φιλοσοφίες που ευνοούν το φανατισμό, το φασισμό και απεργάζονται την καταστροφή

                                                                                  Με τιμή

                                                                            ……………………

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πολιτική

Ονομάζουμε το σύνολο των γνώσεων, προσώπων, ιδεών, τρόπων συμπεριφοράς και γενικότερα όλων εκείνων των στοιχείων που συνδέονται με τη ζωή και τη δράση του ανθρώπου στο πλαίσιο του δημόσιου βίου, τη σχέση του με τους άλλους πολίτες και τη σχέση μεταξύ των πολιτών και του κράτους. (Πολιτικοί ηγέτες, πολιτεύματα, νόμοι, θεσμοί, πολιτικά κόμματα, πολιτικές ιδεολογίες κ.λπ. περιλαμβάνονται στον όρο “πολιτική”.)

Πολίτευμα:Ο τρόπος διακυβέρνησης μιας χώρας. Το ιδεωδέστερο μέχρι στιγμής πολίτευμα είναι η δημοκρατία.

 

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

 

Ως Φιλοσοφία: Καθαρά ανθρωποκεντρική. Πιστεύει στον άνθρωπο, την ιδιαίτερη αξία και τη μοναδικότητά του και επιχειρεί να προσδιορίσει το πλαίσιο εκείνο μέσα στο οποίο θα διαμορφώνονται με τον καλύτερο τρόπο οι σχέσεις του με τους συνανθρώπους του.

Ως Πολίτευμα: Είναι εκείνος ο τρόπος διακυβέρνησης που στηρίζεται στο τριπλό αξίωμα της λαϊκής κυριαρχίας “εξουσία εκ του λαού, δια του λαού και υπέρ του λαού”.

Ως Τρόπος ζωής: Για να είναι υγιής η δημοκρατία και όχι ν' αποτελεί απλώς ψυχρό γράμμα του νόμου, πρέπει να μετατρέπεται σε καθημερινό βίωμα και τρόπο ζωής. Πρέπει, δηλαδή, κάθε πολίτης να διαθέτει παιδεία και κοινωνική συνείδηση τέτοιες, που θα του υπαγορεύουν να σέβεται την προσωπικότητα και την ελευθερία των άλλων και αυτό να ξεκινά από τις μικρότερες κοινωνικές ομάδες στις οποίες εντάσσεται το άτομο (οικογένεια - σχολείο), ώστε να επεκταθεί και σε ευρύτερη κοινωνική βάση.

 

\

ΑΡΧΕΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

·          Λαϊκή κυριαρχία

·          Ελευθερία σ' όλες τις μορφές, αρκεί να είναι οριοθετημένη.

·          Ισοτιμία - ισονομία - ισοπολιτεία.

·          Δικαιοσύνη - Αξιοκρατία.

·         Διάλογος - Πολυφωνία - Πολυκομματισμός.

·          Εκλέγειν - Εκλέγεσθαι.

·          Ενεργός συμμετοχή των πολιτών στα Κοινά.

·         Διάκριση τριών εξουσιών: νομοθετική - εκτελεστική - δικαστική.

·         Ευνομία.

ΕΧΘΡΟΙ - ΚΙΝΔ ΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

 

·         Κατάχρηση ελευθεριών.

·         Ολοκληρωτικά καθεστώτα.

·         Αδικίες - αναξιοκρατία - πελατειακό σύστημα στις σχέσεις πολιτών ­-κράτους.

·         Πόλωση.

·         Αδιαφορία των πολιτών για τα Κοινά.

·         Σκάνδαλα - αυθαιρεσίες ηγετών.

·         Λαϊκισμός - δημαγωγία.

·         Παραπληροφόρηση, προπαγάνδα.

·         Βία - εγκληματικότητα, παράνομη συμπεριφορά.

·         Απουσία παιδείας από τους πολίτες.

 

ΑΙΤΙΑ ΚΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

 

·         Κρίση Φορέων Αγωγής (Οικογένεια - Σχολείο - ΜΜΕ), οπότε δεν προσφέρουν την απαραίτητη ανθρωπιστική παιδεία και κατάλληλη Κοινωνικοπολιτική αγωγή στα άτομα.

·         Συμφέροντα - προσωπικές φιλοδοξίες - φανατισμός πολιτικών ηγετών και κομμάτων.

·         Υλιστικό πνεύμα - ο καταναλωτισμός απορροφά το ενδιαφέρον του σημερινού ανθρώπου, άρα παύει να ενδιαφέρεται για το “εμείς” και τη δημοκρατία.

 

·         Στείρα τεχνοκρατική αντίληψη και εγκλωβισμός στο βιομηχανοποιημένο τρόπο ζωής, περιχαράκωση στην ειδίκευση. Άρα, πνευματική μονομέρεια και ηθικοπνευματική απογύμνωση του σημερινού ανθρώπου και, επομένως, κρίση της Δημοκρατίας που είναι το κατεξοχήν πνευματικό πολίτευμα.

·         Αστικοποίηση - ανωνυμία στις μεγαλουπόλεις - αποξένωση πολιτών -αδιαφορία για το “εμείς” και τα κοινά γενικότερα.

·         Συνθετότητα - πολυπλοκότητα κοινωνιών - καταιγιστικά μηνύματα, πολλαπλοί και αλληλοσυγκρουόμενοι ρόλοι

·         έλλειψη χρόνου και διάθεσης από μέρους των πολιτών για συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα.

·         Κρίση αξιών - ηθική χαλάρωση - απευαισθητοποίηση του ανθρώπου και ατομικισμός, κρίση της Δημοκρατίας, εφόσον αυτή προϋποθέτει υψηλό ήθος και ανθρωπιστικό πνεύμα.

·         Ανεργία, αδικίες, αναξιοκρατία αποκαρδιώνουν τους πολίτες και δεν εκτιμούν την ίδια τη δημοκρατία ως πολίτευμα και τους θεσμούς της.

 

ΕΝΤΕΧΝΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗΣ ΣΕ ΠΟΛIΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

 

·         ο λεκτικός πληθωρισμός στον πολιτικό λόγο χαρακτηρίζεται συχνότερα από πλεονασμούς, κατάχρηση συνωνύμων, διατύπωση βεβαιωτική, δεοντολογική και θαυμαστική, έντονη συναισθηματική φόρτιση και μεγαλοστομία. Παγιδεύει το δέκτη κυρίως συναισθηματικά και ηθικά με το μέγεθος και το βάρος των αξιών που προβάλλει η πολιτική ρητορεία...

·         ο πολιτικός λόγος γενικότερα χειρίζεται λέξεις με γιγάντια ηθική διάσταση και τόσο μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, ώστε το αξιολογικό τους βάρος λειτουργεί από μόνο του καταστροφικά στο νόημα. Λέξεις που δεν είναι ση­μασίες αλλά αξίες, σε βαθμό που δεν έχουν πια νόημα αλλά εξουσία και μά­λιστα εξουσία που είναι αντιστρόφως ανάλογη προς το νόημα “έθνος”, “σο­σιαλισμός”, “λαός”, “παράδοση” και άλλες πολλές. Λέξεις αξίες, λέξεις ταμπού, λέξεις που είναι παγίδες, γιατί αρκεί να προφερθούν και το μήνυμα παύει να χρειάζεται λογική συνοχή, γλωσσική επάρκεια, νοηματική αποτελε­σματικότητα, παύει να χρειάζεται αιτιολόγηση και ακόμα περισσότερο αποδεικτικά τεκμήρια. Χάρη στις λέξεις αξίες μπορεί να περιέχει το μήνυμα κραυγαλέα αντίφαση και να γίνεται δεκτό σαν συλλογισμός, μπορεί να πε­ριέχει ταυτολογία, ανακολουθία, ακόμη και παραλογισμό και αυτό να μη γίνεται αυτόματα αντιληπτό, μπορεί να μην έχει καθόλου νόημα και να γίνεται δεκτό σαν κανονική πληροφορία.

Α. Φραγκουδάκη “Γλώσσα και Ι δεολογία” (από το σχολικό βιβλίο)

 

_

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ

 

Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί να πείσει το δέκτη να πάρει κά­ποιες αποφάσεις ή να προβεί σε κάποια ενέργεια. Ο δέκτης λοιπόν πρέπει να πεισθεί ότι η απόφασή του είναι σύμφωνη με τα δικά του προσωπικά συμφέροντα και με τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στο οποίο ανήκει.

Έτσι, ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από:

1. Λογική επιχειρηματολογία.

2. Έντονη συναισθηματική φόρτιση και ρητορεία.

Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φορές στοχεύει στην παραπλάνηση ή στον εκφοβισμό του ακροατηρίου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άκριτη αποδοχή από το δέκτη (ακροατήρια) των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού. Στις περιπτώσεις αυτές η αποδεικτική ισχύς των επιχειρημάτων αντικαθίσταται από αυταπόδεικτες έννοιες ή λέξεις με τέτοια ηθική διάσταση (έθνος, λαός, εθνική σωτηρία κ.λπ.) που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη.

Όταν ο πολιτικός λόγος παίρνει αυτή τη μορφή, με την παραποίηση των εν­νοιών και τη στρέβλωση των αξιών, γίνεται προπαγάνδα.

 

Πολιτικός  Λόγος: Καταγραφή γνωρισμάτων των δύο γλωσσών

Α.- γνωρίσματα εξουσιαστικού λόγου

ΣΤΗ ΜΟΡΦΗ- ΕΚΦΡΑΣΗ:

1. Εμφανής ή λανθάνων διατακτικός χαρακτήρας. Ο διατακτικός χαρακτήρας επιτυγχάνεται μέσα από:

α] ελλειπτικές και ονοματικές προτάσεις με χρήση προσδιορισμών οι οποίοι υπογραμμίζουν αυταπόδεικτες αλήθειες με τρόπο δογματικό και απόλυτο.
β] περιορισμό του ρηματικού λόγου ή όταν χρησιμοποιείται το ρήμα προτιμούνται οι εξακολουθητικοί χρόνοι οι οποίοι εμφανίζουν τις συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και τονίζουν τη διάρκεια και την αιωνιότητα.

2. Αοριστία, γενικότητα, ταυτολογία, μυστικοπάθεια: όλα αυτά καλλιεργούνται μέσα από το μονοσήμαντο και κατευθυνόμενο μονόλογο.

3. Συνειδητή δημιουργία απόστασης και χάσματος ανάμεσα στο πομπό και το δέκτη, ο οποίος πρέπει να αισθάνεται ασήμαντος, κατώτερος και εξαρτημένος από τον πομπό (απόρροια όλων των προηγούμενω

Β.- γνωρίσματα εξουσιαστικού λόγου

 ΣΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ:

1. Προβολή των δομικών στοιχείων ενός αντι-κριτικού λόγου σκέψης: συντήρηση και μεταφορά με μεγαληγορία και βεβαιότητα «αιώνιων και μοναδικών» αξιών, αυταρχικός περιορισμός του διαλόγου μέσα από την εντολή στο δέκτη να συντονίζεται στα μηνύματα του πομπού

2. Παραγκωνισμός ή συνειδητή άγνοια της καθημερινότητας μέσα από τη γενίκευση αποδεκτών μεγάλων αξιών (πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια κλπ)

3. Στρέβλωση αξιών και παραποίηση του νοήματος εννοιών «Τα μεγάλα προβλήματα της ζωής δε λύνονται στην επιφάνεια, αλλά μονάχα στο βυθό. Σε επιφανειακές διαστάσεις παραμένουν άλυτα» (Wittgenstein). Και στο βυθό βρίσκεται η ψυχή του ανθρώπου. Τα αίτια λοιπόν της κρίσης της γλώσσας (και της γλώσσας της εξουσίας) παραπέμπουν στα αίτια της κρίσης της παιδείας, τα οποία με τη σειρά τους παραπέμπουν στην κρίση του ανθρώπου. Ένας φαυλεπίφαυλος κύκλος.

 

τελικά συμπεράσματα για τον άδικο λόγο της εξουσίας και το δίκαιο λόγο της παιδείας
Γίνεται φανερό από τα παραπάνω πως ο εξουσιαστικός είναι άδικος λόγος, αφού φθείρει έννοιες και νοήματα, διαφθείρει τους δέκτες του και καταστρατηγεί κάθε έννοια εντιμότητας και ειλικρίνειας στην επικοινωνία. Στον αντίποδα αυτού του είδους του λόγου, ως μόνη ελπίδα για να αντισταθεί ο άνθρωπος στη δύναμή του, αναδύεται ο δίκαιος λόγος της παιδείας. Πρόκειται για το λόγο που εκπέμπουν οι ελεύθερες ψυχές, τα βαθιά καλλιεργημένα πνεύματα, για ένα λόγο ο οποίος, σε αντίθεση με τον άδικο λόγο των ισχυρών, διακρίνεται από τα δικά του ιδιαίτερα γνωρίσματα:
1] Εντιμότητα, ειλικρίνεια, αλήθεια: αυτή έγκειται στη διατήρηση της πραγματικής σχέσης σημαινόντων και σημαινομένων, στη σήμανση των πραγμάτων του κόσμου με το αληθινό τους όνομα.

2] Σαφήνεια, διαύγεια, ακριβολογία: επιτυγχάνεται με το λεξιλογικό πλούτο, ο οποίος επιστρατεύεται, για να δηλωθεί κάθε σημασιολογική απόχρωση, με τις ολοκληρωμένες συντακτικές δομές, με την εκφραστική ποικιλία χάρη στην οποία δηλώνονται τα οριστικά και τα αβέβαια, τα πραγματικά και τα πιθανά, τα εφήμερα και τα αιώνια.

3] Διαλλακτικότητα: ο λόγος της παιδείας είναι λόγος που συσχετίζει, αντιπαραθέτει και συγκρίνει ποικίλα νοήματα, θέτει ερωτήματα και δοκιμάζει απαντήσεις. Είναι ένας λόγος ερευνητικός, ζωντανός, δυναμικός.

4] Γνησιότητα, αυθεντικότητα, απουσία επιτήδευσης: είναι λόγος βαθύς, γιατί αναδύεται από καλλιεργημένες συνειδήσεις, πυκνός γιατί εκπέμπεται από ανθρώπους με περιεχόμενο, ουσιαστικός, γιατί αποτελεί τη φωνή ανθρώπων που έχουν λάβει επιμελημένη αγωγή και παιδεία

 

Τα χαρακτηριστικά του Πολιτικού Λόγου

 

Στο περιεχόμενο

-Λέξεις με ειδικό αξιολογικό βάρος και μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, όπως λαός, έθνος, πατρίδα, θρησκεία, παράδοση, κοινωνία, πολίτης, δικαίωμα, συμφέρον, αριστερά, δεξιά, σοσιαλισμός, καπιταλισμός κ.ά., αναδεικνύονται σε κύριες λειτουργικές μονάδες του πολιτικού λόγου. Η χρήση τους ποικίλλει ανάλογα με τις αρχές και τις θέσεις που εκφράζει ο ομιλητής. Το επιβλητικό ηθικό και αξιολογικό μέγεθος των λέξεων αυτών διευκολύνει τον ομιλητή στην επίτευξη των στόχων του. ...

-Εξιδανίκευση των σκοπών που επιδιώκονται, υποσχέσεις.

-Σωτηριολογία ή καταστροφολογία.

-Προσπάθεια να συγκαλυφθεί το πραγματικό πρόσωπο της εξουσίας και να εμφανιστεί τέτοιο που θα ήθελε να πιστεύουμε πως είναι (αμφισημία).

-Το σχόλιο και το σύνθημα επισκιάζει την πληροφορία και την τεκμηρίωση.

 

Στην έκφραση

-Η τυποποίηση της γλώσσας με ένα “τεχνικό” λεξιλόγιο (ξύλινος λόγος). ...

-Η χρήση της γλώσσας είναι περισσότερο συγκινησιακή.

-Ρητορική υπερβολή, επαναλήψεις, έμφαση, στόμφος.

-Συνθήματα με χαρακτηριστικά του ποιητικού λόγου: μέτρο, ρυθμό, ομοιοκαταληξία, ελλειπτικότητα και υπαινικτικότητα.

-Απλή γλώσσα, ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι δεν υπάρχει απόσταση ανάμεσα σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους.

-Χρησιμοποιούνται σύντομες, περιεκτικές, κύριες προτάσεις, ενώ αποφεύγονται οι σύνθετες και οι επαυξημένες με πολλούς όρους προτάσεις και ο μακροπερίοδος υποταγμένος λόγος.

Στην οργάνωση

-Χαλαρότητα, αποσπασματικότητα, έλλειψη της αλληλουχίας και της συνεκτικότητας που διακρίνει, για παράδειγμα, τον επιστημονικό λόγο.

 

Εξουσία: Από τη λύτρωση και σωτηρία στην αλλοτρίωση και υπονόμευση της ελευθερίας

 

1.Η συγκρότηση οργανωμένων κοινωνιών συνδέθηκε με την οργάνωση της εξουσίας, την ιεραρχία, τις σχέσεις κυριαρχίας και υποταγής, αν ληφθεί υπόψη στην ιστορία πως η δημοκρατία είχε εφαρμογή για μικρό χρονικό διάστημα στην αρχαιότητα, ενώ μετά το μισό του 20^ου αι. μΧ. άρχισαν οι κυβερνήσεις σε ορισμένες χώρες το εγχείρημα εφαρμογής μορφωμάτων δημοκρατίας, διότι η γνήσια δημοκρατία για να εφαρμοστεί απαιτεί και διαφορετική δόμηση των κοινωνιών, διαφορετική οικονομική πολιτική, κοινωνικό κράτος και βούληση πολιτών και πολιτικών και προπάντων παιδεία, μόρφωση και ιδανικά. Όλα αυτά ηχούν κάπως αταίριαστα σε μια εποχή επεκτατισμών, πολέμων και αρχομανίας, με σκοπό οικονομικά οφέλη, διασφάλιση δύναμης και κυριαρχίας.

2.Με φροντισμένο τρόπο άτομα ή συλλογικά μορφώματα άσκησαν εξουσία και απαίτησαν υπακοή: Συνδυάστηκαν οικομικο-πολιτικός και κοινωνικός σχεδιασμός με την επιβολή ψευδούς ιδεολογίας και απέκτησαν θεσμικό κύρος.

3.Η ιδεολογική κυριαρχία θεωρείται και είναι πρόσφορος τρόπος επιβολής και ενδυνάμωσης της εξουσίας. Η ιδεολογία διοχετευμένη μέσω των φορέων πολιτικής, θρησκευτικής, οικονομικής εξουσίας βιώνεται συνειδητά ή ασυνείδητα και γίνεται τρόπος σκέψης και δράσης, στάσης ζωής, σχέσης με τους ανθρώπους και τα πράγματα.

4.Στην εποχή μας έχουμε πολλαπλασιασμό εξουσιαστικών μηχανισμών χειραγώγησης περισσότερο παρά απελευθέρωσης της σκέψης και συμπεριφοράς των ανθρώπων. Αυτό που φροντισμένα επιδιώκεται από τα κέντρα προπαγάνδας είναι η ιδεολογική επιβολή και ο πειθαναγκασμός στην υπάρχουσα ή διαμορφούμενη αξιακή, οικονομική, πολιτική δόμηση της κοινωνίας. Από αυτή την άποψη η εξουσία δεν αμφισβητείται ή δε θα έπρεπε να αμφισβητείται.

5.Οι σύγχρονες εξουσίες, αν και δρουν αυθαίρετα και υφαρπάζουν την ψήφο του λαού με τους μηχανισμούς προπαγάνδας και χειραγώγησης της κοινής γνώμης, αξιώνουν εθελοντική υπακοή και συμφωνία της κοινής γνώμης. Η ιδεολογία της εκάστοτε εξουσίας είναι έκφραση της κυρίαρχης τάξης και προπαγανδίζεται ώστε να κατοχυρώνεται και να διαιωνίζεται το σύστημα.

6.Τα πρόσωπα της εξουσίας:

·         Υπακοή στην πατρική εξουσία: Θετική σε μια οικογένεια που λειτουργεί δημοκρατικά, αρνητική όταν κυριαρχεί ο αυταρχισμός

·         Πολιτεία-Κράτος= ταύτιση με το έθνος= συμμόρφωση πολίτη: Θετική στη δημοκρατική εκδοχή του, αλλοτριωτική σε αυταρχικές εξουσίες

·         Φιλοπατρία= αντίθετη στον εθνικισμό, φανατισμό

·         Δίκαιο= σεβαστό, όταν αποδίδει δικαιοσύνη, αυθαίρετο, όταν διασφαλίζει την ανισότητα και έχει τη μορφή του δικαίου του ισχυρότερου

·         Εκκλησία-θρησκεία= αρνητικές πράξεις κλήρου, θρησκευτικός φανατισμός= αρνητικά//θετικά= πίστη στο Θεό αγνά προς ικανοποίηση του μεταφυσικού ενστίκτου και ενσάρκωση της «ανθρωπιστικής ιδέας»

·         Εκπαίδευση= εκπρόσωποι άξιοι της αποστολής τους προάγουν το θεσμό και βοηθούν τους νέους, οι ανάξιοι καταστρέφουν. Από την άλλη, αναφορά στο δίπολο αυταρχικής και δημοκρατικής εκπαίδευσης που οικοδομεί και αντίστοιχες προσωπικότητες νέων…

7.Συνήθως η συμμόρφωση στην εξουσία θέλει να αναγορεύεται σε αρετή, σύνεση. Η αντίρρηση σε αυθαιρεσία, τρομοκρατία, ανηθικότητα, δολιοφθορά

8.Τρόποι ιδεολογικής χειραγώγησης

·         Διαπαιδαγώγηση στην υπακοή-υποταγή: πειθήνια όντα, ανελεύθερη προοπτική, χειραγώγηση, ιδεολογική άλωση

·         Απουσία μακρόπνοου και υψηλού στοχασμού, αφομοιωμένη σκέψη, στερεοτυπική σκέψη, ισοπεδωμένη συμπεριφορά, χειραγωγημένη κοινή γνώμη

·         Προπαγάνδα= δοκιμασμένη μέθοδος και ισχυρό μέσο εξουσίας και αλλοτρίωσης

o    Η υπηρεσία των ΜΜΕ= η τεχνολογία και πληροφόρηση στην υπηρεσία του κατεστημένου

o    Πίεση των μαζών, κατευθυνόμενη κοινή γνώμη

o    Δογματισμός, φανατισμός= το άτομο καταντά ετερόφωτο, αλλοτριώνεται

o    Ψυχολογία όχλου, μαζοποίηση στα πλαίσια της μαζικής δημοκρατίας

o    Απροκάλυπτη προβολή φαύλων προτύπων και ειδώλων= αποπροσανατολισμός της σκέψης των νέων, κονιορτοποίησή του στις συμπληγάδες του καταναλωτισμού και του ονείρου του μάταιου πλούτου…

9.Τρόποι αντίδρασης:

·         Υπακοή σε αξίες, αγώνας για ελευθερία, ανεξαρτησία, δημιουργική και ανθρωπιστική παιδεία

·         Πίστη σε υψηλά ιδανικά που αντιπαλεύουν τη στυγνή εξουσία και το κατεστημένο

·         Αμφισβήτηση μιας προόδου που εμμένει στην ύλη και όχι στο πνεύμα και στο ήθος

·         Απομάκρυνση από δογματισμούς, φανατισμούς, στερεότυπα και ρατσιστικές συμπεριφορές. Οδηγούν σε κίνδυνο υπονόμευσης της κοινωνικής γαλήνης, ισορροπίας και ελευθερίας

·         Αντίσταση στην αυθαιρεσία με έντονη κριτική

·         Αντίθεση στη βία με το σύγχρονο πρόσωπό της, που καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα στο όνομα του πολιτικού και εθνικού συμφέροντος

·         Δημιουργική αμφισβήτηση, αγώνας για μια διεθνική κοινωνία που θα κάνει πράξη τις διακηρύξεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θα επιβάλλει την ειρήνη διασφαλίζοντας την υγεία με σεβασμό στο περιβάλλον, θα προστατεύει τον άνθρωπο με εφαρμογή κοινωνικού κράτους, αρμονικής συνεργασίας και ειρήνη.

 

Γενεσιουργές αιτίες υπονόμευσης του λόγου

 

=Συμπλεγματικές υπάρξεις μεταβάλλονται σε φερέλπιδες κατασκευαστές κενόλογων εκφράσεων εντυπωσιασμού.

=έλλειψη ολοκληρωμένης και οραματικής εκπαιδευτικής πολιτικής με σαφή προγράμματα στη γλωσσική διδασκαλία.

=Τεχνοκρατική αντίληψη της παιδείας

=Ξενομανία και μιμητισμός

=Πλήρωση του ελεύθερου χρόνου με ευτελή θεάματα και ακούσματα :μαζική κουλτούρα, πολιτιστικά υποπροϊόντα και σκουπίδια οδηγούν σε πολιτιστική παρακμή.

=Αφελής, λανθασμένη χρήση των κανόνων της γλώσσας από τους εκπροσώπους των ΜΜΕ: συνθηματολογία, ακρωτηριασμοί,

απλούστευση ύφους…

=Αδιαφορία στις πνευματικές αξίες και την παράδοση, τη γλωσσική παράδοση.

 

ΠΟΛΙΤΙΚΗ- ΕΞΟΥΣΙΑ- ΚΡΑΤΟΣ

ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ

 

 

ΘΕΜΑ: «…Έπειτα από την εξάντληση της εμπιστοσύνης σε μιαν εσωτερική λογική της ιστορίας στην οποία η πολιτική μπορεί να παρέμβει δραστικά, κυριαρχούν δύο κυρίως επιλογές. Η πρώτη είναι εκείνη, σύμφωνα με την οποία ο καθένας αναζητάει τη δική του ατομική και ιδιωτική ευτυχία, ενώ η πολιτική αντιμετωπίζεται μόνον ως ένα μέσο για την υπέρβαση των πιο μεγάλων εμποδίων και δυσκολιών. Η δεύτερη επιλογή είναι η αναζωογόνηση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Σ’ αυτή την περίπτωση τα άτομα αναζητούν την ευτυχία τους ξανά στον άλλο κόσμο, στο ουράνιο βασίλειο, στον παράδεισο ή έστω στην ασφάλεια και στην παρηγοριά που προσφέρουν οι κοινοτικοί δεσμοί της πίστης πάνω σ’ αυτή τη γη. Και οι δυο αυτές επιλογές συνεπάγονται κινδύνους. Από τη μια υπάρχουν οι κίνδυνοι του ακραίου ατομικισμού και του κοινού εγωϊσμού, που εκτρέφει την πολιτική αδιαφορία και την παθητικότητα. Και από την άλλη, η αναβίωση θρησκευτικών φανατισμών, η περιχαράκωση σε γκέτο, η διάδοση της πεποίθησης ότι αυτός ο κόσμος δεν έχει νόημα και αλλού πρέπει να αναζητηθεί η σωτηρία…»

(Εφημ.Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 15-16 Αυγούστου 1998: «Η πολιτική δεν οδηγεί στην ευτυχία», Θανάσης Γιαλκέτσης)

                        Από τα λεγόμενα του συγγραφέα αντιλαμβανόμαστε την κρίση της πολιτικής και την αδυναμία της να ορίσει την ιστορία, οπότε ο άνθρωπος αναζητά την ατομική του ευτυχία εγωιστικά χρησιμοποιώντας την πολιτική χρηστικά ή καταφεύγει στη θρησκεία που οδηγεί στην περιχαράκωση και το φανατισμό. Σε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας να εξηγήσετε τους λόγους αδυναμίας της πολιτικής να νοηματοδοτήσει τη ζωή του ανθρώπου και τις επιλογές του. Πού μπορεί να οδηγήσει ο ακραίος ατομικισμός και ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός; Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αρθεί το αδιέξοδο και η πολιτική να γίνει κέντρο αναφοράς της ανθρώπινης δράσης και παραγωγός ανθρώπινης ευτυχίας;

 

Ιδεολογικές αιχμές…

 

 

1.      Η πολιτική προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις «πόλις» και «πολίτης» και υποδηλώνει την πρακτική δραστηριότητα του πολίτη στα πλαίσια της πόλης. Το ρήμα «πολιτεύομαι» κυριολεκτεί σε αυτή τη δράση-συμμετοχή. Το δημοκρατικό πολίτευμα είναι το κατάλληλο για συμμετοχή του πολίτη στα κοινά, άμεση στην εποχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας, έμμεση σήμερα. Δυστυχώς καθημερινά πρακτικές του κράτους, αυθαίρετες ιδιωτικές πρωτοβουλίες, ιδιοτέλεια ανατρέπουν το ιδεατό σκηνικό, ενώ η διαφθορά και η διαπλοκή των πολιτικών, η αδιαφάνεια πυροδοτούν το πολιτικό κλίμα και υπονομεύουν τη δημοκρατία, ενώ απειλείται η κοινωνική ειρήνη

2.      Η λογική του κρατικισμόυ, της τάσης δηλαδή του κράτους και των δημόσιων θεσμών να παρεμβαίνουν υπερβολικά στη λειτουργία της οικονομικής και κοινωνικής ζωής τρέφει τη σχέση μεταξύ οικονομικών παραγόντων και δημόσιων λειτουργών, όταν οι πρώτοι ζητούν ευνοϊκότερες ρυθμίσεις και οι δεύτεροι τις παρέχουν προς κοινό όφελος και των δυο.

3.      Με βάση το παρελθόν του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, την  άποψη σύνδεσης πολιτικής συμμετοχής με την άσκηση της πολιτικής εξουσίας δυο μοντέλα εξουσίας δίνουν και δυο διαφορετικές προτάσεις: α).η φιλελεύθερη-αγγλοσαξωνική θεωρία του Locke και β).η δημοκρατική θεωρία του Rousseau.

4.      Η φιλελεύθερη σκέψη ζητά διαχωρισμό κράτους-κοινωνίας. Η πολιτική εξουσία χρειάζεται εκεί που δεν τα καταφέρνει η κοινωνία. Η πολιτική συμμετοχή έχει στόχο να διασφαλίσει την απρόσκοπτη λειτουργία των νόμων της αγοράς.

5.      Στο δημοκρατικό μοντέλο ο αυτοπροσδιορισμός του ατόμου επιδιώκεται μέσω του κράτους: είναι ενεργητικό δικαίωμα και καθήκον. Κατά πόσο όμως αυτό ισχύει σήμερα; Οι εξουσίες γίνονται όλο και πιο συγκεντρωτικές, η παγκοσμιοποίηση περιορίζεται σε οικονομική ενοποίηση και αποφεύγει τη δημιουργική αλληλεπίδραση και συνεργασία σε όλους τους τομείς δράσης του ανθρώπου. Η πολιτική εξουδετέρωση της μάζας είναι αναμφισβήτητη δραματική πραγματικότητα στα πλαίσια του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού.

6.      Ο πολίτης απογοητευμένος αποσύρεται στον εαυτό του και γίνεται ατομικιστής, για να επιβιώσει. Τα κόμματα δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη, καθώς πρόκειται πλέον για συλλογικά μορφώματα που δεν εμπνέουν τους πολίτες με τον αυταρχισμό τους, την υποχρέωση πλεύσης σε μια συγκεκριμένη πολιτική γραμμή, ακόμη κι αν αυτή οδηγεί σε αδιέξοδο, ενώ υπονομεύουν τις ιδεολογίες.

7.      Αυτό δε σημαίνει ότι τα κόμματα δεν είναι σημαντικά. Οφείλουν όμως να μην είναι οργανισμοί αναπαραγωγής στείρας πολιτικής και ρουσφετολογικής νοοτροπίας, αλλά να εμπνεύσουν τους πολίτες με την παραγωγή γνήσιας και ευέλικτης ιδεολογίας, την εφαρμογή της αξιοκρατίας, να λειτουργούν αρμονικά τα δημοκρατικά τους όργανα.

8.      Σήμερα η ατομιστική κουλτούρα έχει αγγίξει τα όρια, η εκμετάλλευση θριαμβεύει, η αποξένωση απλώνεται παντού, ακόμη και στους τελευταίους θύλακες της παράδοσης, η αλλοτρίωση σαρώνει άτομα, πολιτικές και συνειδήσεις. Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια εποχή που η τεχνολογική πρόοδος είναι στο απόγειό της, ενώ το παρελθόν των συλλογικών επαναστάσεων δίνει τα πρότυπα γνήσιας πολιτικής δράσης και η ιστορική αποθησαύριση τις προοπτικές διόρθωσης της πορείας και ορθής πολιτικής και κοινωνικής  δράσης. Η πολιτική άλλωστε είναι ο μόνος ουσιαστικός τρόπος συλλογικής παρέμβασης στην ιστορία, ώστε να βρουν οι άνθρωποι λύτρωση και σωτηρία και προπάντων την πολυπόθητη ελευθερία και ευτυχία.

9.      Ο λαϊκισμός είναι η συνήθης πρακτική των πολιτικών, με σκοπό την παραπλάνηση του λαού και την απόδοση εμπιστοσύνης σε ανθρώπους που ευαγγελίζονται λύσεις για τα προβλήματα των πολιτών, στην ουσία όμως υπονομεύουν με τις πρακτικές τους τα οράματα και τα ιδανικά και εξυπηρετούν τα διαπλεκόμενα συμφέροντα που τους έδωσαν την εξουσία. Ο λαϊκισμός άλλωστε είναι η αρνητική μορφή της λαϊκότητας και επιτελείται σε βάρος των θεσμών. Ο λαός φαινομενικά θεοποιείται και η κρίση του θεωρείται αλάνθαστη, εφόσον βέβαια κατάλληλοι φορείς έχουν φροντίσει να την αλλοιώσουν. Πρόκειται για μύθευμα ριζωμένα βαθιά, συνειδητά ή ασυνείδητα, στις νοοτροπίες και στην πολιτική μας κουλτούρα. Το ατημέλητο ένδυμα, η παρουσία, προς άγρα ψήφων, σε αναξιοπαθούντες και πολλά άλλα τέτοια αποτελούν δείγματα λαϊκισμού.

10.  Προβάλλεται η μυθοπλαστική εικόνα της λαϊκότητας και βασίζεται στην ανάγκη ενιαίας φωνής του λαού και συλλογικής βούλησης. Πρόκειται για μύθο, καθώς στην ουσία η πολιτική και οι πολιτικοί αποφασίζουν ερήμην του λαού για το λαό. Ο λαός υποτίθεται ότι βρίσκεται στην εξουσία, όταν εκπροσωπείται από λαϊκιστές πολιτικούς.

11.  Το πολιτικό σύστημα είναι αφόρητα συγκεντρωτικό και σε αυτό βαθιά ριζωμένο είναι το πελατειακό σύστημα στη σχέση πολίτη και πολιτικού. Τότε ο πολίτης άγεται και φέρεται, έχει ελαστική πολιτική συνείδηση και παραμένει ενελεύθερος μέσα σε ένα πολιτικό κλίμα που του παρέχει ελευθερία! Ο λαϊκισμός χρησιμεύει ως αντιστήριγμα μιας πλάνης.

12.  Ευθύνη για το λαϊκισμό έχει και ο πολίτης που σίγουρα τον αντιλαμβάνεται το λαϊκισμό, τον βολεύει όμως, όταν αποβλέπει στην εύνοια του πολιτικού στον οποίο δίνει την ψήφο του. Η ανάγκη πίστης στον πολίτη πέρα από νεποτισμούς και λαϊκισμούς είναι αναγκαία προϋπόθεση αποκατάστασης της υπόληψης του ανθρώπου ως ατόμου-ιδιώτη και πολίτη, η πάταξη της διαφθοράς είναι σημαία κάθαρσης και η ουσιαστική συμμετοχή του πολίτη στα κοινά βασική προϋπόθεση δημοκρατίας, αξιοκρατίας και γνήσιων διανθρώπινων σχέσεων.

13.  Το πρόβλημα του λαϊκισμού έγκειται στο ότι καταργεί τις διακρίσεις μεταξύ θεσμικής λογικής και λαϊκών αιτημάτων, ηγετών και λαού, βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης πολιτικής, επιθυμίας και πραγματικότητας. Οι λαϊκιστές εκλαμβάνουν τον εαυτό τους απλώς ως εκφραστή της λαϊκής βούλησης παραιτούμενοι από τη θεσμική τους ιδιότητα να μορφοποιούν τα λαϊκά αιτήματα και να λειτουργούν παιδαγωγικά προς το λαό…. Οι ηγέτες που απλώς εκφράζουν ανεπεξέργαστα λαϊκά αιτήματα δεν εμπλουτίζουν το δημόσιο λόγο. (Χ.Κ.Τσούκας). Ο ηγέτης υπονομεύεται, όταν δέχεται χωρίς να επεξεργάζεται αιτήματα, όταν σκοπεύει αντί να οραματίζεται, όταν κωφεύει αντί να φωνάζει, όταν αδιαφορεί αντί να ενδιαφέρεται, όταν κουράζεται, αλλά δεν αφουγκράζεται.

14.  Υιοθετούνται επιπλέον πρακτικές ατομικού κέρδους, τροφοδοτείται η φιλαυτία και ο εγωισμός

15.  Νεκρώνονται τα κοινωνικά αιτήματα λόγω αποξένωσης. Το άτομο χάνει τον πολιτικό του προσανατολισμό, καθίσταται ανήθικο, αντικοινωνικό, ανελεύθερο. Στερείται ισορροπημένης ανάπτυξης, εφόσον η προσωπικότητα αναπτύσσεται μέσω της κοινωνικοπολιτικής ώσμωσης, της πολιτιστικής εξυγίανσης, της επαφής νου και ψυχής.

16.  Υπονομεύεται η συνεργασία, απομακρύνεται ο άνθρωπος από την ομαδική προσπάθεια. Η λύτρωση και ευτυχία του βρίσκεται έξω από την «πόλη», εφόσον έχει παρέλθει η άποψη ότι η πολιτική μπορεί να επέμβει αποτελεσματικά στην ιστορία και να σχεδιάσει εύστοχα το μέλλον.

17.  Το κράτος δεν αποβλέπει πάντα στο συμφέρον του συνόλου. Συμβιβάζει συμφέροντα ή μεροληπτεί προς τα συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων ή τάξεων. Μπορεί να παραβιάσει τα ανθρώπινα δικαιώματα, να επιβάλλει βασανιστήρια.

18.  Οι πολιτικοί δεν αισθάνονται την ανάγκη να εφαρμόζουν ηθικούς κανόνες στην πολιτική δράση. Ο Μακιαβέλι υποστήριξε ότι σκοπός του κράτους είναι η διατήρηση και η αύξηση της δύναμής του με κάθε μέσο, ηθικό ή ανήθικο. Ο Θουκυδίδης επισήμανε την τάση των πολιτειών για επέκταση και κυνική παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η κοινωνία σήμερα δυστυχώς αποβάλλει και μεταφέρει το πολιτικό της περιεχόμενο στο κράτος. Αυτό πλέον μονοπωλεί την εξουσία και η αστική κοινωνία παραμένει απολίτικη θεσμικά. Η πολιτική αλλοτρίωση είναι γεγονός.

19.  Σε μια παγοσμιοποιημένη κοινωνία που αποβλέπει μόνο στην οικονομική ενοποίηση και στην ισοπέδωση εθνικών διαφορών, νοοτροπιών στο όνομα της μιας καταδυναστευτικής εξουσίας που θα ελέγχει τα πάντα η εκάστοτε και όπου γης κυβέρνηση υπακούοντας στα κελεύσματα της  ιδεολογίας της αγοράς διαχειρίζεται μια προδιαγεγραμμένη εξουσία. Το κράτος μεταπίπτει σε εγγυητή του συνολικού κοινωνικού σχεδιασμού και νομιμοποιείται αυτόματα η ύπαρξη ολικής γνώσης των προβλημάτων. Η πολιτική παύει να είναι τέχνη, να κυοφορεί προσωπικότητες άξιες να γίνουν σύμβολα (Περικλής, Αλέξανδρος κλπ), ικανά να υλοποιήσουν οράματα, πίστεις και αξίες της κοινωνίας και εποχής τους, και γίνεται «εξειδικευμένη τεχνική» διοίκησης και διευθέτησης προβλημάτων. Οι εκπρόσωποί της μεταμορφώνονται από τους μηχανισμούς μια παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας (κύκλοι πολιτικοί, οικονομικοί οργανισμοί, πανεπιστήμια…) σε ειδικούς τεχνοκράτες, διαχειριστές μια άνωθεν εξουσίας.

20.  Με δεδομένη την τέλεια αυτονόμηση τεχνικής και γνώσης (νέες τεχνολογίες, βιοτεχνολογία, ρομποτική…) η πολιτική εξουσία και η δημοκρατική κοινωνία καθίστανται ανίκανες να καθορίσουν το κοινωνικό γίγνεσθαι. Όχι πλέον ο λαός, αλλά η τεχνική θα αποφασίζει τη μοίρα του. Πυρπολείται η εγγενής και έλλογη δημοκρατική αισιοδοξία της λαϊκής συμμετοχής από τα ίδια τα όπλα του λαού, τη γνώση κι έτσι έχουμε έλλειμμα δημοκρατίας που υπονοεί ατελείς και ανίσχυρους διεθνείς οργανισμούς, αποπολιτικοποίηση, κυριαρχία του εμπορίου και των επιστημών της τεχνολογίας, επιβολή συγκεκριμένης μετα-νεωτερικής ιδεολογίας και απόσυρση του πολίτη σε ατομικιστικές αναδιπλώσεις, εξαθλίωση, αλλοτρίωση. Υφαρπάζεται η πολιτική του ιδιότητα, άρα υπονομεύεται και η γενεσιουργός αιτία αρμονικών, συλλογικών επαφών, συνεργασίας και άμιλλας. Ο άνθρωπος καθίσταται έρμαιο της ευνουχισμένης πολιτικής, θλιβερό ενεργούμενο, εξαθλιωμένο υποκείμενο και όχι ελπιδοφόρο πρόσωπο με ιδέες, δυναμισμό και οράματα, σ’ έναν κόσμο που μαστίζεται από πείνα, ανεργία, έλλειψη ηθικής, μόλυνση, ανευθυνότητα.

21.  Η έσχατη λύση για πολλούς είναι η αναδίπλωση στη θρησκεία. Πρόκειται όμως για τον παγκόσμιο άνθρωπο, όχι μόνο τον έλληνα ορθόδοξο, όπου μπορεί να βρει ουσία η ζωή του μέσω του ιδανικού του χριστιανού-πολίτη, οπότε και καταφεύγει στο θρησκευτικό φανατισμό, αυτόν που γέννησε μια ιδιάζουσα μορφή τρομοκρατίας και χωρίζει τον κόσμο σε δυτικό- χριστιανικό και ιμπεριαλιστικό και ανατολικό-μουσουλμανικό και υποστηρικτή της γνήσιας παράδοσης. Πρόκειται για το λεγόμενο φονταμενταλισμό που γεννά υπερσυντηρητικούς διαφόρων δογμάτων και θρησκειών και φτάνει στο φανατισμό και τη μισαλλοδοξία, μετατρέπεται σε παραδοσιαρχική ιδεολογία, σε κίνημα διαμαρτυρίας και ενεργεί κοινωνικά με σκοπό να πραγματώσουν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες τα ιδανικά τους.

22.  Οι φονταμενταλιστές δεν είναι αρνητές της προόδου και της μοντέρνας τεχνολογίας, αλλά αρνούνται το πνεύμα του μοντερνισμού που αμφισβητεί απόλυτες αξίες και αρχές και σχετικοποιεί θρησκείες και ιδεολογίες. Μοιραία απόληξή του είναι ο θρησκευτικός φανατισμός, η διασάλευση της κοινωνικής γαλήνης, η τρομοκρατική δράση που ξεπερνά κάθε όριο ανθρωπισμού. Μια νέα μορφή ιδεολογικού ολοκληρωτισμού οδηγεί σε δεισιδαιμονίες, γενικευμένες θρησκοληψίες, ομοιόμορφες αντιλήψεις. Το αντίπαλο δέος στη δυτική λαίλαπα δεν ευνοεί την ειρήνη, αλλά την  αποσταθεροποίηση και τον πόλεμο.

 

 

Η «Ασύμμετρη Απειλή» του Πολιτικού Λόγου του Διαμαντή Κρυωνίδη*

*Υπ. Δρ Θεολογίας ΑΠΘ

 

Η γλώσσα, το σημαντικότερο ίσως κεφάλαιο στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης, επέτρεψε στον άνθρωπο να αποδεσμευτεί από τους περιορισμούς του ζωικού κόσμου και να θέσει τις βάσεις του πολιτισμού του. Η ομιλία ως μέσο επικοινωνίας αποτελεί ένα ανεκτίμητο όσο και παντοδύναμο εργαλείο, το οποίο η πολιτική τέχνη ανέκαθεν αξιοποιούσε (με τη ρητορική, τη δημαγωγία κτλ.), με στόχο να πείσει, να ενώσει, αλλά και να φοβίσει (τους διαφωνούντες και τους εχθρούς).

Η ρητορική τέχνη που ανέπτυξαν οι γλωσσικοί εμβολιασμοί του πολιτικού λόγου με όρους που προέρχονται από τα ειδικά λεξιλόγια των επιστημών δεν έχουν πάντα ως αποτέλεσμα την σαφήνεια. Αντιθέτως μάλιστα, δημιουργούν συνθήκες που απειλούν τελικά την ίδια την ελευθερία του πολίτη.

Προκειμένου όμως να εμμείνει στους στόχους του και να διατηρήσει την δυναμική του, ο πολιτικός λόγος χρειάζεται συνεχώς νέους γλωσσικούς εμβολιασμούς. Μια λέξη ή φράση, που αποσπάται από τον συνήθη εννοιολογικό της ορίζοντα και τάσσεται στην υπηρεσία της πολιτικής, συχνά αρκεί. Κάποιες άλλες φορές, όμως, ο στρατευμένος όρος ενδύεται το περίβλημα της επιστημονικής σοβαρότητας (αντικει- μενικότητας), καθώς η πολιτική γλώσσα εμπλουτίζεται, δανειζόμενη από το ειδικό λεξιλόγιο της γλώσσας των επιστημών. Τα δάνεια αυτά από το χώρο της επιστήμης έρχονται, για να προσθέσουν στην πολιτική, να προσδιορίσουν την ίδια την πολιτική σκηνή μιας χώρας, και συχνά χαρακτηρίζουν μια ολόκληρη εποχή. Ο «αποτρεπτικός πόλεμος», οι «παράπλευρες απώλειες», οι «ασύμμετρες απειλές», τα «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», η «τρομοκρατία» αποτελούν μερικά μόνο σύγχρονα παραδείγματα πρόσληψης από την πολιτική όρων από την στρατιωτική επιστήμη και το διεθνές δίκαιο.

Το ειδικό επιστημονικό λεξιλόγιο, όμως, φαίνεται πως αξιοποιείται από τον πολιτικό λόγο περισσότερο για να συσκοτίσει, προσδίδοντας μια επίπλαστη αίσθηση ακρίβειας σε έναν αυθαίρετο πολλές φορές πολιτικό λόγο. Αποτελεί το τελευταίο ίσως καταφύ- γιο των πολιτικών, την τελευταία ελπίδα της πολιτικής να εξηγήσει, να δικαιολογήσει, αλλά και να καλύψει το έλλειμμά της, αφού η πρόσληψη του νέου δεν υπηρετεί συχνά την αρετή που οφείλει να διακρίνει τον πολιτικό λόγο σ’ ένα δεοντολογικό επίπεδο.

Παρα-θεωρείται, δηλαδή, στην εποχή μας το γεγονός πως ο πολιτικός λόγος σε μια δημοκρατική κοινωνία, που πράγματι λειτουργεί δημοκρατικά, οφείλει πρωτίστως να διακρίνεται από σαφήνεια, καθώς η κύρια αποστολή του στα πλαίσια ενός δημόσιου διαλόγου είναι να αποσαφηνίζει και να εξηγεί. Διαφορετικά ο πολιτικός λόγος γίνεται ολοκληρωτικός, με μοναδικό στόχο να επιβάλλει εξουσιαστικά τη βούληση του πολιτικού που τον αρθρώνει. Ο στρατευμένος όρος ενδύεται το περίβλημα της επιστημονικής σοβαρότητας, καθώς η πολιτική γλώσσα εμπλουτίζεται, δανειζόμενη από το ειδικό λεξιλόγιο της γλώσσας των επιστημών

Είναι ακριβώς αυτός ο δάνειος επιστημονικός λόγος που δεν συμβάλλει επαρκώς στην αποσαφήνιση του πολιτικού λόγου, αφού η επιστημονική γλώσσα δεν γίνεται πάντοτε εύκολα καταληπτή, επειδή χρησιμοποιεί λέξεις με διαφορετική από την καθομιλουμένη σημασία, λέξεις ακόμη απηρχαιωμένες ή τεχνικές. Οι πολίτες αγωνίζονται να συλλάβουν το σημασιολογικό ορίζοντα που ανοίγεται εμπρός τους και όχι σπάνια νιώθουν αδύναμοι μπροστά στο άγνωστο που αδυνατούν να φωτίσουν με τις «μη ειδικές» γνώσεις τους. Έτσι, ο πολίτης δεν πείθεται πια από τον ίδιο τον πολιτικό λόγο, αλλά από την αυθεντική δύναμη του δάνειου επιστημονικού λόγου, επειδή ακριβώς με δυσκολία τον κατανοεί πλήρως. Η πολιτική γλώσσα φαίνεται έτσι να ξεχνά πως σαφήνεια σημαίνει να διατυπώνω με συντομία, αλλά και με πληρότητα, τα ουσιώδη χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο ενός φαινομένου, μιας σχέσης, μιας έννοιας ή μιας λέξης, τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν το οριζόμενο από κάθε άλλο διαφορετικό ή συγγενές και πως υπό αυτές τις προϋποθέσεις η αοριστία του πολιτικού λεξιλογίου χρειάζεται πάντοτε εξειδίκευση.

Ο πολίτης δεν κατανοεί το περιεχόμενο του\ πολιτικού λόγου αλλά εντυπωσιάζεται από τον επιστημονικό μανδύα, από μια επιστημονικότητα στην οποία έχει εμπιστοσύνη. Σε μια εποχή αποθέωσης της τεχνολογίας και των επιστημών το ειδικό λεξιλόγιο του επιστημονικού κόσμου αποτελεί στον επικοινωνιακό κόσμο της πολιτικής ένα πρώτης τάξης εργαλείο, το οποίο επιστρατεύεται, για να διασώσει την περιθωριοποιημένη, και συχνά παρωχημένη, πολιτική γλώσσα, νοηματοδοτώντας την με νέους τρόπους, εν πολλοίς όμως χωρίς να γίνεται καταληπτή. Στην πράξη ο πολιτικός λόγος με το διατακτικό του χαρακτήρα καλλιεργεί τελικά, όπως επισημαίνει κι ο Χρ. Τσολάκης, την αοριστία, τη γενικότητα, την ασάφεια, την ταυτολογία, τη μυστικοπάθεια, τον ημικαταληπτό λόγο. Έντεχνα, αλλά σταθερά, επιδιώκει τη δημιουργία αποστάσεων και χάσματος ανάμεσα στον πολιτικό (που είναι «σοφός», «παντογνώστης», «παντοδύναμος», «άνθρωπος σπάνιας ποιότητας» κτλ.) και στον δέκτη, ο οποίος πρέπει να αισθάνεται ασήμαντος, κατώτερος και γι’ αυτό εξαρτημένος από τον πομπό.

Συνεπεία των παραπάνω, το ακατάληπτο και η αοριστία του πολιτικού λόγου γεννούν το φόβο, την ανασφάλεια και τελικώς απειλούν την ελευθερία του πολίτη. Την στιγμή που η καθημερινή γλώσσα εμπλουτίζεται και το ειδικό επιστημονικό λεξιλόγιο της πολιτικής γλώσσας εισβάλλει στην καθημερινή μας ζωή, η απειλή του αγνώστου δεν πρέπει να μας τρομάζει, γιατί, αν η απειλή και ο φόβος αποτελούν στοιχεία που η πολιτική πάντα αξιοποιούσε, το περιεχόμενο των απειλών, ωστόσο, αποδεικνυόταν πολλές φορές «κενό».

Η πολιτική γλώσσα που επιτάσσει, υπεραπλουστεύει και κατηγοριοποιεί μπορεί να είναι μια ακόμη μορφή λεκτικής βίας ή «ασύμμετρης απειλής» για τον πολίτη, ωστόσο η σταθερή προσήλωση στις αρχές της δημοκρατίας, το αγωνιστικό πνεύμα και η αναζήτηση της αρετής ως στόχου ζωής μπορούν να διατηρήσουν την ελπίδα πως στο τέλος ο Αννίβας θα χαθεί! (Το 211 π.Χ., στο όγδοο έτος του Β΄ Καρχηδονιακού πολέμου, ο Αννίβας εμφανίζεται μπροστά στα τείχη της Ρώμης. Ο πανικός των κατοίκων της Ρώμης αποτυπώθηκε στην κραυγή: «Hannibal ad portas (= Ο Αννίβας προ των πυλών)» [Κικέρων, De finibus bonorum et malorum (45), IV, 9]. Τα τείχη όμως δεν έπεσαν ποτέ και σύντομα ο Αννίβας αναγκάστηκε να αποσυρθεί). «Με το δίκιο μαζί μου, δεν τρομάζω στη φοβέρα σου αυτή, κι ούτε στη βία τη δική σου ποτέ θα υποκύψω». («Ξύν τῷ δικαίῳ τόν σόν οὐ τάρβῶ φόβον. Ἀλλ᾿ οὐδέ τοι σῇ

χειρί πείθομαι τό δρᾶν». Σοφοκλής, Φιλοκτήτης (409), 1.251 (Νεοπτόλεμος) (μτφρ.: Ι.Ν. Γρυπάρης, Εστία).

Στην πράξη ο πολιτικός  λόγος καλλιεργεί την αοριστία, τη γενικότητα, την ασάφεια, την ταυτολογία, τη μυστικοπάθεια, τον ημικαταληπτό λόγο. Έντεχνα αλλά σταθερά επιδιώκει τη δημιουργία αποστάσεων και χάσματος ανάμεσα στον πολιτικό και στο δέκτη.

 

 

 

Διαφθορά

            Γενικά, διαφθορά είναι η κατάχρηση της εξουσίας από τους κυβερνητικούς ανώτερους υπαλλήλους κυβερνητικών δυνάμεων.

            Συνήθως η κατάχρηση έγκειται στην παράνομη, συνήθως μυστική, απόκτηση ιδιωτικής περιουσίας ή αποκόμιση κάποιου άλλου ιδιωτικού οφέλους.

            Η κατάχρηση της κυβερνητικής δύναμης για άλλους λόγους (μη-ιδιωτικούς), όπως η καταστολή των πολιτικών αντιπάλων και η βιαιότητα της αστυνομίας, δε θεωρείται διαφθορά.

            Όλες οι μορφές κυβερνήσεων είναι ευαίσθητες στην διαφθορά και την πολιτική δωροδοκία.

            Οι μορφές διαφθοράς ποικίλλουν: περιλαμβάνουν

            τη δωροδοκία,

            τον εκβιασμό,

            το νεποτισμό,

            την υπεξαίρεση χρημάτων,

            την δωροληψία και

            την κατάχρηση.

            Ενώ η διαφθορά μπορεί να διευκολύνει την εγκληματική επιχειρηματικότητα όπως την εμπορία ναρκωτικών, τα «ξέπλυμένα» χρήματα, και την παράνομη διακίνηση προϊόντων, δεν περιορίζεται μονάχα σε κυβερνητικούς υπαλλήλους, αλλά επεκτείνεται και σε οργανώσεις που πραγματοποιούν εγκλήματα. Σε μερικά έθνη η διαφθορά είναι τόσο κοινή, που αναμένεται όταν αλληλεπιδρούν οι μικρές επιχειρήσεις ή οι απλοί πολίτες με τους κυβερνητικούς ανώτερους υπαλλήλους. Το αποτέλεσμα της πολιτικής διαφθοράς είναι η κλεπτομανία.

            Η διαφθορά διαφέρει ανάλογα με τη χώρα ή την εξουσία. Ορισμένες πολιτικές πρακτικές χρηματοδότησης που είναι νόμιμες σε μια χώρα μπορούν να είναι παράνομες σε άλλη. Σε μερικές χώρες, οι κυβερνητικοί ανώτεροι υπάλληλοι έχουν τόσο ευρείες δυνάμεις, που τα όρια μεταξύ του νόμιμου και του παράνομου είναι αρκετά δύσκολο να ορισθούν.

Αποτελέσματα στην πολιτική εξουσία, τη διοίκηση και τα όργανα

            Η διαφθορά θέτει ενα σοβαρό πλήγμα ανάπτυξης. (Παραδείγματος χάριν, έχει ειπωθεί από παροχείς υπηρεσιών Internet ότι ο ΟΤΕ καθυστέρησε σκόπιμα τρία χρόνια την παροχή ADSL συνδέσεων Internet στην Ελλάδα, υποχρεώνοντας τους χρήστες να συνδέονται με dial-up συνδέσεις και να έχουν υψηλή χρέωση. Ο ΟΤΕ ισχυρίζεται οτι η καθυστέρηση οφειλόταν στην απουσία υποδομής, σε συνδυασμό με την ελληνική γραφειοκρατία.)

            Μία άλλη σημαντικότατη συνέπεια της διαφθοράς είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος. Υπάρχουν πλείστα παραδείγματα οικοπεδοποιήσεων καμμένων περιοχών, αδιαφορία για την μόλυνση του περιβάλλοντος από βιομηχανίες, τεχνικές εταιρίες, κλπ.. που οφείλονται στην απροθυμία ή την σκόπιμη καθυστέρηση εφαρμογής του νόμου από τους κρατικούς φορείς.

            Επίσης, στην υγεία δεν είναι λίγες οι φορές που καθυστερείται η εξυπηρέτηση ατόμων που δεν έχουν οικονομική άνεση στα δημόσια νοσοκομεία.

            Στον πολιτικό βίο η διαφθορά υπονομεύει τη δημοκρατία και την καλή και σωστή διακυβέρνηση. Είναι πιθανό ακόμα να περιφρονούνται ή και να υπονομεύονται επίσημες διαδικασίες. Η δωροδοκία στις εκλογές και στους νομοθετικούς οργανισμούς μειώνει την υπευθυνότητα και διαστρεβλώνει την αντιπροσώπευση στη χάραξη της πολιτικής πορείας. Η διαφθορά στο δικαστικό σύστημα συμβιβάζει το κράτος δικαίου και η διαφθορά στη δημόσια διοίκηση οδηγεί στην άδικη και άνιση παροχή υπηρεσιών. Γενικότερα, η διαφθορά διαβρώνει τη θεσμική ικανότητα της κυβέρνησης καθώς οι διαδικασίες της δεν λαμβάνονται υπόψη, οι πόροι μειώνονται σταδιακά, και τα δημόσια γραφεία αγοράζονται και πωλούνται. Συγχρόνως, η δωροδοκία υπονομεύει τη νομιμότητα της κυβέρνησης και τέτοιων δημοκρατικών αξιών όπως η εμπιστοσύνη και η ανοχή.

            Ταυτόχρονα, ακόμη και σε μέρη οπού η διαφθορά δεν υπάρχει (ή τουλάχιστον λέγεται οτι δεν υπάρχει), μερικά άτομα θα κάνουν τις ψεύτικες, αβάσιμες ή ανεύθυνες δαπάνες της δωροδοκίας για να υποστηρίξουν τις πολιτικές ή προσωπικές προκαταλήψεις και τις ημερήσιες διατάξεις τους. Μερικοί, στην πραγματικότητα, θα υποστήριζαν ότι οι δαπάνες ή οι αντίθετες δαπάνες της διαφθοράς έχουν γίνει υποκατάστατο της ενδελεχούς πολιτικής ανάλυσης. Επομένως, ο πολίτης πρέπει να είναι άγρυπνος ώστε να μπορεί να ξεχωρίσει την αποδεδειγμένη διαφθορά από τα πολιτικά παρακινούμενα κίνητρα της διαφθοράς.

Οικονομικά αποτελέσματα

            Η δωροδοκία υπονομεύει επίσης την οικονομική ανάπτυξη με την οικονομική ανεπάρκεια. Στον ιδιωτικό τομέα, η διαφθορά αυξάνει το κόστος της επιχείρησης μέσω της τιμής των παράνομων πληρωμών, το διοικητικό κόστος των ανωτέρων, καθώς και τον κίνδυνο αποκάλυψης παραβιασμένων συμφωνιών. Αν κάποια δωροδοκία αξίωσης μειώσει τις δαπάνες με την κοπή του κωλύματος, η διαθεσιμότητα των δωροδοκιών μπορεί επίσης να προτρέψει τους ανώτερους υπαλλήλους και να σχεδιαστούν νέοι κανόνες και νέες καθυστερήσεις. Όπου η δωροδοκία διογκώνει το κόστος της επιχείρησης, διαστρεβλώνει επίσης τον συγκεκριμένο τομέα, καθώς και όσες εταιρείες διασυνδέονται με αυτόν τον τομέα, καθώς και ο ανταγωνισμός και κατά κάποιον τρόπο έτσι στηρίζονται ανεπαρκείς εταιρείες ανεβάζοντας το κόστος.

            Η διαφθορά παράγει επίσης τις οικονομικές διαστρεβλώσεις στο δημόσιο τομέα, με την παρέκκλιση της δημόσιας επένδυσης στα δημόσια έργα, όπου οι δωροδοκίες και οι ανταποδόσεις είναι πιο συχνές. Οι ανώτεροι υπάλληλοι μπορούν να αυξήσουν την τεχνική πολυπλοκότητα των προγραμμάτων δημοσίου τομέα, για να κρύψουν ή να προετοιμάσουν το έδαφος για τέτοιες συναλλαγές, με συνέπεια περαιτέρω διαστρέβλωση των επενδύσεων. Η διαφθορά χαλαρώνει επίσης τη συμμόρφωση με την κατασκευή, περιβαλλοντική, ή άλλους κανονισμούς, μειώνει την ποιότητα των κυβερνητικών υπηρεσιών και της υποδομής, και αυξάνει τις δημοσιονομικές πιέσεις στην κυβέρνηση.

            Οι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι ένας από τους παράγοντες πίσω από τη διαφορετική οικονομική ανάπτυξη στην Αφρική και την Ασία είναι ότι στην Αφρική, η διαφθορά έχει λάβει πρώτιστα τη μορφή εξαγωγής χαμηλού μισθώματος με το οικονομικό κεφάλαιο που διακινείται στο εξωτερικό. Έπειτα, συχνά οι αφρικανικές δικτατορίες έχουν τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους στην Ελβετία. Το πανεπιστήμιο των ερευνητών της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) υπολόγισε ότι από το 1970 ως το 1996, η οικονομική κάμψη σε 30 χώρες στην περιοχή της Σαχάρας παρήγαγαν συνολικά 187 δίς $, υπερβαίνοντας τα εξωτερικά χρέη αυτών των χωρών. [1] (τα αποτελέσματα που εκφράζονται στην κατασταλμένη ανάπτυξη, έχουν διαμορφωθεί θεωρητικά από τον οικονομολόγο Mancur Olson). Στην περίπτωση της Αφρικής, ένας από τους παράγοντες για αυτήν την συμπεριφορά ήταν η πολιτική αστάθεια, και το γεγονός ότι οι νέες κυβερνήσεις δήμευαν συχνά τα διεφθαρμένα-αποκτηθέντα προτερήματα της προηγούμενης κυβέρνησης. Αυτό ενθάρρυνε τους ανώτερους υπαλλήλους στο να κρύψουν τον πλούτο τους στο εξωτερικό, εξασφαλίζοντας την απροσιτότητα οποιασδήποτε μελλοντικής απαλλοτρίωσης από το εκάστοτε κράτος. Αντίθετα, οι διεφθαρμένες υπηρεσίες στην Ασία, όπως αυτή του κυβερνήτη της Ινδονησίας Haji Mohammad Suharto έχουν πάρει συχνά την μορφή περικοπών παντού (υπό την μορφή φιλοδωρημάτων), προβάλλοντας περισσότερους όρους για την ανάπτυξη μέσω μιας επενδυτικής υποδομής, του νόμου και της τάξης, κ.λ.π.

Τύποι κατάχρησης

Δωροδοκία

Χρειάζονται δύο πρόσωπα για την προσφορά και την αποδοχή δωροδοκιών. Σε μερικές χώρες ο πολιτισμός της δωροδοκίας επεκτείνεται σε κάθε πτυχή της δημόσιας ζωής, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την λειτουργία των επιχειρήσεων χωρίς την δωροδόκηση (που τα προσχήματα την παρουσιάζουν ως φιλοδωρήματα). Οι δωροδοκίες μπορούν να απαιτηθούν από έναν ανώτερο υπάλληλο ώστε να κάνει κάτι που πληρώνεται ήδη για να το κάνει. Μπορούν επίσης να απαιτηθούν φιλοδωρήματα προκειμένου να παρακαμφθούν οι νόμοι και οι κανονισμοί. Σε μερικές αναπτυσσόμενες χώρες μέχρι και το μισό του πληθυσμού έχει πληρώσει δωροδοκίες κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 12 μηνών. [2]

Χρηματισμός

            Ο χρηματισμός είναι η αθέμιτη εκμετάλλευση ενός αξιώματος για προσπορισμό κερδών.

            Ενώ η «φιλοδώρηση» βασίζεται σε προσχήματα τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα το προσωπικό κέρδος, το οποίο με τη σειρά είναι δύσκολο να αποδειχθεί ότι πρόκειται για αθέμιτο κέρδος, ο χρηματισμός καθορίζει ότι ο ανώτερος υπάλληλος κερδίζει κάποιο αγαθό αξίας κατά την διάρκεια της εργασίας του. Τα μεγάλα «δώρα» είναι κατάλληλα ως χρηματισμός, και οι περισσότερες χώρες έχουν νόμους εναντίον τους. Παραδείγματος χάριν, οποιοδήποτε δώρο μεγαλύτερης αξίας από $200 στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, θεωρείται δώρο στο αξίωμα της προεδρίας και στο γραφείο του προέδρου, και όχι στον Πρόεδρο αυτόν καθεαυτόν. Ο αποχωρών Πρόεδρος πρέπει να το αγοράσει, εάν θέλει να το πάρει μαζί του. Ένα άλλο παράδειγμα χρηματισμού είναι όταν ένας πολιτικός χρησιμοποιεί γνώση χωροταξίας για να αγοράσει έδαφος που ξέρει ότι προγραμματίζεται για ανάπτυξη, προτού γίνει γνωστό δημοσίως, και πωλώντας το έπειτα με σημαντικό κέρδος. Αυτό νομικά είναι συγκρίσιμο με τις εμπορικές συναλλαγές μελών στην επιχείρηση.

Σχετική έννοια είναι το λεγόμενο φακελάκι.

Εκβιασμός και ληστεία

            Ενώ οι δωροδοκίες απαιτούνται προκειμένου να γίνει κάτι, ο χρηματισμός απαιτείται από τους διεφθαρμένους ανώτερους υπαλλήλους, που ειδάλλως απειλούν να κάνουν παράνομη χρήση της κρατικής δύναμης προκειμένου να επιβληθεί ζημιά. Αυτό είναι παρόμοιο και ισάξιο νομικά με τον εκβιασμό από τις οργανωμένες ομάδες εγκλήματος. Η παράνομη χρήση της κρατικής δύναμης μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την ολοκληρωτική ένοπλη ληστεία. Αυτό εμφανίζεται συνήθως στα ασταθή κράτη με την έλλειψη του ελέγχου του στρατιωτικού και της αστυνομίας. Οι λιγότερο ανοικτές μορφές δωροδοκίας προτιμώνται στα σταθερότερα κράτη.

Προτίμηση πελατών

            Η προτίμηση πελατών αναφέρεται σε αυτούς που υποστηρίζονται, παραδείγματος χάριν με την κυβερνητική απασχόληση. Αυτό μπορεί να είναι νόμιμο, όπως παραδείγματος χάριν όταν αλλάζει μια πρόσφατα εκλεγμένη κυβέρνηση τους κορυφαίους ανώτερους υπαλλήλους στη διοίκηση, προκειμένου να εφαρμοστεί αποτελεσματικότερα η πολιτική της. Αυτό όμως μπορεί να θεωρηθεί ως διαφθορά, εάν αναρμόδια πρόσωπα επιλέγονται πριν από ικανότερα ως πληρωμή για την υποστήριξη του καθεστώτος. Σε μη δημοκρατικές χώρες πολλοί κυβερνητικοί ανώτεροι υπάλληλοι επιλέγονται συχνά για τη δυνατότητα πίστης των κυβερνώντων, παρά των ικανοτήτων τους. Μπορούν σχεδόν αποκλειστικά να επιλεχθούν από μια συγκεκριμένη ομάδα (παραδείγματος χάριν, μία ομάδα Αράβων στο Ιράκ επιλεγμένους από τον Σαντάμ Χουσεΐν, τη νομενκλατούρα στη Σοβιετική Ένωση, ή τους Τζάνκερς στην αυτοκρατορική Γερμανία) που υποστηρίζουν το καθεστώς σε αντάλλαγμα την ευνοϊκή μεταχείριση και την εκδούλευση.

Σχετική έννοια είναι το ρουσφέτι.

Νεποτισμός

            Η εύνοια των συγγενών (νεποτισμός) ή των προσωπικών φίλων, εις βάρος των υπολοίπων, είναι διαφθορά. Αυτό μπορεί να συνδυαστεί με τη δωροδοκία, παραδείγματος χάριν όταν μια επιχείρηση απαιτεί την πρόσληψη ενός συγγενή, ο οποίος δεν ειδικεύεται πουθενά και δεν είναι χρήσιμος, με αποτέλεσμα η πρόσληψή του να έχει επιπτώσεις στην επιχείρηση, αλλά παρόλα αυτά να προσλαμβάνεται. Το πιο ακραίο παράδειγμα είναι όταν ένα ολόκληρο κράτος κληρονομείται, όπως στη Βόρεια Κορέα ή τη Συρία.

Πλαστογραφία

Η πλαστογραφία είναι ολοκληρωτική κλοπή των εμπιστευμένων κεφαλαίων.

Όροι που ευνοούν την διαφθορά

• Ελλείμματα πληροφοριών
• Έλλειψη κυβερνητικής διαφάνειας.
• Έλλειψη της νομικής ελευθερίας των πληροφοριών.
• Περιφρόνηση ή αμέλεια της άσκησης της ελευθερίας του λόγου και της ελευθερίας του Τύπου.
• Αδύνατες πρακτικές λογιστικής, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης έγκαιρης οικονομικής διαχείρισης.

• Έλλειψη του ελέγχου και της υπευθυνότητας της κυβέρνησης.
• Δημοκρατία απούσα ή δυσλειτουργική (illiberal democracy).
• Πολιτική αυτονομία και πολιτική ασυλία της κρατικής εξουσίας, απουσία πολιτικού δικαίου και, συνακόλουθα, δικαιϊκής ευθύνης της πολιτικής εξουσίας, σκοπός της πολιτικής που ορίζει κατά βούληση η πολιτική τάξη, πολιτικό προσωπικό που ενσαρκώνει εν λευκώ τις ιδιότητες του εντολέα και του εντολοδόχου, του ελέγχοντος και του ελεγχομένου, συνθέτουν το πολιτειακό θερμοκήπιο της ιδιοποίησης και της διαφθοράς στο περιβάλλον της νεοτερικότητας.
• Έλλειψη μίας πολιτικά σκεπτόμενης κοινωνίας και εκείνων των μη κυβερνητικών οργανώσεων, οι οποίες ελέγχουν ή κρίνουν την κυβέρνηση.
• Το πολιτειακό  περιβάλλον επιβαρύνεται από το γεγονός ότι και οι ελάχιστες θεσμικές πρόνοιες, που κατέλειπε το ύστερο φεουδαλικό παρελθόν – με πρώτη τη διάκριση των εξουσιών – έχουν περιέλθει ουσιαστικά σε αχρησία, αφού με την ανθρωποκεντρική ενοποίηση της κοινωνίας, ο κάτοχος της πλειοψηφίας στις εκλογές, κατέχει αδιαίρετα το σύνολο των εξουσιών: ελέγχει τη Βουλή, την κυβέρνηση και, φυσικά, τον κρατικό μηχανισμό. Ώστε, ο κάτοχος της πλειοψηφίας και, εντέλει, ο ηγετικός πυρήνας του κόμματος αποβαίνει πολιτικός αυθέντης της κρατικής εξουσίας.
• Ένας μεμονωμένος ψηφοφόρος μπορεί να έχει άγνοια σχετικά με την πολιτική, ειδικά σε εκλογές εθνικού επιπέδου, δεδομένου ότι κάθε ψηφοφορία έχει λίγη βαρύτητα.
• Ασθενές κράτος δικαίου.
• η «διαμεσολαβημένη κοινωνία» υπόσχεται τη συγκρότηση της πολιτικής σύνθεσης στο επίπεδο του συσχετισμού των ομάδων συμφερόντων με την εξουσία, κι όχι μέσω μιας συνάντησης της τελευταίας με την κοινωνία, με πρόσημο την αντιπροσωπευτική αρχή.
• Ασθενής δικαστική ανεξαρτησία.
• η αντιμετώπιση της πολιτικής ως σχέσης δύναμης, που συνεπάγεται η έννοια της «διαμεσολαβημένης κοινωνίας», δημιουργεί το κλίμα μιας εξωθεσμικής, σε περιβάλλον παρασκηνίου, λειτουργίας της πολιτικής διαδικασίας, η οποία «στρώνει» κυριολεκτικά το έδαφος για την καταλυτική ομηρία του πολιτικού προσωπικού.
• η πολιτική παρουσία ενός κόμματος – ιδίως αυτού που φιλοδοξεί να ανέλθει στην εξουσία – και του σημαίνοντος πολιτικού προσωπικού, συναρτώνται άμεσα από το διαθέσιμο χρήμα και τον επικοινωνιακό χρόνο που τους εκχωρείται από την ιδιωτική σφαίρα. Είναι προφανές ότι οι «χορηγοί» χρήματος ή επικοινωνίας δεν αλλοιώνουν μόνον την ιδεολογία και το πρόγραμμα του κόμματος, μεταβάλουν τον πολιτικό και το κόμμα σε προσωπικό τους «πελάτη». Στο ισοζύγιο της πολιτικής ή εκλογικής επιρροής, η πελατειακή διαπλοκή του πολιτικού προσωπικού αποτελεί την καταλυτική προϋπόθεση της όποιας φιλοδοξίας.
• Έλλειψη αξιολόγησης, η οποία είναι συνεχής λεπτομερής αξιολόγηση της εργασίας και της σύγκρισης της με άλλους που κάνουν παρόμοια πράγματα, και ιδιαίτερα σύγκριση με εκείνους που κάνουν την καλύτερη εργασία. Η περουβιανή οργάνωση Al Dia Ciudadanos έχει αρχίσει να μετρά και να συγκρίνει τη διαφάνεια, τις δαπάνες, και την αποδοτικότητα στις διαφορετικές κυβερνητικές υπηρεσίες του Περού.
• Απονέμει ετησίως τις καλύτερες πρακτικές που έχει λάβει τη διαδεδομένη προσοχή μέσων. Αυτό έχει δημιουργήσει τον ανταγωνισμό μεταξύ των κυβερνητικών αντιπροσωπειών προκειμένου να βελτιωθεί.

• Ευκαιρίες και κίνητρα
• Ο δημόσιος τομέας και πολλοί κανονισμοί αυξάνουν τις ευκαιρίες για τη δωροδοκία.
• Κακοπληρωμένοι κυβερνητικοί ανώτεροι υπάλληλοι.
• Η μακροπρόθεσμη εργασία στην ίδια πολιτική θέση μπορεί να δημιουργήσει σχέσεις μεταξύ κυβέρνησης και κοινωνίας που ενθαρρύνουν και βοηθούν να κρυφτεί η δωροδοκία και η επιλεκτικότητα. Οι κυβερνητικοί ανώτεροι υπάλληλοι, οι οποίοι τοποθετούνται σε διαφορετικές θέσεις και γεωγραφικές περιοχές και αντικαθιστώνται από άλλους συναδέλφους τους αρκετά συχνά, μπορούν να βοηθήσουν να αποτραπούν τέτοια γεγονότα.
• Δαπανηρές πολιτικές εκστρατείες, με δαπάνες που υπερβαίνουν τις κανονικές πηγές πολιτικής χρηματοδότησης.
• Η μικρή αλληλεπίδραση με τους ανώτερους υπαλλήλους μειώνει τις ευκαιρίες για τη διαφθορά. Για παράδειγμα, η χρησιμοποίηση του Διαδικτύου για την αποστολή απαραίτητων πληροφοριών, όπως αιτήσεων και φορολογικών εντύπων, και έπειτα η επεξεργασία αυτών με αυτοματοποιημένα υπολογιστικά συστήματα. Αυτό μπορεί επίσης να επιταχύνει την επεξεργασία και να μειώσει τα ακούσια ανθρώπινα λάθη.

• Κοινωνικές καταστάσεις
• Κλειστές ομάδες που αποσκοπούν στο ίδιον συμφέρον και δίκτυα πρώην συμμαθητών ή συμφοιτητών
• Κοινωνίες όπου η προσωπικότητα εκτιμάται περισσότερο από άλλα χαρακτηριστικά.
• Έλλειψη βασικής εκπαίδευσης, και γενικά εκπαίδευσης μεταξύ του πληθυσμού.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εξουσία και διαφθορά

1. Ένα από τα πιο γνωστά αποφθέγματα, που ακούμε συνήθως σε πολιτικές συζητήσεις και χρεώνεται στον Λόρδο Άκτον, σπουδαίο φιλελεύθερο Βρετανό ιστορικό του 19ου αιώνα, είναι: 

«η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα». 

 

Τη σχέση εξουσίας και διαφθοράς την ήξεραν πολύ καλά οι αρχαίοι Έλληνες. Στο τελευταίο και ωριμότερο σύγγραμμα του Πλάτωνα, τους Νόμους, όπου το κύριο βάρος της συζήτησης επωμίζεται ο Ανώνυμος Αθηναίος που έχει ως συνομιλητές του, τον Σπαρτιάτη Μέγιλλο και τον Κρητικό Κλεινία, συναντάμε το παρακάτω απόσπασμα:

 

ΑΘΗΝΑΙΟΣ Οι γεροντότεροι μας άφησαν την παράδοση ότι οι άνθρωποι τον καιρό του Κρόνου* ζούσαν ζωή χαρισάμενη –όλα τα είχαν άφθονα και χωρίς να μοχθούν. Και να ποια ήταν -κατά τα λεγόμενά τους- η αιτία. Ο Κρόνος στα σίγουρα κατέληξε στο συμπέρασμα -όπως εδώ και λίγη ώρα το συζητούσαμε κι εμείς- ότι δεν βρίσκεται άνθρωπος που, ενώ κρατά στα χέρια του την απεριόριστη εξουσία πάνω σ’ όλα, να μην ξεχειλίζει η ψυχή του από ξιπασιά και αδικία· λοιπόν έχοντας αυτή την ιδέα δεν όρισε τότε στις πολιτείες μας άρχοντες και βασιλιάδες ανθρώπους, αλλά δαίμονες, πλάσματα που βρίσκονται πιο κοντά στους θεούς απ’ ότι εμείς και ανώτερα από μας … είχαν την έγνοια μας, μας χάριζαν και ειρήνη και αιδώ και χρηστή διοίκηση και δικαιοσύνη, όσο να χορτάσει η ψυχή μας και κρατούσαν τις γενιές των ανθρώπων πάνω στη γη μονιασμένες κι ευτυχισμένες. Η ίδια αυτή παράδοση μας λέει, και λέει τη αλήθεια, ότι και τώρα σ’ όποια πολιτεία δεν βασιλεύει θεός αλλά κάποιος θνητός, είναι αδύνατο αυτή να σηκώσει κεφάλι από τις συμφορές και τα βάσανα· και μας συμβουλεύει να κάνουμε ότι μπορούμε για να μιμηθούμε τη θρυλική εποχή του Κρόνου· να κοιτάξουμε μέσα μας για να δούμε ποιο αθάνατο στοιχείο κρύβεται στην ψυχή μας και αυτουνού τις οδηγίες ακολουθώντας να διοικούμε και τα σπιτικά και τις πολιτείες μας και σαν πολίτες και σαν άτομα.

Πλάτων, Νόμοι  (713 c-e)

 

 

 

Επανάσταση και εξέγερση

 

Α. Οι εξεγέρσεις και οι επαναστάσεις γίνονταν, γίνονται και θα γίνονται. Αξίζει λοιπόν τον κόπο να καταπιαστούμε με τον εντοπισμό των ειδοποιών χαρακτηριστικών της εξέγερσης και της επανάστασης. Η μελέτη αυτή θα μας  οδηγήσει στη διαπίστωση ότι ιστορικά οι επαναστάσεις προηγούνται των εξεγέρσεων και θα επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε αυτόν τον ισχυρισμό.

Η  επανάστασις είναι μια λέξη του πέμπτου π. Χ. αιώνα – εντοπίζουμε τις αρχαιότερες μαρτυρίες στον Ηρόδοτο, τον Σοφοκλή, τον Θουκυδίδη και τον Πλάτωνα. Σημασιολογικά, οι προθέσεις επί και ανά αίρουν τη σημασία του ουσιαστικού στάσις: ενώ η στάσις δηλώνει το σταμάτημα, το επανα- καταγράφει την (επαναλαμβανόμενη) κίνηση που συνοδεύει τη στάση. Η στάσις, με την πολιτική της σημασία, εξελίσσεται σε δυο φάσεις: το σταμάτημα και τη κίνηση για την παραγωγή ή επιβολή μιας νέας πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης, αντίληψης, πρακτικής κλπ.  Επειδή το μόρφημα επανα- αίρει τη σημασία της στάσης, η σημασιολογική μετατόπιση είναι σαφής: η επανάσταση είναι περισσότερο κίνηση παρά στάση. Η σημασία όμως της στάσης, της παύσης δηλαδή, του σταματήματος  επιβιώνει κι αυτός είναι ο λόγος που διακρίνεται σημασιολογικά από τη λέξη εξέγερση. Με την επανάσταση δηλώνουμε το ξεπέρασμα του παλιού και την γένεση, εμφάνιση του νέου. Το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου χαρακτηρίστηκε από τους πρωταγωνιστές του “επανάστασις’, όχι “εξέγερσις’. Και οι διαφημιστές τη λέξη “επανάσταση” έχουν σαν καραμέλα στο στόμα τους, όχι τη λέξη “εξέγερση’, έτσι δεν είναι;

Αν και οι αρχαιότερες μαρτυρίες της λέξης έγερσις ανάγονται στον 5ο π.Χ αιώνα (τις εντοπίζουμε στον Εμπεδοκλή και στον Ιπποκράτη με τη σημασία του ξυπνήματος, του σηκώματος), η λέξη εξέγερσις είναι μεταγενέστερη λέξη – τη μεταχειρίζεται για πρώτη φορά ο ιστορικός Πολύβιος (20ς π.Χ. αιώνας) και σημαίνει ότι και η έγερσις. Η λέξη εξέγερση απόκτησε κοινωνική και πολιτική σημασιολογική χροιά, σημαίνει δηλαδή ό, τι και η επανάσταση μόνο στη νεοελληνική γλώσσα των δυο τελευταίων αιώνων.

Αν και οι λέξεις έχουν μια κοινή σημασιολογική απόχρωση, κατά κανένα τρόπο δεν ταυτίζονται. Και δεν ταυτίζονται διότι η πρωτογενής σημασία του σταματήματος της λέξης “επανάσταση” είναι καθοριστική. Η λέξη εξέγερση σε καμιά περίπτωση δε δηλώνει τη στάση, τη παύση, το σταμάτημα. Είναι άρνηση, ακύρωση της ακινησίας: κοιμάμαι – εγείρομαι, είμαι ακινητοποιημένος (αιχμάλωτος, φυλακισμένος) -εξεγείρομαι. Το πρώτο, καθοριστικής σημασίας ειδοποιό χαρακτηριστικό των εννοιών που εξετάζουμε είναι η αντίθεση στάση/κίνηση. Κάθε επανάσταση είναι καταρχήν και καταρχάς σταμάτημα που μπορεί να πάρει ποικίλες μορφές (απαξίωση, άρνηση, απεμπόλιση, εξοβελισμός, κ.α.). Όταν μια βιομηχανία (απορρυπαντικών, αυτοκινήτων κοκ) σταματάει να παράγει ένα προϊόν και εμφανίζει στην αγορά  ένα άλλο, νέο, ισχυρίζεται ότι κάνει επανάσταση. Και κάθε εξέγερση είναι αναγκαστικά κίνηση.

Από αυτό το καθοριστικής σημασίας ειδοποιό χαρακτηριστικό (στάση/κίνηση) παράγονται όλα τα υπόλοιπα. Το πρώτο από αυτά είναι η αντίθεση βραδύτητα/ταχύτητα.  Η εξέγερση,  ως κίνηση, είναι επιτάχυνση, ταχύτητα και επιβράδυνση. Κατά συνέπεια, κάθε εξέγερση δεν μπορεί παρά να επιστρέφει στην αρχική κατάσταση της ακινησίας. Η επιτυχία της εξέγερσης εξαρτάται από το πόσο μεγάλη είναι η επιτάχυνση και η ταχύτητά της κίνησής της.  Εάν η επιτάχυνση και η ταχύτητα είναι μικρή, μικρή θα είναι και η επιβράδυνση. Εάν είναι μεγάλη, μεγάλη θα είναι και η επιβράδυνση. Ούτως ή άλλως, η κατάληξη θα είναι ίδια: η επιστροφή στην αρχική κατάσταση της ακινησίας. Από την άλλη, το σταμάτημα είναι άρνηση της επιτάχυνσης, της ταχύτητας και της επιβράδυνσης. Αλλά, όπως ήδη έχουμε επισημάνει,  η επανάσταση δεν είναι μόνο σταμάτημα – είναι και γένεση, δημιουργία, παραγωγή του νέου, άρα είναι και κίνηση. Η κίνηση όμως της επανάστασης είναι βραδεία, βραδύτατη – όσο πιο βραδεία τόσο πιο αποτελεσματική. Οι επισημάνσεις αυτές μας οδηγούν στο παρακάτω ειδοποιό χαρακτηριστικό.

Η εξέγερση είναι καταδικασμένη να αποτυγχάνει, ενώ η επανάσταση είναι καταδικασμένη να επιτυχγάνει. Η επανάσταση που απότυχε δεν είναι επανάσταση – μπορεί να είναι εξέγερση ή ό,τιδήποτε άλλο, επανάσταση πάντως δεν είναι. Η επανάσταση αφήνει ανεξίτηλα τα ίχνη της και τα αποτελέσματά της. Όλοι και όλες δεχόμαστε σήμερα ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο – αυτή η γνώση ήταν μια επανάσταση και κανείς και τίποτα δεν μπορεί να την αναιρέσει. Η επιτυχία της επανάστασης οφείλεται στη βραδύτητά της: η βραδύτητα είναι η έσχατη μορφή της ταχύτητας. Η βραδύτητα της επανάστασης είναι ταχύτητα, η ταχύτητα της εξέγερσης είναι βραδύτητα. Η ταχύτητα της εξέγερσης οφείλει να αντιμετωπίσει την ταχύτητα του αντιπάλου, μόνο που ο αντίπαλος (Κύριος)  είναι πάντα πιο ταχύς, άρα νικητής. Επειδή ο αντίπαλος δεν είναι ποτέ βραδύς, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη βραδύτητα της επανάστασης.

Η κίνηση/επιτάχυνση/ταχύτητα/επιβράδυνση της εξέγερσης μας υποδεικνύει ένα ακόμα χαρακτηριστικό: τη διάρκεια. Εκ των πραγμάτων, η εξέγερση δεν μπορεί παρά  να είναι μικρής διάρκειας, σε αντίθεση με την επανάσταση που δεν μπορεί να μην είναι διαρκής: δεν θα πάψουμε ποτέ να χρησιμοποιούμε τον τροχό.

Και η εξέγερση και η επανάσταση υπάγονται στη γενικότερη έννοια της σύγκρουσης, όπως και ο πόλεμος, ο έρωτας, η πολιτική. Σύμφωνα με όσα έχουμε αναφέρει μέχρι στιγμής, η εξέγερση είναι μια σύγκρουση που βασίζεται στη κίνηση, την ταχύτητα και στη μικρή διάρκεια. Ως σύγκρουση παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με τον πόλεμο. Έτσι, για να είναι νικηφόρα μια εξέγερση πρέπει να παίρνει υπόψη της τα βασικά αξιώματα της διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου, δηλαδή πρέπει πρώτα να νικάει και μετά να μάχεται. Αλλά, όπως έχουμε ήδη παρατηρήσει, αυτό η εξέγερση δεν μπορεί να το κάνει: η χρήση της κίνησης και της ταχύτητας την καθιστά υποδεέστερη έναντι του αντιπάλου, οπότε είναι καταδικασμένη να ηττηθεί. Καμιά εξέγερση δεν μπορεί να είναι ταχύτερη του αντιπάλου, διότι το βασικό μέλημα του Κυρίου είναι  να είναι ταχύτερος. Η επανάσταση ως σύγκρουση ακυρώνει το ισχυρότερο όπλο του αντιπάλου (την ταχύτητα) με το δικό της όπλο, τη βραδύτητα. Κι ενώ η εξέγερση πρώτα μάχεται και μετά επιδιώκει τη νίκη, η επανάσταση πρώτα εξασφαλίζει τη νίκη και μετά μάχεται. Στρέψτε το βλέμμα σας στο παρελθόν και θα το διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι.

Επειδή η κίνηση και η ταχύτητα έχει σχέση με το συναίσθημα, τα πάθη και τα ένστικτα, η εξέγερση ως κίνηση και ως ταχύτητα συνδέεται άρρηκτα με το συναίσθημα. Η εξέγερση είναι προϊόν των συναισθημάτων και των ενστίκτων.

Το πέρασμα σαράντα χρόνων αποτελεί πρόκληση για μια σφαιρική αποτίμηση των γεγονότων εκείνων που περιγράφονται ως «Μάης του '68». Τι ακριβώς εννοούμε, όμως, όταν χρησιμοποιούμε τον όρο αυτόν;

Η εικόνα που φέρνουμε σχεδόν αυτόματα στο μυαλό μας είναι αυτή του Παρισιού με τους φοιτητές στα οδοφράγματα και τα ευρηματικά συνθήματα και τις αφίσες. Αναμφίβολα, το Παρίσι υπήρξε το επίκεντρο της «έκρηξης» του 1968, γι' αυτό άλλωστε αναφερόμαστε στον Μάιο και όχι σε άλλους μήνες ή άλλες χρονιές. Παρ' όλ' αυτά, το φαινόμενο έχει ευρύτερες διαστάσεις. Σε αυτό πρέπει να συμπεριλάβουμε οπωσδήποτε το άγριο αμερικανικό 1968 με τον Πόλεμο του Βιετνάμ, τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τις εξεγέρσεις των μαύρων στις αμερικανικές μεγαλουπόλεις. Σε μικρότερο βαθμό, επίσης, αναφερόμαστε και στο γερμανικό '68 με τις φοιτητικές κινητοποιήσεις και την απόπειρα δολοφονίας του Rudi Dutschke. Η Ανοιξη της Πράγας με τη βίαιη κατάπνιξη της απόπειρας αποδέσμευσης από τη σοβιετική σφαίρα επιρροής κατέχει ίσως πιο περιφερειακή θέση. Αν όμως τριτοκοσμικοί επαναστάτες όπως ο Μάο και ο Τσε Γκεβάρα κατείχαν κεντρική συμβολική θέση στο Παρίσι, τα επαναστατικά κινήματα του Τρίτου Κόσμου υπήρξαν περισσότερο πηγή έμπνευσης και λιγότερο συμμέτοχοι στα γεγονότα που περιγράφουμε ως Μάη του '68. Ο λόγος είναι απλός: ο Μάης υπήρξε ένα φαινόμενο που αφορούσε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, τους νέους και ιδιαίτερα τους φοιτητές, και έναν συγκεκριμένο τύπο κοινωνίας, τις οικονομικά ανεπτυγμένες κοινωνίες της Δύσης.

 

Η απαρχή στις ΗΠΑ

Η απαρχή πρέπει να αναζητηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το φοιτητικό κίνημα στη χώρα αυτή είχε ως επίκεντρο το Πανεπιστήμιο του Berkeley στην Καλιφόρνια και χρονική στιγμή έναρξης το 1964. Η ανάπτυξη του κινήματος είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με το κίνημα για πολιτικά δικαιώματα στον Αμερικανικό Νότο, το αίτημα για τον τερματισμό του Πολέμου στο Βιετνάμ και την ανάπτυξη της ελευθερίας του λόγου στα πανεπιστήμια. Πέρα, όμως, από τους άμεσα πολιτικούς στόχους του κινήματος μπορεί να διακρίνει κανείς στον λόγο των πρωταγωνιστών του, όπως π.χ. σε αυτόν του χαρισματικού ηγέτη των φοιτητών του Berkeley Mario Savio, κάτι άλλο: τη διεκδίκηση ενός διαφορετικού κοινωνικού ρόλου για τον νέο της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Σιγά σιγά η φοιτητική εξέγερση θα ξεφύγει από τον χώρο του πανεπιστημίου και των στενών πολιτικών αιτημάτων, με την εξαίρεση του Πολέμου στο Βιετνάμ που θα παραμείνει ένας κοινός παρονομαστής. Θα μετασχηματιστεί (για κάποιους θα εκφυλιστεί) σε ένα ρευστό σύνολο πρακτικών και αντιλήψεων που έγινε γνωστό ως «αντι-κουλτούρα» και εκφράστηκε μέσα από τη μουσική, το ντύσιμο, τη χρήση ναρκωτικών και γενικότερα τη «χαλαρή» αντιμετώπιση των απαιτήσεων της ζωής. Κάποιοι ελάχιστοι επέλεξαν τον θνησιγενή δρόμο της τρομοκρατίας (με πιο γνωστή οργάνωση τη Weather Underground), ορισμένοι άλλοι έστησαν ένα υποτυπώδες αριστερό κίνημα, πολλοί αυτοπεριθωριοποιήθηκαν, ενώ οι περισσότεροι εντάχθηκαν στην κοινωνία και, όπως θα δούμε παρακάτω, συνέβαλαν στην αλλαγή της από ηγετικές θέσεις.

Το πέρασμα του Ατλαντικού

Το νεανικό αυτό κίνημα θα διασχίσει τον Ατλαντικό και θα βρει την πληρέστερη έκφρασή του στη Γαλλία. Η Γαλλία του 1968 είναι μια αντιφατική χώρα: αποστεωμένη πολιτικά και κοινωνικά, αλλά δυναμική στον οικονομικό τομέα. Μια γενιά νέων χωρίς τις αναμνήσεις των στερήσεων του πολέμου και της μεταπολεμικής εποχής εισέρχεται μαζικά σε πανεπιστήμια που δεν έχουν ακόμη καταφέρει να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της μαζικής παιδείας. Η εξέγερση θα ξεκινήσει από μια ομάδα φοιτητών που διαμαρτύρονται για την ποιότητα των ημιτελών εγκαταστάσεων του Πανεπιστημίου της Nanterre και ζητούν ελεύθερη πρόσβαση στις εστίες των φοιτητριών. Θα εξελιχθεί μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα σε μια συνολική αμφισβήτηση τόσο της κυβέρνησης Ντε Γκωλ όσο και του κοινοβουλευτικού συστήματος και του κοινωνικού καθεστώτος εν γένει. Τα αριστερά κόμματα θα αντιμετωπίσουν αρχικά το φοιτητικό κίνημα με δυσπιστία (οι κομμουνιστές, μάλιστα, θα το καταδικάσουν ανοιχτά) και αργότερα θα προσπαθήσουν να το ελέγξουν. Η προσπάθεια συμμαχίας φοιτητών και εργατικών συνδικάτων θα αποτύχει τελικά, όταν τα συνδικάτα θα «αδειάσουν» τους φοιτητές υπογράφοντας τη συμφωνία της Grenelle με την κυβέρνηση, ενώ ο Ντε Γκωλ θα επανέλθει θριαμβευτικά, προκηρύσσοντας εκλογές στις οποίες θα θριαμβεύσει. Οπως και στις ΗΠΑ, ο γαλλικός Μάης καταλήγει ως πολιτική αποτυχία.

Η αποκλειστική, όμως, προσήλωση σε μια απλή πολιτική ανάγνωση του Μάη του '68 θα ήταν δείγμα μυωπίας. Ο αφελής (εφηβικός θα έλεγε κανείς) αριστερισμός του Μάη, όπως εκφράστηκε μέσα από την ακατάσχετη μαοϊκή, τροτσκιστική ή αναρχική λογοδιάρροια της εποχής, έχει στις μέρες μας αποκλειστικά φολκλορικό ενδιαφέρον και αφορά είτε τις αναμνήσεις των εξηντάρηδων που συμμετείχαν στα γεγονότα είτε την έρευνα των πανεπιστημιακών που ασχολούνται με την ιστορική του μελέτη. Η σημασία του Μάη του '68 βρίσκεται αλλού.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πολύ σχηματικά πως η εξέλιξη των ανεπτυγμένων κοινωνιών της Δύσης προς τη μεταβιομηχανική εποχή παρήγαγε μιαν έντονη αντίφαση. Από τη μία, η κοινωνική οργάνωση που ταυτίστηκε με τη βιομηχανοποίηση ήταν ακόμη άθικτη. Βασισμένη σε κομφορμιστικές συλλογικότητες, ιεραρχημένους ρόλους, ρουτινοποιημένες συμπεριφορές και την περιθωριοποίηση των νέων, ήταν μια κοινωνική πραγματικότητα ξεπερασμένη από τις εξελίξεις. Από την άλλη, η επιτυχία της βιομηχανοποίησης που οδηγούσε με ταχύτητα στη μετάβαση σε ένα νέο μεταβιομηχανικό κοινωνικό καθεστώς είχε αρχίσει να γεννά μια καταναλωτική κοινωνία με τελείως διαφορετικές αξίες. Οι νέοι της δεκαετίας του '60 βρέθηκαν λοιπόν μέσα σε μια κοινωνική συγκυρία όπου ο προκαθορισμένος ρόλος τους συγκρούστηκε με την αναδυόμενη κοινωνική πραγματικότητα. Οι φοιτητικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του '60 που περιγράφονται ως «Μάης του '68» δεν ήταν τελικά τίποτε παραπάνω από την έκφραση αυτής της αντίφασης και την προσπάθεια υπέρβασής της. Από την άποψη αυτή, ο Μάης του '68 υπήρξε απίστευτα επιτυχής καθώς έθεσε τα θεμέλια της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα στην οποία πορεύονται σήμερα όλες οι δυτικές κοινωνίες.

Η νέα πραγματικότητα

Τρεις είναι οι βασικοί αξιακοί άξονες της νέας αυτής κοινωνικής πραγματικότητας.

Πρώτον, ο αντιαυταρχισμός, ο αντικομφορμισμός και η αυτονομία. Η αναγκαιότητα της ταύτισης με παραδοσιακές αξίες, μόνο και μόνο γιατί ήταν παραδοσιακές, εξέλιπε. Οι άνθρωποι είναι πλέον αυτόνομοι και ελεύθεροι και έχουν το δικαίωμα της αμφισβήτησης. Ο αντικομφορμισμός είναι τώρα δέον. Οι νέοι κατακτούν έναν πιο παρεμβατικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή, μακριά από τους παραδοσιακούς περιορισμούς και υποχρεώσεις. Το επάγγελμα δεν είναι πια απλό μέσο βιοπορισμού αλλά πρέπει να ικανοποιεί δημιουργικές ανάγκες. Η ίδια η νεότητα αναδεικνύεται σε μια από τις υπέρτατες αξίες.

Δεύτερον, η εξατομίκευση και η ελευθεριότητα. Η δεκαετία του '60 σημαδεύτηκε από τη σημαντικότερη ίσως κοινωνική εξέλιξη του 20ού αιώνα, τη σεξουαλική επανάσταση. Οι συνέπειές της ήταν τεράστιες και οδήγησαν στην ισότητα των φύλων, τη μαζική είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας, καθώς και στην παρακμή του θεσμού της οικογένειας.

Τρίτον, ο ευδαιμονισμός και ο καταναλωτισμός. Η άμεση και πλήρης ικανοποίηση των ατομικών επιθυμιών βρήκε την πλήρη έκφρασή της στην καταναλωτική κοινωνία. Οπως έδειξε ο Thomas Frank στο βιβλίο του «The Conquest of Cool», ο ύστερος καπιταλισμός ενσωμάτωσε άμεσα και αποφασιστικά τις αξίες, τον λόγο και την αισθητική του '68, ενώ είναι χαρακτηριστικό πως ένας σημαντικός αριθμός των ανθρώπων που συμμετείχαν στα γεγονότα αυτά κινήθηκε αργότερα στον επαγγελματικό χώρο των ΜΜΕ και της διαφήμισης.

Σήμερα ζούμε με τις αξίες αυτές που ξεπετάχτηκαν μέσα από τον Μάη του '68. Γι' αυτό, άλλωστε, και με τον Μάη του '68 επιχειρούν να αναμετρηθούν όσοι αρνούνται τις αξίες αυτές - και είναι αρκετά ετερόκλητοι. Θα συναντήσει κανείς νεοσυντηρητικούς στοχαστές, όπως τον αμερικανό φιλόσοφο Allan Bloom που το 1987 δημοσίευσε μια από τις πλέον καυστικές επιθέσεις ενάντια στο πνεύμα του '68 («The Closing of the American Mind»). Δίπλα τους θα βρει κανείς και «νεο-αριστερούς», όπως τον γάλλο συγγραφέα Michel Houellebecq, για τον οποίο η κριτική της παγκοσμιοποίησης και του καταναλωτισμού προαπαιτούν το ξεθεμελίωμα των αξιών του '68 (βλέπε ιδίως τα δύο πρώτα του βιβλία, το «Extension du domaine de la lutte» που κυκλοφόρησε το 1994 και το «Les Particules elementaires» του 1998). Ο γάλλος πρόεδρος Nicolas Sarkozy έθεσε με ιδιαίτερη ένταση την κληρονομιά του '68 στο στόχαστρό του κατά τη διάρκεια των πρόσφατων προεδρικών εκλογών, καταγγέλλοντάς τη για την «ηθική κρίση» που υποτίθεται πως περνά η χώρα του. Είναι όμως ο ίδιος κληρονόμος των αξιών του '68 αν κρίνει κανείς από το ύφος της προσωπικής του ζωής και τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται την πολιτική του καριέρα.

Είτε μας αρέσει λοιπόν η κληρονομιά του Μάη είτε όχι, ζούμε σε έναν κόσμο που καθορίζεται από αυτήν. Οσο και αν είναι εύστοχες κάποιες από τις κριτικές που εγείρονται, ο κόσμος μας έχει εναγκαλιστεί τις αξίες του Μάη του '68 τόσο στενά που μόνο μια βαθιά κρίση ή μια δομική οικονομική αλλαγή θα μπορούσε να τις αναπροσδιορίσει. Από την άποψη αυτή, η ακατάσχετη οικονομική ανάπτυξη της Κίνας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. 'Η το πνεύμα του Μάη θα καταφέρει να κατακτήσει και την Κίνα (πράγμα που δεν κατάφερε με την εξέγερση της πλατείας Τιενανμέν το 1989) ή η άνοδος της Κίνας θα θέσει τέλος στην κληρονομιά του Μάη. Ο κ. Στάθης Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.

Διαφθορά και πολιτικό σύστημα⁽¹⁾

1. Το ζήτημα της διαφθοράς αποτελεί επιμέρους παράγραφο που ανάγεται στο μείζον κεφάλαιο της ιδιοποίησης της πολιτικής. Η ιδιοποίηση της πολιτικής συντρέχει, με τη σειρά της, εκεί όπου το πολιτικό σύστημα ή, έστω, η πολιτική σχέση, δεν έχει «ιδιοκτησιακή» θεμελίωση. Δεν τίθεται θέμα ιδιοποίησης της πολιτικής και, περαιτέρω, διαφθοράς, εκ μέρους του φορέα της πολιτικής εξουσίας, εάν ο τελευταίος ενσαρκώνει δυνάμει ενός αυτοτελούς δικαιώματος το πολιτικό σύστημα. Ο δεσπότης, στην ιδιωτική (πχ στο φέουδο) ή στην κρατική (στην ασιατικού τύπου) δεσποτεία, και, οπωσδήποτε, ο δήμος στη δημοκρατία, μπορεί να πολιτεύονται εσφαλμένα, να είναι σπάταλοι κλπ, δεν είναι όμως υπόλογοι ιδιοποίησης ή διαφθοράς, αφού η πολιτική λειτουργία και το προϊόν της πολιτικής τους ανήκει εν είδη ιδιοκτησίας. Επομένως, η έννοια της ιδιοποίησης ή, ειδικότερα, της διαφθοράς, προσιδιάζει στο πολιτικό σύστημα (ή στην πολιτική σχέση) που εδράζεται στην αντιπροσωπευτική αρχή ή που περιέχει μιαν έστω γενική αναφορά σε ένα δικαιούχο της πολιτικής, άλλον από τον πραγματικό της κάτοχο. Προϋποθέτει, με διαφορετική διατύπωση, τη σχέση εντολέα - εντολοδόχου και, συνακόλουθα, την υπέρβασή της. Υπό την έννοια αυτή, η διαφθορά επιδέχεται δύο προσεγγίσεις: η μία, ηθική, η άλλη, πολιτική.

             Η ηθική προσέγγιση της διαφθοράς αναπέμπει το όλο ζήτημα σε ένα σύστημα κανόνων συμπεριφοράς, που έχουν ως συνισταμένη, αφενός, την παραδοχή ότι ο άνθρωπος έχει από τη φύση του τη δυνατότητα της ηθικής λειτουργίας και, αφετέρου, ότι η τήρηση του ηθικού κανόνα εναπόκειται στην αυτοδέσμευση του υπευθύνου . Κατά τούτο, η ηθική προσέγγιση της διαφθοράς στην πολιτική, αντιλαμβάνεται την ηθική αυτή καθεαυτή ως μέρος της ατομικής συνείδησης και, κατ’ επέκταση, την πολιτική λειτουργία ως προϊόν προσωπικής «χρέωσης» του φορέα και όχι ως σχέση που τον συνέχει με τον εντολέα. Η πρόσληψη όμως αυτή της πολιτικής αντιβαίνει την ίδια τη λογική της, ως του φαινομένου που συγκροτεί την έννοια της συνολικής κοινωνίας. Η επισήμανση αυτή δεν υποδηλώνει ότι απουσιάζει από την πολιτική λειτουργία το ηθικό της πρόσημο. Υποδηλώνει, απλώς, ότι το πολιτικό σύστημα συναντάται με την ηθική, κάθε φορά σε ένα διαφορετικό επίπεδο, ανάλογα με το πεδίο της σχέσης που συνέχει τον εντολέα με τον εντολοδόχο. Πράγμα που σημαίνει, επίσης, ότι δεν υπάρχει μια, αλλά πολλές εκδοχές της πολιτικής ηθικής, όσες και οι προσλήψεις του πολιτικού φαινομένου ή, με διαφορετική διατύπωση, όσοι και οι τύποι των πολιτικών συστημάτων. Οπότε όμως, το πρόβλημα εστιάζεται, όχι στην προσωπική συνείδηση ή αυτοδέσμευση του φορέα της πολιτικής λειτουργίας, αλλά στη δυνατότητα της ύπαρξης ή μη ενός συμπαγούς κανονιστικού περιβάλλοντος της ηθικής συμπεριφοράς και, κατ’επέκταση, στις δικλείδες ασφαλείας του συστήματος. Οι δικλείδες αυτές συναρτώνται από το είδος της σχέσης μεταξύ του δικαιούχου της πολιτικής και του φορέα της εξουσίας, καθώς από αυτό θα κριθεί αν το σύστημα μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη δυνατότητα του τελευταίου να παρεκκλίνει από το ηθικό διατακτικό της κοινωνίας ή αν η εφαρμογή του θα αφεθεί τελικά στην καλή προαίρεση του εντολοδόχου. Η ηθική προσέγγιση της πολιτικής λειτουργίας ευδοκιμεί βασικά στις κοινωνίες, δηλαδή σε εποχές που η πολιτική είναι δομημένη με όρους εξουσιαστικής αυτονομίας, διατηρεί όμως μια ενδιάθετη έστω αναφορά στο κοινωνικό σώμα. Η κοινωνία, στην περίπτωση αυτή, επικαλείται την ηθική ως υποκατάστατο της αδυναμίας της να προσεγγίσει το ζήτημα της διαφθοράς και ευρύτερα της ιδιοποίησης με πολιτικούς όρους.

            Η πολιτική προσέγγιση της διαφθοράς, αντιθέτως, προϋποθέτει, κατ’ελάχιστον, το αντιπροσωπευτικό πρόσημο της πολιτικής εξουσίας. Ο πολιτικός, εν προκειμένω, ασκεί λειτουργία εντολοδόχου, δεν είναι δικαιούχος της πολιτικής. Δεν ενεργεί ιδίω ονόματι, αλλά για λογαριασμό τρίτου εντολέως. Δεν νοείται, επομένως, όπως είδαμε, το επιχείρημα της διαφθοράς στην περίπτωση του εντολέα, του δεσπότη ή του δήμου. Το αξίωμα αυτό προδικάζει ότι στο πολιτικό σύστημα συναντώνται ο εντολέας και ο εντολοδόχος σε μια σχέση όπου ο πρώτος εξουσιοδοτεί τον δεύτερο να πραγματοποιήσει ορισμένο έργο: ειδικότερα, να διαχειρισθεί την πολιτική λειτουργία της κοινωνίας. Στη σχέση αυτή, ο εντολέας επιλέγει τον εντολοδόχο, ορίζει τον χρόνο και το περιεχόμενο της εντολής, διατηρεί το δικαίωμα του πλήρους ελέγχου των σταδίων υλοποίησης της εντολής και, βεβαίως, μπορεί ανά πάσα στιγμή να την ανακαλέσει ή να υποχρεώσει τον εντολοδόχο να εναρμονισθεί με τη βούλησή του. Ο εντολοδόχος υπέχει ευθύνη για την ενδεχόμενη βλάβη, που θα προκαλέσει στον εντολέα. Βλάβη, η οποία μπορεί να προέλθει είτε από μια καταχρηστική ιδιοποίηση της θέσης του, είτε λόγω της εσφαλμένης πολιτικής, που ακολούθησε ή υπέβαλε τον εντολέα. Η ευθύνη αυτή δεν συμψηφίζεται με την ανάκληση της εντολής. Είναι ανεξάρτητη, υποκείμενη μόνον στον έλεγχο της δικαιοσύνης. Ο εντολέας δύναται να μεταβάλει ελευθέρως το περιεχόμενο της εντολής – τον σκοπό της πολιτικής – όχι ο εντολοδόχος. Τα ανωτέρω θεμέλια της αντιπροσωπευτικής σχέσης αποτελούν συγχρόνως τον καταλύτη για τη συγκρότηση του πολιτικού συστήματος, με όρους ‘δημοσιότητας’, έτσι ώστε να αποτρέπεται η λογική της ιδιοποίησης του δημοσίου χώρου και συνεπώς, η όποια ενδιάθετη τάση του πολιτικού προσωπικού να υποκύπτει στη διαφθορά.

            Είναι όμως εμφανές ότι το πολιτικό σύστημα της νεοτερικότητας δεν εγγράφει στα θεμέλιά του τη συνάντηση του εντολέα με τον εντολοδόχο. Και οι δύο αυτές ιδιότητες κατέχονται εξ ολοκλήρου από το κράτος, οπότε και οι ιδιότητες του ελεγκτή και του ελεγχόμενου συμπίπτουν στον ίδιο φορέα, δηλαδή στον κάτοχο της πολιτικής εξουσίας. Η μη αντιπροσωπευτική θεμελίωση του νεοτερικού πολιτικού συστήματος ενισχύεται από την πρόταξη ως σκοπού της πολιτικής ρευστών εννοιών, όπως του «γενικού» ή του «εθνικού» συμφέροντος, των οποίων η συγκεκριμενοποίηση ανήκει αποκλειστικά στην πολιτική εξουσία του κράτους, καθώς αυτή κατέχει, όπως είδαμε, την ιδιότητα του εντολέως. Η κοινωνική βούληση ή το κοινωνικό συμφέρον απουσιάζουν από το σκοπό της πολιτικής. Απόρροια του γεγονότος αυτού είναι ότι η πολιτική ως πράξη (δηλαδή το αποτέλεσμα της πολιτικής) και η πολιτική τάξη (εν προκειμένω, οι φορείς της πολιτικής λειτουργίας), τοποθετούνται υπεράνω του νόμου, δεν υπόκεινται στη δικαιοσύνη. Η έννοια του πολιτικού δικαίου είναι άγνωστη ή, μάλλον, αφορά αποκλειστικά, σε ορισμένες πτυχές της δυναμικής αμφισβήτησης της πολιτικής κι όχι στον φορέα του πολιτικού συστήματος. Η κοινωνία, ο πολίτης, ως μη εντολείς, δεν θεωρείται ότι έχουν έννομο συμφέρον να εγκαλέσουν την πολιτική τάξη για τυχόν βλάβη που τους προξένησε. Μάλιστα, η ασυλία, ως έννοια, καλύπτει και τα αδικήματα που αφορούν στο κοινό ή ιδιωτικό δίκαιο. Έτσι, ενώ στον ιδιωτικό ή κοινωνικό βίο αναγνωρίζεται ρητώς η υποχρέωση για την αποκατάσταση της βλάβης, που υφίσταται ο εντολέας από τον εντολοδόχο, στην πολιτική η ρήτρα αυτή, όχι μόνον δεν συντρέχει, αλλά και συμψηφίζεται, εν αντιθέσει προς την αντιπροσωπευτική αρχή, με την εκλογική διαδικασία. Ο Αριστοτέλης, ωστόσο, δεν παραλείπει να υπογραμμίσει ότι, ευλόγως, το πολιτικό έγκλημα – το έγκλημα του εντολοδόχου ή και του απλού ρήτορα - τιμωρείται αυστηρότερα, στη δημοκρατία - θα πρόσθετα και στην αντιπροσωπευτική πολιτεία -, επειδή προκαλεί συλλογική, άρα μεγαλύτερη βλάβη, απ’ότι το κοινό έγκλημα (2). Η αναγωγή της πολιτικής ευθύνης, από πρόβλημα δικαίου (και δικαιοσύνης), σε ζήτημα πολιτικής εναλλαγής στην εξουσία, δημιουργεί απλώς πλάσμα ευθύνης καθώς είναι σαφές ότι η «εκλογή» συνιστά «επιλογή» διακυβέρνησης για το μέλλον, όχι απονομή δικαιοσύνης. Κατά τούτο, η έννοια της πολιτικής κριτικής, αποτελεί άσκηση ατομικής ελευθερίας, δεν υποβάλει τον κρινόμενο στη δοκιμασία της δικαιϊκής ευθύνης.

            Πολιτική αυτονομία και πολιτική ασυλία της κρατικής εξουσίας, απουσία πολιτικού δικαίου και, συνακόλουθα, δικαιϊκής ευθύνης της πολιτικής εξουσίας, σκοπός της πολιτικής που ορίζει κατά βούληση η πολιτική τάξη, πολιτικό προσωπικό που ενσαρκώνει εν λευκώ τις ιδιότητες του εντολέα και του εντολοδόχου, του ελέγχοντος και του ελεγχομένου, συνθέτουν το πολιτειακό θερμοκήπιο της ιδιοποίησης και της διαφθοράς στο περιβάλλον της νεοτερικότητας.

2. Το πολιτειακό αυτό περιβάλλον επιβαρύνεται από το γεγονός ότι και οι ελάχιστες θεσμικές πρόνοιες, που κατέλειπε το ύστερο φεουδαλικό παρελθόν – με πρώτη τη διάκριση των εξουσιών – έχουν περιέλθει ουσιαστικά σε αχρησία, αφού με την ανθρωποκεντρική ενοποίηση της κοινωνίας, ο κάτοχος της πλειοψηφίας στις εκλογές, κατέχει αδιαίρετα το σύνολο των εξουσιών: ελέγχει τη Βουλή, την κυβέρνηση και, φυσικά, τον κρατικό μηχανισμό. Ώστε, ο κάτοχος της πλειοψηφίας και, εντέλει, ο ηγετικός πυρήνας του κόμματος αποβαίνει πολιτικός αυθέντης της κρατικής εξουσίας. Το πρόβλημα ετίθετο με μικρότερη οξύτητα στο παρελθόν καθώς οι ιδεολογίες της ανθρωποκεντρικής πρωτο-οικοδόμησης (η φιλελεύθερη και η σοσιαλιστική) δημιουργούσαν τη συνθήκη μιας σχετικής, εξωθεσμικής και έμμεσης, αντιπροσωπευτικής συνάντησης της κοινωνίας με τους φορείς της κρατικής εξουσίας. Η παρέλευση της φάσης αυτής και, ιδίως, ο συνδυασμός του μετα-κυρίαρχου κράτους, που επάγεται η «παγκοσμιοποίηση», με την πρόταξη της αρχής της «διαμεσολαβημένης κοινωνίας» (ή όπως, ευφημιστικά, αποδίδεται νεοελληνιστί, της «κοινωνίας πολιτών»), ως θεμελιώδους εταίρου του πολιτικού συστήματος, δεν ανέδειξε μόνον τις αδυναμίες της μη αντιπροσωπευτικής υποστασιοποίησης της πολιτικής εξουσίας. Σηματοδότησε την ολοσχερή υποταγή του πολιτικού προσωπικού στους συσχετισμούς της ιδιωτικής ισχύος.

            Όντως, η «διαμεσολαβημένη κοινωνία» υπόσχεται τη συγκρότηση της πολιτικής σύνθεσης στο επίπεδο του συσχετισμού των ομάδων συμφερόντων με την εξουσία, κι όχι μέσω μιας συνάντησης της τελευταίας με την κοινωνία, με πρόσημο την αντιπροσωπευτική αρχή. Συγχρόνως, οι θιασώτες της «διαμεσολαβημένης κοινωνίας» δεν αποκρύπτουν την αποστροφή τους προς κάθε θεσμική συμμετοχή του κοινωνικού σώματος στην πολιτική διαδικασία. Η έννοια της πολιτικής συμμετοχής ορίζεται ταυτολογικά με την αγελαία προσχώρηση της ιδιωτικής κοινωνίας στις δυνάμεις της διαμεσολάβησης ή ως «εξωπολιτειακή» αμφισβήτηση, όχι υπό το πρίσμα μιας διαρκούς πολιτειακής συγκρότησης του κοινωνικού σώματος, δηλαδή της μεταβολής του σε δήμο. Εξού και ο πολίτης, που δεν έχει να επιδείξει μια διαμεσολαβητική ιδιότητα, δεν προσλαμβάνεται ως μέλος του πολιτικού συστήματος, δεν διαθέτει καν δικαίωμα δημοσίου λόγου και, οπωσδήποτε, στο μέτρο που δεν καταγράφεται ως εντολέας, δεν νομιμοποιείται, ως έχων έννομο συμφέρον, στην πολιτική.

            Τέλος, το και σπουδαιότερο, η αντιμετώπιση της πολιτικής ως σχέσης δύναμης, που συνεπάγεται η έννοια της «διαμεσολαβημένης κοινωνίας», δημιουργεί το κλίμα μιας εξωθεσμικής, σε περιβάλλον παρασκηνίου, λειτουργίας της πολιτικής διαδικασίας, η οποία «στρώνει» κυριολεκτικά το έδαφος για την καταλυτική ομηρία του πολιτικού προσωπικού. Η ομηρία αυτή, απόρροια της μη αντιπροσωπευτικής θωράκισης της πολιτικής εξουσίας έναντι των κατόχων οικονομικής, κοινωνικής και επικοινωνιακής ισχύος, καθώς και των προκλήσεων που συνεπάγεται η προσωποπαγής διαχείριση ενός μείζονος αντικειμένου, όπως η πολιτική, του οποίου ο δικαιούχος παραμένει ασαφής, εμφανίζεται στις μέρες μας ως συμφυές γνώρισμα του πολιτικού συστήματος. Εννοώ μ’αυτό ότι η φύση του πολιτικού συστήματος δεν διευκολύνει απλώς την ιδιοποίησή του (οικονομικού κλπ.) αντικειμένου της πολιτικής. Η ίδια η λογική του εγγράφει την εξάρτηση του πολιτικού προσωπικού, από τους φορείς της οικονομικής και επικοινωνιακής ισχύος, ως συστατικό του γνώρισμα. Οι φορείς αυτοί – με απλούστερη διατύπωση οι ισχυροί της «διαμεσολαβημένης κοινωνίας» – καλούνται να στηρίξουν το κόμμα ή/και τους επιμέρους πολιτικούς – με αντάλλαγμα την ανάλογη εκχώρηση μεριδίου του δημοσίου χώρου. Όντως, η πολιτική παρουσία ενός κόμματος – ιδίως αυτού που φιλοδοξεί να ανέλθει στην εξουσία – και του σημαίνοντος πολιτικού προσωπικού, συναρτώνται άμεσα από το διαθέσιμο χρήμα και τον επικοινωνιακό χρόνο που τους εκχωρείται από την ιδιωτική σφαίρα. Είναι προφανές ότι οι «χορηγοί» χρήματος ή επικοινωνίας δεν αλλοιώνουν μόνον την ιδεολογία και το πρόγραμμα του κόμματος, μεταβάλουν τον πολιτικό και το κόμμα σε προσωπικό τους «πελάτη». Στο ισοζύγιο της πολιτικής ή εκλογικής επιρροής, η πελατειακή διαπλοκή του πολιτικού προσωπικού αποτελεί την καταλυτική προϋπόθεση της όποιας φιλοδοξίας.

            Εντούτοις, η διαφορά ανάμεσα στην οικονομική και στην επικοινωνιακή διαπλοκή είναι θεμελιώδης: η πρώτη, οδηγεί βασικά στην ιδιοποίηση μέρους του δημοσίου αγαθού• η δεύτερη, προάγει την ιδιοποίηση της ίδιας της πολιτικής και, ως εκ τούτου, οδηγεί στην ιδιοποίηση και, συνάμα, στην ομηρία της κοινωνίας (2). Πόσο συμφυές με το σύστημα είναι το φαινόμενο της πελατειακής διαπλοκής του πολιτικού προσωπικού, προκύπτει από το γεγονός ότι, αντί θεραπείας, επιχειρείται γενικώς η νομιμοποίησή του, η ενσωμάτωση της διαφθοράς (και της διαπλοκής) στις λειτουργίες του: είτε κανονικοποιώντας την ιδιωτική «χορηγία» είτε εισάγοντας συμπληρωματικά τη δημόσια «χορηγία». Η νομιμοποίηση της πελατειακής διαπλοκής του πολιτικού προσωπικού, όχι μόνον δεν εμποδίζει την αφανή χρηματοδότηση, αλλά και συνομολογεί για τη μεταβολή των κομμάτων και της πολιτικής τάξης σε εντολοδόχους των ιδιωτών, κατόχων οικονομικής και επικοινωνιακής ισχύος. Όντως, η επισημοποίηση της«χορηγίας» αποποινικοποιεί τη διαπλοκή και τη διαφθορά που υποκρύπτει και θεσμοθετεί, συγχρόνως, την εξάρτηση και την αλλοίωση του σκοπού της πολιτικής. Από την πλευρά της, η δημόσια «χορηγία» υπονοεί ότι το κόμμα και η πολιτική τάξη αναγνωρίζονται ως θεσμοί δημοσίου δικαίου. Συνεπάγεται, ως εκ τούτου, το δικαίωμα του «χορηγού» να ελέγχει τους αποδέκτες της, τόσο ως προς τον τρόπο της διαχείρισης, όσο και για την εκπλήρωση του σκοπού της πολιτικής, που την επέβαλε. Συνεπάγεται, εντέλει, τη δημοκρατική ανα-συγκρότηση και λειτουργία του κόμματος ως δημόσιου θεσμού και όχι τη λειτουργία του ως κλειστής λέσχης. Πράγμα που, όμως, η άρχουσα πολιτική τάξη δεν είναι έτοιμη να αποδεχθεί, καθώς το κόστος λειτουργίας του συστήματος είναι απαγορευτικό για να γίνει διαφανές και το διακύβευμα της πολιτικής εξουσίας ασύμμετρο, σε σχέση με την κοινωνική της αναφορά.

3. Το δεύτερο επίπεδο της διαφθοράς του δημοσίου χώρου αφορά στο διοικητικό προσωπικό, στη διάχυση της διαφθοράς στον μη πολιτικό κρατικό μηχανισμό. Ενώ η («νόμιμη» ή μη) διαφθορά, που συνέχεται με το πολιτικό προσωπικό, αποτελεί καθολικό φαινόμενο, η διαφθορά του κράτους απαντάται με διαφορετική ένταση και συχνότητα, από χώρα σε χώρα. Η διαφθορά του κρατικού μηχανισμού θεωρείται ως, καταρχήν, γνώρισμα των χωρών της «περιφέρειας» και αποδίδεται στη χαμηλή αμοιβή της εργασίας, στη σαθρότητα του πολιτικού συστήματος και του κρατικού μηχανισμού. Οι χώρες του «κέντρου» θεωρούνται μεν εξαγωγείς διαφθοράς στην «περιφέρεια», οι ίδιες όμως αξιολογούνται θετικά, ότι δηλαδή δεν έχουν μολυνθεί από το σύμπτωμα αυτό. Η σχολή αυτή σκέψης, που διακινείται ιδίως από τη λεγόμενη «αναπτυξιακή θεωρία», συναρτά τη διαβάθμιση της διαφθοράς από το αναπτυξιακό κριτήριο. Παίρνει δηλαδή ως δεδομένο ότι η οικονομική ανάπτυξη συμβαδίζει εξ ορισμού με την πολιτική ανάπτυξη και πως, συνακόλουθα με αυτό, η διαφθορά συνάδει με την υπανάπτυξη. Πέραν του λογικού και γνωσιολογικού σφάλματος που υφέρπει στη γενίκευση αυτή, συγκρατούμε το επιχείρημά της ότι οι μη αναπτυγμένες χώρες συσσωρεύουν όλες τις προϋποθέσεις της διαφθοράς, εν αντιθέσει προς τις πλέον αναπτυγμένες, που είναι ουσιαστικά αδιάφθορες. Κατά τη γνώμη μου, η άποψη αυτή δεν είναι μόνον αυθαίρετη, όπως άλλωστε αποκαλύπτει η απογύμνωση του πολιτικού συστήματος της νεοτερικότητας από τις προφανείς «αλήθειες», οι οποίες συγκαλύπτουν το έλλειμμα αντιπροσώπευσης που το διακρίνει, είναι και παραπλανητική. Αποσιωπά, επίσης, την ουσία του προβλήματος, λειτουργώντας απολογητικά προς τις σταθερές που συντηρούν τη διαπλοκή και, εντέλει, αφήνει το πλαίσιο της διαφθοράς ανέπαφο και, λίγο πολύ, νομιμοποιημένο (3).Η εκτίμηση αυτή είναι εσφαλμένη και για τον πρόσθετο λόγο ότι δεν συνεκτιμά την τυπολογία της πολιτικής, παρακάμπτει το μείζον ερώτημα του ποιος και πώς ορίζει το περιεχόμενο της διαφθοράς και, ουσιαστικά, συνομολογεί ότι συναρτάται από τους «κώδικες» – συνενοχών, δημοσιότητας κλπ. – μέσω των οποίων υποστασιοποιείται το φαινόμενο της διαφθοράς. Σε κάθε περίπτωση όμως, θεωρώ ότι η γενίκευση της διαφθοράς στον κρατικό μηχανισμό είναι θέμα χρόνου.

            Όντως, η μετάβαση από τις ιδεολογίες της ανθρωποκεντρικής πρωτο-οικοδόμησης στη δυναμική της κοινωνικής αναδιανομής μεταβάλει ριζικά τη διαμεσολαβητική λειτουργία της πολιτικής τάξης και, επέκεινα, τον ίδιο το σκοπό του κράτους. Το στέλεχος του κρατικού μηχανισμού διακρίνει στη θέση που κατέχει ολοένα περισσότερο την προσωπική του ευδοκίμηση, καθώς η ιδέα μιας αποστολής, που συνέχεται με την κοινωνία, υποχωρεί υπέρ των συμφερόντων, τα οποία διακινεί η πολιτική τάξη. Η τελική οικοδόμηση της συνάφειας αυτής, του φορέα του κρατικού μηχανισμού με τους «εννόμους» συνομιλητές του, προόρισται να γίνει, αναπόφευκτα, στο περιβάλλον της «διαμεσολαβημένης κοινωνίας». Η ελληνική περίπτωση έχει, ως προς αυτό, μια σημαίνουσα πειραματική αξία. Η ελληνική κοινωνία, μην έχοντας βιώσει τη φεουδαρχία, δεν άφησε στις ιδεολογίες της πρωτο-οικοδόμησης πρόσφορο έδαφος να ευδοκιμήσουν στον χώρο της. Τούτο εξηγεί, εν μέρει, γιατί το νεοελληνικό κράτος λειτούργησε, εξαρχής, κυρίως ως πεδίο αναδιανομής του κοινωνικού ή οικονομικού αγαθού και, κατ’επέκταση, ως θερμοκήπιο για τη διαφθορά και, ελάχιστα, ως «επιχειρησιακή» έννοια. Ο πολίτης, στο πλαίσιο αυτό, αφού δεν συγκροτούσε πολιτειακή οντότητα, αφέθηκε να διαπραγματευθεί την ψήφο του στο δυσμενές περιβάλλον της προσωπικής εξάρτησης που δημιουργεί η πολιτικά κυρίαρχη εξουσία. Η ανάδειξη της πολιτικής πελατείας – τη φορά αυτή ανάμεσα στον πολιτικό και στον πολίτη - σε σύστημα αποκαλύπτει ακριβώς τη δυσαρμονία της πολιτικής εξουσίας προς το πολιτικό ανάπτυγμα της κοινωνίας κι όχι το αντίθετο, όπως γενικά πιστεύεται(3). Το κόμμα, στο πλαίσιο αυτό, ουδέποτε χρειάσθηκε να διακινήσει στα σοβαρά την ιδεολογική του «πραμάτεια», κατά το νεοτερικό πρότυπο. Η ενσάρκωση του δημοσίου χώρου από το κράτος δεν θα ευδοκιμήσει στην Ελλάδα, αφού ο σκοπός της πολιτικής – και άρα του κράτους – θα είναι διαφορετικός από τις χώρες της μετα-φεουδαλικής μετάβασης. Δημόσιο, στον νέο ελληνικό πολιτικό πολιτισμό, παραμένει το «κοινό», που διαφοροποιείται σαφώς από τον α-σώματο δεσπότη, το κράτος. Κατά τούτο, το κόμμα θα ταυτισθεί εξαρχής με το κράτος και κατ΄ επέκταση με το πολιτικό σύστημα, έτσι ώστε το τελευταίο να μπορεί να αποδοθεί ως κομματοκρατία (2).

            Η κομματοκρατία ως η μεταϊδεολογική εκδοχή του νεοτερικού κράτους και, όντως, του μη αντιπροσωπευτικού πολιτικού συστήματος, προβάλει το κόμμα ως τη συνισταμένη πάνω στην οποία αρθρώνεται η σχέση του ιδιώτη-πολίτη με την πολιτική. Μια σχέση, επομένως, η οποία συγκροτείται σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, όπου η κοινωνία συμπεριφέρεται δίκην εντολέως και, συνακόλουθα, με γνώμονα την πολιτική ατομικότητα - αντί της μαζικής πολιτικοποίησης - ενώ την ίδια στιγμή δεν της αναγνωρίζεται η ιδιότητα του θεσμικού εταίρου της πολιτείας, αφού η πολιτική συγκροτείται με όρους αυτονομίας. Το σύστημα αυτό, όπου ο σκοπός του κόμματος μεταλλάσσεται σε σκοπό της πολιτικής (του κράτους), αποκαλύπτει, κατά τρόπο διαυγή, τις πηγές της διαπλοκής και συνακόλουθα της διαφθοράς. Η περίπτωση του «ανδρεϊκού» ιδίως ΠΑΣΟΚ αποτελεί, τρόπον τινά, μια υστεροχρονισμένη, ακραία εκδοχή, του συστήματος αυτού.

4. Συμπεραίνεται ότι η διαπλοκή και η διαφθορά αποτελούν συμφυή στοιχεία του νεοτερικού και, ουσιαστικά, του προ-αντιπροσωπευτικού πολιτικού συστήματος. Αυτό υποδηλώνει ότι, διατηρώντας το σύστημα, κάθε μέτρο για την εξάλειψή τους δεν μπορεί παρά να έχει απλώς επιδιορθωτικό χαρακτήρα, ενώ η ουσιαστική τους κατάργηση παραπέμπει με ακρίβεια σε ένα άλλο πολιτικό σύστημα. Αυτό το άλλο πολιτικό σύστημα, θα ήταν, χωρίς αμφιβολία, η δημοκρατία, στο μέτρο που η τελευταία, εστιασμένη στον αντίποδα των συστημάτων εξουσίας, επαγγέλλεται είτε την ολοκληρωτική κατάργηση του αντιπροσωπευτικού θεσμού είτε τον περιορισμό του σε έναν ρόλο «θεραπαινίδας» του δήμου. Όμως, το σύστημα αυτό ανήκει στο απόμακρο μέλλον, οπότε μπορεί να υποθέσει κανείς ότι το ζήτημα της διαπλοκής και της διαφθοράς, συνέχεται με τη μετάλλαξη του προ-αντιπροσωπευτικού σε απλώς αντιπροσωπευτικό σύστημα, που, καθόλες τις ενδείξεις, διαγράφεται στον ορίζοντα, ως αποτέλεσμα της ολοκλήρωσης της πρωτο-ανθρωποκεντρικής οικοδόμησης των νεοτερικών κοινωνιών. ΄Οντως, όπως είδαμε, η αντιπροσωπευτική αρχή συνεπάγεται την απόδοση στην κοινωνία της ιδιότητας του εντολέα και την, ως εκ τούτου, πολιτειακή της μετάλλαξη σε δήμο, σε εταίρο της πολιτείας. Ωστόσο, είναι προφανές ότι και η αντιπροσώπευση εγγράφεται ως σχετικά μακρινή προοπτική, διότι δεν αποτελεί κοινωνικό αίτημα του σήμερα. Η αντίφαση, εν προκειμένω, έγκειται στο ότι ενόσω το πρόβλημα της πολιτειακής μεταβολής παραμένει εκκρεμές, το αίτημα της καταπολέμησης της διαφθοράς θα τίθεται κυρίως στην ηθική του βάση και όλως δευτερευόντως πολιτικά, σε ένα πλαίσιο, επομένως, που θα αναιρεί αυτόχρημα τη λογική του. Υπό αυτή την έννοια, η επίλυση του προβλήματος, εκτιμώ ότι αποτελεί, επί της ουσίας, επιχείρημα της πολιτικής διαπάλης, όχι όμως και ζητούμενο στις μέρες μας.

---

Σημειώσεις

1. Για την ηθική προσέγγιση της πολιτικής διαφθοράς βλέπε, μεταξύ άλλων, Yves Meny, La corruption de la République, Paris, 1992.

2. Βλέπε σχετικά, τις μελέτες μου, «Μέσα επικοινωνίας και δημοκρατία», Λ.Βάσση (επιμ.), Μέσα επικοινωνίας και πολιτισμός, Αθήνα, 2004. «Μέσα επικοινωνίας και πολιτική», Επικοινωνία, Αθήνα, 1996, σελ.30 επ. «Η τηλεόραση στο πολιτικό σύστημα», Για μια δημοκρατική ραδιοτηλεόραση (συλλογικό), Αθήνα, 1986, σελ. 17-28. « Système de communication et système d’échange. La télévision », P.Claeys, André Frοgnier (eds), L’échange politique, Bruxelles, 1995, σελ. 147-161.

3. Βλέπε σχετικά, Γ.Κοντογιώργη, «Η κομματοκρατία ως πολιτικό σύστημα», στο Τετράδια Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 4/2004

Η πολιτική διαφθορά ως έγκλημα

ΣΟΦΙΑ ΒΙΔΑΛΗ | Κυριακή 18 Ιουλίου 1999

Διαβάστε περισσότερα:

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=114&artid=112812&dt=18/07/1999#ixzz0nKDk3ALE

 

Οι πελατειακές σχέσεις, η δομή της οικονομίας, οι κανόνες διεκδίκησης της εξουσίας, η λειτουργία του κρατικού μηχανισμού αποτελούν τα υλικά της «μαγικής συνταγής» του φαινομένου της πολιτικής διαφθοράς. Μαγική επειδή φαίνεται ότι η διαφθορά ως λειτουργικό στοιχείο του σύγχρονου κρατικού φαινομένου «έρχεται» και «φεύγει», «εμφανίζεται» και «εξαφανίζεται» ως διά μαγείας.

Κάθε αναφορά στη διαφθορά εμπεριέχει το πολιτικό στοιχείο. Ετσι η έννοια της διαφθοράς σε ένα μακροκοινωνικό πλαίσιο μόνο ως πολιτική διαφθορά μπορεί να γίνει αντιληπτή.

Ειδικότερα, ως πολιτική διαφθορά μπορεί να εννοηθεί ο παράνομος χρηματισμός ή άλλου είδους όφελος (ατομικό ή συλλογικό) πολιτικών προσώπων ή προσώπων που έχουν οργανική σχέση με το Δημόσιο, με σημαντικές αρμοδιότητες για την κυβερνητική πολιτική, με αποτέλεσμα την εμπλοκή στο εγκληματικό τελικά αυτό φαινόμενο και του θεσμικού και πολιτικού συστήματος της χώρας.

Η πολιτική διαφθορά αποτελεί μια λανθάνουσα λειτουργία της πολιτικής και κομματικής διαδικασίας του σύγχρονου κράτους. Το ζήτημα αποκτά εγκληματολογικό ενδιαφέρον επειδή α) αποτελεί παρεκκλίνουσα συμπεριφορά ­ ως παρακάμπτουσα τους κανόνες μιας συγκεκριμένης κοινωνικής δράσης ­ και β) αποτελεί εγκληματική συμπεριφορά όταν αντιστοιχεί σε ποινικά τυποποιημένες πράξεις.

Οι πελατειακές σχέσεις με την κοινωνία

Η πολιτική διαφθορά, σύμφωνα με τον R. Κ. Merton (R. Κ. Merton, «Teoria e struttura sociale», Vol. Ι, ed. Il Mulino, Bologna 1983, σελ. 121-224), αποτελεί μια λανθάνουσα λειτουργία του πολιτικού συστήματος, η οποία έχει σχέση με τη δημιουργία και τη διατήρηση ενός δικτύου σχέσεων προς όφελος συγκεκριμένου πολιτικού. Ο Merton θεωρεί την πολιτική διαφθορά λειτουργικό στοιχείο για τη διατήρηση του πολιτικού συστήματος. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζει η θεωρία του έγκειται, εκτός των άλλων, στη συστηματοποίηση των σχέσεων, στις οποίες αναλύεται το φαινόμενο της πολιτικής διαφθοράς.

Ειδικότερα, κάθε πολιτικός ­ υποστηρίζει ο Merton ­ αναπτύσσει πελατειακές σχέσεις με τις εξής υποομάδες του κοινωνικού σώματος: α) με την τοπική κοινωνία και τη γειτονιά, β) με τον επιχειρηματικό κόσμο, γ) με μεμονωμένα άτομα, δ) με το οργανωμένο έγκλημα. Ο Merton σημειώνει ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες των επιχειρήσεων και του οργανωμένου εγκλήματος έχουν συχνά συμπληρωματικό χαρακτήρα ως προς τις υπηρεσίες που παρέχει το κράτος.

Αλυσίδα διαπλεκομένων συμφερόντων

Εκτός όμως από τις διαπλεκόμενες σχέσεις, βασικό χαρακτηριστικό της πολιτικής διαφθοράς είναι η «αθέατη» έκτασή της. Η πολιτική διαφθορά γίνεται γνωστή στις Αρχές μόνο κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις, που αφορούν κυρίως τη λειτουργία (ή δυσλειτουργία) των πελατειακών σχέσεων σε ορισμένη συγκυρία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν συμβαίνουν καταστάσεις πολιτικής διαφθοράς. Το φαινόμενο πρέπει μάλλον να θεωρείται δεδομένο ως και αυτονόητο, ειδικά στη χώρα μας όπου οι πελατειακές σχέσεις αποτελούν δομικό στοιχείο του πολιτικού μας συστήματος.

Ετσι το ζήτημα μετατίθεται στη μορφολογική εξέλιξη, στην ποιότητα και έκταση του φαινομένου στις ημέρες μας. Ειδικότερα, παρουσιάζει ενδιαφέρον το σημείο τομής κατά το οποίο μια υπόθεση διαφθοράς καταγγέλλεται ή γίνεται αντιληπτή από τις Αρχές.

Η ποιότητα της πολιτικής διαφθοράς σε μια συγκεκριμένη περιοχή και η σχέση της με το οργανωμένο έγκλημα αποτελούν μία ακόμη πτυχή του ζητήματος. Είναι δυνατόν η πολιτική διαφθορά να περιορίζεται στη λογική των μικροεξυπηρετήσεων σε τοπικό επίπεδο ή μήπως αυτές οι μικρεξυπηρετήσεις αποτελούν λειτουργικό στοιχείο μιας αλυσίδας σχέσεων ιεραρχικά δομημένων και κλιμακούμενων, στις οποίες το ένα μέρος αναφέρεται σχεδόν μοναδικά στις ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος; Μια κατάσταση διαφθοράς μπορεί να μην είναι εύκολα ανιχνεύσιμη ως προς την έκτασή της: ενώ στην πραγματικότητα για την υλοποίησή της κινητοποιεί μια αλυσίδα διαπλεκομένων σχέσεων που φθάνουν ως το οργανωμένο έγκλημα (π.χ. ξέπλυμα χρήματος), να αποκαλύπτεται μόνο ένα μέρος των σχέσεων αυτών, ενώ οι διαπλεκόμενες σχέσεις που ανήκουν στο πεδίο των υψηλά ισταμένων κλιμακίων της πολιτικής και του εγκλήματος να παραμένουν αθέατες αλλά και σε ένα πρώτο επίπεδο ασύνδετες μεταξύ τους, δεδομένης και της τοπικής διασποράς των φορέων που εμπλέκονται. Ετσι εξασφαλίζεται η συνέχεια του συστήματος (κυκλώματος) διαφθοράς.

Η τοπική διασπορά των εμπλεκομένων σε καταστάσεις διαφθοράς έχει σχέση και με τις διεθνείς διαστάσεις του φαινομένου.

Επομένως η πολιτική διαφθορά φαίνεται ότι κινητοποιεί ένα μεγάλο φάσμα του κρατικού μηχανισμού. Ωστόσο κάποιες μορφές πολιτικής διαφθοράς είναι δυνατόν να θεωρούνται αυτονόητες ή να αποτελούν συνήθη πρακτική σε τοπικό επίπεδο. Το ζήτημα όμως αλλάζει ­ με ανεξέλεγκτες διαστάσεις και επιπτώσεις ­ όταν η «εξυπηρέτηση» ή το «δώρο» αναφέρεται σε στρατηγικές επιλογές των elite εξουσίας και σε βασικές κατευθύνσεις της κυβερνητικής πολιτικής ενός κράτους. Τότε το ζήτημα αφορά την ίδια την υπόσταση του κράτους δικαίου, αφού η όποια πολιτική ηθική υποχωρεί και η πολιτική μεταβάλλεται σε εκτός νόμου διαδικασία, με αποτέλεσμα όχι μόνο τη ρωγμή της κοινωνικής συνοχής αλλά και την εξομοίωση της πολιτικής διαδικασίας με τη διαχείριση μιας επιχείρησης και την αντικατάσταση της νομιμότητας από την αποτελεσματικότητα. Σε μια τέτοια κατάσταση το ζήτημα μετατίθεται από την ανοχή των πελατειακών σχέσεων στην ανοχή του εγκλήματος.

Εφέτος συμπληρώνονται 10 περίπου χρόνια από την εποχή του σκανδάλου Κοσκωτά. Στο διάστημα αυτό πολλά άλλαξαν στην Ελλάδα. Φαίνεται ότι σήμερα πλέον η πολιτική και κυβερνητική σταθερότητα δεν απειλείται από τέτοια φαινόμενα. Το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης το μονοπωλεί σχεδόν η αυξημένη βίαιη εγκληματικότητα και η εγκληματικότητα περιθωριοποιημένων ομάδων πληθυσμού. Η χώρα μας φαίνεται ότι μπαίνει στον αστερισμό της λεγόμενης «μηδενικής ανοχής», τάσης όπου το ζητούμενο είναι ο νόμος και η τάξη και η καταπολέμηση του εγκλήματος έστω κατά παράκαμψη της νομιμότητας. Μας ενοχλεί όλο και περισσότερο «το υπόγειο της Ομόνοιας», ο τσαντάκιας της γειτονιάς μας, ο Κοεμτζής, όχι τόσο για αυτό που κάνουν αλλά για αυτό που είναι ­ επειδή υπάρχουν. Φαίνεται επίσης ότι φαινόμενα πολιτικής διαφθοράς στη χώρα μας έχουν περάσει στην ιστορία.

Είναι όμως έτσι; Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στη μη ανοχή απέναντι στο κοινό έγκλημα και στην «εξαφάνιση» της πολιτικής διαφθοράς από το προσκήνιο; Μήπως η μηδενική ανοχή στο έγκλημα είναι το αντίβαρο της απεριόριστης ανοχής στην πολιτική διαφθορά και στα εγκλήματα του «λευκού περιλαιμίου»; Αν όχι, τότε η πολιτική διαφθορά είναι ένα φαινόμενο κομήτης: «έρχεται» και «φεύγει» ως διά μαγείας.

Η κυρία Σοφία Βιδάλη είναι λέκτορας στοΤμήμα Κοινωνικής Διοίκησης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=114&artid=112812&dt=18/07/1999#ixzz0nKDgjS2E

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

H γλώσσα της εξουσίας, βλ. Θεματικούς  Κύκλους, σελ.24-25

 

Ασκήσεις

 

1.Να γραφεί η περίληψη του κειμένου.(70-100 λέξεις).

2.Να διερευνήσετε δομικά τις παραγράφους 4 και 6.

3.Να γραφεί ένας πλαγιότιτλος για τις παραγράφους 2 και 3 αντίστοιχα.

4.Στην τελευταία παράγραφο να εξηγήσετε τη λειτουργία της χρήσης του συνδέσμου <αφού>και του συνδέσμου <δηλαδή>.

5.Να χωρίσετε το κείμενο σε ευρύτερες ενότητες και να δώσετε ένα πλαγιότιτλο για την καθεμιά.

6.Να εξηγήσετε τη μέθοδο συλλογισμού που εφαρμόζεται στο κείμενο και να επιχειρήσετε να εφαρμόσετε την αντίθετή της.

7.Το κείμενο χαρακτηρίζεται από συνοχή και συνεκτικότητα; να απαντήσετε με συγκεκριμένα παραδείγματα.

8.Στην 5^η παράγραφο ο συγγραφέας σημειώνει:<Προτιμάει…ημικαταληπτό λόγο>:Να αναφέρετε τους λόγους που επιτυγχάνει ο λεκτικός συμβολισμός το ποθητό αποτέλεσμα ασάφειας…του λόγου.

9..Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες που να ταιριάζουν στο νοηματικό περιβάλλον του λόγου.

10.Να γράψετε ένα ομόρριζο ουσιαστικό των κάτωθι λέξεων και να σχηματίσετε με αυτά προτάσεις δηλωτικά και συνυποδηλωτικά.

-προβάλλει

-εξουσιαστικής

-καλλιεργει

-χρωματίζουν

-ελλειπτικές

 

 

 

Παραγωγή Λόγου

 

<Ως μέλος του δεκαπενταμελούς του σχολείου σας καλείστε σε μια διοργάνωση ημερίδας με θέμα <Η βία και η δυναστεία του εξουσιαστικού λόγου> να παρουσιάσετε τις απόψεις σας σε ένα επικοινωνιακό κείμενο των 250-400 λέξεων για τη σημασία της γλώσσας και τους κινδύνους που εγκυμονεί η βία της ιδεολογικής γλώσσας στον πολιτικό-εξουσιαστικό λόγο. Να λάβετε υπόψη σας την παρακάτω άποψη:

-Κλειδιά της ιδεολογικής γλώσσας στον πολιτικό λόγο είναι οι λέξεις-αξίες ή οι όροι με πολύ ρευστό νοηματικό περιεχόμενο και η συνεχής αντιπαράθεση του καλού με το κακό, που κάνει το δέκτη ανήμπορο είτε να απαιτήσει αποκατάσταση της επικοινωνίας είτε να την αρνηθεί. Η βία που ασκείται επιτρέπει να γίνονται δεκτά σαν πληροφορίες μηνύματα που παραβιάζουν τη λογική του νοήματος. Η απάτη σε βάρος του δέκτη, που πετυχαίνει ο γλωσσικός πληθωρισμός στον πολιτικό λόγο, δεν είναι ότι καταφέρνει να τον πείσει, αλλά αντίθετα ότι στοχεύει ακριβώς πέρα από τη λογική και την πειθώ. Του αφήνει την εντύπωση ότι επικοινωνεί, δηλαδή καταλαβαίνει και κρίνει, ότι διατηρεί το ρόλο του δέκτη, του εξίσου κύριου προσώπου της ομιλίας. Η πληθωρική ασάφεια μαζί με τις μεγάλες λέξεις πετυχαίνει να χάνεται το νόημα και να απομένει η συγκεχυμένη αντιπαράθεση του καλού με το κακό>.

 

Κριτήριο Αξιολόγησης

 

Νέος κόσμος με πολλές επιλογές

Το «παγκόσμιο χωριό»γεννιέται

Του Πάσχου Μανδραβέλη

Καθημερινή, 31 Δεκεμβρίου 2006

 

            Η τυπογραφία, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και η καθολική εκπαίδευση συνετέλεσαν στη δημιουργία των αμιγών πολιτισμικά ομάδων. Δημιούργησαν κοινές εμπειρίες σε διάσπαρτα γεωγραφικά κομμάτια του πληθυσμού, φτιάχνοντας έτσι εθνική συνείδηση.

            Με τον καιρό όμως, τη δικτύωση του κόσμου και τον πολλαπλασιασμό των Μέσων, αυτή η τάση άρχισε να αντιστρέφεται. Η δημιουργία αυτού που ο Marshal McLuhan ονομάζει «παγκόσμιο χωριό» διαβρώνει σιγά σιγά τις βάσεις του αμιγούς εθνικού κράτους. Η μεταφορά γνώσης και εμπειριών απ’ όλο τον κόσμο μέσω των Δικτύων, της δορυφορικής τηλεόρασης κ.λ.π. δημιουργεί ένα ενιαίο παγκόσμιο πολιτισμό, στον οποίο λόγω ιστορικών συγκυριών κυριαρχεί το αμερικανικό μοντέλο. Κυριαρχεί για τον απλό λόγο ότι δεν είναι… αμερικανικό. Είναι πολυπολιτισμικό από τη γέννησή του. Αυτό που λέμε αμερικανικός τρόπος ζωής είναι χιλιάδες πολιτισμικές επιρροές από κάθε γωνιά του πλανήτη που φτιάχνουν ένα μοναδικό αμάγαλμα.

            Σήμερα ολόκληρος ο κόσμος γίνεται κατά την ίδια έννοια «αμερικανικός». Μετατρέπεται σε ένα απέραντο χωνευτήρι πληθυσμών, όπου στο Λονδίνο βρίσκουν και τρώνε μουσακά, στην Αθήνα ακούνε ραπ και στην Αφρική βλέπουν ταινίες του Χόλιγουντ. Η έννοια του κλειστού έθνους σε ένα ανοιχτό επικοινωνιακό περιβάλλον δεν έχει πια νόημα. Δεν πρόκειται περί συνωμοσίας κάποιας σκοτεινής ελίτ, ούτε για ανάγκη του καπιταλισμού, όπως πολλοί διακινούν. Είναι η διάχυση της τεχνολογίας που αυξάνει τις επιλογές των ανθρώπων σε κάθε επίπεδο.

            Η τεχνολογική πρόοδος  κάνει πιο φθηνές κάποιες εναλλακτικές λύσεις, οι οποίες στο παρελθόν ήταν προνόμιο των λίγων. Η τεχνολογία των μεταφορών, για παράδειγμα, έκανε πιο προσιτά τα ταξίδια και σήμερα περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ μπορούν να περάσουν τις γιορτές είτε στο χωριό τους είτε στη Βιέννη. Η ίδια τεχνολογία, όμως, κάνει πιο φθηνή και τη μετανάστευση. Δεν είναι μόνο η απελπισία που στέλνει χιλιάδες λαθρομετανάστες στις ακτές μας. Ο Τρίτος κόσμος ήταν πολύ πιο φτωχός στο παρελθόν. Απλώς τώρα  το κόστος ευκαιρίας  για τη μετανάστευση έχει μειωθεί δραματικά…

            Οι μεγάλες ενοποιητικές έννοιες, όπως είναι το έθνος, που άνθησαν κάποτε, λόγω των Μέσων Μαζικής ενημέρωσης δέχονται επίθεση εκ των έσω. Η πληθώρα των διαύλων επικοινωνίας κατακερματίζει την κοινή εμπειρία που λειτουργούσε ως ενοποιητικό στοιχείο και τη θέση της παίρνουν αποσπασματικές εμπειρίες. Ήταν διαφορετικά, όταν, για παράδειγμα, στην Ελλάδα υπήρχαν δυο τηλεοπτικά κανάλια και ολόκληρη η επικράτεια είχε κοινό σημείο αναφοράς και είναι διαφορετικά όταν υπάρχουν τα μπουκέτα των 100 δορυφορικών καναλιών, των 50 εφημερίδων και των εκατομμυρίων web sites στο Internet.

            Τώρα οι κοινές μας(έστω διαμεσολαβημένες) εμπειρίες κατακερματίζονται και η ενοποιητική δύναμη των ΜΜΕ αντιστρέφεται. ΄Ετσι βαδίζουμε προς ένα παγκόσμιο πολιτισμό με μικρές πληθυσμιακές ομάδες που δε θα βασίζονται σε κάποια κοινή μεγάλη ιδέα, αλλά σε κάποια ίσως κοινά ενδιαφέροντα.

            Είναι καλύτερα τα πράγματα έτσι; Κάποιοι συντηρητικοί απολυμαίνουν το παρελθόν από τις κακουχίες, το παρουσιάζουν ειδυλλιακό και προτείνουν την επιστροφή σε αυτό. Ενδιαφέρουσα ιδέα, και μάλιστα η εποχή μας είναι τόσο γενναιόδωρη που τους επιτρέπει να το κάνουν. Μπορούν δηλαδή να γυρίσουν σε όποια εποχή του παρελθόντος θέλουν, να ζουν πχ. σε λάσπες, να κόβουν τα ξύλα μόνοι τους και να σφάζουν τελετουργικά το φαγητό τους για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Η πρόοδος μάλιστα κάνει αυτή την επιλογή πιο φθηνή, αφού βελτίωσε και τα εργαλεία χαμηλής τεχνολογίας. Είναι ελεύθεροι να έχουν και αυτήν την επιλογή, αρκεί να μην προσπαθούν να την επιβάλλουν στους υπόλοιπους. Μερικοί από εμάς προτιμούν ένα κόσμο με «καλές»και «κακές» επιλογές, το νέο κόσμο με τις πολλές επιλογές.

 

 

Ερωτήσεις

 

1. Να γίνει η περίληψη του κειμένου(100-120 λέξεις)

Μονάδες   25

2. α). Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια η θέση του συγγραφέα;      

     β).  Να διερευνήσετε δομικά τις παραγράφους 2 και 7 και να δώσετε και έναν πλαγιότιτλό τους.

Μονάδες   5

 

3. α).Ποιοι είναι οι τρόποι και ποια τα μέσα πειθούς των παραγράφων 2 και 5;

     β). Με ποιο είδος συλλογισμού αναπτύσσονται οι παράγραφοι 2 και 4;

Μονάδες   5

 

4. «Η έννοια του κλειστού έθνους σ’ ένα ανοιχτό επικοινωνιακό περιβάλλον δεν έχει πια νόημα»: να αναπτύξετε την παραπάνω άποψη σε μια παράγραφο με τη μέθοδο των αιτίων-αποτελεσμάτων.

Μονάδες   5

 

5. α).Να γράψετε δυο συνώνυμα και δυο αντώνυμα για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: αμιγής, ενιαίος, προσιτός, βελτιώνω, διάχυση  β).Να ετυμολογηθούν οι παρακάτω λέξεις και με βάση το β΄συνθετικό τους να γραφούν για καθεμιά  δυο ομόρριζες(απλές ή σύνθετες) λέξεις:επιρροές, συνετέλεσαν, αντιστρέφεται, ενδιαφέροντα, προτιμούν

     γ).μετατρέπεται: να συμπληρώσετε τα κενά με λέξεις ομόρριζες(απλές ή σύνθετες) απ’ το β΄συνθετικό της παραπάνω λέξης:

                               I.      Ο γιατρός δε μου……………………………το κάπνισμα

                            II.      Μετά τις αποκαλύψεις η υπόθεση πήρε επικίνδυνη………………………..

                         III.      Ένα ξαφνικό τηλεφώνημα……………………………..όλα μου τα σχέδια

                         IV.      Γύρισε από τη μάχη νικητής και………………………………..

                            V.      Ο πατέρας του τον…………………………να ακολουθήσει το επάγγελμά του

                         VI.      Για το σκάνδαλο που ξέσπασε η κυβέρνηση συγκρότησε εξεταστική……………………………..

                      VII.      Η ανεμοθύελλα…………………………….τα περίπτερα της υπαίθριας έκθεσης

                   VIII.      Φανατικοί οπαδοί αθλητικής ομάδας προκάλεσαν…………………………..στο κέντρο της πόλης

                         IX.      Αυτό το κλάσμα δεν είναι…………………………….σε ακέραιο

                            X.      Όταν πίνει πολύ, δεν ελέγχει τον εαυτό του,……………………………..σε απρέπειες και ύστερα ζητάει συγγνώμη για την…………………………του

 

Μονάδες   10

 

Παραγωγή Λόγου

 

« Υποθέστε ότι ανήκετε στην ομάδα σύνταξης του περιοδικού του σχολείου σας. Το θέμα αυτού του μήνα είναι η παγκοσμιοποίηση και οι αλλαγές που επιφέρει στη ζωή της παγκόσμιας κοινότητας. Να γράψετε ένα άρθρο στο οποίο να διερευνήσετε τους λόγους που οδηγούν τα σύγχρονα εθνικά κράτη σ΄αυτό το πολιτισμικό χωνευτήρι και να σκιαγραφήσετε τις θετικές και αρνητικές προοπτικές αυτής της εξέλιξης».

Μονάδες   50

 

 

Περίληψη

 

            Ο αρθρογράφος επιχειρεί να δείξει πώς τα σύγχρονα μέσα της τεχνολογίας οδήγησαν στην παγκοσμιοποίηση του πολιτισμού και να επισημάνει τις επιλογές μας. Συγκεκριμένα, η παιδεία και τα ΜΜΕ που στο παρελθόν έτρεφαν την εθνική συνείδηση στο σύγχρονο κόσμο διαβρώνουν το εθνικό κράτος και διαμορφώνουν έναν ενιαίο παγκόσμιο πολιτισμό των πολλαπλών επιρροών. Ο κόσμος μετατρέπεται σε χωνευτήρι πληθυσμών. Πρόκειται ουσιαστικά για την τεχνολογική εξέλιξη που έδωσε δυνατότητες και λύσεις σε ανθρώπους που κάποτε δεν τις είχαν.[1] Ο αρθρογράφος  επισημαίνει ότι το πλήθος των επικοινωνιακών μέσων υπονομεύει την κοινή εμπειρία και ευνοεί τον παγκόσμιο πολιτισμό με μικρές  πληθυσμιακές ομάδων με κοινά ενδιαφέροντα. Καταλήγει ειρωνευόμενος τους λάτρεις του παρελθόντος στο οποίο τα μέσα της τεχνολογίας μπορούν να τους βοηθήσουν να επιστρέψουν και προτείνει την παραμονή στο σύγχρονο κόσμο των πολλών επιλογών.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Περί αρχόντων

Α' Το κράτος είναι ενδιαίτημα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του λαού και οι άρχοντές του καθορίζουν το χώρο που θα καταλάβουν αυτά τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις. Κάθε καινούργιος άρχοντας παίρνει το σκήπτρο, γιατί διαβεβαιώνει το λαό του πως δεν θα θελήσει να τον αδικήσει. Δυστυχώς, όμως, η αποφυγή της αδικίας του λαού του όχι μόνο δεν είναι αυτοσκοπός του, αλλά α­πουσιάζει και από τις απώτερες προοπτικές του.

Β' Η ευρυθμία του πολιτεύματος εξασφαλίζεται μέσα από αντιφατικές διαδικασίες: την υπακοή και την ελευθερία. Η αντίφαση όμως μετριάζεται, όταν ηυπακοή δεν φτάνει την υποταγή και η ελευθερία δεν είναι τόση που να ξεπέσει σε αυθαιρεσία. Τελικά η αντίφαση αίρεται, όταν η υπακοή και ο εξαναγκασμός είναι σύννομα και ο νόμος είναι έργο του λαού και όχι ενός μόνον άνδρα.

Γ' Οι ανθρώπινες ελλείψεις είναι πολλές και καλούνται να βολεύονται με τις περιορισμένες κοινωνικές δυνατότητες. Οι ηγέτες οφείλουν να επαυξήσουν τις ανθρώπινες ευκαιρίες και να διευρύνουν τις κοινωνικές δυνατότητες. Η διαρκής μέριμνα για τον πολίτη αποτελεί σοβαρότατη υποχρέωση μιας αξιοπρεπούς ηγεσίας. Ο ευσυνείδητος πολιτικός άρχοντας περιφρουρεί τα εθνικά δίκαια και αναβαθμίζει τη θέση της χώρας στη διεθνή κοινότητα. Αξιοποιεί κάθε πρόσφορο μέσο με έντιμο τρόπο, κάθε φορά που δρομολογούνται δυσοίωνες προοπτικές. Εξυγιαίνει τις κοινωνικές σχέσεις με την άμβλυνση των κοινωνικών και πολιτικών αντιθέσεων. Διευθετεί τα μείζονα εθνικά θέματα με τρόπο που να μη θίγεται η εθνική ωφελιμότητα ούτε και να προσβάλλεται το κύρος της χώρας. Με ευέλικτους διπλωματικούς χειρισμούς μεριμνά για τη διευθέτηση των εξωτερικών υποθέσεων, χωρίς να αδιαφορεί για τη συσπείρωση, την ομοψυχία και την εσωτερική συνοχή στην ενδοχώρα. Γι' αυτό και χρειάζεται πλούσια πολιτική πείρα αλλά και πολιτική σκέΨη ανοιχτή και πρόθυμη να αντιμετωπίζει τις εκπλήξεις των καιρών. Οι ηγεσίες οφείλουν να εναρμονίζονται με τα αιτήματα της κοινής γνώμης. Όταν το πολιτικό μέτωπο είναι αποστασιοποιημένο από την κοι­νωνική συνείδηση, η διαχείριση των κοινών καταντά πράξη προδοσίας. Ένα κυβερνητικό έργο θα τελεσφορήσει, όχι μόνον όταν η κυβέρνηση έχει την ανοχή της πλειοψηφίας του λαού, αλλά και την υποστήριξη του λαού, που σημαίνει τη συνεργασία του.

 Δ' Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που οι ηγέτες θωρακίζονται πίσω από την υπαρκτή ή εικαζόμενη χαρισματικότητά τους και, φενακίζοντας το λαό, υπονομεύουν την ομαλότητα. Χρεώνοντας την πολιτική ζωή με ιστορικά λάθη την κάνουν να ασφυκτιά. Και όταν κάποτε τα εμπόδια που συνθέτουν την πολιτική κρίση είναι ανυπέρβλητα, η παραδοχή της ανεπάρκειάς τους και η αποχώρηση από τον ενεργό πολιτικό στίβο θα ήταν η πιο ευγενής ένδειξη θάρρους και γενναιότητας η πιο γενναία πολιτική πράξη απέναντι στο λαό τους και στην ιστορία. ΓιατΙ η αναδιοργάνωση και η μεταρρύθμιση των απόψέών μας τοποθετούνται στο επίπεδο της νόησης. Αντίθετα, η ροπή προς τα σφάλματα και η επανειλημμένη διάπραξή τους καταστρέφει την εικόνα του οξυδερκούς πολιτικού και προκαλεΙ δικαιολογημένη αμφισβήτηση για την πολιτική του ωριμότητα.

Ε' Σε καμΙα περΙπτωση η πολιτική ηγεσΙα δεν πρέπει να εΙναι το αδηφάγο τέρας της αχαλΙνωτης αυθαιρεσΙας και της εκδικητικής εμπάθειας. Οι γνήσιοι ηγέτες δεν εμπαΙζουν και δεν ποδοπατούν τους πολΙτες. Αντιθετα, συμβάλλουν στην προαγωγή και την εξανάστασή τους. Δεν ωραιοποιούν την ασχημοσύνη με απατηλές καθησυχάσεις αντιθετα, ενημερώνουν, υποδεικνύουν, καθοδηγούν. Ούτε ανάλγητα ταλαιπωρούν απομυζώντας αλόγιστα το λαό, διασύροντας το όνομα και την ιστορΙα του και προκαλώντας τη θλιβερή του αθλιότητα.Η πολιτική ηγεσΙα τότε μόνο θα έχει το σεβασμό των πολιτών, όταν οι Ιδιοι οι διαχειριστές της εξουσΙας σέβονται το λαό. Και απλοϊκή έκφραση αυτού του αμοιβαΙου σεβασμού δεν εΙναι παρά η χωρΙς παρεκκλΙσεις αμοιβαΙα και αυτοθέλητη υπακοή στο νόμο.

ΣΤ' Άλλοτε πάλι οι μεγαλόστομες αοριστολογΙες των ηγετικών λειτουργών δε δΙνουν λύση σε κρΙσιμα προβλήματα. Οι υποσχετικές ρήσεις, αν δεν υλοποιηθούν, προσθέτουν ένα ακόμη πρόβλημα στα ήδη υπάρχοντα. Γραφικές, βερμπαλιστικές εξαγγελΙες που απέχουν παρασάγγας από την υλοποΙησή τους δεΙχνουν έλλειΨη σοβαρότητας. Κάθε υποσχετική πρόταση οφεΙλει να εΙναι αποτέλεσμα υπεύθυνης προγραμματιστικής μελέτης και όχι επιγέννημα συγκυριακού αυθορμητισμού που εξυπηρετεΙ ωφελιμιστικούς σκοπούς. Όχι λΙγεςφορές, ηγέτες, οδηγοΙ και ταγοΙ, διεκδΙκησαν τιμές και αξιώματα από το λαό και την ώρα της κρΙσης σημεΙωσαν πρωτιά στην απουσΙα και την εγκατάλειΨη.Και τότε η καλπάζουσα αδιαφορΙα για το λαό γΙνεται αιτΙα για την εκκόλαΨη μιας πολύκλαυστης απέχθειας του λαού για τον ηγέτη του. Για όλα αυτά τα ολισθήματα, δικαιολογημένα θα αμφισβητούσαμε το ρόλο των ηγετών και τη λειτουργικότητα των κομμάτων και θα περιφρονούσαμε το δικαΙωμα της Ψήφoυ. Οποιαδήποτε πολιτική πράξη θέτει σε αμφισβήτηση το κύρος της έννομης τάξης προκαλεΙ τον πρόδηλο τραυματισμό της λαϊκής συνεΙδησης και κλονΙζειτην εμπιστοσύνη των πολιτών στο κύρος και την αξιοπιστΙα της πολιτικής ηγεσίας προκαλώντας την ανησυχία και την αγανάκτηση της κοινής γνώμης. Κάθε φορά που η κυβερνητική πολιτική έχει εμφανή στοιχεία αυθαιρεσίας και αυταρχισμού, ο πολιτικός κόσμος έχει χρέος να τα αποκαλύπτει και να τα καταπολεμά με επιχειρηματικό λόγο. Η παρασιώπησή τους υπνώνει και αποπροσανατολίζει τις πολιτικές συνειδήσεις.

Ζ' Όμως, νεότροποι χειρισμοί στη διευθέτηση των πολιτικών πραγμάτων πάντα περιμένουν να τους ανιχνεύσουμε, για να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα και να επαναπροσδιορίσουμε τις σχέσεις πολίτη και εξουσίας. Η διαστρέβλωση και η απoσιώπηση της πραγματικής πολιτικής κατάστασης θίγει τη φερεγγυότητα της πολιτικής φυσιογνωμίας της άρχουσας τάξης και ισοδυναμεί από άποΨη επικινδυνότητας με την πολιτική απραξία. Ο εξωραίσμός μιας πραγματικότητας που αναδίδει οσμή σήΨης προσβάλλει την εμπιστοσύνη του λαού και προκαλεί ανασφάλεια. Άλλωστε, η συμφιλίωση με την ασθένεια δεν είναι μέθοδος θεραπείας της αλλά μια τακτική Ψυχικής ενδυνάμωσης του ασθενούς.

Η' Με την καταγραφή των γεγονότων σuμπιέσαμε τις αλληλoυχίες τους στο χώρο και στο χρόνο και φτιάξαμε μια περίληψη του κόσμου αγνοώντας τους αφανείς συντελεστές της ανθρώπινης ιστορίας, που χωρίς αυτούς δεν θα είχαμε ιστορία. Αυτοί κύλησαν στο ρυάκι του χρόνου σαν το νερό της βροχής. Οι λαοί, όμως, μετατρέπουν τους διάχυτους και αόριστους πόθους σε συγκεκριμένα και καθολικά αιτήματα ανοίγοντας ευρύτατες προοπτικές. Και χαρισματικοί rιγέτες με την ακτινοβολία του μάγου συνεπαίρνουν το λαό που πρόθυμος καταθέτει Ψυχή και σώμα στο βωμό του υΨψηλoύ αιτήματος.

Θ' Τα κοσμοϊστορικά πολιτιστικά γεγονότα είναι απότοκα της συνεύρεσης των λίγων με την oλότητα.

 

Ασκήσεις

1.Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο. (200 λέξεις)

(25 μόρια)

2. Να επισημάνετε τις λόγιες λέξεις του κειμένου.

(5 μόρια)

3.ΓράΨτε τέσσερεις λέξεις, απλές και σύνθετες, που ανήκουν στην ίδια οικογένεια με τις λέξεις: εuσυνείδητoς, δυσοίωνος.

(5 μόρια)

3. Με ποιους στόχους εκλέγονται οι ηγέτες από το λαό σύμφωνα με το δοκιμιογράφο; (Περιληπτική απόδoση με το προσωπικό σας ύφος σε έκταση 10 σειρών.)

(10   μόρια)

4. Να βρεΙτε στο κεΙμενο παραδεΙγματα επΙκλησης στο ήθος πομπού ή δέκτη, επΙκληση στη λογική, επΙκληση στο συναΙσθημα. (ένα από το κάθε εΙδος πειθούς)

(15 μόρια)

Γ. Παραγωγή κειμένου

Υποθέστε ότι εκφωνείτε ομιλΙα στη Βουλή των Εφήβων με θέμα: “Για να είναι υγιής η δημοκρατία απαιτείται το κατάλληλο ήθος τόσο των ηγετών όσο και των πολιτών”. Να αναλύσετε την άποψη. (600 λέξεις)

(40 μ)

 

Σχ. Β. σελ. 68-71.

Ο Ε. Βενιζέλος εκφώνησε αυτό τον πολιτικό λόγο στοχεύοντας να πείσει τον ελληνικό λαό για την αναγκαιότητα που επέβαλε το κίνημα του 1909 και την ίδρυση ενός νέου κόμματος με ηγέτη τον ίδιο, το οποίο θα αναλάμβανε την αναδιοργάνωση του ελληνικού κράτους. Αντιπαραβάλλει τη δεινή πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το ελληνικό κράτος με το όραμα μιας νέας Ελλάδας, την καταστροφική πολιτική που ασκούσαν οι μέχρι τότε διαχειριστές της εξουσίας με τη δική του δημιουργική πολιτική πρόταση,την ιδιοτέλεια των πολιτικών του αντιπάλων με τη δική του εντιμότητα και φιλοπατρία.Αρχικά περιγράφει ρεαλιστικά την ανυπαρξία κράτους Δικαίου, την κακοδιοίκηση, τη διαφθορά, τη συναλλαγή μεταξύ πολιτικών και εκλογέων και την αναποτελεσματικότητα της δημόσιας εκπαίδευσης.Μετά τονίζει τα ολέθρια αποτελέσματα της πολιτικής αυτής: φτώχεια, μετανάστευση, τεταμένες σχέσεις με τις γειτονικές χώρες,διεθνής ανυποληψία του ελληνικού κράτους.Στη συνέχεια προβάλλει ως μόνη εγγύηση για τη σωτηρία της χώρας την εξέγερση του 1909, την ανάληψη της ηγεσίας του κινήματος από τον ίδιο και την πανηγυρική έγκριση των νέων ιδεών από το λαό στις επικείμενες εκλογές.Με επίγνωση της κατάστασης εξαγγέλλει τις αρχές με τις οποίες θα κυβερνήσει τη χώρα και διακηρύσσει,τέλος, την πίστη του ότι η Ελλάδα θα γίνει ηθικά και πολιτικά ισχυρή ξαναπαίρνοντας τη θέση που της αξίζει στην οικογένεια των πολιτισμένων λαών.

 

Συνοπτικά

 

Ο Ε. Βενιζέλος εκφώνησε αυτό τον πολιτικό λόγο στοχεύοντας να πείσει τον ελληνικό λαό για την αναγκαιότηταμετά το κίνημα του 1909 ίδρυσης νέου κόμματος με ηγέτη τον ίδιο,που θα αναλάμβανε την αναδιοργάνωση του ελληνικού κράτους.Αντιπαραβάλλει τη δεινή πολιτική και κοινωνική κατάσταση του ελληνικού κράτους με το όραμα μιας νέας Ελλάδας,την καταστροφική πολιτική που ασκούσαν οι μέχρι τότε διαχειριστές της εξουσίας με τη δική του δημιουργική πολιτική πρόταση.Περιγράφει την ανυπαρξία κράτους Δικαίου, την κακοδιοίκηση, τη διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα της δημόσιας εκπαίδευσης.Τονίζει τα ολέθρια αποτελέσματα της πολιτικής αυτής: φτώχεια, μετανάστευση, τεταμένες σχέσεις με τις γειτονικές χώρες,διεθνής ανυποληψία του ελληνικού κράτους.Προβάλλει μόνη εγγύηση για τη σωτηρία της χώρας την ανάληψη της ηγεσίας του κινήματος από τον ίδιο και την πανηγυρική έγκριση των νέων ιδεών από το λαό στις επικείμενες εκλογές.Εξαγγέλλει τις αρχές διακυβέρνησής του και διακηρύσσει,τέλος, την πίστη του στην ηθική και πολιτική εξανάσταση της Ελλάδας

 

---

[1] Ακόμη και η μετανάστευση μεταφράζεται όχι με λόγους απελπισίας, αλλά μείωσης κόστους ευκαιρίας πραγμάτωσής της.