ΠΠΣΠΘ

ΒΙΟΗΘΙΚΗ-ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ-ΕΥΘΥΝΗ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΟΜΑΔΑ 1^η

Οικουμενική Διακήρυξη για τη Βιοηθική και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», που υιοθετήθηκε στις 19 Οκτωβρίου από την 33η Γενική Διάσκεψη της Ουνέσκο.

http://ww2.fks.uoc.gr/greek/Dragvna.pdf

http://www.kathimerini.gr/236451/article/epikairothta/ellada/asfalistikh-diklida-gia-th-vioepisthmh

·         Για ποιους λόγους αισθάνθηκε η παγκόσμια κοινότητα την ανάγκη να προβεί σε νέα οικουμενική διακήρυξη για τη βιοηθική και τα ανθρώπινα δικαιώματα;

ΟΜΑΔΑ 2^η

Ηθική και βιοηθική

http://www2.media.uoa.gr/sas/issues/8_issue/drag_mo.html

·         Η βιοηθική αποτελεί νέο επιστημονικό κλάδο και γιατί; Ποιοι λόγοι την καθιστούν αναγκαία και απαραίτητη σήμερα;

·         Ιστορία της βιοηθικής

·         Προβλήματα και διλήμματα της βιοηθικής

ΟΜΑΔΑ 3^η

Ηθική και βιοηθική

http://www2.media.uoa.gr/sas/issues/8_issue/drag_mo.html

·         Ηθική και βιοηθική: η σχέση τους

·         Βιοηθική και ανθρώπινα δικαιώματα

·         Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς στο ενδιαφέρον άρθρο του `Βιοτεχνολογία και ανθρώπινα δικαιώματα' (7.5.2000) παρατηρεί:

`Η ταχύτατη πρόοδος στην αποκρυπτογράφηση των ατομικών γενετικών κωδίκων τείνει να αποδυναμώσει και να αναστρέψει τις θεμελιώδεις παραστάσεις μας για τη φύση του ανθρώπου. Τόσο η αφετηριακή παραδοχή της ελευθερίας της βουλήσεως όσο και το αξίωμα της φυσικής ισότητας και ισοδυναμίας των ανθρώπων ενώπιον του νόμου και των θεσμών θα πρέπει να συμπληρωθούν και να αναθεωρηθούν σε πολλές από τις προεκτάσεις τους

Να τοποθετηθείτε πάνω στην άποψη

ΟΜΑΔΑ 4^η

Τέσλα: ο επιστήμονας ανθρωπιστής φιλόσοφος

http://tvxs.gr/news/san-simera/nikola-tesla-o-promitheas-toy-ilektrismoy-toy-giorgoy-stamkoy

video: https://www.youtube.com/watch?v=jc00KOhSIsE

·         Πόσο σημαντική ήταν η προσφορά του συγκεκριμένου επιστήμονα στην επιστήμη και στον άνθρωπο και γιατί πρέπει αυτός να αποτελεί  διαχρονικό πρότυπο;

·          Ποιο ήταν το όραμά του και ποιοι λόγοι το περιόρισαν; Πιστεύετε ότι αυτοί μπορούν σήμερα να αντιμετωπιστούν ή όχι και γιατί;

ΟΜΑΔΑ 5^η

Τζ. Ροτμπλάτ: Ο πυρηνικός επιστήμονας που είπε όχι στην ατομική βόμβα

http://tvxs.gr/news/prosopa/tz-rotmplat-o-pyrinikos-epistimonas-poy-eipe-oxi-stin-atomiki-bomba

·         Να επισημάνετε τα επιχειρήματα του επιστήμονα που είπε όχι στην ατομική βόμβα και να τεκμηριώσετε το χρέος του επιστήμονα σήμερα

ΟΜΑΔΑ 6^η

Υπερ και κατά πυρηνικής ενέργειας

http://www.kathimerini.gr/244814/article/epikairothta/kosmos/atomikoi-sta8moi-yper-kai-kata

·         Να επισημάνετε τα υπέρ  και τα κατά της πυρηνικής ενέργειας   και να διατυπώσετε τις προσωπικές σας απόψεις στο συγκεκριμένο θέμα

ΟΜΑΔΑ 7^η

Η ανάγκη της ανθρωπιάς

https://www.youtube.com/watch?v=ydvmIOhmmqw

·         Γιατί ο επιστήμονας πρέπει να είναι  πρώτιστα ανθρωπιστής; Να τεκμηριώσετε τις απόψεις σας, λαμβάνοντας υπόψη τα λόγια του θρυλικού Τσάρλι Τσάπλιν

ΟΜΑΔΑ 8^η

Βιοηθική και βιοτεχνολογία: κλωνοποίηση αναπαραγωγική

https://www.youtube.com/watch?v=SJz9rZsuZNE

·         ποια άποψη διατυπώνει ο ομιλών για την κλωνοποίηση και ποιες είναι οι δικές σα απόψεις. Να τις τεκμηριώσετε

ΠΠΣΠΘ

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, ενότητα 6^η

Φύλλο εργασίας

1.      Ο Αριστοτέλης στα Τοπικά του 103b 15 επισημαίνει ότι : « ὁορισμὸςἐκ γένους καὶδιαφορῶνἐστι». Για να οριστεί, δηλαδή, μια έννοια πρέπει να καθοριστεί το προσεές της γένος(genusproximum), να υπαχθεί δηλαδή η οριστέα έννοια στο πλησιέστερο σύνολο, να καθοριστεί η ειδοποιός διαφορά(specificadifferentia), το ιδιαίτερό της γνώρισμα. Λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω να απαντήσετε στην ερώτηση τι είναι η αρετή με βάση το προσεχές της γένος, την ειδοποιό της διαφορά, τη φύση της.

Η.Ν.1102a [1] ὅτιἐστὶν ἡ εὐδαιμονίατῶν τιμίων καὶ τελείων. ἔοικεδ᾽οὕτωςἔχεινκαὶδιὰτὸεἶναιἀρχή· ταύτης γὰρ χάριν τὰλοιπὰ πάντα πάντες πράττομεν, τὴνἀρχὴνδὲκαὶτὸαἴτιοντῶνἀγαθῶντίμιόν τι καὶθεῖον τίθεμεν.[5] Ἐπεὶδ᾽ἐστὶν ἡ εὐδαιμονίαψυχῆςἐνέργειά τις κατ᾽ἀρετὴντελείαν, περὶἀρετῆςἐπισκεπτέονἂνεἴη· τάχα γὰροὕτωςἂν βέλτιον καὶπερὶτῆςεὐδαιμονίαςθεωρήσαιμεν. δοκεῖδὲκαὶ ὁ κατ᾽ἀλήθειανπολιτικὸςπερὶταύτην μάλιστα πεπονῆσθαι· βούλεται γὰρτοὺςπολίταςἀγαθοὺςποιεῖνκαὶτῶν [10] νόμων ὑπηκόους. παράδειγμα δὲ τούτων ἔχομεντοὺςΚρητῶνκαὶ Λακεδαιμονίων νομοθέτας, καὶεἴτινεςἕτεροιτοιοῦτοιγεγένηνται. εἰδὲτῆςπολιτικῆςἐστὶν ἡ σκέψιςαὕτη, δῆλονὅτιγίνοιτ᾽ἂν ἡ ζήτησιςκατὰτὴνἐξἀρχῆςπροαίρεσιν. περὶἀρετῆςδὲἐπισκεπτέονἀνθρωπίνηςδῆλονὅτι· καὶγὰρτἀγαθὸν [15] ἀνθρώπινονἐζητοῦμενκαὶτὴνεὐδαιμονίανἀνθρωπίνην. ἀρετὴνδὲλέγομενἀνθρωπίνηνοὐτὴντοῦ σώματος ἀλλὰτὴντῆςψυχῆς· καὶτὴνεὐδαιμονίανδὲψυχῆςἐνέργειανλέγομεν. εἰδὲταῦθ᾽οὕτωςἔχει, δῆλονὅτιδεῖτὸνπολιτικὸνεἰδέναι πως τὰπερὶψυχῆς, ὥσπερκαὶτὸνὀφθαλμοὺςθεραπεύσοντα [20]καὶ πᾶν<τὸ>σῶμα, καὶμᾶλλονὅσῳτιμιωτέρακαὶβελτίων ἡ πολιτικὴτῆςἰατρικῆς· τῶνδ᾽ἰατρῶνοἱ χαρίεντες πολλὰ πραγματεύονται περὶτὴντοῦ σώματος γνῶσιν. θεωρητέονδὴκαὶτῷπολιτικῷπερὶψυχῆς, θεωρητέονδὲ τούτων χάριν, καὶἐφ᾽ὅσονἱκανῶςἔχειπρὸςτὰ ζητούμενα

Η.Ν. 1105b: Μετὰδὲταῦτα τί ἐστιν ἡ ἀρετὴσκεπτέον. ἐπεὶοὖν [20] τὰἐντῇψυχῇ γινόμενα τρία ἐστί, πάθη δυνάμεις ἕξεις, τούτων ἄν τι εἴη ἡ ἀρετή. λέγω δὲ πάθη μὲνἐπιθυμίανὀργὴνφόβονθάρσοςφθόνονχαρὰνφιλίανμῖσοςπόθονζῆλονἔλεον, ὅλωςοἷςἕπεταιἡδονὴ ἢ λύπη· δυνάμεις δὲκαθ᾽ἃςπαθητικοὶ τούτων λεγόμεθα, οἷονκαθ᾽ἃςδυνατοὶ [25] ὀργισθῆναι ἢ λυπηθῆναι ἢ ἐλεῆσαι· ἕξειςδὲκαθ᾽ἃςπρὸςτὰ πάθη ἔχομενεὖ ἢ κακῶς, οἷονπρὸςτὸὀργισθῆναι, εἰμὲνσφοδρῶς ἢ ἀνειμένως, κακῶςἔχομεν, εἰδὲμέσως, εὖ· ὁμοίωςδὲκαὶπρὸςτἆλλα.Πάθη μὲνοὖνοὐκεἰσὶνοὔθ᾽αἱἀρεταὶοὔθ᾽αἱκακίαι, ὅτιοὐλεγόμεθα [30] κατὰτὰ πάθη σπουδαῖοι ἢ φαῦλοι, κατὰδὲτὰςἀρετὰςκαὶτὰς κακίας λεγόμεθα, καὶὅτικατὰμὲντὰ πάθη οὔτ᾽ἐπαινούμεθαοὔτεψεγόμεθα (οὐγὰρἐπαινεῖται ὁ φοβούμενος οὐδὲ ὁ ὀργιζόμενος, οὐδὲ ψέγεται ὁ ἁπλῶςὀργιζόμενοςἀλλ᾽ ὁ πῶς), 1106a [1] κατὰδὲτὰςἀρετὰςκαὶτὰς κακίας ἐπαινούμεθα ἢ ψεγόμεθα.Ἔτιὀργιζόμεθαμὲνκαὶ φοβούμεθα ἀπροαιρέτως, αἱδ᾽ἀρεταὶ προαιρέσεις τινὲς ἢ οὐκἄνευ προαιρέσεως. πρὸςδὲ τούτοις κατὰμὲντὰ πάθη [5] κινεῖσθαιλεγόμεθα, κατὰδὲτὰςἀρετὰςκαὶτὰς κακίας οὐκινεῖσθαιἀλλὰδιακεῖσθαίπως.Διὰταῦταδὲοὐδὲ δυνάμεις εἰσίν· οὔτεγὰρἀγαθοὶλεγόμεθατῷδύνασθαιπάσχεινἁπλῶςοὔτε κακοί, οὔτ᾽ἐπαινούμεθαοὔτεψεγόμεθα· ἔτιδυνατοὶμένἐσμεν φύσει, ἀγαθοὶδὲ ἢ κακοὶ [10] οὐγινόμεθα φύσει· εἴπομενδὲπερὶ τούτου πρότερον. εἰοὖν μήτε πάθη εἰσὶναἱἀρεταὶ μήτε δυνάμεις, λείπεταιἕξειςαὐτὰςεἶναι.Ὅ τι μὲνοὖνἐστὶτῷ γένει ἡ ἀρετή, εἴρηται.

2.      Στις προηγούμενες ενότητες ο Αριστοτέλης έδειξε ότι προσεχές γένος της αρετής είναι η ἕξις. Δεν αρκεί όμως η έννοια γένους για να οριστεί η αρετή, γιατί υπάρχουν πολλά είδη ἕξεων, καλών και κακών. Πρέπει να οριστεί η ποιότητα των ἕξεων που τις καθιστούν αρετές. Με ποιον τρόπο τεκμηριώνεται η άποψη στο συγκεκριμένο κείμενο;

3.      Σχολιάστε τον παρακάτω πίνακα, ο οποίος προσδιορίζει τα στοιχεία της Ηθικής Αρετής

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ
ΠΡΟΣΕΧΕΣ ΓΕΝΟΣ		ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ
Σε τι αναφέρεται	Τι είναι	Σε τι αναφέρεται	Τι είναι
Στη γενικότερη έννοια που ανήκει	έξη	Α. στο πώς εκδηλώνεται, πώς λειτουργεί	Α1.τελειότητα
			Α2. επιτυχία
		Β. στο πώς είναι καθεαυτή, ποια είναι η φύση της	ΜΕΣΟΤΗΤΑ

4.      Το παράδειγμα του ματιού στη 2^η και 5^η ενότητα: Ποια φαινομενική αντίφαση εγείρεται και πώς αίρεται;

5.      Τι γνωρίζετε για τον αριστοτελικό όρο «τέλος» και για την «τελεολογική αντίληψη»; Να λάβετε υπόψη σας τα κάτωθι:

1. Τελεολογία και εντελέχεια στον Αριστοτέλη

Η φύση λοιπόν των όντων καθορίζεται από το τέλος κατ' Αριστοτέλη [...] Το τέλος, το "οὗἕνεκα" είναι εκείνο που δίδει σε κάθε ον τη μορφή του, το είδος, την πληρότητά του. Για τούτο το τέλος είναι το βέλτιστον. Αυτό σημαίνει ότι, όταν ένα ον φθάσει στην πληρότητά του, τότε πραγματώνει τη φύση του, δεν έχει καμμιά στέρηση, είναι δηλαδή "αὔταρκες". "Ἡ δ' αὐτάρκειακαὶ τέλος καὶβέλτιστον" ("Πολιτικά" 1253a). Επομένως η φύση των όντων (φυτών, ζώων και ανθρώπου) είναι δυνατόν να κατανοηθεί, όταν προσέξουμε όχι μόνον το τι είναι το κάθε ον (απ' αυτά που αναφέραμε) κατά τη γέννησή του, αλλά, αν θεωρήσουμε αυτό κάτω από την προοπτική των δυνατοτήτων του, οι οποίες, όπως είναι φανερό, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν μόνον στο μέλλον.

[πηγή: Κ. Βουδούρης, «Η ανθρώπινη φύση και η γένεση της κοινωνίας», στο Αριστοτέλης: Οντολογία, Γνωσιοθεωρία, Ηθική, Πολιτική Φιλοσοφία, έκδ. επιμ. Δ. Ζ. Ανδριόπουλος, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1997, σελ. 33]

2. Ο Αριστοτέλης καταπιάνεται με το ζήτημα inmediasres δηλώνοντας ότι, εφόσον κάθε κοινωνία αποσκοπεί σε κάποιο αγαθό, το κράτος, που είναι η υπέρτατη και καθολικότερη μορφή κοινωνίας, πρέπει να αποσκοπεί στο υπέρτατο αγαθό. Η τελεολογική αυτή άποψη χαρακτηρίζει όλο το σύστημα σκέψης του. Το νόημα και ο χαρακτήρας κάθε πράγματος στον κόσμο —είτε έμβιο έιναιέιτε εργαλείο είτε κοινωνία— πρέπει να αναζητηθεί στο σκοπό της ύπαρξής του.

Στην περίπτωση ενός εργαλείου πρόκειται για το σκοπό που επιθυμεί ο χρήστης του και, σύμφωνα με αυτόν το σκοπό, η μορφή του εργαλείου επιβάλλεται στη ύλη του έξωθεν. Στην περίπτωση ενός έμβιου όντος ή μιας κοινωνίας ο σκοπός είναι ενυπάρχων: για το φυτό είναι η αύξηση και η αναπαραγωγή, για το ζώο η αίσθηση και η όρεξη που επικαλύπτει την ηθική ζωή, για τον άνθρωπο και για την ανθρώπινη κοινωνία ο λόγος και η ηθική δράση που επικαλύπτουν τόσο τη φυτική ζωή όσο και τη ζωική. Η ερμηνεία των όντων δεν πρέπει να αναζητείται στην αρχή της ανάπτυξής τους, αλλά στην τελική μορφή προς την οποία κατατείνει· η φύση τους προκύπτει από τον προορισμό και όχι από την προέλευσή τους.

[πηγή: W. D. Ross, Αριστοτέλης, μτφ. ΜαριλίζαΜητσού, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1993, σελ. 335-6]

6.      Πώς συσχετίζονται οι αρετές με τις έξεις και γιατί δεν αρκεί ο χαρακτηρισμός έξεις όταν μιλάμε για τις αρετές;

7.      Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο Αριστοτέλης με βάση την προηγούμενη ενότητα και ποιο είναι το νέο του ερώτημα σχετικά με τη φύση της αρετής.

8.      Σε άλλο σημείο των Ηθικών Νικομαχείων ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για το έργο κάθε τεχνίτη σε σχέση με το έργο του ανθρώπου που επιδιώκει την ευδαιμονία: «ὣσπερ γάρ αὐλητῇκαὶἀγαλματοποιῷκαὶπαντὶτεχνίτῃ, καὶὃλωςὧνἒστινἒργον τι καὶπρᾶξις, ἐντῷἒργῳδοκεῖτἀγαθὸνεἶναικαὶτὸεὖ, οὕτωδόξειενἄνκαὶἀνθρώπῳ, εἴπερἒστι τι ἒργοναὐτοῦ (1097 b 29-33). Στο ίδιο θέμα αναφέρεται και ο Πλάτων στην Πολιτεία (352d - 353e).Συγκρίνοντας τα αποσπάσματα με το κείμενό σας, να δώσετε το περιε-χόμενο των εννοιών ἀρετή και ἒργον όταν αποδίδονται σε «τεχνίτες», ζώα ή πράγματα. Τι συμπεραίνετε σχετικά με την επίδραση του δα¬σκάλου (Πλάτωνα) στον μαθητή (Αριστοτέλη);

9.      5Στο κείμενο το ζώο ή το πράγμα που το διακρίνει η αρετή χαρακτηρίζεται από το φιλόσοφο σπουδαῖον. α) Πώς καταλαβαίνετε το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού αυτού; β) Ποιο είναι το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού (σπουδαῖος), όταν αναφέρεται στον άνθρωπο; Να στηρίξετε την απάντησή σας στο κείμενο της ενότητας και στο χω¬ρίο των Ηθικών Νικομαχείων 1098 a 6-20

10.  Τι νόημα δίνει στον λόγο του Αριστοτέλη η χρήση της υποθετικής πρότασης («Εἰ δὴ …») και της δυνητικής ευκτικής («ἂν εἴη»);

Λεξιλογικές

11.  σπουδαίος: α) Να εξηγήσετε τη σημασία του επιθέτου στο κείμενο με βάση την ετυμολογική του προέλευση. β) Να δώσετε τουλάχιστον δύο σημασίες για τις ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής: σπουδάζω, σπουδή- σπουδές

12.  θεωρῶ: α) Να δώσετε την ετυμολογική προέλευση και την αρχική σημασία του ρήματος. β) Να εξηγήσετε πώς από την αρχική σημασία οδηγούμαστε στη σημασία που έχει το ρήμα μέσα στο κείμενο.

13.  ὀφθαλμός: Να δώσετε την εξήγηση των φράσεων:

α) δια γυμνού οφθαλμού,

β) ως κόρην οφθαλμού,

γ) αποστρέφω τους οφθαλμούς,

δ) εν ριπή οφθαλμού,

ε) έστιν δίκης οφθαλμός,

στ) χάρμα οφθαλμών.

14.  φανερόν, ἀγαθόν, πολέμιος, εὖ, εὖἒχω, σπουδαῖος, μένω: Να δώσετε αντώνυμα των λέξεων αυτών στην αρχαία ελληνική.

15.  σχεδόν,εργάτης, αντιποίηση, φόρος, γνήσιος, φυτό: Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι παραπάνω λέξεις.

Αριστοτέλης, Η.Ν. Ενότητα 6^η

Βασικές Ιδέες-Στόχοι

1.Η αριστοτελική αρετή έχει ευρύ περιεχόμενο: αποδίδεται και σε ζώα και πράγματα.

2. Ο Αριστοτέλης συσχετίζει την αρετή ως «ἐντῇψυχῇγινομένῃ»με αυτά που έχει δεχτεί ως «ἐντῇψυχῇ γινόμενα»,δηλαδή τὰ πάθη, τὰς δυνάμεις και τὰς ἓξεις(1102 a 6-20, 1105b 21-23).Ορίζοντας επομένως την αρετή κατά το γένος προχωρεί στον προσδιορισμό της ποιότητάς της, της ειδοποιού διαφοράς της από άλλες πράξεις-ενέργειες

3.Η αρετή ανήκει στις έξεις

4. Κριτήριο ποιότητας αρετής κάθε πράγματος:η αποτελεσματικότητά της στην ολοκλήρωση του έργου του, του φυσικού του προορισμού.

5. Για τον άνθρωπο:Η αρετή είναι έξη που τον κάνει να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του(αγαθό = τέλειο) και τον βοηθάει να εκτελεί με σωστό τρόπο τον προορισμό του

Μετάφραση

Δεν πρέπει όμως να το πούμε μόνο έτσι, ότι η αρετή είναι έξη· πρέπει να πούμε και τι λογής έξη είναι. Ας πούμε λοιπόν πως η κάθε αρετή, όποιου πράγματος είναι αρετή, και το ίδιο το πράγμα το κάνει να φτάσει στην πιο τέ­λεια κατάστασή του και επιπλέον το βοηθάει να εκτελέσει με τον σωστό τρόπο το έργο του· π.χ. η αρετή του ματιού και το ίδιο το μάτι το κάνει τέλειο, αλλά επίσης και το έργο του, αφού η αρετή του ματιού είναι που κάνει να βλέπουμε καλά. Όμοια η αρετή του αλόγου:κάνει το ίδιο το άλογο τέλειο και το κάνει ικανό να τρέξει, να κρατήσει τον αναβάτη και να σταθεί αντιμέτωπο με τον εχθρό. Αν λοιπόν έτσι έχει το πράγμα σε κάθε περίπτωση, τότε και του ανθρώπου η αρετή θα είναι η έξη από την οποία ξεκινά και το ότι ο άνθρωπος γίνεται καλός και το ότι θα μπορέσει να εκτελέσει καλάτο έργο που του ανήκει. Πώς θα γίνει αυτό, μπορεί με τον ακόλουθο τρόπο να γίνει φανερό, αν προσπαθήσουμε να δούμε την ιδιαίτερη φύση της.

Βασική δομή

Δεῖδὲμὴ μόνον οὕτωςεἰπεῖν

ὅτιἕξις, ἀλλὰκαὶποία τις

πᾶσαἀρετήαὐτό τε εὖἔχονἀποτελεῖ

 

καὶτὸἔργοναὐτοῦεὖἀποδίδωσιν

ἡ τοῦὀφθαλμοῦἀρετὴτόν τε ὀφθαλμὸνσπουδαῖονποιεῖκαὶτὸἔργοναὐτοῦ

τῇγὰρτοῦὀφθαλμοῦἀρετῇεὖὁρῶμεν

Ὁμοίως

ἡ τοῦἵππουἀρετὴἵππον τε σπουδαῖονποιεῖ

καὶ

ἀγαθὸνδραμεῖνκαὶἐνεγκεῖντὸνἐπιβάτηνκαὶμεῖναιτοὺς πολεμίους

καὶ ἡ τοῦἀνθρώπουἀρετὴεἴηἂν ἡ ἕξις

ἀφ' ἧςἀγαθὸςἄνθρωπος γίνεται

καὶ

ἀφ' ἧςεὖτὸἑαυτοῦἔργονἀποδώσει.

Λεξιλογικά-Συντακτικά-Ετυμολογικά-Ομόρριζα.

1.δεῖ:ομόρριζα:δέησις, ἒνδεια, ἐνδεής, τὸ δέον.//συνώνυμα: πρέπει, προσήκει, χρή, χρεών ἐστι, δέον ἐστί.

2.ρητέον:ομόρριζα: ῥῆσις, ῥῆμα, ῥήτωρ, ῥητός, ᾂρρητος, ἀπόρρητος, ῥητορική.

3.αποτελεῖ: ομόρριζα: τέλος, τελετή, τελευτή, τέλεσις, ἐπιτέλεσις, τελεστήρια, τελεστικός, ἀτέλεστος, ἀποτέλεσμα, ἀποτελεσματικός, ἐπιτελής, ἐπιτελικός.

4.ὀφθαλμοῦ: ό ὀφθαλμός, οῦ « ὁρῶ, θ. ὀπ-).

5.ὁρῶμεν: του ρ. όράω -ῶ (= αντιλαμβάνομαι με τα μάτια μου).ομόρριζα: (θ. ὀπ-) ὄψις, ὄμμα, ὓποπτος, κάτοπτρον, κάτοψις, περίοπτος, αὐτόπτης, αὐτοψία, (θ. ιδ-) εἶδος, εἰδύλλιον, εἴδωλον, ἰδέα, (θ.ὁρα-) ὃρασις, ὃραμα, όρατός, ἀόρατος.//συνώνυμα: εξετάζω, βλέπω (= στρέφω το βλέμμα μου για να δω), ἀθρῶ (= βλέπω προσεκτικά), θεωρῶ (= βλέπω προς κάτι, σκέπτομαι), θεῶμαι (=παρατηρώ), σκοπῶ (= διευθύνω την προσοχή μου προς κάπου),

6.δραμεῖν: απαρ. αορίστου β' του ρ. τρέχω.//ομόρριζα: τροχός, τροχιά, τροχίσκος, τροχαλία, τροχαῖος, τράχη­λος, τροχάδην, δρόμος, δρομεύς, (ανά, διά, ἐκ, παρά, κατά, σύν, ἐπὶ) δρομή, δρομι­κός, ἐκδρομικός, δρομαῖος, δρόμων (= ελαφρό πλοιάριο).//συνώνυμα: ἐλαύνω, θέω, δρόμονποιοῦμαι.

7.ἐνεγκεῖν: απαρ. αορίστου β' του ρ. φέρω.//ομόρριζα: φόρος, (ἀνά, διά, ἐκ, μετά, εἰς, ἐπί, πρό, πρός, σύν, παρά, ὑπό, κατὰ) φορά, σύμφορος, διάφορος, ἀμφορεύς, φερέγγυος, διηνεκής, φώρ, -ρος (= κλέπτης), φαρέτρα, δίφρος, φέρετρον, διένεξις, εὒφορος, πυρφόρος.//συνώνυμα: ἂγω, ἀντλῶ, κομίζω, ὑποφέρω.

8.πολεμίους: αιτ. πληθ. του ουσιαστικοποιημένουεπιθ.\β' κλίσης πολέμιος, -ία, -ιον.//συνώνυμα: ἐχθρός, ἐναντίος, ἀντίπαλος//αντώνυμα: φίλος, ἑταῖρος, οἰκεῖος, σύντροφος.

9.θεωρήσωμεν: του ρ. θεωρέω -ῶ//ομόρριζα: θεωρία, θεώρημα, θεώρησις, θεωρητικός, ἀθεώρητος, δυσθεώρητος, ἐπι­θεωρητής, ἐπιθεώρησις, ἀναθεώρησις.//συνώνυμα: βλέπω, ἀθρῶ, ἐξετάζω, θεῶμαι, δρῶ, παρατηρῶ, σκοπῶ, προσέχω.

10.φύσις: ομόρριζα: (α.ε.) φυσικός, φῦλον, ἐμφύλιος, φῦμα, φυλή, φυτόν, ἒμφυτος, σύμφυτος, εὐφυής, εὐφυΐα, ἀφυΐα, (ν.ε.) φυματικός.

Ερμηνευτικά

1.Πρέπει να πούμε τι είδους έξη είναι η αρετή. Η κάθε αρετή, όποιου πράγματος είναι αρετή, δυο πράγματα κατορθώνει:

-και το ίδιο πράγμα το κάνει να φτάσει στην τέλεια κατάστασή του

-και το βοηθά να εκτελέσει το έργο του με το σωστό τρόπο

-η αρετή οφθαλμού, ζώου= η αρετή έχει ευρύ περιεχόμενο και αποδίδεται σε ζώα και πράγματα.

Επομένως:Η αρετή του ανθρώπου θα είναι έξις από την οποία γίνεται και καλός άνθρωπος και εκτελεί καλά το έργο του.

2.Χρειάζεται να δούμε ποια είναι η ιδιαίτερη φύση της αρετής:αν η έξις είναι αποτέλεσμα όμοιων ενεργειών, από την ποιότητα των ενεργειών εξαρτάται και η ποιότητα των έξεων. Ο Αριστοτέλης μας προετοιμάζει για τα επόμενα. Η αρετή καθεαυτή είναι μεσότητα:

-Με κριτήριο το προσεχές γένος της(genusproximum), δηλαδή το πού εντάσσεται, το πού ανήκει η αρετή, η αρετή είναι έξις.

Ειδοποιός διαφορά(specificadifferentia)

-Με κριτήριο τον τρόπo εκδήλωσής της είναι τελειότητα και επιτυχία

-Με κριτήριο τη φύση της είναι μεσότητα

Πώς έφτασε εδώ ο Αριστοτέλης; Η αρετή πρέπει να έχει σχέση με ένα από τα τρία "ἐντῇψυχῇ γινόμενα, πάθη, δυνάμεις, ἓξεις". Στη συνέχεια προσπαθεί να αποδείξει ότι η αρετή δεν είναι "πάθη" ούτε "δυνάμεις", για να αποδειχτεί ότι είναι "έξις".

• Πάθη ονομάζει ο Αριστοτέλης την επιθυμία, οργή, φόβο, θάρρος, φθόνο, χαρά, φιλία, μίσος, πόθο, ζήλο, έλεο και γενικά ό,τι παρακολουθεί η ηδονή και η λύπη. Δυνάμεις εννοεί τις δυνατότητες, τις ικανότητες που υπάρχουν στην ψυχή μας και μας κάνουν ικανούς να αισθανόμαστε αυτά τα πάθη. Άρα, τα πάθη υπάρχουν πριν τις δυνάμεις. Η καλή ή κακή στάση που παίρνει κανείς απέναντι στα πάθη είναι "έξεις", δηλαδή αν οργιστούμε με σφοδρότητα ή χλιαρά, είναι κακή έξις, αν όμως οργιστούμε με μέτρο, είναι καλή. Η οργή καθεαυτή δεν είναι κακή. Η οργή όμως στο σωστό μέτρο είναι αρετή, είναι το δέον. Κακία είναι η υπερβολική ή ελλιπής οργή.Η αρετή δεν ανήκει στα πάθη, διότι αυτά αποτελούν: α) βιολογικές ιδιότητες του ανθρώπου, που υπάρχουν ήδη μέσα μας από τη φύση. Επομένως, δεν μπορεί κανείς να μας επαινέσει ή να μας κατηγορήσει, επειδή τα έχουμε και τα αισθανόμαστε. β) «άλογες παρορμήσεις της ψυχής», που δεν χαρακτηρίζουν ακόμα τον άνθρωπο καλό ή κακό, ενώ η αρετή είναι αποτέλεσμα θέλησης και συνειδητής επιλογής που προκύπτει έπειτα από ώριμη σκέψη. Τα πάθη θα ήταν ασήμαντα, αν κάθε άτομο δεν ήταν επίσης προικισμένο από τη φύση, με τη δυνατότητα (δύναμη) συμμετοχής σε αυτά.
• Άρα:Τα πάθη δεν είναι ούτε αρετές ούτε κακίες, διότι: δεν κατηγορούν έναν άνθρωπο για την οργή του, αλλά για τον τρόπο της οργής του

η οργή ή ο φόβος γίνονται άθελά μας, οι αρετές προϋποθέτουν θέληση και εκλογή ύστερα από ώριμη σκέψη

τα πάθη είναι συναισθήματα, άλογες παρορμήσεις της ψυχής, χρησιμοποιούμε τη λέξη<κινεῖσθαι>,για τις αρετές και κακίες τη λέξη<διακεῖσθαίπως>,δηλαδή βρισκόμαστε σε μια διαμορφωμένη κατάσταση.

• Άλλο είναι να φέρεσαι έτσι ή αλλιώς: πάθος,

άλλο να φέρεσαι παίρνοντας ορισμένη θέση πάνω σε αυτή την ιδιότητα:έξις.

Αρετή ή κακία θα έχουμε από τη στιγμή που η ιδιότητα, το πάθος, που υπάρχει δυνάμει θα γίνει ενεργείᾳ, πράξη δηλαδή μέσω της καλής ή κακής στάσης του ανθρώπου, της έξεως δηλαδή.

Ούτε οι δυνάμεις είναι αρετές, γιατί καθώς έχουμε την ικανότητα να αισθανόμαστε πάθη αόριστα, δε θεωρούμαστε αγαθοί ή κακοί. Η ικανότητα να έχουμε πάθη είναι φύσει, αλλά δε γινόμαστε καλοί ή κακοί φύσει.

Άρα, αφού οι αρετές δεν είναι ούτε πάθη ούτε δυνάμεις, είναι έξεις, δηλαδή η ιδιαίτερη ψυχική κατάσταση, ο χαρακτήρας που ο άνθρωπος διαμορφώνει με τη στάση που επιλέγει απέναντι στα πάθη. Μπορούμε να χαρακτηριστούμε καλοί ή κακοί ανάλογα με το αν κρατάμε σωστή ή όχι στάση απέναντι στα πάθη, αν δηλαδή ακολουθούμε τον δρόμο της μεσότητας. Από τα παραπάνω λοιπόν, προκύπτει ότι το προσεχές γένος της αρετής είναι οι έξεις – δηλαδή ο χαρακτήρας που διαμορφώνει ο άνθρωπος με την στάση που επιλέγει απέναντι στα πάθη – οι οποίες είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων ενεργειών και η ποιότητά τους εξαρτάται από την ποιότητα των ενεργειών μας. Άρα δεν αρκεί να χαρακτηρίζουμε τις αρετές έξεις, αφού αυτές διακρίνονται σε καλές και κακές, αλλά να βρούμε το ιδιαίτερο εκείνο γνώρισμα, την ειδοποιό διαφορά που τις διαφοροποιεί από τις άλλες έξεις.

3. «ποία τις» Η ποιότητα της ἕξεως Στις προηγούμενες ενότητες ο Αριστοτέλης έδειξε ότι προσεχές γένος της αρετής είναι η ἕξις. Δεν αρκεί όμως η έννοια γένους για να οριστεί η αρετή, γιατί υπάρχουν πολλά είδη ἕξεων, καλών και κακών. Πρέπει να οριστεί η ποιότητα των ἕξεων που τις καθιστούν αρετές. Αφού ο Αριστοτέλης έδειξε ότι η ἕξις είναι αποτέλεσμα όμοιων (= επαναληπτικά ίδιων) ενεργειών, αυτό θα πει ότι από την ποιότητα των ενεργειών εξαρτάται και η ποιότητα της ἕξεως. Οι αριστοτελικές ἕξεις μπορεί να είναι ἕξεις κακές και ανάξιες λόγου και ἕξεις καλές και αξιόλογες. Η ποιότητα των ἕξεων, λοιπόν, θα καθορίσει αν βρισκόμαστε στον χώρο των αρετών ή όχι.

4.«Ῥητέον οὖνὅτιπᾶσαἀρετή… εὖἀποδίδωσιν» Η αρετή γενικά ως ιδιότητα που καθιστά τον φορέα της τέλειο και ικανό στην τέλεια επιτέλεση του έργου του. Ο Αριστοτέλης θεωρεί αναγκαίο να αρχίσει τη διερεύνηση της ειδοποιού διαφοράς δείχνοντας ποιο είναι το γνώρισμα που καθιστά την αρετή ἕξιν καλή πρώτα στα πράγματα γενικά. Για τον Αριστοτέλη, λοιπόν, η ειδοποιός διαφορά που κάνει μια έξη αρετή είναι:
α) να κάνει κάθε πράγμα που την έχει («αὐτό»), να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του και β) να το βοηθά να εκτελεί με σωστό τρόπο το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση. Οι θετικές συνέπειες της αρετής στον χαρακτήρα και στο έργο όλων των όντων γενικά, που τη διαφοροποιούν ποιοτικά από τις άλλες έξεις, υπογραμμίζονται με την επαναλαμβανόμενη χρήση του επιρρήματος «εὖ» και του επιθέτου «ἀγαθός». Ο Αριστοτέλης εδώ δεν αποδίδει στην Αρετή καθαρά ηθικό περιεχόμενο, αλλά τη θεωρεί ως οποιαδήποτε θετική ικανότητα ή ιδιότητα που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η ικανότητα, η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα.

5.«αὐτό τε εὖἔχονἀποτελεῖ» Ο αριστοτελικός όρος «τέλος» και η «τελεολογική αντίληψη. «αὐτό τε εὖἔχονἀποτελεῖ»: το ρήμα «ἀποτελῶ» προέρχεται από τη λέξη «τέλος», που υπάρχει και στην «εντελέχεια» (= το πράγμα πέρασε από την κατάσταση της δυνατότητας σε εκείνη της πραγματικότητας, περικλείοντας τον σκοπό της ύπαρξής του), έναν από τους βασικούς όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας. «Τέλος» είναι ο σκοπός για τον οποίο δημιουργείται ένα ον, και εντελέχεια είναι η εκπλήρωση του τελικού σκοπού ύπαρξης ενός όντος, η ανώτατη φάση εξέλιξής του, η τελειοποίησή του, που συμπίπτει με τον σκοπό για τον οποίο είναι πλασμένο.

6. «τὸἔργοναὐτοῦεὖἀποδίδωσιν» Η φύση δεν δημιουργεί τίποτε μάταια. Δύο θεμελιώδεις ιδέες του Αριστοτέλη πρέπει να τις έχει συνεχώς παρούσες στο μυαλό του, για να παρακολουθήσει σωστά τον γενικότερο στοχασμό του μεγάλου φιλοσόφου:

α) Σε διάκριση με τα έργα τέχνης που είναι έργα των ανθρώπων, κάθε δημιούργημα της φύσης (πιο συγκεκριμένα κάθε ζωντανό ον) έχει μέσα στον ίδιο του τον εαυτό αυτό που ο Αριστοτέλης ονομάζει αρχήν κινήσεως (= αρχή της αύξησής του). Αυτό θα πει πως από τη στιγμή που θα γεννηθεί κάτι από τη φύση, αρχίζει σε αυτό μια ορισμένη διαδικασία που, αν δεν εμποδιστεί από έξω, θα ακολουθήσει μια από πριν καθορισμένη πορεία. Η πορεία αυτή θα το οδηγήσει στο τέλος του (= τελείωσή του). Πολλά βέβαια μπορούν να συμβούν στην πορεία, ώστε το φυσικό αυτό ον να μη φτάσει ποτέ στο τέλος του. Αυτό όμως δεν σημαίνει απολύτως τίποτε ως προς το τέλος που έχει οριστεί για αυτό το ον.

β) Αξεχώριστη με την έννοια του τέλους είναι στον Αριστοτέλη η ιδέα ότι καθετί που δημιουργείται από τη φύση, έχει να επιτελέσει ένα συγκεκριμένο ἔργον: η φύση δεν δημιουργεί τίποτε μάταια. Βασική αντίληψη του Αριστοτέλη είναι ότι «ἡ φύσις οὐδὲνποιεῖ μάτην» (= η φύση τίποτα δεν κάνει μάταια, χωρίς λόγο). Αυτό σημαίνει ότι η «φύσις» ανέθεσε, κατά τον Αριστοτέλη, σε καθετί σ’ αυτό τον κόσμο ένα «ἔργον», έναν συγκεκριμένο προορισμό. Όταν επιτελεστεί αυτό το έργο, τότε το ον φτάνει στο τέλος, στην τελειοποίησή του, στην επίτευξη του σκοπού ύπαρξής του (τελεολογική αντίληψη).Πέρα από την ύλη και τη μορφή ο Αριστοτέλης στα αίτια προτείνει την «κινοῦσαναἰτίαν» που είναι η εσωτερική δύναμη που ο φιλόσοφος ονομάζει «εντελέχεια» και την τελική αιτία, το «οὗἕνεκα» που αποτελεί το σκοπό και στον άνθρωπο ο Αριστοτέλης τον συνδέει με το «αγαθόν». Υπάρχει, λοιπόν «ἔργον» του οφθαλμού, «ἔργον» του ίππου, «ἔργον» του ανθρώπου, «ἔργον» του χεριού και «ἔργον» του ποδιού. Σε άλλο σημείο στα ἨθικὰΝικομάχεια ο Αριστοτέλης θα μιλήσει για το «ἔργον» που επιτελεί ο κάθε επιμέρους «τεχνίτης» (αθλητής, αγαλματοποιός, κιθαριστής), παράλληλα με το «ἔργον» του ανθρώπου, που είναι «ψυχῆςἐνέργειακατὰλόγον ἢ μὴἄνευ λόγου».

7. Παραδείγματα για τα δύο γνωρίσματα της αρετής. Για να αποδείξει ο Αριστοτέλης τη θέση του που αφορά τα γνωρίσματα που διαφοροποιούν την αρετή από τις άλλες έξεις, θα στηριχτεί για άλλη μια φορά στην επαγωγή. Έτσι θα χρησιμοποιήσει δύο παραδείγματα· το ένα σχετίζεται με τα όργανα του σώματος και το άλλο με τα ζώα.
1^ο παράδειγμα: η αρετή του ματιού είναι η ιδιότητα που κάνει και το μάτι τέλειο και το βοηθά να εκτελεί σωστά το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση, δηλαδή να βλέπει καλά. 2^ο παράδειγμα: η αρετή του αλόγου είναι η ιδιότητα που και το άλογο το κάνει σπουδαίο και το βοηθά να εκτελεί σωστά το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση, δηλαδή το κάνει ικανό να τρέχει, να κουβαλά τον αναβάτη και να αντιμετωπίζει τους εχθρούς. Έτσι:η αρετή

-δηλώνει την αξία που έχει ένα πράγμα κατά τη στιγμή της τέλειας, ολοκληρωμένης του μορφής(αὐτό τε εὖἒχον ἀποτελεῖ¹)

-δηλώνει ότι η αξία ενός πράγματος-όχι μόνο του ανθρώπου-συνδέεται άμεσα με την τέλεια εκτέλεση του έργου που του έχει ανατεθεί από τη φύση(τὸἒργοναὐτοῦεὖἀποδίδωσιν)

8.Ό,τι ισχύει με τον οφθαλμό και το άλογο, ότι δηλαδή η αρετή προσδίδει τελειότητα και τους καθιστά ικανούς να επιτελούν το έργο τους με πλήρη επιτυχία, ισχύει και με τον άνθρωπο. Η αρετή είναι μια μόνιμη ποιότητα, με την οποία γίνεται αγαθός και επιτελεί επιτυχώς το έργο που του ανατέθηκε. Ο ορισμός των εννοιών αγαθότητας και αρετής δίνει την εντύπωση ότι επιχειρείται με τη λογική διαδικασία της «διαλληλίας» ή του «κύκλου»,καθώς η μια έννοια παραπέμπει στην άλλη: η αρετή κάνει τον άνθρωπο αγαθό και ο αγαθός πραγματώνει την αρετή. Έτσι και η αρετή του οφθαλμού τον κάνει να βλέπει καλά και η καλή όραση αναδεικνύει την αρετή του οφθαλμού.

1ἀπό-τελεῖ<ἀπό+τελέω-ῶ<τέλος= τελικός στόχος, σκοπός, το σημείο όπου ένα φυσικό ον θα φτάσει στην τελειότητα. Δηλώνει και τη διαδικασία να φτάσει. Για τον Αριστοτέλη κάθε φυσικό ον από τη γέννησή του αυξάνεται= κινεῖται, γιατί έχει να επιτελέσει ένα ορισμένο έργο από τη φύση και οδηγείται στο τέλος, στον τελικό του στόχο, ενώ τα έργα της τέχνης μένουν αμετάβλητα. Το τέλος της ψυχής είναι η ΑΡΕΤΗ.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ
ΠΡΟΣΕΧΕΣ ΓΕΝΟΣ		ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ
Σε τι αναφέρεται	Τι είναι	Σε τι αναφέρεται	Τι είναι
Στη γενικότερη έννοια που ανήκει	έξη	Α. στο πώς εκδηλώνεται, πώς λειτουργεί	Α1.τελειότητα
			Α2. επιτυχία
		Β. στο πώς είναι καθεαυτή, ποια είναι η φύση της	ΜΕΣΟΤΗΤΑ

9.Οι αρετές είναι έξεις, μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα. Κάθε έξη είναι απόρροια όμοιων ενεργειών που επαναλαμβάνονται και αυτό σημαίνει ότι από την ποιότητα των ενεργειών εξαρτάται και η ποιότητα των έξεων, οι οποίες μπορεί να είναι αξιόλογες ή ανάξιες λόγου(δικαιοσύνη-αδικία…),γι’ αυτό δεν αρκεί να χαρακτηρίζονται έξεις οι αρετές, διότι οι έξεις είναι δυο ειδών. Έτσι πρέπει να προχωρήσουμε και να προσδιορίσουμε σε ποιαν κατηγορία ανήκει η αρετή, ποια είναι η ποιότητά της(ποίατις).Αναζητάμε επομένως το γνώρισμα που διαφοροποιεί τις αρετές από τις άλλες έξεις, πρόκειται για την ειδοποιό διαφορά της

10. Το παράδειγμα του ματιού στη 2^η και 6^η ενότητα Ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησε το παράδειγμα του ματιού διαφορετικά στη 2^η και διαφορετικά στην 6^η ενότητα. Πιο συγκεκριμένα, στη 2^η ενότητα το παρουσίασε ως κάτι αντίθετο των ηθικών αρετών, αφού την ιδιότητα της όρασης την έχουμε εκ φύσεως, ενώ τις ηθικές αρετές τις αποκτούμε έπειτα από επανάληψη. Φαινομενικά, λοιπόν, έχουμε μια αντίφαση, η οποία όμως αίρεται, αν σκεφτούμε το εξής: στη 2^η ενότητα, η αρετή έχει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, ενώ στην 6^η αναφέρεται με πιο γενική σημασία, με την έννοια της ικανότητας, της ιδιότητας που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό σε όλα τα όντα. Επιπλέον, στη 2^η ενότητα ο Αριστοτέλης μιλά για το αισθητήριο της όρασης, το οποίο υπάρχει εκ φύσεως και δεν αποκτιέται με την επανάληψη, ενώ στην 6η αναφέρεται σε μια ιδιότητα της όρασης, την οξύτητα, η οποία επιδέχεται βελτίωση μέσω της άσκησης και μπορεί να φτάσει στην τελειότητα.

11. Αφού ο Αριστοτέλης είδε πώς εφαρμόζονται τα γνωρίσματα της αρετής στα άψυχα και στα ζώα, οδηγείται τώρα συμπερασματικά (με τη λέξη «δὴ») και στον άνθρωπο. Η αρετή λοιπόν, του ανθρώπου κάνει τον άνθρωπο αγαθό και τον βοηθά να επιτελέσει σωστά το έργο που απορρέει από αυτόν τον ίδιο και τις επιλογές του. Ας σημειώσουμε ότι για τα άλλα όντα χρησιμοποίησε την επαναληπτική αντωνυμία «αὐτοῦ», ενώ για τον άνθρωπο την αυτοπαθητική «ἑαυτοῦ», δείχνοντας ότι το έργο του ανθρώπου είναι προϊόν της δικής του βούλησης και δεν ορίζεται από παράγοντες εξωτερικούς, αλλά από αυτόν τον ίδιο. Για την περίπτωση του ανθρώπου το επίθετο «ἀγαθὸς» παίρνει τη θέση του «σπουδαῖος», γιατί εδώ πια έχουμε να κάνουμε με την ηθική αρετή. Γίνεται σαφές ότι στην ειδική περίπτωση του ανθρώπου η αρετή αποκτά ηθικό περιεχόμενο, και δηλώνει ενδεχομένως («ἂν εἴη») την έξιν με την οποία ο άνθρωπος γίνεται αγαθός και οδηγείται στην επιτέλεση ηθικών πράξεων.
Μάλιστα, ο Αριστοτέλης επιλέγει να αναφερθεί στην περίπτωση του ανθρώπου κάνοντας χρήση μιας υποθετικής πρότασης («Εἰ δὴ …») που έχει ως απόδοση τη δυνητική ευκτική «ἂνεἴη». Τα δύο αυτά στοιχεία προδίδουν μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα και λόγο επιστημονικό. Ο φιλόσοφος δεν έχει διάθεση να επιβάλει τις θέσεις του· αντίθετα, φαίνεται να είναι πρόθυμος να τις συζητήσει περαιτέρω, να τις συμπληρώσει ή ακόμα και να τις αναθεωρήσει.

12. Πρόσεξε ότι η λέξη «ἀρετὴ» είναι για τον Αριστοτέλη μια λέξη που δεν προορίζεται μόνο για τον άνθρωπο. Ταιριάζει – είναι σαν να μας λέει – και για τα έμψυχα και για τα άψυχα πράγματα (αυτό θα πει ότι μπορεί να χρησιμοποιείται και για τα ζώα). Με αυτό το γενικό νόημα, ποιο είναι το περιεχόμενο της λέξης «ἀρετή»; (Τόνισε τα δύο κύρια στοιχεία που διακρίνει στην έννοια «ἀρετὴ κάθε πράγματος», άρα και του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης).
(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 167)

Ο Αριστοτέλης προσδίδει στον όρο «ἀρετὴ» ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο. Δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο (όπως ο Πλάτωνας), αλλά της αποδίδει το περιεχόμενο με το οποίο απαντάται και σε παλαιότερα αρχαιοελληνικά κείμενα, της οποιασδήποτε θετικής ικανότητας ή ιδιότητας που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα, η αξία. Έτσι, η έννοια αυτή μπορεί να αποδοθεί τόσο στα άψυχα και στα ζώα όσο και στον άνθρωπο. Για τον Αριστοτέλη, λοιπόν, τα γνωρίσματα της αρετής είναι: α) να κάνει τον άνθρωπο ή το ζώο ή το πράγμα που την έχει, να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του και β) να τον/το βοηθά να εκτελεί με σωστό τρόπο το έργο για το οποίο είναι προορισμένος/ο από τη φύση. Συνεπώς, ο Αριστοτέλης επεκτείνει το περιεχόμενο της αρετής στον κοινωνικό και πολιτικό περισσότερο τομέα .

13. Πώς συσχετίζονται οι αρετές με τις έξεις και γιατί δεν αρκεί ο χαρακτηρισμός έξεις όταν μιλάμε για τις αρετές; Οι έξεις είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων ενεργειών και η ποιότητά τους εξαρτάται από την ποιότητα των ενεργειών μας. Άρα, δεν αρκεί να χαρακτηρίζουμε τις αρετές έξεις, αφού αυτές διακρίνονται σε καλές και κακές, αλλά να βρούμε το ιδιαίτερο εκείνο γνώρισμα, την ειδοποιό διαφορά που τις διαφοροποιεί από τις άλλες έξεις. Για τον Αριστοτέλη, λοιπόν, η ειδοποιός διαφορά που κάνει μια έξη αρετή είναι:
α) να κάνει τον άνθρωπο ή το ζώο ή το πράγμα που την έχει, να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του και β) να τον / το βοηθά να εκτελεί με σωστό τρόπο το έργο για το οποίο είναι προορισμένος / ο από τη φύση.

14. Ποιο νόημα δίνει ο Αριστοτέλης στον όρο «ἀρετὴ» στην 6^η ενότητα; Ο Αριστοτέλης προσδίδει στον όρο «ἀρετὴ» ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο. Δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, αλλά είναι οποιαδήποτε θετική ικανότητα ή ιδιότητα που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα. Έτσι, η έννοια αυτή μπορεί να αποδοθεί τόσο στα άψυχα και στα ζώα όσο και στον άνθρωπο.

Ενότητα 6η

1. Πρόσεξε ότι η λέξη «ἀρετὴ» είναι για τον Αριστοτέλη μια λέξη που δεν προορίζεται μόνο για τον άνθρωπο. Ταιριάζει – είναι σαν να μας λέει – και για τα έμψυχα και για τα άψυχα πράγματα (αυτό θα πει ότι μπορεί να χρησιμοποιείται και για τα ζώα). Με αυτό το γενικό νόημα, ποιο είναι το περιεχόμενο της λέξης «ἀρετή»; (Τόνισε τα δύο κύρια στοιχεία που διακρίνει στην έννοια «ἀρετὴ κάθε πράγματος», άρα και του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης).
(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 167)

Ο Αριστοτέλης προσδίδει στον όρο «ἀρετὴ» ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο. Δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο (όπως ο Πλάτωνας), αλλά της αποδίδει το περιεχόμενο με το οποίο απαντάται και σε παλαιότερα αρχαιοελληνικά κείμενα, της οποιασδήποτε θετικής ικανότητας ή ιδιότητας που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα, η αξία. Έτσι, η έννοια αυτή μπορεί να αποδοθεί τόσο στα άψυχα και στα ζώα όσο και στον άνθρωπο. Για τον Αριστοτέλη, λοιπόν, τα γνωρίσματα της αρετής είναι:

α) να κάνει τον άνθρωπο ή το ζώο ή το πράγμα που την έχει, να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του και
β) να τον/το βοηθά να εκτελεί με σωστό τρόπο το έργο για το οποίο είναι προορισμένος/ο από τη φύση.

Συνεπώς, ο Αριστοτέλης επεκτείνει το περιεχόμενο της αρετής στον κοινωνικό και πολιτικό περισσότερο τομέα .

2.      Τι γνωρίζετε για τον αριστοτελικό όρο «τέλος» και για την «τελεολογική αντίληψη»;

Δύο θεμελιώδεις ιδέες του Αριστοτέλη πρέπει να τις έχει συνεχώς παρούσες στο μυαλό του, για να παρακολουθήσει σωστά τον γενικότερο στοχασμό του μεγάλου φιλοσόφου:
α) Σε διάκριση με τα έργα τέχνης που είναι έργα των ανθρώπων, κάθε δημιούργημα της φύσης (πιο συγκεκριμένα κάθε ζωντανό ον) έχει μέσα στον ίδιο του τον εαυτό αυτό που ο Αριστοτέλης ονομάζει αρχήν κινήσεως (= αρχή της αύξησής του). Αυτό θα πει πως από τη στιγμή που θα γεννηθεί κάτι από τη φύση, αρχίζει σε αυτό μια ορισμένη διαδικασία που, αν δεν εμποδιστεί από έξω, θα ακολουθήσει μια από πριν καθορισμένη πορεία. Η πορεία αυτή θα το οδηγήσει στο τέλος του (= τελείωσή του). Πολλά βέβαια μπορούν να συμβούν καθ’ οδόν ώστε το φυσικό αυτό ον να μη φτάσει ποτέ στο τέλος του. Αυτό όμως δεν σημαίνει απολύτως τίποτε ως προς το τέλος που έχει οριστεί για αυτό το ον.

β) Αξεχώριστη με την έννοια του τέλους είναι στον Αριστοτέλη η ιδέα ότι καθετί που δημιουργείται από τη φύση, έχει να επιτελέσει ένα συγκεκριμένο ἔργον: η φύση δεν δημιουργεί τίποτε μάταια. Βασική αντίληψη του Αριστοτέλη είναι ότι «ἡ φύσις οὐδὲνποιεῖ μάτην» (= η φύση τίποτα δεν κάνει μάταια, χωρίς λόγο). Αυτό σημαίνει ότι η «φύσις» ανέθεσε, κατά τον Αριστοτέλη, σε καθετί σ’ αυτό τον κόσμο ένα «ἔργον», έναν συγκεκριμένο προορισμό. Όταν επιτελεστεί αυτό το έργο, τότε το ον φτάνει στο τέλος, στην τελειοποίησή του, στην επίτευξη του σκοπού ύπαρξής του (τελεολογική αντίληψη). Υπάρχει, λοιπόν «ἔργον» του οφθαλμού, «ἔργον» του ίππου, «ἔργον» του ανθρώπου, «ἔργον» του χεριού και «ἔργον» του ποδιού. Σε άλλο σημείο στα ἨθικὰΝικομάχεια ο Αριστοτέλης θα μιλήσει για το «ἔργον» που επιτελεί ο κάθε επιμέρους «τεχνίτης» (αθλητής, αγαλματοποιός, κιθαριστής), παράλληλα με το «ἔργον» του ανθρώπου, που είναι «ψυχῆςἐνέργειακατὰλόγον ἢ μὴἄνευ λόγου», όπως αναφέρεται και σε σχόλιο του σχολικού μας βιβλίου.

3. Πώς συσχετίζονται οι αρετές με τις έξεις και γιατί δεν αρκεί ο χαρακτηρισμός έξεις όταν μιλάμε για τις αρετές;

Οι έξεις είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων ενεργειών και η ποιότητά τους εξαρτάται από την ποιότητα των ενεργειών μας. Άρα, δεν αρκεί να χαρακτηρίζουμε τις αρετές έξεις, αφού αυτές διακρίνονται σε καλές και κακές, αλλά να βρούμε το ιδιαίτερο εκείνο γνώρισμα, την ειδοποιό διαφορά που τις διαφοροποιεί από τις άλλες έξεις. Για τον Αριστοτέλη, λοιπόν, η ειδοποιός διαφορά που κάνει μια έξη αρετή είναι:

α) να κάνει τον άνθρωπο ή το ζώο ή το πράγμα που την έχει, να βρίσκεται στην τέλεια κατάστασή του και

β) να τον / το βοηθά να εκτελεί με σωστό τρόπο το έργο για το οποίο είναι προορισμένος / ο από τη φύση.

Επισημάνσεις

1. Τελεολογία και εντελέχεια στον Αριστοτέλη

Η φύση λοιπόν των όντων καθορίζεται από το τέλος κατ' Αριστοτέλη [...] Το τέλος, το "οὗἕνεκα" είναι εκείνο που δίδει σε κάθε ον τη μορφή του, το είδος, την πληρότητά του. Για τούτο το τέλος είναι το βέλτιστον. Αυτό σημαίνει ότι, όταν ένα ον φθάσει στην πληρότητά του, τότε πραγματώνει τη φύση του, δεν έχει καμμιά στέρηση, είναι δηλαδή "αὔταρκες". "Ἡ δ' αὐτάρκειακαὶ τέλος καὶβέλτιστον" ("Πολιτικά" 1253a). Επομένως η φύση των όντων (φυτών, ζώων και ανθρώπου) είναι δυνατόν να κατανοηθεί, όταν προσέξουμε όχι μόνον το τι είναι το κάθε ον (απ' αυτά που αναφέραμε) κατά τη γέννησή του, αλλά, αν θεωρήσουμε αυτό κάτω από την προοπτική των δυνατοτήτων του, οι οποίες, όπως είναι φανερό, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν μόνον στο μέλλον.

[πηγή: Κ. Βουδούρης, «Η ανθρώπινη φύση και η γένεση της κοινωνίας», στο Αριστοτέλης: Οντολογία, Γνωσιοθεωρία, Ηθική, Πολιτική Φιλοσοφία, έκδ. επιμ. Δ. Ζ. Ανδριόπουλος, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1997, σελ. 33]

2. Ο Αριστοτέλης καταπιάνεται με το ζήτημα inmediasres δηλώνοντας ότι, εφόσον κάθε κοινωνία αποσκοπεί σε κάποιο αγαθό, το κράτος, που είναι η υπέρτατη και καθολικότερη μορφή κοινωνίας, πρέπει να αποσκοπεί στο υπέρτατο αγαθό. Η τελεολογική αυτή άποψη χαρακτηρίζει όλο το σύστημα σκέψης του. Το νόημα και ο χαρακτήρας κάθε πράγματος στον κόσμο —είτε έμβιο έιναιέιτε εργαλείο είτε κοινωνία— πρέπει να αναζητηθεί στο σκοπό της ύπαρξής του.
Στην περίπτωση ενός εργαλείου πρόκειται για το σκοπό που επιθυμεί ο χρήστης του και, σύμφωνα με αυτόν το σκοπό, η μορφή του εργαλείου επιβάλλεται στη ύλη του έξωθεν. Στην περίπτωση ενός έμβιου όντος ή μιας κοινωνίας ο σκοπός είναι ενυπάρχων: για το φυτό είναι η αύξηση και η αναπαραγωγή, για το ζώο η αίσθηση και η όρεξη που επικαλύπτει την ηθική ζωή, για τον άνθρωπο και για την ανθρώπινη κοινωνία ο λόγος και η ηθική δράση που επικαλύπτουν τόσο τη φυτική ζωή όσο και τη ζωική. Η ερμηνεία των όντων δεν πρέπει να αναζητείται στην αρχή της ανάπτυξής τους, αλλά στην τελική μορφή προς την οποία κατατείνει· η φύση τους προκύπτει από τον προορισμό και όχι από την προέλευσή τους.

[πηγή: W. D. Ross, Αριστοτέλης, μτφ. ΜαριλίζαΜητσού, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1993, σελ. 335-6]