Πλάτων, Πολιτεία

Ενότητα 13η

Στόχοι

1.Απορία Γλαύκωνα: θα αδικηθούν οι φιλόσοφοι αν αναγκαστούν να ζουν χειρότερα, ενώ μπορούν να ζουν καλύτερα

=Ο Σωκράτης διευκρινίζει ότι ο νόμος πρέπει να ενδιαφέρεται για την ευημερία «το ευ πράττειν» oλόκληρης της πόλης και όχι μιας μερίδας των πολιτών.

2.Η ευημερία είναι απόρροια της ένωσης όλων των πολιτών που θα επιφέρει ο νόμος με την πειθώ ή και τον εξαναγκασμό(βία).

3.Με την πειθώ και βία(εξαναγκασμό) ο κάθε πολίτης θα προσφέρει στο σύνολο όποια ωφέλεια μπορεί και Δε θα ενεργεί με ασυδοσία.

4.Στόχος του νόμου= η ύπαρξη αρμονίας και ενότητας της πόλης.

5.Συμπέρασμα:Οι φιλόσοφοι δεν αδικούνται που ζουν στην Αθήνα, αλλά είναι και δίκαιο να τους αναγκάζουν να φροντίζουν και να φυλάγουν και τους συμπολίτες τους,που είναι δέσμιοι και ζουν υπό το καθεστώς αγνοίας.

Μετάφραση

΄Επειτα,είπε,θα τους αδικήσουμε αυτούς και θα τους κάνουμε να ζουν χειρότερα,αν και είναι δυνατόν σ΄αυτούς να ζουν καλύτερα;

Λησμόνησες,είπαεγώ,πάλι,φίλεμου,ότι ο νόμος δεν ενδιαφέρεται γι αυτό,με ποιο τρόπο δηλαδή θα ευτυχήσει σε μεγάλο βαθμό μια μόνο κοινωνική ομάδα στην πόλη,αλλά αναζητά τρόπο(ο νόμος) να συμβεί αυτό σε όλη την πόλη,ενώνοντας αρμονικά τους πολίτες με την πειθώ και τη βία,ενεργώντας έτσι ώστε να μοιράζονται μεταξύ τους την ωφέλεια,που ο καθένας είναι ικανός να προσφέρει στο σύνολο και ο ίδιος(ονόμος)διαμορφώνοντας τέτοιους πολίτες στην πόλη,όχι για να αφήσει να πηγαίνει ο καθένας όπου θέλει,αλλά για να τους χρησιμοποιεί ο ίδιος ως δεσμό που να ενώνει την πόλη διαφυλάσσοντάς την.

Αληθινά,είπε,είναιαυτά(ή αληθινά λές).Πράγματι,το λησμόνησα.

Σκέψου,λοιπόν,είπα,Γλαύκων,ότι Δε θα αδικήσουμε αυτούς που γίνονται φιλόσοφοι στην πόλη μας,αλλά δίκαια θα μιλήσουμε προς αυτούς,αν τους αναγκάζουμε να φροντίζουν και να φυλάνε τους άλλους.

Σχόλια

1.      Ο Γλαύκων έχει την επιφύλαξη ότι το πλημμύρισμα της ψυχής των φυλάκων με άφατη ευφροσύνη λόγω της θέασης του αγαθού είναι δικαίωμα του φιλοσόφου, εφόσον επίπονα έφτασε στον κόσμο του φωτός. Άρα, δεν έχουμε το ηθικό δικαίωμα να τον αποσπάσουμε από την μακαριότητά του, για να τον στείλουμε ξανά στα ζοφερά σκοτάδια του σπηλαίου. Η οπτική του Γλαύκωνα είναι ατομοκεντρική, κριτήριό του είναι το ατομικό συμφέρον. Άλλωστε, κατά τον Γλαύκωνα, όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή του σχολικού εγχειριδίου, η δικαιοσύνη είναι μια υποκριτική κοινωνική σύμβαση που επιβάλλεται από τους πολλούς για την αυτοπροστασία τους. Επανέρχεται από τον Γλαύκωνα εδώ το ζήτημα που έχει θέσει και στο 360C της Πολιτείας, Το δακτυλίδι του Γύγη: «Γιατί κάθε άνθρωπος πιστεύει πως η αδικία τον ωφελεί ως άτομο πολύ περισσότερο από τη δικαιοσύνη». Ο Γλαύκωνας εκφράζοντας μια ατομοκεντρική αντίληψη αδυνατεί να δει τη γνώση ως προϋπόθεση υπέρβασης της ατομικής συνείδησης προς την κατεύθυνση της κοινωνικής συνείδησης και της αναγνώρισης της σχετικής προτεραιότητας που έχει το καλό της πολιτικά οργανωμένης κοινωνίας σε σχέση με το άτομο.

2.      Ο Σωκράτης όμως αντικρούει την άποψη λέγοντας ότι είχαν προηγουμένως συμφωνήσει(419…)ότι η ίδρυση της πόλης δεν αποσκοπεί στην υπέρμετρη ευδαιμονία μιας κοινωνικής ομάδας αλλά στην προκοπή του συνόλου: 420 b: «οὐμὴνπρὸςτοῦτο βλέποντες τὴνπόλινοἰκίζομεν, ὅπωςἕν τι ἡμῖνἔθνοςἔσται διαφερόντως εὔδαιμον, ἀλλ΄ὅπωςὅτι μάλιστα ὅλη ἡ πόλις». Αν επιβάλλεται η μόρφωση των φρουρών και ιδίως των αρχόντων-βασιλέων να μορφωθούν, έτσι ώστε να είναι άξιοι του τίτλου τους, αυτό άμεσα συνδέεται με το σκοπό των οικιστών, να μην εξυπηρετήσουν το συμφέρον μιας ορισμένης κοινωνικής ομάδας,αλλά του συνόλου της πόλης. Οι φρουροί μάλιστα θα ζουν λιτά και μετρημένα δίχως περιουσία, πολυτελείς κατοικίες και χωρίς τη δυνατότητα φιλοξενίας φίλων(γιατί;)(419a…).Ο Γλαύκων είχε συμφωνήσει ότι οι φύλακες, έστω και με αυτούς τους όρους, είναι ευδαιμονέστατοι και ότι θεμελιώνοντας την πόλη δεν πρέπει να έχουν στραμμένο το βλέμμα τους στο πώς μια τάξη θα ευτυχήσει, αλλά πώς θα είναι όλη η πόλη ευτυχισμένη. Η οπτική του Σωκράτη που επικεντρώνεται στο δίκαιο καταναγκασμό των φιλοσόφων είναι κοινωνιοκεντρική.

3.      Πρέπει να επισημανθεί η πολύ μεγάλη σημασία που είχε ο νόμος για τον Πλάτωνα, κάτι που φαίνεται και στον διάλογο Κρίτων. Εκεί, ο νόμος προσωποποιείται και συνδιαλέγεται με τον Σωκράτη. Ο μύθος αυτός εκφράζει τη θεμελιώδη θεωρία του «Κοινωνικού συμβολαίου». Σύμφωνα με αυτό, κάθε πολίτης που νοιάζεται για την πόλη του οφείλει να τηρεί τους νόμους και να παραμερίζει το προσωπικό του συμφέρον, για να εξασφαλίσει τη συνοχή και την ομαλή συμβίωση μέσα σ’ αυτή. Αυτή τη στάση, άλλωστε, ακολούθησε μέχρι το τέλος της ζωής του και ο ίδιος ο Σωκράτης και το ίδιο θεωρεί ότι πρέπει να κάνουν και οι φιλόσοφοι.

4.      Πόσο δίκαιος είναι ο εξαναγκασμός των φιλοσόφων; Η άποψη του Πλάτωνα γίνεται κατανοητή στα πλαίσια της ιδανικής πολιτείας του, όχι για τη σύγχρονη εποχή. Για την αρχαιότητα δεν ήταν κατανοητή η αξία της ατομικής ελευθερίας. Για μας είναι σαφές ότι ο νόμος δεν μπορεί να παραβιάσει τα ατομικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες. Το χρέος μας απέναντι στους άλλους είναι υπόθεση εσωτερικής ελευθερίας. Ηθική υποχρέωση μπορεί να γίνει δεκτή, καθώς είναι ευκτέα, η νομική υποχρέωση είναι απορριπτέα, καθώς θεωρείται αυταρχική άποψη.Βέβαια και ο Πλάτων στη συνέχεια(520b)θεωρεί άδικο τον εξαναγκασμό των φιλοσόφων στις άλλες κοινωνίες και μόνο στα πλαίσια της ιδανικής πολιτείας τον θεωρεί δίκαιο. Υποστηρίζει πως στις άλλες πολιτείες, επειδή οι φιλόσοφοι είναι αυτοδημιούργητοι (αὐτόματοιἐμφύονται) δεν είναι δίκαιο να εξαναγκάζονται να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη διακυβέρνηση της πολιτείας. Στην ιδανική όμως πολιτεία οι φιλόσοφοι οφείλουν την ανατροφή τους και την επιμελημένη τους παιδεία στην ίδια την πολιτεία, γι αυτό και είναι δίκαιο να μοιράζονται τις κυβερνητικές ευθύνες.Ο καταναγκαςσμός των φιλοσόφων είναι έκφραση ευγνωμοσύνης προς την κοινωνία που τους ανέθρεψε:

Μετάφραση

5.      Η αντίφαση: Στο συλλογισμό του Σωκράτη προκύπτει το εξής πρόβλημα.Ενώ υποστηρίζει πως μέλημα του νόμου είναι η ευτυχία του συνόλου, δέχεται μια κοινωνική τάξη,οι φιλόσοφοι,να θυσιάσει την ευτυχία της για χάρη του συνόλου.

6.      Άρση αντίφασης:Κοινή πεποίθηση των μεγάλων διανοητών Σωκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Πρωταγόρα είναι ότι το άτομο και η κοινωνία εντάσσονται στο σύνολο και από αυτό καθορίζονται, ενώ έχουν και την παράλληλη υποχρέωση να συμβάλλουν στην εύρυθμη λειτουργία και την ευδαιμονία του. Ο Πλάτων στην Πολιτεία,347 d γράφει: «επεί κινδυνεύει, πόλις ανδρωναγαθων ει γένοιτο,περιμάχητον αν είναι το μη άρχειν,ώσπερ νυνί το άρχειν,και ενταυθα αν καταφανές γενέσθαι ότι τω όντι αληθινός άρχων ου πέφυκε το αυτω συμφέρον σκοπεισθαι,αλλά το τω αρχομένω…»,τονίζει,δηλαδή,ότι στην ουσία το χρέος του άρχοντα είναι η εξυπηρέτηση του συμφέροντος των αρχομένων.Πρόκειται για χρέος διανθισμένο μάλιστα και με μεταφυσικές θεωρήσεις,που ο Περικλής το εκφράζει με την αμεσότητα του πολιτικού του λόγου: Θουκ.ΙΙ,60: «ἐγὼ γὰρ ἡγοῦμαι πόλιν πλείω ξύμπασαν ὀρθουμένην ὠφελεῖν τοὺς ἰδιώτας ἢ καθ' ἕκαστον τῶν πολιτῶν εὐπραγοῦσαν, ἁθρόαν δὲ σφαλλομένην. καλῶς μὲν γὰρ φερόμενος ἀνὴρ τὸ καθ' ἑαυτὸν διαφθειρομένης τῆς πατρίδος οὐδὲν ἧσσον ξυναπόλλυται, κακοτυχῶν δὲ ἐν εὐτυχούσῃ πολλῷ μᾶλλον διασῴζεται».Επομένως η ευδαιμονία διασφαλίζεται όταν ολόκληρη η πόλη ευημερεί,παρά όταν ευημερούν μεν τα άτομα,όμως το σύνολο των πολιτώννοσεί προτεραιότητα λοιπόν είναι στο συμφέρον του κοινωνικού συνόλου και όχι στο ατομικό συμφέρον.Για τον Πλάτωνα μάλιστα η ευδαιμονία του συνόλου είναι ο κύριος σκοπός του νόμου και πρέπει να επιδιώκεται με κάθε τρόπο,και με πειθώ και εξαναγκασμό.Και ο Κρέων θα υποστηρίξει στην Αντιγόνη ότι «ἥδεἐστὶν ἡ σώζουσα καὶ ταύτης ἐπιπλέοντεςὀρθῆςτοὺς φίλους ποιούμεθα».Και ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του θα υποστηρίξει ότι (Πολιτικά,1253^α 22-24): «καὶπρότερονδὲτῇ φύσει πόλις ἢ οἰκίακαὶἕκαστοςἡμῶνἐστιν.  τὸγὰρὅλονπρότερονἀναγκαῖονεἶναιτοῦ μέρους: ἀναιρουμένουγὰρτοῦὅλουοὐκἔσταιποὺςοὐδὲχείρ».

7.      Αλληλένδετο με τον κοινωνικό χαρακτήρα της πολιτείας είναι το πνεύμα αμοιβαίας μεταδοτικότητας των πολιτών:να προσφέρει ο καθένας τα πλεονεκτήματα που αποκομίζει από τις ιδιαίτερες ενασχολήσεις του. Έτσι και η κατεύθυνση που υπαγορεύει δεσμευτικά ο νόμος θα είναι πέρα για πέρα κοινωνιστική, με βάση την αλληλεγγύη και το πνεύμα μεταδοτικότητας που συμβιβάζεται απόλυτα με την αρχή της υπευθυνότητας καθενός για το ιδιαίτερο έργο του. Βέβαια το συλλογικό συμφέρον απαιτεί και το δημοκρατικό πολίτευμα και να μην ταυτίζεται με το κομματικό, το ταξικό ή κυβερνητικό. Πολλοί τύραννοι επικαλέστηκαν το συλλογικό συμφέρον,για να εξοντώσουν πολιτικούς αντιπάλους και να διαπράξουν αίσχη.Άρα δεν είναι δίκαιος πάντα ένας νόμος που θεσπίζεται στο όνομα του συλλογικού συμφέροντος,αν δεν εξακριβώσουμε ότι πράγματι εξυπηρετεί το αληθινό συλλογικό συμφέρον.

8.      Αποστολή του άξιου κυβερνήτη είναι να επιτύχει την αμοιβαία προσέγγιση των πολιτών, τη συνοχή όλης της πόλης, διότι πόλη και πολίτης αλληλοεξαρτώνται και η ευημερία της πόλης ανάγεται στην ευημερία των πολιτών και στην ειρηνική τους συνύπαρξη στο εσωτερικό της πόλης. Όμως,η ανθρώπινη ψυχή είναι μικρογραφία της πόλης και η δικαιοσύνη αποτελεί αρετή ολόκληρης της πόλης( Πολιτεία 434 de).

9.      Η τριπλή λειτουργία του Νόμου για την επίτευξη της ευδαιμονίας του συνόλου: Ο Σωκράτης στην απάντησή του στην ένσταση του Γλαύκωνα προσωποποιεί τον Νόμο και του αποδίδει τρεις βασικές λειτουργίες του με τις οποίες επιδιώκεται η ευδαιμονία της πόλης. Χρησιμοποιεί τρεις μετοχές «συναρμόττων, ποιῶν και ἐμποιῶν» για να καταδείξει τρεις αδιαπραγμάτευτες λειτουργίες – προϋποθέσεις για την ύπαρξη και την ευδαιμονία της πόλης.

α. «συναρμόττωντοὺςπολίταςπειθοῖ τε καὶἀνάγκῃ» Με το πρώτο μετοχικό σύνολο ο Πλάτωνας προβάλλει την κοινωνική λειτουργία του Νόμου, καθώς επιδιώκεται η κοινωνική συναρμογή των πολιτών. Ο Πλάτωνας συχνά κάνει λόγο για την αναγκαιότητα της αρμονίας τόσο στα μέρη της ψυχής, με την υποταγή του κατώτερου μέρους στο ανώτερο (το «ἐπιθυμητικὸν» πρέπει να υποτάσσεται στο «θυμοειδὲς» και το τελευταίο στο «λογιστικόν»), όσο και στις σχέσεις των πολιτών μεταξύ τους. Μόνο αν επιτευχθεί αυτή η αρμονία, θα οδηγηθούν οι πολίτες στη δικαιοσύνη, στην ομαλή συμβίωση μέσα στην πόλη και κατ’ επέκταση στην ευδαιμονία. Αν όμως ο πολίτης είτε από φιλαυτία είτε από ματαιοδοξία είτε από αδυναμία κρίσης δεν είναι σε θέση να οριοθετήσει τον τομέα της δραστηριότητάς του, τότε τουλάχιστον θα πρέπει να συμμορφώνεται προς τις υποδείξεις του εμπειρότερου, του σοφότερου, του σωφρονέστερου. Έτσι, ο νόμος, προκειμένου να πείσει τους πολίτες να υπακούουν σ’ αυτόν, ώστε να επέλθει η κοινωνική αρμονία, χρησιμοποιεί την πειθώ και τη βία (Πλάτων, Νόμοι, 722b: ο άριστος νομοθέτης συνδυάζει την πειθώ με τη βία). Ο νόμος εναρμονίζει τους πολίτες χρησιμοποιώντας την πειθώ, την εκούσια δηλαδή υπακοή των πολιτών στις επιταγές του, και τον εξαναγκασμό, δηλαδή τη δύναμη των κυρώσεων που διαθέτει. Με την πειθώ, με τη χρήση, δηλαδή, λογικών επιχειρημάτων, την προβολή υγιών προτύπων και με την παιδεία οφείλουν οι πολίτες να συνειδητοποιήσουν τον κοινωνικό τους ρόλο, να παραμερίσουν το προσωπικό τους συμφέρον και να προσφέρουν αλληλοβοηθούμενοι ό,τι είναι δυνατόν στην πολιτεία. Η μέθοδος αυτή απευθύνεται κυρίως στους πεπαιδευμένους πολίτες. Υπάρχουν, όμως, πολίτες και μέλη της κοινωνίας, οι οποίοι δεν πείθονται με τον λόγο. Σ’ αυτούς επιβάλλεται η βία. Πρόκειται για τον καταναγκασμό που ορίζεται από τον νόμο και δεν επιβάλλεται τυραννικά, αυταρχικά. Η μέθοδος αυτή απευθύνεται, κυρίως, στον «ἄπειρον παιδείας ὄχλον», στον οποίο ο φιλόσοφος-νομοθέτης την εφαρμόζει, αλλά επιβάλλει και στους πολίτες, αν εκείνοι πολυπραγμονούν, καταναγκαστικά, υποχρεωτικά μέτρα για τη συμμόρφωσή τους στο πνεύμα της δικαιοσύνης, όπως και στους πεπαιδευμένους, που δεν έχουν συνετιστεί με την πειθώ, και στους άρχοντες, που είναι υποχρεωμένοι να ζουν με λιτότητα και ευσυνειδησία, ώστε να εκλείψει η διαφθορά από τον δημόσιο βίο. Αυτός ο λιτός και ευσυνείδητος τρόπος ζωής αναφέρθηκε και στην εισαγωγή του βιβλίου μας: τόσο οι φύλακες όσο και οι φιλόσοφοι-βασιλείς στο πλαίσιο της ιδανικής πολιτείας δεν έχουν προσωπική περιουσία, πολυτελείς κατοικίες, ούτε καν οικογένεια, για να είναι απερίσπαστοι στο λειτούργημά τους. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι ο νόμος οφείλει να αποβλέπει στην ευδαιμονία όλης της πόλης και να υποχρεώνει τους Αγαθούς να ασκήσουν την εξουσία.

β. «ποιῶνμεταδιδόναι … ὠφελεῖν» Με το δεύτερο μετοχικό σύνολο ο Σωκράτης αποδίδει στον Νόμο οικονομική λειτουργία. Ο Νόμος κατοχυρώνει μια από τις βασικές ιδρυτικές αρχές της πόλης, τον καταμερισμό της εργασίας, με τον οποίο κατακτάται η αυτάρκεια. Έτσι, αν το άτομο είναι φύσει ενδεές, με την κοινωνική του συναρμογή γίνεται αύταρκες χάρη στην αυτάρκεια που αποκτά η κοινότητα με τον καταμερισμό της εργασίας. Οι εργασίες κατανέμονται σε κάθε πολίτη με βάση τις ικανότητές του, ώστε ο καθένας να στρέφει την προσοχή του όχι μόνο στην ικανοποίηση των δικών του αναγκών, αλλά και στις ανάγκες των συμπολιτών του, με στόχο το κοινό όφελος και την ευδαιμονία. Έτσι, μεταξύ των πολιτών καλλιεργούνται σχέσεις συνεργασίας, αλληλοβοήθειας, αλληλοπροσφοράς και αλληλεγγύης.

γ. «καὶαὐτὸςἐμποιῶν … ἐπὶτὸνσύνδεσμοντῆς πόλεως» Με το τρίτο μετοχικό σύνολο δηλώνεται η παιδαγωγική και πολιτική λειτουργία του Νόμου, ο οποίος έχει χρέος να διαπλάθει ανθρώπους ικανούς και άξιους να διατηρούν τη συνοχή της πόλης. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται ο Νόμος από τη μια να περιορίσει την ατομική επιθυμία, ώστε να τιθασευτεί η βούληση από τον Λόγο, και από την άλλη να κατευθύνει την πολιτική κοινωνικοποίηση των ανθρώπων. Συνεπώς, ο Νόμος υπηρετεί τον τελικό σκοπό της ευδαιμονίας του συνόλου και επιχειρώντας να υπαγάγει την ατομική επιθυμία στην αναγκαιότητα της κοινωνικής συναρμογής και της πολιτικής ευταξίας. Προς αυτή την κατεύθυνση ο Νόμος καλλιεργεί την κοινωνικότητα και ακόμη περισσότερο αναδεικνύει τους αγαθούς πολίτες σε πολιτικούς ηγέτες που επιφορτίζονται με τη διατήρηση της συνοχής της πόλης. Τέλος, ο νόμος θέτει όρια και περιορισμούς στη συμπεριφορά των πολιτών, αλλά και των φιλοσόφων-βασιλέων, ώστε να μην παρεκτρέπονται και διαταράσσουν τη συνοχή της πόλης.

10.  Σκοπός του νόμου δεν είναι η ευδαιμονία μιας μόνο τάξης, δηλαδή των φιλοσόφων, αλλά να είναι ευτυχισμένοι όλοι οι πολίτες. Και μάλιστα χρησιμοποιεί και την πειθώ και τον εξαναγκασμό, ώστε να δημιουργηθεί ένα αρμονικό σύνολο όπου ο κάθε πολίτης θα ωφελεί τους συμπολίτες του και θα απολαμβάνει ταυτόχρονα την ωφέλεια των άλλων. Η πειθώ προτάσσεται, διότι πρώτιστα επιδιώκεται η συναίνεση των αρχομένων με την επιχειρηματολογία ότι η ηθική τους εξανάσταση και η πολιτική τους αναγέννηση θα αποβούν προς όφελός τους. Αν αυτή δεν αποδώσει, τότε θα ασκηθεί πίεση(ανάγκη),ώστε οι αρχόμενοι να υποχρεωθούν να αποδεχτούν τη διαδικασία της «συναρμογής».

11.  Ο εξαναγκασμός που ο Πλάτων αναφέρει εξηγείται ψυχολογικά λόγω των εμπειριών του από τη φθορά του πολιτικού ήθους της Αθήνας, του προϊόντος ατομοκεντρισμού, της κυριαρχίας των δημαγωγών, των αυθαιρεσιών και εγκλημάτων των Τριάκοντα, που έκαναν τη δημοκρατία, παρά τις ατέλειές της να φαντάζει σαν ιδανικό πολίτευμα: Επιστολή 7^η,324d-325: «καὶὁρῶνδήπουτοὺςἄνδραςἐνχρόνῳὀλίγῳχρυσὸνἀποδείξανταςτὴνἔμπροσθενπολιτείαν…ἐδυσχέρανά τε καὶἐμαυτὸνἐπανήγαγονἀπὸτῶντότεκακῶν». Ακόμη, από την τραγική διάψευση των ελπίδων του μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας και την καταδίκη σε θάνατο του Σωκράτη. Όταν επομένως η πραγμάτωση μιας τέτοιας πολιτείας κινδυνεύει να ματαιωθεί από έναν γενικευμένο, κατά την κρίση του, ηθικοπολιτικό  αμοραλισμό, σύμβολα του οποίου είναι οι μυθικές μορφές του Γύγη, του Αρδιαίου…η προσφυγή στον εξαναγκασμό τότε είναι η έσχατη λύση.

12.  Ο εξαναγκασμός ισχύει και για τους φύλακες που υποβάλλονται στη σχεδιασμένη εκπαίδευση,καθώς και για τους άρχοντες-βασιλείς,οι οποίοι και επιλέγονται με αυστηρώς αξιοκρατικές διαδικασίες μεταξύ των φυλάκων που έχουν συμπληρώσει τα πενήντα χρόνια της ηλικίας τους.Η εκπαίδευση των φυλάκων δεν είναι κάτι απλό,ούτε στην τύχη στηρίζεται,αλλά σπουδαίο και σοβαρό,ονομάζεται αληθινή φιλοσοφία και συνδέεται με τον αναπροσανατολισμό της ψυχής από τη νύκτα στην ημέρα,με την επιστροφή και ανύψωσή της στο όν.

13.  Ο Πλάτων οραματίζεται στην ιδανική του Πολιτεία να είναι αρμονικές οι σχέσεις των πολιτών,να είναι οι πολίτες ενωμένοι,έστω κι αν ο νόμος χρειαστεί να επιστρατεύσει όχι μόνο την πειθώ,αλλά και τον εξαναγκασμό.Άλλωστε η Πόλη-Κράτος είναι απόρροια ανάγκης και χρειάζεται συνεργασία,ώστε ο κάθε πολίτης να προσφέρει ανάλογα με τις δυνατότητές του.Θεωρεί αναγκαία τη βοήθεια και την προστασία που παρέχουν ο ένας στον άλλο,διότι έτσι αποκτά συνοχή το κοινωνικό σύνολο.

14.  Ο νόμος αναζητά τρόπους ευτυχίας των ανθρώπων στην πόλη όλων των κοινωνικών τάξεων= προτεραιότητα του συλλογικού συμφέροντος(ουχ όπως έν τι γένος ευ πράξει,όπη έκαστος βούλεται), επιδιώκει την ένωση και την αρμονική συμβίωση των πολιτών(συναρμόττων), ενεργεί έτσι ώστε ο κάθε πολίτης να προσφέρει την ωφέλειά του στο κοινωνικό σύνολο=αλληλεγγύη(μεταδιδόναι αλλήλοις της ωφελίας). Έτσι διαμορφώνεται  κοινωνικό ήθος.Η δίκαιη συμπεριφορά μόνο συμβάλλει στην ενότητα των μελών της κοινωνίας(εμποιων…πόλεως), περιορίζει την ασυδοσία(όπη έκαστος βούλεται), ενώ στόχος είναι η ενότητα της πόλης(επί τον σύνδεσμον της πόλεως).

15.  Μέσα επιβολής του νόμου:

-πειθώ= στοχεύει στην εσωτερική πειθαρχία του ατόμου. Αυτό ταιριάζει σε υπεύθυνους και ελεύθερους ανθρώπους. Όμως αναγκαίες προϋποθέσεις είναι ο δίκαιος νόμος και η εσωτερίκευση από τον πολίτη των ηθικών κανόνων που διέπουν την κοινωνική συμπεριφορά και τις κοινωνικές σχέσεις.

=η ανάγκη-βία= αποτέλεσμα είναι η συμμόρφωση του ατόμου.Επιβάλλεται στα αντικοινωνικά και άδικα άτομα.Βέβαια ο Πλάτων πιστεύει πως αυτή χρειάζεται στους απαίδευτους(άπειρον παιδείας όχλον),όχι στα ελεύθερα άτομα.Αν όμως είναι αυτοσκοπός ή μέσο επιβολής άδικου νόμου,τότε γίνεται μέσο καταπίεσης και εκφοβισμού και χρέος των πνευματικών ανθρώπων είναι να την καταγγέλλουν και να την αντιπαλεύουν.

16.  Προς επίρρωση του ρόλου του νόμου:τον προσωποποιεί:(τουτο ου μέλει νόμω, μηχαναται, συναρμόττων τους πολίταςπειθοι τε και ανάγκη, ποιων μεταδιδόναι, και αυτός εμποιων τοιούτους άνδρας εν τη πόλει, ουχ ίνα αφιη, αλλ΄ίνααυτοιςκαταχρηταιαυτός).Οι λέξεις-ρήματα χρησιμοποιούνται μεταφορικά για να δηλώσουν ενέργειες του νόμου.Τον θεωρεί δίκαιο και αντικειμενικό, εφόσον δεν κάνει διακρίσεις και όλους τους αντιμετωπίζει ισότιμα.Έχει παιδαγωγικό και όχι εκφοβιστικό χαρακτήρα και αποβλέπει στη διαμόρφωση του κοινωνικού ήθους. Είναι εξαναγκαστικός  εφόσον επιβάλλει ποινές όπου χρειάζεται, αλλά και δεσποτικός, όταν εξαναγκάζει τους φιλοσόφους να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.Τότε όμως αφαιρεί την εσωτερική ελευθερία του ατόμου και το εξουθενώνει.

17.  Αναλυτικά: Χαρακτηρισμός Νόμου: Ο Πλάτωνας στον υποστηρικτικό του λόγο για την αναγκαιότητα του ηθικού εξαναγκασμού του φιλοσόφου να ασκήσει πολιτική εξουσία αναφέρεται στον νόμο. Ο νόμος παρουσιάζεται ως βασική αρχή της πολιτικής συμβίωσης, προκειμένου να αποκλειστεί ο κίνδυνος της αταξίας και του χάους που αναιρεί τις δυνατότητες της δίκαιης πολιτείας. Έτσι η κοινωνία παρουσιάζεται ως ένα σύνολο ανθρώπων αυτοτελές, αύταρκες, διαχρονικό και οργανωμένο,  όπου αναπτύσσεται συμμετρικά η ατομική και κοινωνική διάσταση του ανθρώπου. Ο νόμος, με άλλα λόγια, είναι η αναγκαιότητα που επιβάλλει την εναρμόνιση της ατομικότητας και της συλλογικότητας μέσα στην κοινωνία. Εγγυητής και διεκπεραιωτής αυτής της αναγκαιότητας καθίσταται ο φιλόσοφος. Κρίνοντας από τις λειτουργίες που επιτελεί και τα μέσα (πειθώ-βία, κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, αγωγή αυτοπεριορισμού), που χρησιμοποιεί ο νόμος για να πείσει τους πολίτες πως είναι σωστό και αναγκαίο να υπακούουν σ’ αυτόν, συμπεραίνουμε ότι ο Σωκράτης προσπαθεί να συμβιβάσει το γενικό καλό με το ατομικό, από την οπτική μιας ολιστικής και κοινωνιοκεντρικής προσέγγισης του πολιτικού φαινομένου, στο οποίο εξασφαλίζεται η αξιοκρατία και η αμεροληψία. Αυτή η τόσο αναγκαστική επιβολή κανόνων και απαγορεύσεων δεν ταιριάζει σε δημοκρατικά πολιτεύματα, αλλά μάλλον σε αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα. Σύμφωνα, μάλιστα, με ορισμένους μελετητές, η προτεραιότητα της πόλης έναντι του ατόμου συνιστά μια ολοκληρωτική αρχή, επειδή ενδέχεται το κράτος να είναι ισχυρό, αλλά οι πολίτες του δυστυχείς. Πρέπει, βέβαια, να επισημάνουμε ότι οι προθέσεις του είναι αγαθές, αφού απώτερος στόχος του νόμου είναι η χρήση κάθε μέσου για την εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος. Επίσης, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι για τον Πλάτωνα ευδαιμονία δεν είναι η προσωπική ευτυχία στη ζωή, αλλά η συναίσθηση ότι με τις ενέργειές του ο πολίτης καθιστά τους άλλους ευδαίμονες. Ο νόμος, λοιπόν, λειτουργεί ως απρόσωπος και ψυχρός άρχοντας, δρα αντικειμενικά, χωρίς να παρεκκλίνει από τον ορθό τρόπο διακυβέρνησης. Ρόλος του είναι να ρυθμίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις λειτουργίες του κράτους, ώστε να επιτευχθεί η αρμονική και ομαλή συμβίωση των πολιτών με υψηλό βαθμό αλτρουισμού. Παρουσιάζεται, δηλαδή, ως ιδανικός ηγέτης της ιδανικής πολιτείας.

18.  Κριτική της επιχειρηματολογίας του Σωκράτη Με δεδομένα τα τελευταία σχόλια του Σωκράτη για τον ηθικό εξαναγκασμό των φιλοσόφων, μπορούμε να δούμε δύο κύριες τάσεις να διαμορφώνονται στην κριτική της σωκρατικής θέσης και επιχειρηματολογίας. Από τη μια η σωκρατική θέση και επιχειρηματολογία δικαιώνεται με την οπτική εκείνων που θεωρούν ότι η ευδαιμονία και η πληρότητα του ανθρώπου δεν συνδέεται αναγκαστικά με τον άνετο, ανέμελο και χωρίς ευθύνες βίο. Αντίθετα, αποδέχονται ότι για όσους δοκίμασαν την ευδαιμονία της Ιδέας και της αλήθειας, η άσκηση πολιτικής ηγεσίας, η κάθοδος στις σκιές της σπηλιάς, είναι θυσία και πόνος. Παρόλα αυτά όμως δέχονται την πολιτική ηγεσία και την μοιράζονται με τους άξιους, όχι από πάθος, ματαιοδοξία και συμφέρον, αλλά από βαθιά συναίσθηση καθήκοντος και αποστολής. Το καθήκον και η συνείδηση μιας ανώτερης αποστολής, η εσωτερική επιταγή του χρέους για την πραγματοποίηση της Ιδέας, αυτά τους τοποθετούν στην κορυφή της πολιτείας και συνάμα τους καθιστούν ανυποχώρητους και άτεγκτους σε ό,τι δεν υπηρετεί την Ιδέα και δεν προάγει την αξιοκρατία και τον τελικό σκοπό της ευδαιμονίας της πόλης συνολικά. Από την άλλη,  η άποψή του ότι πρέπει να εξαναγκαστούν οι φιλόσοφοι να αναλάβουν τα ηνία της πόλης με στόχο το συμφέρον του συνόλου δεν μπορεί να θεωρηθεί δίκαιη, αφού, αν εφαρμοστεί, δεν γίνεται σεβαστή η βούληση μιας μερίδας πολιτών, των φιλοσόφων. Πρώτος ο Αριστοτέλης παρατήρησε ότι ο σωκρατικός συλλογισμός χαρακτηρίζεται από αντίφαση, καθώς δεν είναι δυνατόν η ιδανική πολιτεία να ευαγγελίζεται την ευδαιμονία όλων των πολιτών και την ίδια στιγμή να κάνει τους φιλοσόφους δυστυχισμένους αναθέτοντάς τους την πολιτική ηγεσία. Με άλλα λόγια δεν μπορεί να υπάρξει ευδαιμονία μέσα στο κράτος χωρίς την προσωπική ευδαιμονία του κάθε πολίτη.

19.  Ανασύνθεση του περιεχομένου των ενοτήτων 11, 12 και 13: Η αλληγορία του σπηλαίου συμβολίζει την προσπάθεια του ανθρώπου να βγει από την άγνοια και την πλάνη στο φως της γνώσης και της αλήθειας, στην αναζήτηση των όρων της τέλειας πολιτείας. Η παιδεία είναι συναρτημένη με τη δικαιοσύνη, γιατί προϋπόθεση της δίκαιης πολιτείας είναι η δίκαιη ψυχή, που γίνεται δίκαιη, όταν κατακτήσει την ιδέα του δικαίου. Η γνωστική αυτή κατάκτηση προϋποθέτει την παιδεία, φορείς της οποίας είναι οι άρχοντες και ο τρόπος άσκησης της εξουσίας. Η ορθή άσκηση της εξουσίας εξασφαλίζει τη σωστή παιδεία που είναι απαραίτητη για τη διάπλαση της δίκαιης ψυχής. Η ορθή άσκηση της εξουσίας μπορεί να γίνει μόνο από όσους έχουν κατακτήσει την ιδέα της δικαιοσύνης, γιατί μόνο αυτοί μπορούν να ικανοποιήσουν τους όρους της δίκαιης πολιτείας, δηλαδή να ασκούν την εξουσία από χρέος και εσωτερική επιταγή και όχι από συμφέρον και υστεροβουλία. Έτσι, ο Πλάτωνας με τον ηθικό εξαναγκασμό των φιλοσόφων να ασκήσουν πολιτικά καθήκοντα, επιχειρεί να συνθέσει τον θεωρητικό βίο με τον πρακτικό κατά τη λογική ότι ο άνθρωπος που θεάται την ιδέα του αγαθού δεν μπορεί παρά να γίνεται και ο κήρυκάς της και ο εργάτης της. Συνεπώς, είναι καθοριστική η σημασία της παιδείας στη θέαση του Αγαθού, στην τελείωση του ανθρώπου στο πλαίσιο της ιδανικής πολιτείας. Ο εκπαιδευμένος από την πόλη φιλόσοφος, που αντίκρισε την αλήθεια, οφείλει να τη μεταλαμπαδεύσει και στους υπόλοιπους και να τους οδηγήσει στην συνειδητή άσκηση της αρετής. Οφείλει να αναλάβει τη διακυβέρνηση της πόλης, γιατί μόνο έτσι αυτή η πολιτεία θα χαρακτηρίζεται από τις αρχές της σοφίας, της ανδρείας, της σωφροσύνης και της δικαιοσύνης και θα πραγματώνει τον σκοπό της που είναι η ευδαιμονία όλης της πόλης και όχι μέρους της.

Ερωτήσεις-Απαντήσεις

1.      Πλάτ. Πολ. 347d «ἐπεὶ κινδυνεύει, πόλις ἀνδρῶνἀγαθῶνεἰ γένοιτο, περιμάχητονἂνεἶναιτὸμὴἄρχειν, ὥσπερνυνὶτὸἄρχειν, καὶἐνταῦθ’ ἂνκαταφανὲς γενέσθαι ὅτιτῷὄντιἀληθινὸςἄρχωνοὐπέφυκετὸαὐτῷ συμφέρον σκοπεῖσθαι, ἀλλὰτὸτῷἀρχομένῳ»(  Μετ. Γιατί είναι πιθανότατο ότι, αν ήταν δυνατό να βρεθεί μια πολιτεία κατοικημένη από χρηστούς ανθρώπους, όλοι θα προσπαθούσαν να έμεναν έξω από την εξουσία και τότε θα γινόταν ολοφάνερο ότι πραγματικά η ουσιαστική φύση του αληθινού άρχοντα είναι να αποβλέπει όχι στο δικό του συμφέρον, αλλά σ’ αυτό του αρχομένου).Σχολιάστε το χωρίο σε συσχετισμό με την άποψη που διατυπώνει ο JohnStuartMill (1806-1873) στο έργο του OnRepresentativeGovernment (Περί της αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης) ότι το καταλληλότερο άτομο για να του ανατεθεί μια εξουσία είναι εκείνο που δεν είναι καθόλου πρόθυμο να αναλάβει την εξουσία. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 122)

 Απάντηση: Αυτό που συνήθως συμβαίνει σε μια πολιτεία είναι να αναλαμβάνει κάποιος την εξουσία με σκοπό να εξυπηρετήσει το ατομικό του συμφέρον και να γευτεί τις τιμές και τις διακρίσεις. Οι φιλόσοφοι, όμως, και οι έντιμοι γενικότερα πολιτικοί δεν επιθυμούν να αναλάβουν την εξουσία είτε επειδή δεν διακατέχονται από τέτοιου είδους κίνητρα (αντίθετα, τα κίνητρά τους είναι η προσφορά προς το κοινωνικό σύνολο) είτε επειδή συναισθάνονται τη μεγάλη ευθύνη και τις δυσχέρειες που επιφέρει η ενασχόληση με τα κοινά. Έτσι, σύμφωνα και με την άποψη του Μill, αυτοί είναι οι καταλληλότεροι να αναλάβουν την ηγεσία της πόλης, καθώς η στάση τους αποδεικνύει την ευσυνειδησία και την εντιμότητά τους και, άρα, είναι οι μόνοι κατάλληλοι να εμφυσήσουν αυτά τα ιδεώδη και στους υπόλοιπους πολίτες, να τους φέρουν δηλαδή πιο κοντά στην ιδέα του αγαθού, που ήδη οι ίδιοι γνωρίζουν.

2.      Ποιες απόψεις διατυπώνονται από τον Σωκράτη και τον Γλαύκωνα για το αν είναι δίκαιος ο ηθικός εξαναγκασμός των φιλοσόφων; Αξιολογήστε τη θέση του Σωκράτη.

Απάντηση: Ο Γλαύκωνας αναρωτιέται με έντονη έκπληξη αν είναι δίκαιο για τους φιλοσόφους να εξαναγκαστούν να ασκήσουν την εξουσία στην πόλη, ενώ δεν το επιθυμούν. Κατά τη γνώμη του, αυτό δεν είναι δίκαιο, γιατί, αν απαρνηθούν τις φιλοσοφικές τους αναζητήσεις και τη γαλήνια ζωή τους για να ασχοληθούν με τα κοινά, θα γίνουν δυστυχισμένοι. Ο Γλαύκων, λοιπόν, βλέπει το δίκαιο από τη σκοπιά του ατομικού συμφέροντος και θεωρεί ότι είναι άδικο να παραγνωρίζεται η επιθυμία του ατόμου. Άλλωστε, κατά τον Γλαύκωνα, η δικαιοσύνη είναι μια υποκριτική κοινωνική σύμβαση που επιβάλλεται από τους πολλούς για την αυτοπροστασία τους. Επανέρχεται από τον Γλαύκωνα εδώ το ζήτημα που έχει θέσει και στο 360C της Πολιτείας, Το δακτυλίδι του Γύγη: «Γιατί κάθε άνθρωπος πιστεύει πως η αδικία τον ωφελεί ως άτομο πολύ περισσότερο από τη δικαιοσύνη». Ο Γλαύκωνας εκφράζοντας μια ατομοκεντρική αντίληψη αδυνατεί να δει τη γνώση ως προϋπόθεση υπέρβασης της ατομικής συνείδησης προς την κατεύθυνση της κοινωνικής συνείδησης και της αναγνώρισης της σχετικής προτεραιότητας που έχει το καλό της πολιτικά οργανωμένης κοινωνίας σε σχέση με το άτομο. Ο Σωκράτης αντικρούει την άποψη του Γλαύκωνα και του υπενθυμίζει ότι τελικός και κορυφαίος σκοπός του Νόμου, τον οποίο προσωποποιεί, είναι η ευδαιμονία όλης της πόλης και όχι μόνο μιας ομάδας. Βλέπει, λοιπόν, το δίκαιο από τη σκοπιά του συλλογικού συμφέροντος και εκφράζει κοινωνιοκεντρικές αντιλήψεις για την πολιτική οργάνωση της πόλης - κράτους. Συλλαμβάνει ο Σωκράτης την ουσία της ένστασης του Γλαύκωνα και απαντά προβάλλοντας το γενικό καλό της πολιτικά οργανωμένης κοινότητας ως αγαθό επιβαλλόμενο από τον Νόμο. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί η πολύ μεγάλη σημασία που είχε ο νόμος για τον Πλάτωνα, κάτι που φαίνεται και στον διάλογο Κρίτων. Εκεί, ο νόμος προσωποποιείται και συνδιαλέγεται με τον Σωκράτη. Ο μύθος αυτός εκφράζει τη θεμελιώδη θεωρία του «Κοινωνικού συμβολαίου». Σύμφωνα μ’ αυτό, κάθε πολίτης που νοιάζεται για την πόλη του οφείλει να τηρεί τους νόμους και να παραμερίζει το προσωπικό του συμφέρον, για να εξασφαλίσει τη συνοχή και την ομαλή συμβίωση μέσα σ’ αυτή. Αυτή τη στάση, άλλωστε, ακολούθησε μέχρι το τέλος της ζωής του και ο ίδιος ο Σωκράτης και το ίδιο θεωρεί ότι πρέπει να κάνουν και οι φιλόσοφοι. Αξιολόγηση της θέσης του Σωκράτη: Με δεδομένα τα τελευταία σχόλια του Σωκράτη για τον ηθικό εξαναγκασμό των φιλοσόφων, μπορούμε να δούμε δύο κύριες τάσεις να διαμορφώνονται στην κριτική της σωκρατικής θέσης και επιχειρηματολογίας. Α) Από τη μια η σωκρατική θέση και επιχειρηματολογία δικαιώνεται με την οπτική εκείνων που θεωρούν ότι η ευδαιμονία και η πληρότητα του ανθρώπου δεν συνδέεται αναγκαστικά με τον άνετο, ανέμελο και χωρίς ευθύνες βίο. Αντίθετα αποδέχονται ότι για όσους δοκίμασαν την ευδαιμονία της Ιδέας και της αλήθειας, η άσκηση πολιτικής ηγεσίας, το ξανακατέβασμα στις σκιές της σπηλιάς, είναι θυσία και πόνος. Όμως δέχονται την πολιτική ηγεσία και τη μοιράζονται με τους άξιους, όχι από πάθος, ματαιοδοξία και συμφέρον, αλλά από βαθιά συναίσθηση καθήκοντος και αποστολής. Το καθήκον και η συνείδηση μιας ανώτερης αποστολής, η εσωτερική επιταγή του χρέους για την πραγματοποίηση της Ιδέας, αυτά τους τοποθετούν στην κορυφή της πολιτείας και συνάμα τους καθιστούν ανυποχώρητους και άτεγκτους σε ό,τι δεν υπηρετεί την Ιδέα και δεν προάγει την αξιοκρατία και τον τελικό σκοπό της ευδαιμονίας της πόλης συνολικά. Β) Από την άλλη η άποψή του ότι πρέπει να εξαναγκαστούν οι φιλόσοφοι να αναλάβουν τα ηνία της πόλης με στόχο το συμφέρον του συνόλου, δεν μπορεί να θεωρηθεί δίκαιη, αφού, αν εφαρμοστεί, δεν γίνεται σεβαστή η βούληση μιας μερίδας πολιτών, των φιλοσόφων. Πρώτος ο Αριστοτέλης παρατήρησε ότι ο σωκρατικός συλλογισμός χαρακτηρίζεται από αντίφαση, καθώς δεν είναι δυνατόν η ιδανική πολιτεία να ευαγγελίζεται την ευδαιμονία όλων των πολιτών και την ίδια στιγμή να κάνει τους φιλοσόφους δυστυχισμένους αναθέτοντάς τους την πολιτική ηγεσία. Με άλλα λόγια δεν μπορεί να υπάρξει ευδαιμονία μέσα στο κράτος χωρίς την προσωπική ευδαιμονία του κάθε πολίτη.

3.      Κρίνοντας από τα μέσα που χρησιμοποιεί ο νόμος για να πετύχει την υπακοή των πολιτών σ’ αυτόν διαγράψτε το χαρακτήρα του. Πώς θα χαρακτηρίζατε το πολίτευμα που λειτουργεί μ’ αυτόν τον τρόπο;

Απάντηση: Ο Πλάτωνας στον υποστηρικτικό του λόγο για την αναγκαιότητα του ηθικού εξαναγκασμού του φιλοσόφου να ασκήσει πολιτική εξουσία αναφέρεται στον νόμο. Ο νόμος παρουσιάζεται ως βασική αρχή της πολιτικής συμβίωσης, προκειμένου να αποκλειστεί ο κίνδυνος της αταξίας και του χάους που αναιρεί τις δυνατότητες της δίκαιης πολιτείας. Έτσι, η κοινωνία παρουσιάζεται ως ένα σύνολο ανθρώπων αυτοτελές, αύταρκες, διαχρονικό και οργανωμένο όπου αναπτύσσεται συμμετρικά η ατομική και κοινωνική διάσταση του ανθρώπου. Ο νόμος, με άλλα λόγια, είναι η αναγκαιότητα που επιβάλλει την εναρμόνιση της ατομικότητας και της συλλογικότητας μέσα στην κοινωνία. Εγγυητής και διεκπεραιωτής αυτής της αναγκαιότητας καθίσταται ο φιλόσοφος. Κρίνοντας από τις λειτουργίες που επιτελεί και τα μέσα (πειθώ-βία, κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, αγωγή αυτοπεριορισμού), που χρησιμοποιεί ο νόμος για να πείσει τους πολίτες πως είναι σωστό και αναγκαίο να υπακούουν σ’ αυτόν, συμπεραίνουμε ότι ο Σωκράτης προσπαθεί να συμβιβάσει το γενικό καλό με το ατομικό, από την οπτική μιας ολιστικής και κοινωνιοκεντρικής προσέγγισης του πολιτικού φαινομένου, στο οποίο εξασφαλίζεται η αξιοκρατία και η αμεροληψία. Αυτή η τόσο αναγκαστική επιβολή κανόνων και απαγορεύσεων δεν ταιριάζει σε δημοκρατικά πολιτεύματα, αλλά μάλλον σε αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα. Σύμφωνα, μάλιστα, με ορισμένους μελετητές, η προτεραιότητα της πόλης έναντι του ατόμου συνιστά μια ολοκληρωτική αρχή, επειδή ενδέχεται το κράτος να είναι ισχυρό, αλλά οι πολίτες του δυστυχείς. Πρέπει, βέβαια, να επισημάνουμε ότι οι προθέσεις του είναι αγαθές, αφού απώτερος στόχος του νόμου είναι η χρήση κάθε μέσου για την εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος. Επίσης, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι για τον Πλάτωνα ευδαιμονία δεν είναι η προσωπική ευτυχία στη ζωή, αλλά η συναίσθηση ότι με τις ενέργειές του ο πολίτης καθιστά τους άλλους ευδαίμονες. Ο νόμος, λοιπόν, λειτουργεί ως απρόσωπος και ψυχρός άρχοντας, δρα αντικειμενικά, χωρίς να παρεκκλίνει από τον ορθό τρόπο διακυβέρνησης. Ρόλος του είναι να ρυθμίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις λειτουργίες του κράτους, ώστε να επιτευχθεί η αρμονική και ομαλή συμβίωση των πολιτών με υψηλό βαθμό αλτρουισμού. Παρουσιάζεται, δηλαδή, ως ιδανικός ηγέτης της ιδανικής πολιτείας. 

4.      Να συγκρίνετε τις απόψεις του Πλάτωνα και του Πρωταγόρα (ενότητα 7) για το σκοπό και τον χαρακτήρα του νόμου.

Απάντηση: Και στα δύο κείμενα παρατηρούμε ότι ο νόμος προσπαθεί να ρυθμίσει τη συμπεριφορά των πολιτών έτσι, ώστε να εξασφαλιστεί η αρμονία και η ευτυχία όλων των κοινωνικών ομάδων.  τον Πλάτωνα αυτό θα επιτευχθεί με την υποταγή της κατώτερης τάξης στην ανώτερη και με την ενσυνείδητη προσφορά της ανώτερης τάξης των φυλάκων-αρχόντων στο κοινωνικό σύνολο. Για τον Πρωταγόρα οι νόμοι είναι οι κατευθυντήριες γραμμές που χαράζει η πολιτεία για να διδάξει στους πολίτες της τα όρια μέσα στα οποία μπορούν να κινούνται χωρίς να τους παραβιάζουν. Ούτε ο νόμος, ούτε οι πολιτικές αρετές υπάρχουν «φύσει», οπότε χρειάζεται να αποκτηθούν με διδασκαλία και προσπάθεια και ένα σύστημα επιβολής ποινών μη εκδικητικό. Η εκπαίδευση στην αρετή είναι διαρκής διαδικασία, στην οποία είναι δύσκολο κανείς να ξεχωρίσει μία τάξη δασκάλων. 

Από την άλλη, βέβαια, παρατηρούμε κάποιες διαφορές που σχετίζονται με τον χαρακτήρα του νόμου. Στην Πολιτεία του Πλάτωνα ο νόμος φαίνεται να παρεμβαίνει έντονα στη ζωή των πολιτών, να εφαρμόζει βία («ἀνάγκῃ») και να στερεί κάποιες από τις ελευθερίες των πολιτών («οὐχἵναἀφιῇτρέπεσθαιὅπῃἕκαστος βούλεται») στην προσπάθειά του να διατηρήσει τη συνοχή της πόλης. Φαίνεται, λοιπόν, να έχει χαρακτήρα πιο αυταρχικό και τυραννικό. Αντίθετα, στον «Πρωταγόρα» ο νόμος φαίνεται να έχει χαρακτήρα περισσότερο παιδευτικό και καθοδηγητικό. Η υπακοή στους νόμους εντάσσεται, άλλωστε, μέσα στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος της Αθήνας. Όταν, βέβαια, σημειώνονται παρεκτροπές, επιβάλλονται κι εδώ κυρώσεις.

Ερωτήσεις-φύλλο εργασίας

1.Στην ένσταση του Γλαύκωνα για τους φιλοσόφους τι απαντά ο Σωκράτης;Είναι πειστικό το επιχείρημά του;Ποια ηθική εκφράζει η άποψη του Γλαύκωνα;

2.Να συγκρίνετε τις απόψεις Πλάτωνα και Πρωταγόρα για το ρόλο του νόμου.

3.Ποιος ο στόχος του νόμου και με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται;

4.Πόσο ρεαλιστική κρίνετε την άποψη του Πλάτωνα για τους φιλόσοφους-βασιλείς;

5.Ποιες είναι οι σχέσεις μεταξύ πολιτών και μεταξύ νόμου και πολιτών;Ποιο πολίτευμα κατά τη γνώμη σας ευνοεί τις σχέσεις με τον τρόπο που μας περιγράφει ο Πλάτων;

6.Κατά πόσον δικαιολογείται η χρήση βίας από το νόμο;

7.Ποια σχέση έχει η αλληγορία του σπηλαίου με το θέμα της δικαιοσύνης και της ιδανικής πολιτείας;

Λεξιλογικές

1.χεῖρον, ἄμεινον, ἐπελάθου,καταχρῆται,σκέψαι:να γράψετε δυο ομόρριζες λέξεις για καθεμιά από τις παραπάνω

2.χεῖρον, ἀδικήσομεν, εὖ πράξει,ἀφίημι,ἀληθῆ,ἐπιμελοῦμαι: να γραφούν τα αντίθετα στην αρχαία ελληνική.

3.νεογνό,κάθετος,δικάσιμος,επίρρημα,τρόπαιο:να  βρείτε λέξεις ετυμολογικά συγγενείς στο κείμενο.

Πλάτων, Πολιτεία
Eνότητα 12η Η αλληγορία του σπηλαίου. Η απροθυμία των φιλοσόφων.
Ιδέες
1.Δεν μπορούν να κυβερνήσουν ικανοποιητικά την πόλη οι: =απαίδευτοι =όσοι δε γνώρισαν την αλήθεια. =όσοι περνούν τη ζωή τους με σπουδές και δεν είναι άνθρωποι της δράσης. 2. Οι ιδρυτές της πόλης-φιλόσοφοι πρέπει: =να αναγκάσουν «τὰς βελτίστας φύσεις» να φτάσουν στην πιο σπουδαία γνώση(μέγιστον μάθημα). =να μην τους επιτρέπουν να μένουν στον επάνω κόσμο και να αρνούνται την κατάβασή τους στο σπήλαιο.
Μετάφραση.
Τι λες λοιπόν; Αυτό δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και δεν προκύπτει αναγκαστικά, με βάση όσα έχουν λεχτεί, ότι δηλαδή οι απαίδευτοι και όσοι δε γνώρισαν την αλήθεια δε θα μπορούσαν ποτέ να κυβερνήσουν ικανοποιητικά μια πόλη ούτε αυτοί που αφήνονται ελεύθεροι να ασχολούνται με την παιδεία ως το τέλος της ζωής τους, οι πρώτοι επειδή δεν έχουν κάποιο σκοπό στη ζωή τους τον οποίο προσπαθώντας να επιτύχουν πρέπει να επιτελέσουν όλες τις πράξεις όσες τυχόν κάνουν στην ιδιωτική ή δημόσια ζωή τους, και οι δεύτεροι επειδή με τη θέλησή τους δε θα πράξουν τίποτα, επειδή πιστεύουν ότι έχουν εγκατασταθεί, αν και ζωντανοί, στα νησιά των μακάρων;
Σωστά, είπε.
Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της πόλης είναι να αναγκάσουμε τις εξαιρετικές φύσεις να φτάσουν στη γνώση που πιο μπροστά είπαμε ότι είναι η πλέον σημαντική, να δουν δηλαδή το αγαθό και να ανεβούν εκείνη την ανηφορική οδό και αφού ανεβούν και δούν ικανοποιητικά(αρκετά)το Αγαθό, να μην τους επιτρέψουν να κάνουν αυτό που τους επιτρέπεται.
Ποιο δηλαδή τους επιτρέπεται;
Το να μένουν, είπα εγώ, εκεί συνεχώς και να μη θέλουν πάλι να κατεβαίνουν κοντά σε εκείνους τους δεσμώτες ούτε να μετέχουν με εκείνους στους κόπους και στις τιμές, είτε είναι μικρότερης είτε είναι μεγαλύτερης αξίας.
Λεξιλόγιο-Σχόλια-Ετυμολογικά-Ομόρριζα-Συνώνυμα…
1.εἰκὸς=ουδέτερο μετοχής του ἔοικα= πιθανό, εύλογο, φυσικό /θ.Fικ-,ισχ.Fεικ-Πγ.εἴκελος= όμοιος, εἰκών, εἰκότως, ἐπιεικής= πρέπων, ἀεικής=απρεπής
2.ανάγκη=ρίζα του ἄγχω ή ἄγκω, απ΄όπου: ἀγκών,ἀγκύλη,ἄγκιστρο/Ομ.αναγκασμός,
εξαναγκασμός, αναγκαστικός…
3.προλέγω=λέγω εκ των προτέρων, προμαντεύω, διακηρύττω/ρ.λεγ-με ετεροίωση λογ-/Fεπ- με αναδιπλασιασμό Fε-Fεπ-ον>ἔειπον>εἶπον/Fερ-,με μετάθεση Fρε>Fρη>Fε-Fρη-κα>εἴρρηκα> εἴρηκα/ λεξικό, έπος,διαρρήδην (=σαφώς, ρητά) υπόλογος ,ρήτορας, καλλιεπής…
4.ἐπιτροπεύω=είμαι επίτροπος,επιστατώ<ἐπίτροπος /Σ. διαχειρίζω, κήδομαι, προστα-τεύω= διοικώ,κυβερνώ<ἐπιτρέπω
5.ἄπειρος,ον<ἀ στερ.+πεῖρα=εκείνος που στερείται πείρας, εμπειρικής ικανότητας/ Σ.ἀμαθής, ἀνεπιστήμων, ἰδιώτης
6.ἠμί=λέγω
7.ἐάω-ῶ=αφήνω,επιτρέπω= διατήρηση α μακρό στους άλλους χρόνους/ Σ. ἀφίημι, ἀπολείπω, ἀποτίθημι, ἐπιτρέπω
8.διατρίβω(ῑ)=καταναλώνω, φθείρω, περνώ τον καιρό μου, αργοπορώ,εμποδίζω/ Πγ.τρίφτης, τριβή, διατριβή,συντρίμμια…
9.στοχάζομαι=σκοπεύω,καταβάλλω προσπάθεια<στοχαδ-j-ομαι <στόχος= σκοπός, εικασία (ρίζα στεχ- απ΄όπου και στόνυξ= κορυφή και στάχυς)/ +γεν.=σημαδεύω,επιδιώκω/ Σ. κρίνω,διανοοῦμαι,ἐν νῷ ἔχω, ἐνθυμοῦμαι.
10.πράττω<πραγ-j-ω,Σ. δρῶ, ἐργάζομαι,ποιῶἀργῶ,ἀπρακτῶ,κάθημαι
11.ἡγοῦμαι=οδηγώ,προηγούμαι,εξουσιάζω,θεωρώ(+2αιτ./+γεν./+δοτ./+ειδ.απαρ.)Σ. ὁδηγῶ, ἄρχω, βασιλεύω, γιγνώσκω, ἡγεμονεύω, ὑπολαμβάνω…
12.ζήω-ῶ<ζη- και βιο-/Σ.βιοτεύω/Α.ἀποθνῄσκω,τελευτῶ,ἀπόλλυμαι
13.ἀποικίζω=αποστέλλω από την πατρίδα αποικία, μετοικίζω, μεταναστεύω/ἀποι-
κίζομαι=είμαι εγκατεστημένος σε μακρινή χώρα, μεταναστεύω, μεταφέρομαι και ζω
/ἀπό+οἰκίζομαι<οἶκος+ίζω/Πγ.οικισμός,συνοικισμός,αποικία…
14.σπουδαῖος,α,ον=ταχύς,ενεργός,δραστήριος,σοβαρός,έξοχος,σπυδαίος, βαρυσήμα-ντος<σπουδή/Σ.πρόθυμος,ἀγαθός,ταχύς
15.φαῦλος,η,ον=εύκολος,ασήμαντος,χυδαίος,τιποτένιος
16.τιμή,ἡ<τίω=αποδίδω τιμή σε κάποιον.
17.ἱκανῶς:επιρρ.από το επίθετος ἱκανός<ἱκνέομαι-οῦμαι=ικανοποιητικά,αρκετά/ ομ. άφιξη, ίχνος, ικέτης, εφικτός, προίκα(προ-ικ-), ανέφικτος
18.μάκαρ=ευτυχισμένος,μακάριος,ο νεκρός που απαλλάχτηκε από τις μέριμνες και πόνους της ζωής/Συγκρ.μακάρτερος,Υπερθ.μακάρτατος/οἱ
μάκαρες= οι θεοί/ ομ. μακάριος, μακαριώτατος, μακαριστός, η μακαριά=μνημόσυνο, μακαρίζω, μακαρισμός
Ερμηνευτικά σχόλια
1.ἐν παιδείᾳ= βλ.Πολιτεία 376e «Ἴθι οὖν, ὥσπερ ἐν μύθῳ μυθολογοῦντές τε καὶ σχολήν(με άνεση) ἄγοντες λόγῳ παιδεύωμεν τοὺς ἄνδρας.- ἀλλά χρή.-Τὶς οὖν ἡ παιδεία; ἢ χαλεπόν εὐρεῖν βελτίω τῆς ὑπό τοῦ πολλοῦ χρόνου ηὑρημένης; ἔστιν δέ που ἡ μέν ἐπί σώμασι γυμναστική, ἡ δ’ ἐπί ψυχῇ μουσική». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Παιδεία ταυτίζεται ουσιαστικά με την ευρεία έννοια του πολιτισμού, όλα εκείνα τα πολιτιστικά-κοινωνικά στοιχεία που δημιούργησε ο άνθρωπος στην ιστορική του πορεία.
Από την άλλη η ενασχόληση αποκλειστικά με την παιδεία υποδηλώνει την αποκλειστική ενασχόληση με τη θεωρητική μάθηση και το φιλοσοφικό στοχασμό και εν τέλει με την τέλεια αποκοπή από την εξωτερική δραστηριότητα, κοινωνική και πολιτική. Ο ίδιος, αντίθετα, προσπάθησε να εφαρμόσει το όραμά του περί φιλοσόφου-βασιλιά αφού βρέθηκε στην Ιταλία το 374 π.χ. σύμφωνα με την πολιτική του πρόθεση να συμβάλει κατά το δυνατό στην κατάλυση της τυραννίας στις Συρακούσες.
Για τον Πλάτωνα η βασική παιδεία στηρίζεται στη «δόξα», τη γνώμη, όχι στη γνώση, και αφορά όλες τις τάξεις. Υπάρχει όμως και η ανώτερη παιδεία(ἀκριβεστάτη παιδεία)που αφορά τους φύλακες και βασίζεται στη γνώση-επιστήμη. Απαραίτητα εδώ είναι τα μαθηματικά και η διαλεκτική. Η «ἀκριβεστάτη παιδεία» είναι κατά τον Πλάτωνα «περιαγωγή τῆς ψυχῆς, ἕως ἂν δυνατή γένηται ἀνασχέσθαι θεωμένη τὸ φανότατον τοῦ ὄντος(τὸ αγαθόν)», δηλαδή η παιδεία είναι στροφή της ψυχής στη θέα του Αγαθού
2.Αγαθόν=Ο Πλάτων έχει αναφέρει νωρίτερα ποιο είναι το μέγιστο μάθημα(Στ. 505a2): «ὅτί γε τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέα μέγιστον μάθημα, πολλάκις ἀκήκοας». Η κατάκτησή του είναι μια πορεία ανηφορική, με πολλά εμπόδια. Πρόκειται:
 για την υπέρτατη ιδέα των Ιδεών.
 Είναι η αιτία που οδηγεί στο καλό και το ωραίο(πᾶσι πάντων αὕτη ὀρθῶν τε καὶ καλῶν αἰτία)
 χαρίζει το φώς στον ορατό κόσμο(τεκοῦσα τὸν κύριον τοῦ φωτός ἐν τῷ ὁρατῷ)και οδηγεί στη γνώση της αλήθειας.
 είναι το «εἶναι»και ό,τι το διατηρεί
 είναι η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει(συγκρατεί) την πολλαπλότητα
 ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη(αἰτίαν ἐπιστήμης καὶ ἀληθείας)
 κυρίαρχος του νοητού κόσμου(κυρία ἐν τῷ νοητῷ)
 προϋπόθεση για την ορθή πολιτική συμπεριφορά(δεῖ ταύτην ἰδεῖν τὸν μέλλοντα ἐμφρόνως πράξειν ἢ ἰδίᾳ ἢ δημοσίᾳ)
 Το «αγαθόν» του Πλάτωνα δεν ταυτίζεται με το θεό, γιατί ο θεός είναι ψυχή, ενώ το Αγαθό είναι Ιδέα. Όμως η έννοια Αγαθόν για τον Πλάτωνα είναι σχεδόν το ίδιο με το Θεό των χριστιανών αγίων και φιλοσόφων
Πολιτεία,508e-509a<…Τουτο τοίνυν το την αλήθειαν παρέχον τοις γιγνωσκομένοις και τω γιγνώσκοντι την δύναμιν αποδιδόν την του αγαθου ιδέαν φάθι είναι.αιτίαν δ΄επιστήμης ουσαν και αληθείας,ως γιγνωσκομένης μέν διανοου,ούτω δε καλων αμφοτέρων όντων,γνώσεώς τε και αληθείας,άλλο και κάλλιον έτι τούτων ηγούμενος αυτό ορθως ηγήση.επιστήμην δε και αλήθειαν,ώσπερ εκει φως Τε και όψιν ηλιοειδη μέν νομίζειν ορθόν,ήλιον δ΄ηγεισθαι ουκ ορθως έχει,ούτω και ενταυθα αγαθοειδη μέν νομίζειν ταυτάμφότερα ορθόν,αγαθόν δε ηγεισθαι οπότερον αυτων ουκ ορθόν,αλλ΄έτι μειζόνως τιμητέον την του αγαθου έξιν…Τον ήλιον τοις ορωμένοις ου μόνον οιμαι την του ορασθαι δύναμιν παρέχειν φήσεις,αλλά και την γένεσιν και αύξην και τροφήν,ου γένεσιν αυτόν όντα.Πως γάρ;Και τοις γιγνωσκομένοις τοίνυν μη μόνον το γιγνώσκεσθαι φάναι υπό του αγαθου παρειναι,αλλά και το είναιί Τε καιτην ουσίαν υπ΄εκείνου αυτοις προσδειναι,ουκ ουσίας όντος του αγαθου,αλλ'επέκεινα της ουσίας πρεσβεία και δυνάμει υπερέχοντος.
Μετάφραση
Όπως προκύπτει από το κείμενο τώρα, οι λέξεις που χαρακτηρίζουν το αγαθό και αποκαλύπτουν τη φύση του είναι: «ἀφικέσθαι», «μέγιστον μάθημα», «ἰδεῖν», «ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες», «ἴδωσιν». Προκύπτει ότι:
 το «αγαθόν» είναι η ανώτατη βαθμίδα της γνώσης και η μεγαλύτερη παιδευτική αξία,διότι φωτίζει το φιλόσοφο-πολιτικό στην ορθή διακυβέρνηση, άρα στην ευδαιμονία της κοινωνίας
 το «αγαθόν» είναι προσεγγίσιμο με τις «βέλτιστες φύσεις», τους προικισμένους με τα ξεχωριστά προτερήματα. Η προσέγγιση γίνεται με τη νόηση μέσω της διαλεκτικής
 η προσέγγιση του «αγαθου» είναι κοπιαστική και δύσκολη. Χρειάζεται ανάβαση. Η λέξη τρεις φορές επαναλαμβάνεται για να τονιστεί εμφατικά η δυσκολία. Η προσέγγιση γίνεται πνευματικά και ηθικά.
 Για τη διακυβέρνηση της πολιτείας (ἐπιτροπεῦσαι), το «αγαθόν» είναι η προϋπόθεση. Φωτίζει την πολιτική δράση και εμπνέει το σκοπό, την πρόταξη του συλλογικού συμφέροντος έναντι του ατομικού. Το αγαθόν συνεπάγεται όλες τις αρετές: δικαιοσύνη, ανδρεία, σοφία, σωφροσύνη. Ο πολιτικός θα αγνοήσει τους
κινδύνους και τις θυσίες που απαιτεί η δίκαιη πολιτική συμπεριφορά.
3.Πώς εννοεί ο Πλάτων τον <Φύσει> προικισμένο άνθρωπο;
Η πολιτεία οφείλει:
-να εντοπίσει τις προικισμένες φύσεις
-να αξιοποιήσει όλα τα έμφυτα προσόντα τους με την κατάλληλη παιδεία,
-να τους θέσει στην υπηρεσία της κοινωνίας, να τους καταστήσει δηλαδή φύλακες.
Στην Πολιτεία(487a)ο Πλάτων δίνει τα χαρακτηριστικά της «βελτίστης φύσεως», που θα εξελιχτεί σε φιλόσοφο: «φύσει μνήμων, εὐμαθής, μεγαλοπρεπής, εὔχαρις, φίλος τε καὶ συγγενὴς τῆς ἀληθείας, δικαιοσύνης, ἀνδρείας, σωφροσύνης», δηλαδή προικισμένος από τη φύση με:
-μνήμη και ικανότητα μάθησης
-μεγαλοπρέπεια, να οραματίζεται δηλαδή την αιωνιότητα, να επιδιώκει τα θεία και να μη συμβιβάζεται με την ανελευθερία
-φιλοκαλία
-να είναι συγγενής και φίλος της αλήθειας, της δικαιοσύνης, της ανδρείας, της σωφροσύνης. Έργο λοιπόν των ιδρυτών της πόλης είναι να υποχρεώσουν «τὰς βελτίστας φύσεις» να πραγματοποιήσουν εκείνη την ανάβαση ώστε να αντικρίσουν την ιδέα του αγαθού.
Για τον Πλάτωνα η παιδεία δεν είναι κάτι που εισάγεται στην ψυχή του ανθρώπου έξωθεν, όπως πίστευαν οι σοφιστές, η οποία είναι κατά έναν τρόπο «tabula rasa», αλλά στην ψυχή του ανθρώπου υπάρχει ως δύναμη λιγότερη ή περισσότερη γνώση, που με την κατάλληλη παιδεία μπορεί να μετατραπεί σε ενέργεια. ΄Αρα, μπορούμε να στρέψουμε την παιδευτική δύναμη που ο καθένας κλείνει μέσα του «ταύτην τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ» από το σκοτάδι στο φως, ώστε να μπορέσει τελικά να αντικρίσει «τοῦ ὄντος τὸ φανότατον», που είναι το Αγαθό. Σε αυτή τη θέση του Πλάτωνα υποκρύπτεται η θεωρία που έχει αναπτύξει στο Μένωνα και το Φαίδωνα ότι η γνώση είναι ανάμνηση, δηλαδή επενεργοποίηση στη συνείδησή μας και επανενεργοποίηση των πρωταρχικών γνωστικών αρχών που λανθάνουν μέσα μας. Οι γνώσεις αυτές ως όνειρο υπάρχουν δυνάμει μέσα μας. Όταν με την ανάμνηση τις ενεργοποιούμε, τις φωτίζουμε και τις ανακαλύπτουμε σε πρώτο στάδιο σαν γνώμες (δόξαι) και σε δεύτερο με τη βοήθεια της διαλεκτικής επιστήμης (επιστήμη).
Πολ.518 cd:… ὁ δέ γε νῦν λόγος, ἦν δ᾽ ἐγώ, σημαίνει ταύτην τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τὸ ὄργανον ᾧ καταμανθάνει ἕκαστος, οἷον εἰ ὄμμα μὴ δυνατὸν ἦν ἄλλως ἢ σὺν ὅλῳ τῷ σώματι στρέφειν πρὸς τὸ φανὸν ἐκ τοῦ σκοτώδους, οὕτω σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ ἐκ τοῦ γιγνομένου περιακτέον εἶναι, ἕως ἂν εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὄντος τὸ φανότατον δυνατὴ γένηται ἀνασχέσθαι θεωμένη: τοῦτο δ᾽ εἶναί φαμεν τἀγαθόν. ἦ γάρ;
Μετάφραση
΄Οσοι, λοιπόν, που από τη γέννησή τους, χωρίς την παρέμβαση κάποιου εξωτερικού παράγοντα, φέρουν μέσα τους τη δωρεά, που τους διαφοροποιεί από τους άλλους, αντιπροσωπεύουν «τὰς βελτίστας φύσεις». Κι έτσι συγκεντρώνουν τις προτιμήσεις των οικιστών της πόλης.
Από την άλλη, οι βέλτιστες φύσεις, οι προικισμένοι με πολλά χαρίσματα άνθρωποι, αν τύχουν κακής ανατροφής, γίνονται και υπερβολικά κακοί, ενώ οι αρρωστιάρικες φύσεις, οι μη προικισμένες, δεν μπορούν να γίνουν αιτία ούτε μεγάλων αγαθών ούτε μεγάλων κακών(491e).Αναγκαία είναι η «προσήκουσα μάθησις» για να αναδειχτούν τα πλούσια φυσικά χαρίσματα. Ο Δημόκριτος είπε ανάλογη άποψη για τη δύναμη της παιδείας: «ἡ φύσις καὶ ἡ διδαχὴ παραπλήσιόν ἐστι. Καὶ γὰρ ἡ διδαχὴ μεταρυσμοῖ (μεταμορφώνει) τὸν ἄνθρωπον, μεταρυσμοῦσα δὲ φυσιοποιεῖ(του δίνει νέα φύση)
Οι παμπόνηρες ψυχές το κακό επιδιώκουν, που λόγω της οξύνοιάς τους, το διαπράττουν πολύ πιο αποτελεσματικά. Αυτές δεν απορρίπτονται, αλλά χρειάζονται δραστικά μέτρα για να αλλάξουν στάση, ένα είδος χειρουργικής επέμβασης που θα γίνει από την παιδική ηλικία. Θα κοπούν οι όγκοι που έχουν από τη γέννησή τους και σαν μολύβδινες σφαίρες τις στρέφουν στα χαμηλά, με λαιμαργίες, πολυφαγίες και ηδονές. Τότε θα μπορέσουν και αυτές οι ψυχές να θεαθούν με την ίδια οξύτητα το Αγαθό, με την οποία τώρα αντιλαμβάνονται όσα στα οποία και τρέπονται.
΄Ετσι, για να επιτύχει η παιδεία το ρόλο της πρέπει να αποβάλλει τις γήινες επιθυμίες της ψυχής. Το έργο αποκάθαρσης και καθοδήγησης το αναλαμβάνουν οι φιλόσοφοι που υψώθηκαν και είδαν το Αγαθό. Γι αυτό και δεν επιτρέπεται να μένουν στη μακαριότητά τους, αλλά είναι
αναγκασμένοι να κατεβούν στο σπήλαιο, να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους και αν γίνουν άρχοντες της πολιτείας, ώστε να την καταστήσουν άριστη.
4.Ο Σωκράτης επεξηγεί λέγοντας ότι το σπήλαιο είναι ο κόσμος, το φέγγος της φωτιάς ο ήλιος και οι δεσμώτες εμείς οι άνθρωποι. Η ανάβαση του απελευθερωμένου δεσμώτη προς τη φωτισμένη από τον ήλιο περιοχή είναι η πορεία προς το νοητό κόσμο και προς το αγαθό. Το σκοτείνιασμα της όψης και η αποδοχή που του γίνεται όταν επιστρέφει στο σπήλαιο είναι η αμηχανία και οι κίνδυνοι του φωτισμένου ανθρώπου, όταν οφείλει να διαταράξει τις αντιλήψεις που έχουν για τη φαινομενική τους πραγματικότητα. Άρα, εδώ εμφανώς συσχετίζεται η ελευθερία του ανθρώπου με την έξοδό του από το σκοτάδι, ελευθερία σε σχέση με τα δεσμά και την κατανόηση του όντος. Και μάλιστα η απελευθέρωση γίνεται με τη βία, ώστε να σπάσουν τα δεσμά της συνήθειας, που δύσκολα κατ΄ αυτόν σπάζουν με την πειθώ. Ο απελευθερωμένος δεν πρέπει να ξεχάσει τους συνδεσμώτες του. Χρέος του είναι να γίνει ελευθερωτής τους. Μια πράξη εξαιρετικά επικίνδυνη. Τη γνώριζε άλλωστε ο Πλάτων (βλ. ταξίδια του στη Σικελία, θάνατο Σωκράτη).
5. Η ακαταλληλότητα του Φιλόσοφου αναχωρητή και η απροθυμία των φιλοσόφων να επιστρέψουν στο σπήλαιο.
Κατηγορηματική είναι η αντίθεση του Σωκράτη στην απροθυμία των φιλοσόφων να επιστρέψουν στο σπήλαιο, δηλαδή στη σκληρή κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Μαγεμένοι και θαμπωμένοι από το μεγαλείο του Αγαθού δε θέλουν να επιστρέψουν στο σκοτάδι, στο άχθος, τον πόνο, τη θυσία. Η άρνησή τους όμως σημαίνει αδιαφορία προς τους δεσμώτες του σπηλαίου, απροθυμία να απαλλάξουν τους τυφλούς από την πλάνη και το σκοτάδι τους. Ηθικά αναγκαία είναι η επιστροφή στο σπήλαιο που τους υποχρεώνει να περάσουν από την ευτυχία του θεωρητικού βίου στον ενεργητικό βίο της πολιτικής ζωής.
Όσο ακατάλληλοι είναι στη διακυβέρνηση οι ακατάλληλοι και αμαθείς, άλλο τόσο είναι και αυτοί οι φιλόσοφοι που αποστρέφονται τις πρακτικές δραστηριότητες και νομίζουν ότι ζωντανοί μένουν ήδη στα νησιά των Μακάρων. Είμαστε στην Υπερβολή και ΄Ελλειψη του Αριστοτέλη: οι μεν απαίδευτοι και ανίκανοι ρύθμισης της κοινωκοπολιτικής ζωής, οι δε ορώμενοι την παιδεία ως αυτοσκοπό είναι διαμετρικά αντίθετες ακρότητες. Έτσι:
=οι ακατάλληλοι=μὴτε τοὺς ἀπαιδεύτους…ἐπιτροπεῦσαι
Αιτιολογία: ὅτι σκοπὸν…δημοσίᾳ.
=μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ…ἐπιτροπεῦσαι
Αιτιολογία: ὅτι ἑκόντες εἶναι…ἀπῳκίσθαι.
Πιο αναλυτικά:
Α).Οι απαίδευτοι
 Είναι «άπειροι της αληθείας». Δε γνωρίζουν την αλήθεια, δηλαδή τους νόμους που διέπουν τις ανθρώπινες κοινωνίες, την πολύπλοκη πραγματικότητα, δεν είναι σε θέση να αποκτήσουν τον «κτητό»νου, δεν μπορούν ανάμεσα στα πολλά καλά να ξεχωρίσουν το πραγματικό καλό, το «αυτό καλόν». Άρα δεν είναι κάτοχοι της σοφίας.
 Δεν έχουν στη ζωή τους ένα σκοπό.Δεν έχουν σαφή προσανατολισμό, ενσυνείδητη επιδίωξη. Ο σκοπός αυτός είναι η δικαιοσύνη, η εξυπηρέτηση του συλλογικού συμφέροντος, ο παραμερισμός του ατομικού συμφέροντος.
Β).οι «εν παιδεία εώμενοι διατρίβειν διά τέλους»
 Είναι οι διανοούμενοι, οι άνθρωποι της θεωρίας που ζουν απομονωμένοι από το κοινωνικό σύνολο, παραδομένοι στις θεωρητικές τους αναζητήσεις, γοητευμένοι από την ομορφιά της νόησης
 Στο Θεαίτητο δίνει χαρακτηριστικά αυτή την εικόνα(173d):
Μετάφραση
 Και η υπόλοιπη κοινωνία ευθύνεται για τη μη χρήση των φιλοσόφων(Πολιτεία489c):
Μετάφραση
 Οι φιλόσοφοι δειλιάζουν μπροστά στις ευθύνες του έργου της διακυβέρνησης, μπροστά στις δυσκολίες. Αρκούνται να σώσουν την ψυχή τους, καθαροί από αδικίες και ανόσια έργα(496e):
Μετάφραση
Αντίθετα, οι αληθινοί φιλόσοφοι που κατέχουν τις βασικές αρετές της σοφίας, δικαιοσύνης, σωφροσύνης, ανδρείας, που θεώνται το Αγαθό και θέλουν να κατεβούν στο σπήλαιο για να φωτίσουν τους αμαθείς με κίνδυνο της ζωής τους, που είναι ενεργητικοί πνευματικοί άνθρωποι με πείρα ζωής, θεωρητικό υπόβαθρο και διοικητικές ικανότητες είναι οι πλέον κατάλληλοι για την κοινωνία και είναι αυτοί που συνδυάζουν δυο βίους χωρισμένους τότε: τη vita contemplativa με τη vita activa. Η πράξη καταξιώνει τη θεωρία. Η πολιτική πρέπει να βασίζεται στην ηθική.
*Η απροθυμία των φιλοσόφων οφείλεται σε τρεις κατά βάση λόγους:
1. στην υπεροψία και
2. στην έλλειψη αλληλεγγύης για τους συμπολίτες τους,
3. στο σεβασμό και προσήλωση στο πνευματικό τους έργο, για το οποίο μόνο αισθάνονται αρμόδιοι και θεωρούν ανώτερο χρέος τους την επιτέλεσή του
7. α). Η παιδεία στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου: η απροθυμία των φιλοσόφων να επανενταχτούν στην πολιτική κοινότητα και να εμπλακούν στο στίβο της πολιτικής δεν είναι απόρροια απλά εγωιστικής τους άρνησης να εγκαταλείψουν τη μακαριότητά τους Όπως ο απελευθερωμένος δεσμώτης έχει προβλήματα προσαρμογής, όταν υποχρεώνεται να ξαναγυρίσει στο σπήλαιο και να συνηθίσει τα μάτια του στο σκοτάδι, ενώ οι παλιοί του σύντροφοι δείχνονται δύσπιστοι και εχθρικοί (Πολιτεία 516 e-517 a), έτσι και ο φιλόσοφος σκοντάφτει στη σκληρή πραγματικότητα των δικαστηρίων και του δικαίου των σκιών και ομοιωμάτων με αντίπαλους ανθρώπους που αγνοούν τη δικαιοσύνη(517 d-e). Το δικαιολογεί αυτό ο Πλάτων, όμως είναι κατηγορηματικός στο ρόλο των φιλοσόφων: η παιδεία δεν επιτρέπεται να γίνει καταφύγιο κάποιων προικισμένων αναχωρητών, που εγωιστικά φροντίζουν την ψυχική της ευχαρίστηση και τη θεωρούν ,την παιδεία, αυτοσκοπό…
β). Η σημασία της παιδείας στην πολιτική: Η παιδεία που έχει στο νου του εδώ ο Πλάτωνας είναι η «άληθης παιδεία», η «άκριβεστάτη», η ανώτατη, που έχει ως αποκορύφωμά της τη θέαση της Ιδέας του Αγαθού και συντελείται με τη φιλοσοφία (διαλεκτική). Αυτή η παιδεία αφορά «τας βελτίστας φύσεις», τα προικισμένα από τη φύση άτομα, που επιλέγονται για το πιο υπεύθυνο και πιο σημαντικό έργο, της διακυβέρνησης της Πολιτείας. Η παιδεία των φιλοσόφων-βασιλέων συντελεί ώστε οι εκπαιδευόμενοι να αποκτήσουν όλες τις αρετές:
 γίνονται έμπειροι αληθείας και όχι «απειροι άληθείας», όπως οι «άπαίδευτοι». Γνωρίζουν δηλαδή σε βάθος τα προβλήματα της κοινωνίας, κατανοούν την πολυπλοκότητα των κοινωνικών προβλημάτων και επιλέγουν τις ορθές κάθε φορά λύσεις. Έτσι, αποκτούν την αρετή της σοφίας.
 Θέτουν ένα μεγάλο στόχο στη ζωή τους, που τον υπηρετούν σταθερά και με βάση αυτόν ρυθμίζουν όλες τους τις ενέργειες. Ο σκοπός αυτός είναι η επικράτηση της δικαιοσύνης μέσα στην κοινωνία και η πρόταξη του κoινωνικoύ συμφέροντος έναντι του ατομικού. Έτσι, οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν και την αρετή της δικαιοσύνης μέσα στην Ψυχή τους.
 Εμφορούνται από ιεραποστολικό πνεύμα, νιώθουν το χρέος να
προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο κοινωνικό σύνολο. Θα ξεπεράσουν τον ατομισμό τους, θα χαλυβδωθούν με θάρρος και γενναιότητα, ώστε να αντιμετωπίσουν τις αδικίες και τα άνομα συμφέροντα, την πλάνη και τις ιδεοληψίες του πλήθους, Θα ζυμωθούν με τα προβλήματα του λαού και θα μοιραστούν μαζί του την ίσια μοίρα. Έτσι θα αποκτήσουν και την αρετή της ανδρείας. Η παιδεία λοιπόν θα θωρακίσει τους μέλλοντες πολιτικούς με γvώσεις και ήθος. Η παιδεία μπαίνει στην υπηρεσία της κοινωνίας. Τελικός στόχος της είναι η πολιτική πράξη
8. Σύγκριση του Αγαθού του Πλάτωνα και της Aρετής του Σιμωνίδηη του Κείου:
Κείμενο
Μετάφραση Θρασ.Σταύρου
Ένας λόγος λέει:
Σε βράχια η Αρετή δυσκολοπάτητα
φωλιάζει·
κι έναν τόπο θείο και πάναγνο αφε-
ντεύει.
Δεν μπορούν του καθενός θνητού τα
μάτια να τη δουΥ·
Την αντικρίζει μόνο εκείνος που από μέσα του ο ιδρώτας, σπαραγμός
της καρδιάς του, θ' αναβρύσει,
μόνο εκείνος που ως τ' ακρόκορφο
θα φτάσει της αντρείας.
Οι έννοιες Αγαθό του Πλάτωνα και Αρετή του Σιμωνίδη είναι σχεδόν ταυτόσημες:
 Και στους δύο δημιουργούς οι έννοιες είναι θεοποιημένες. Για το Σιμωνίδη είναι «αγνή θεά», ενώ για τον Πλάτωνα είναι «κυρία έν τω νοητω τόπω», «αίτια πάντων όρθων τε και καλων», «τεκουσα φως και
τον ηλιον», δηλαδή έχει θεϊκές ιδιότητες.
 Η προσέγγισή τους είναι κοπιαστική. Είναι κατόρθωμα ηθικό για το Σιμωνίδη, διανοητικό και ηθικό για τον Πλάτωνα «βράχια δυσκολοπάτητα... μόνο εκείνος που από μέσα του ο ιδρώτας... θ' αναβρύσει... ακρόκορφο» [Σιμωνί-δης], «δια τραχείας της αναβάσεως και ανάντους» [515e], «αναβηναι έκείνην την ανάβασιν», «αναβάντες» [Πλάτων].
 Βρίσκονται σε τόπο νοερό, θείκό, πέρα από τον ορατό «<άγνον χωρον» [Σιμωνίδης] , «έν τόπω νoητω» [Πλάτων]).
 Η προσέγγισή τους είναι μόνο νοερή-οπτική «δεν μπορούν του καθενός θνητού τα μάτια να τη δουν» [Σιμωνίδης], «μόλις όράσθαι ή τού αγαθου ιδέα», «ιδείν» [Πλάτων].
 Μπορούν να τις προσεγγίσουν ελάχιστοι «μόνο εκείνος που ως τ' ακρόκορφο θα φτάσει της ανδρείας» [Σιμωνίδης], «αι βέλτισται φύσεις» [Πλάτων].
 Για το Σιμωνίοη η προσέγγιση της Αρετής είναι κατόρθωμα ηθικό «ανδρεία». Για τον Πλάτωνα είναι κατόρθωμα ηθικό και πνευματικό, καθώς απαιτούνται όλες οι αρετές, η δικαιοσύνη, η σοφία, η ανδρεία, η σωφροσύνη, τις οποίες διαθέτουν οι βέλτιστες φύσεις-οι φιλόσοφοι.
 ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
Παρομοίωση: «ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι» (= σαν να ζουν στα νησιά των μακαρίων) Πολυσύνδετα σχήματα: «μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους … μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ …» «τάς τε βελτίστας φύσεις … ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι …» «μὴ ἐθέλειν … μηδὲ μετέχειν …» -> διπλή άρνηση, δηλωτική της απροθυμίας των ορθά πεπαιδευμένων να ασχοληθούν με τα κοινά «εἴτε φαυλότεραι … εἴτε σπουδαιότεραι» Παρατακτική σύνδεση: Παρατηρείται ευρεία χρήση παρατακτικών συνδέσμων : καὶ, μήτε … μήτε, μὲν … δέ, τε … καί, εἴτε … εἴτε. Αντιθέσεις «τοὺς ἀπαιδεύτους» ≠ «τοὺς ἐν παιδείᾳ», «ἃ πράττωσιν» ≠ «οὐ πράξουσιν», «ἑκόντες» ≠ «ἀναγκάσαι»,«ἔτι ἀπῳκίσθαι» ≠ «μὴ ἐπιτρέπειν»,
Οι παραπάνω αντιθέσεις υποδηλώνουν τη διαφορά: 1. όσων δεν έχουν παιδεία και όσων έχουν λάβει παιδεία, 2. την ενασχόληση με τα κοινά των πρώτων και την απροθυμία των δεύτερων 3. την πολιτική πραγματικότητα της εποχής του Πλάτωνα με την ιδεατή πολιτεία.
Ερώτηση 1: Να δώσετε τον ορισμό του αγαθού, κατά τον Πλάτωνα.
Απάντηση: Με τον όρο «μέγιστον μάθημα» ο Πλάτων εννοεί τη θέαση της Ιδέας του αγαθού, την ύψιστη γνώση, που τελικά συμπίπτει με το αγαθό, καθώς ο Πλάτωνας υποστηρίζει μια νοησιαρχική ηθική, δηλαδή η γνώση της αλήθειας δεν μπορεί παρά να οδηγεί κατά αναγκαιότητα σε ηθική πράξη, στην πραγμάτωση του αγαθού. Σύμφωνα με το σχόλιο του σχολικού εγχειριδίου, ο Πλάτωνας δεν δίνει μια σαφή ερμηνεία για τον όρο «αγαθό», που είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα, παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς. «Ἀγαθὸν» πάντως είναι: α. το «εἶναι» και ό,τι διατηρεί το «εἶναι», β. η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα, γ. ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη. Η έκφραση «αὐτὸ τὸ ἀγαθὸν» φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και την πηγή του όντος και της γνώσης. Πάντως, ήδη στην αρχαιότητα το «Πλάτωνος ἀγαθὸν» ήταν παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό.
Ερώτηση 2: Ποιους χαρακτηρισμούς δίνει ο Πλάτωνας στο αγαθό; Να δώσετε και παραπομπές από το κείμενό σας.
Απάντηση: Στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου ο Πλάτωνας, διά στόματος Σωκράτη, θα χαρακτηρίσει το αγαθό ως εξής: α. το αγαθό είναι η μεγαλύτερη αξία («μέγιστον μάθημα»), αφού
αυτό πρέπει να κατακτήσουν όλοι οι άνθρωποι και κυρίως όσοι πρόκειται να αναλάβουν τη διοίκηση της πολιτείας, β. το αγαθό μπορεί να προσεγγιστεί και να το θεαθεί ο άνθρωπος, όχι βέβαια με τις αισθήσεις αλλά με την καθαρή νόηση («ἀφικέσθαι», «ἰδεῖν», «ἴδωσι»), γ. η κατάκτησή του είναι δύσκολη και απαιτεί κόπο, επίπονη προσπάθεια και αγώνα («ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»). Πρόκειται για μια ανοδική πορεία που οδηγεί στην ολοένα υψηλότερη γνώση και διάπλαση ήθους. Πολύ συχνά στον Πλάτωνα λέξεις που σημαίνουν το άνω και την ανάβαση χρησιμοποιούνται μεταφορικώς για την παιδεία και τα αγαθά που προσφέρει.  Α. «Τί δέ;… Ἀληθῆ, ἔφη.» Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΑΣΚΗΘΕΙ ΟΥΤΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΜΟΡΦΩΤΟΥΣ ΟΥΤΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΡΑΣΤΕΣ ΤΗΣ ΜΟΡΦΩΣΗΣ ΠΟΥ ΑΠΕΧΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
1. Τί δέ;
Σε προηγούμενες ενότητες ο Σωκράτης είχε αναφερθεί στη βλαβερή επίδραση των καταχρήσεων και των υλικών απολαύσεων, οι οποίες δεν επιτρέπουν στην ψυχή να λειτουργήσει με τον νου, αλλά την καθηλώνουν στις επιθυμίες, τα πάθη και τις αισθήσεις. Είχε μάλιστα τονίσει ότι, αν βρισκόταν κάποιος να συνετίσει τους ανθρώπους από την παιδική τους κιόλας ηλικία, αυτοί θα απελευθερώνονταν από τα πάθη τους και θα στρέφονταν στην αληθινή ουσία των πραγμάτων. Έτσι, η συζήτηση αυτή δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για να περάσει ομαλά στο χρέος των απελευθερωμένων ανθρώπων, δηλαδή των φιλοσόφων. Οφείλουν, λοιπόν, κι αυτοί αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση της πολιτείας να καθοδηγήσουν τους απλούς ανθρώπους, να τους βγάλουν από την άγνοια, να τους
ελευθερώσουν από τα πάθη και τις αδυναμίες που τους κρατούν μακριά από το αγαθό.
2. Ο Σωκράτης διακρίνει δύο κατηγορίες ανθρώπων, ακατάλληλων να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της πολιτείας, τους απαίδευτους και τους πεπαιδευμένους. Ειδικότερα: α. Οι απαίδευτοι («ἀπαιδεύτους»), οι τυχαίοι και αφιλοσόφητοι πολιτικοί δεν μπορούν να κυβερνήσουν σωστά μια πολιτεία, διότι τους λείπει η παιδεία («ἀληθείας ἀπείρους»), δεν έχουν γνώσεις ούτε έχουν κατακτήσει την αρετή, μέσα απαραίτητα για να φτάσουν στη θέαση του αγαθού. Επιπλέον, δεν έχουν έναν συγκεκριμένο στόχο στη ζωή τους, έναν ανώτερο στόχο, που να κατευθύνει όλες τους τις ενέργειες («τοὺς μὲν ὅτι … καὶ δημοσίᾳ») παρά μόνο το προσωπικό τους συμφέρον. Αντιθέτως ο εἷς σκοπὸς που έχουν οι φύλακες της πολιτείας είναι να υπηρετήσουν πιστά και ανιδιοτελώς την πόλη όλη. (η απόλυτη αφοσίωση στην υπηρέτηση της πολιτείας ήταν χαρακτηριστικό που όφειλαν να διαθέτουν οι φιλόσοφοι-άρχοντες στο πλαίσιο της ιδανικής πολιτείας, που περιγράφει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία, αφού δεν είχαν οικογένεια ούτε περιουσία, για να είναι ανεπηρέαστοι και πλήρως αφοσιωμένοι στο κοπιώδες λειτούργημά τους). Αντίθετα, οι στόχοι και τα κίνητρα των απαίδευτων είναι ταπεινά: παρασύρονται από υλικά αγαθά και αξιώματα, προσπαθούν να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα και έχουν τάσεις αυτοπροβολής. Είναι ιδιοτελείς, αλαζόνες και ασυνεπείς απέναντι στις ευθύνες άσκησης της εξουσίας, ανάξιοι και ανίκανοι να διαχειριστούν τις υποθέσεις της πόλης για το κοινό καλό, ώστε να διασφαλίσουν την ευημερία όλων. Στην κατηγορία αυτή εντάσσει ο Πλάτωνας και τους πολιτικούς ηγέτες της εποχής
του, χωρίς να κάνει εξαίρεση ούτε για τον Περικλή και τον Θεμιστοκλή. Κατά τη γνώμη του, είναι κι αυτοί υπεύθυνοι για την καταστροφή της Αθήνας, γιατί φρόντισαν περισσότερο για την υλική (οικονομική-στρατιωτική) ανάπτυξη της πόλης και λιγότερο για τη δικαιοσύνη και την πνευματική ζωή των πολιτών.
3. β. Οι πεπαιδευμένοι («τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους»). Αυτοί δεν κρίνονται ικανοί να διοικήσουν σωστά μια πολιτεία, όχι γιατί δεν διαθέτουν τα τυπικά προσόντα – άλλωστε γνωρίζουν την αλήθεια, έχουν κατακτήσει την αρετή και έχουν φτάσει στη θέαση του αγαθού – αλλά γιατί προτιμούν να ζουν αφοσιωμένοι στις πνευματικές τους ενασχολήσεις και να απέχουν από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής και την ενεργό πολιτική. Η πολιτική δραστηριότητα, η ενασχόληση με τα κοινά και η διαχείριση των προβλημάτων της πόλης δεν τους αφορά. Επίσης δείχνουν αδιαφορία για την εξουσία, τις τιμές, τον σεβασμό και την αγάπη των συμπολιτών τους. Η επιθυμία τους να συνεχίσουν να ζουν στον δικό τους κόσμο των πνευματικών ενασχολήσεων παρουσιάζεται στο κείμενο με την παρομοίωση των νησιών των μακαρίων: οι πεπαιδευμένοι-φιλόσοφοι πιστεύουν ότι ζουν στα νησιά των μακαρίων, ενώ είναι ακόμα ζωντανοί («τοὺς δὲ … ἀπῳκίσθαι»). Η πεποίθησή τους αυτή υποδηλώνει και την πιθανή αλαζονεία τους. Από την άλλη, η απροθυμία τους να συμμετέχουν στην ενεργό πολιτική ζωή εκφράζεται με μια διπλή άρνηση: «μὴ ἐθέλειν … μηδὲ μετέχειν».
 «ἐν μακάρων νήσοις»
Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες τα νησιά των μακαρίων βρίσκονταν πέρα από τις στήλες του Ηρακλή, στη Δύση (πέρα από το σημερινό Γιβραλτάρ), στο ρεύμα του Ωκεανού. Εκεί κατοικούσαν μετά τον θάνατό τους οι ήρωες, οι άνθρωποι της πρώτης γενιάς του ανθρώπινου γένους (της χρυσής εποχής) και οι ευσεβείς, μέσα σε απόλυτη ευτυχία και γαλήνη. Τα νησιά αυτά προσομοιάζουν στον Παράδεισο της χριστιανικής θρησκείας. Οι πεπαιδευμένοι, όμως, πιστεύουν ότι κατοικούν εκεί, ενώ είναι ακόμα ζωντανοί.
 «ἐν παιδείᾳ»
Αρχική σημασία της λέξης είναι αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί, η ανατροφή, η διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Από τον 5ο, όμως, αιώνα και εξής ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια (σωματική και πνευματική), που αποτελεί προνόμιο μόνο του ανθρώπου (γι’ αυτό άλλωστε και στα λατινικά αποδίδεται με τον όρο humanitas). Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτωνα η μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και γυμναστική. Παίδευση είναι η πορεία προς την παιδεία (Πλατ. Όροι 410: παίδευσις παιδείας παράδοσις). Συγκεκριμένα, για τον Πλάτωνα παιδεία είναι η στροφή της ψυχής προς την ιδέα του αγαθού, η δύσκολη πορεία από την άγνοια στη γνώση. Σε άλλο σημείο της Πολιτείας ο Πλάτωνας αναφέρει ότι η παιδεία παρέχεται για το σώμα με τη γυμναστική και για την ψυχή με τη μουσική.
Συμπέρασμα: Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η παιδεία έχει τεράστια σημασία για τον φιλόσοφο και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να λειτουργήσει σωστά η πολιτεία.
Ένας πεπαιδευμένος πολιτικός ηγέτης μπορεί να καθοδηγήσει σωστά τους πολίτες και να συμβάλει στην απονομή της δικαιοσύνης και την κατάκτηση της ευτυχίας. Ένας πεπαιδευμένος πολίτης, από την άλλη, μπορεί με τη σωστή καθοδήγηση να μάθει να τηρεί τους νόμους, να συμβιώνει αρμονικά με τους συμπολίτες του, να δείχνει σεβασμό στο πρόσωπό τους και να συνεργάζεται εποικοδομητικά. Συγκεφαλαιώνοντας, παρατηρούμε ότι ο Σωκράτης με τη συλλογιστική της «εις άτοπον απαγωγής» απορρίπτει τους απαίδευτους και τους πεπαιδευμένους ως ακατάλληλους φορείς εξουσίας, γιατί η κάθε μία κατηγορία ανθρώπων δεν διαθέτει αυτό που διαθέτει η άλλη: σκοπό που να συνδέεται με την παιδεία η μία, πρακτικό προσανατολισμό της παιδείας η άλλη. Με τον τρόπο αυτό μας προετοιμάζει για το ιδανικό ζεύγος γνωρισμάτων που είναι ανάγκη να χαρακτηρίζει τον φιλόσοφο – άρχοντα: τη γνώση και την πράξη. Το ζεύγος «γνώσης και πράξης» σε διαλεκτική σχέση φωτίζει την πολιτική αντίληψη του Πλάτωνα. Η γνώση καταξιώνεται στο βαθμό που προσανατολίζεται σε χρήσιμη πράξη, ιδιωτική και δημόσια· αλλά και η πράξη αξιολογείται χρήσιμη, όταν κατευθύνεται από γνώση και αποσαφηνισμένο σκοπό.  Β. «Ἡμέτερον δὴ ἔργον… εἴτε σπουδαιότεραι.» ΟΙ ΘΕΑΣΑΜΕΝΟΙ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΕΧΟΥΝ ΧΡΕΟΣ ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΑΛΥΣΟΔΕΜΕΝΟΥΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
1. «Ἡμέτερον δὴ ἔργον… ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.»
Έργο των ιδρυτών της πολιτείας («τῶν οἰκιστῶν») είναι να ενδιαφερθούν για την εδραίωση της ιδανικής πολιτείας, δηλαδή
να οδηγήσουν τα ξεχωριστά πνεύματα («τὰς βελτίστας φύσεις»), τους φιλοσόφους, στην αρετή και στη θέαση του αγαθού («μέγιστον μάθημα») και να μην τους αφήνουν να αδρανούν μένοντας μακριά από την πολιτική ζωή («μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται»).
 «τῶν οἰκιστῶν»
Με τη λέξη αυτή ο Σωκράτης εννοεί τον εαυτό του και τους συνομιλητές του, μαζί με τους οποίους οραματίζεται την ιδανική πολιτεία και προσπαθεί να την κάνει πράξη.
 «τὰς βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι»
Με τον όρο «φύσις» αρχικά εννοείται αυτό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να κατασκευάσει ο ίδιος, αλλά το βρίσκει να προϋπάρχει. Μπορεί βέβαια με την τέχνη να το συμπληρώσει, αλλά δεν είναι σε θέση να το αλλάξει ουσιωδώς. Φύσις επομένως σε σχέση με τον άνθρωπο είναι τα χαρίσματα και τα ελαττώματα που έχει ως κτήμα του. Για τον Πλάτωνα η φύση παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του άριστου βίου.
Συγκεκριμένα, με τον όρο «βελτίστας φύσεις» ο Πλάτων εννοεί τους ανθρώπους με φυσικά χαρίσματα, όπως υψηλή ευφυΐα, οξύτητα πνεύματος, ψυχικές δυνάμεις κ.ά. Ο Πλάτων πιστεύει ότι δεν διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι από τη φύση τις ίδιες πνευματικές ικανότητες και ψυχικές δυνάμεις και συνεπώς τα αποτελέσματα της παιδείας θα είναι ανάλογα των φυσικών προδιαθέσεων του ανθρώπου (όπως για παράδειγμα αυτοί που ανήκουν στην τάξη των δημιουργών, ο συνδυασμός φύσης και παιδείας τους κατέταξε στην τάξη αυτή)). Συνεπώς, δεν μπορούν
να δουν όλοι οι άνθρωποι το αγαθό. Επιπλέον η πορεία των βελτίστων φύσεων προς τη θέαση της Ιδέας του αγαθού επιβάλλεται ως εξαναγκασμός (ἀναγκάσαι) στην ιδανική πολιτεία, συνιστά δηλαδή απόλυτη αναγκαιότητα, αναγκαία συνθήκη του ιδεώδους πολιτεύματος.
 «μέγιστον μάθημα»: ο ορισμός του αγαθού
Με τον όρο «μέγιστον μάθημα» ο Πλάτων εννοεί τη θέαση της Ιδέας του αγαθού, την ύψιστη γνώση, που τελικά συμπίπτει με το αγαθό, καθώς ο Πλάτωνας υποστηρίζει μια νοησιαρχική ηθική, δηλαδή η γνώση της αλήθειας δεν μπορεί παρά να οδηγεί κατά αναγκαιότητα σε ηθική πράξη, στην πραγμάτωση του αγαθού. Σύμφωνα με το σχόλιο του σχολικού εγχειριδίου, ο Πλάτωνας δεν δίνει μια σαφή ερμηνεία για τον τον όρο «αγαθό», που είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα, παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς. «Ἀγαθὸν» πάντως είναι: α) το «εἶναι» και ό,τι διατηρεί το «εἶναι», β) η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα, γ) ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη. Η έκφραση «αὐτὸ τὸ ἀγαθὸν» φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και την πηγή του όντος και της γνώσης. Πάντως, ήδη στην αρχαιότητα το «Πλάτωνος ἀγαθὸν» ήταν παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό.
 Οι χαρακτηρισμοί του αγαθού
Στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου ο Πλάτωνας, διά στόματος Σωκράτη, θα χαρακτηρίσει το αγαθό ως εξής: α) το αγαθό είναι η μεγαλύτερη αξία («μέγιστον μάθημα»), αφού αυτό πρέπει να κατακτήσουν όλοι οι άνθρωποι και κυρίως όσοι πρόκειται να αναλάβουν τη διοίκηση της πολιτείας, β) το αγαθό μπορεί να προσεγγιστεί και να το θεαθεί ο
άνθρωπος, όχι βέβαια με τις αισθήσεις, αλλά με την καθαρή νόηση («ἀφικέσθαι», «ἰδεῖν», «ἴδωσι»), γ) η κατάκτησή του είναι δύσκολη και απαιτεί κόπο, επίπονη προσπάθεια και αγώνα («ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»). Πρόκειται για μια ανοδική πορεία, που οδηγεί στην ολοένα υψηλότερη γνώση και διάπλαση ήθους. Πολύ συχνά στον Πλάτωνα λέξεις που σημαίνουν το άνω και την ανάβαση χρησιμοποιούνται μεταφορικώς για την παιδεία και τα αγαθά που προσφέρει.
 μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Ο Πλάτωνας συγχέει σκοπίμως τα όρια ανάμεσα στο θεωρητικό του οικοδόμημα, δηλαδή την ιδεώδη πολιτεία του και στη σύγχρονή του πολιτική πραγματικότητα. Με τη φράση «μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται» ο φιλόσοφος επικαιροποιεί τον προβληματισμό του καταγγέλλοντας έμμεσα την απροθυμία των πνευματικών ανθρώπων της εποχής του να αναλάβουν την πολιτική ευθύνη της διακυβέρνησης της πόλης. Έτσι στην ιδεώδη πολιτεία οι φιλόσοφοι δεν δικαιούνται να ζουν κατά τον τρόπο που παρατηρεί ο Σωκράτης ότι ζουν στην εποχή του, δηλαδή σαν να βρίσκονται ήδη στα «νησιά των μακάρων», κλεισμένοι στον γυάλινο και ασφαλή πύργο της γνώσης, ασχολούμενοι απερίσπαστοι με φιλοσοφικές αναζητήσεις και διανοητικές ασκήσεις. Και όλα αυτά με την ιδέα ότι η ενασχόληση με τον απλό λαό και τα καθημερινά προβλήματα της δημόσιας ζωής αποτελεί ντροπή, προσβολή και ηθική μείωση για τον άνθρωπο του πνεύματος. Αντίθετα, ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος του πνεύματος οφείλει να επιστρέψει στην «σπηλιά», να ασχοληθεί με τα προβλήματα των απαίδευτων, να διαγνώσει τις ανάγκες τους, να τους διαφωτίσει και να τους δείξει τον δρόμο
για το φως, να υποστεί τελικά ότι συνεπάγεται η αμάθεια και η άγνοια στην προσπάθειά του να τους βοηθήσει.
2. «Τὸ ποῖον δή; Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, … εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.» Το χρέος των ορθά πεπαιδευμένων ανθρώπων «στους αλυσοδεμένους της σπηλιάς»
Σ’ αυτό το χωρίο του κειμένου ο Σωκράτης / Πλάτωνας αναφέρεται στο χρέος των φυλάκων στην ιδανική του πολιτεία. Αυτοί, αφού θα έχουν περάσει από τα στάδια εκπαίδευσης (δηλαδή: μουσική και γυμναστική παιδεία – μαθηματικές επιστήμες – σπουδή της διαλεκτικής), οφείλουν (μετά τα 50 τους χρόνια) να κατέβουν στο σπήλαιο, δηλαδή στην πρακτική πολιτική, και να μεταδώσουν τις γνώσεις τους και την αρετή τους σε ολόκληρη την πόλη. Αφού, λοιπόν, θα έχουν μοιράσει τη ζωή τους μεταξύ της φιλοσοφίας και της άσκησης της εξουσίας και αφού θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους, θα είναι πια έτοιμοι να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στα νησιά των μακαρίων.
Αυτό το χωρίο θα μπορούσε να θεωρηθεί υπαινικτικό για τον Πλάτωνα, ο οποίος, ενώ μιλούσε για το χρέος των ορθά πεπαιδευμένων, δηλαδή των φιλοσόφων, δεν ακολούθησε αυτή την πορεία, καθώς δεν ασχολήθηκε με την ενεργό πολιτική. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι θέλησε και προσπάθησε να ασχοληθεί με αυτή, αλλά δεν το κατάφερε. Ειδικότερα, βλέπουμε τις πρώτες προσπάθειές του, όταν ήταν ακόμα νέος. Τότε, όμως, ήταν που βίωσε τις πρώτες απογοητεύσεις: είδε με τα μάτια του τη δημαγωγική συμπεριφορά κάποιων πολιτικών ανδρών και δύο από τους συγγενείς του (τον Κριτία και τον Χαρμίδη) να συμμετέχουν στο τόσο οδυνηρό για την Αθήνα καθεστώς των Τριάντα τυράννων, το οποίο, μάλιστα, οδήγησε και τον δάσκαλό
του, τον Σωκράτη, στον θάνατο. Όμως, δεν κατέθεσε τα όπλα˙ προσπάθησε να εφαρμόσει τις θεωρίες του στον τύραννο των Συρακουσών, τον Διονύσιο τον Α’ και Β’, αλλά χωρίς επιτυχία. Έτσι, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλα τα πολιτεύματα της εποχής του ήταν διεφθαρμένα.
 «… τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι»
Με τη λέξη «τιμῶν» ο Πλάτων εννοεί την κοινωνική προβολή, την ηθική ικανοποίηση, τις επευφημίες και τις τιμητικές διακρίσεις που έρχονται ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε δημόσια αξιώματα. Όλα αυτά αποτελούν στοιχεία που οι φιλόσοφοι οφείλουν να μοιραστούν με τους απαίδευτους. Όμως, άσχετα με το πώς αυτοί τα αξιολογούν, δεν απαλλάσσονται από το κοινωνικό και ηθικό τους χρέος απέναντι στην πολιτεία.
Ερωτήσεις
1.Ποιο είναι το θέμα της ενότητας; Μπορούμε να δεχτούμε την άποψη ότι δε σχετίζεται άμεσα με το θέμα της πολιτείας ή όχι και γιατί;
2.Ποιες κατηγορίες ανίκανων πολιτικών υπάρχουν κατά το Σωκράτη και πώς το αιτιολογεί;
3.Ποια σημασία έχει η παιδεία για την πολιτική, όπως φαίνεται στο κείμενο;
4.Ποιο χρέος επιφυλάσσει για τους φιλοσόφους ο Πλάτων; Να γίνει σύγκριση με τη σύγχρονη άποψη για το χρέος των πνευματικών ανθρώπων.
5.Ποιες λέξεις στο κείμενο χαρακτηρίζουν το Αγαθό και ποια πορεία απαιτείται για την προσέγγισή του;
6.Ποια είναι σύμφωνα με τον Πλάτωνα η σημασία της Παιδείας;
Λεξιλογικές
1.άπειρος:να γίνει ετυμολογία της λέξης,να γραφούν δυο συνώνυμα και αντώνυμα της αρχαίας ελληνικής.
2.Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε τρεις λέξεις της νέας ελληνικής που να ανήκουν στην ίδια γλωσσική οικογένεια:
-απαίδευτος……………………………… ……………………………….. ……………………………
-έχω…………………………………………. ……………………………….. …………………………..
-αποικίζομαι…………………………… …………………………………. …………………………….
-δεσμώτης……………………………… …………………………………. …………………………….
-αναβαίνω…………………………….. ………………………………… ……………………………….
3.Να δοθεί στην αρχαία ελληνική ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
-ἐῶ
-δεῖ
-ἡγοῦμαι
-πράττω
-φημί
-ἐθέλω