Υπαρξισμός και Ηθική

https://www.youtube.com/watch?v=7BMlU3eVPac Φ. Νίτσε

https://www.youtube.com/watch?v=ypAOBpLT2qs Σάρτρ

https://www.youtube.com/watch?v=3bQsZxDQgzU Σάρτρ 1

https://www.youtube.com/watch?v=g7KKWCdCEFQ Φ. Νίτσε

https://www.youtube.com/watch?v=ZSyrgwoHXoc Κίρκεργκορ

2^ο ΓΕΛ Πολίχνης                                            Σχ. Έτος 2019-2020

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: απορίες και ενστάσεις για τη δυνατότητα ηθικής σκέψης και πράξης

Οι απόψεις…

Σέρεν Κίρκεγκορντ

·         Ζω αυθεντικά σημαίνει να βρω μια αλήθεια που να είναι αληθινή για μένα. Προκειμένου να κατακτήσει κανείς την αλήθεια αυτή και να καταλάβει τι σημαίνει να ζει αυθεντικά , είναι υποχρεωμένος να διέλθει στη ζωή του από τρία διαδοχικά στάδια: το αισθητικό, το ηθικό και το θρησκευτικό.

·         Αισθητικό στάδιο: πρόκειται για τον άνθρωπο που ζει αποκλειστικά τις στιγμιαίες απολαύσεις των ηδονών. Το αδιάκοπο επαναλαμβανόμενο κυνήγι των ηδονών, όμως, από τον αισθητικό άνθρωπο δημιουργεί σ’ αυτόν το αίσθημα της ανίας, της ματαιότητας και της απελπισίας.

·         Ηθικό στάδιο: ο άνθρωπος ρυθμίζει τη συμπεριφορά του σύμφωνα με τα καθήκοντα που αναλαμβάνει.

·         Η σταθερότητα είναι το βασικό γνώρισμα του καθήκοντος.

·         Θρησκευτικό στάδιο: ο χριστιανός διακατέχεται από μια πίστη ανάλογη του Αβραάμ, που, για να την αποκτήσει, πρέπει να κάνει ένα άλμα, να ξεπεράσει το όριο λογικής και ηθικής, για να έρθει κοντά στον θεό.

·         η πίστη κλείνει μέσα της το στοιχείο του κινδύνου: ο άνθρωπος θα κερδίσει την αιωνιότητα και την ποθητή ευτυχία ή θα χάσει τα πάντα.

Νίτσε

·         βούληση για δύναμη= η σταθερή εκ φύσεως τάση του κάθε όντος να επικρατήσει πάνω σε κάποιο άλλο.

·         Το κάθε σώμα προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω σε ολόκληρο το σύμπαν

·         Η βούληση για δύναμη είναι μια δημιουργική αρχή του κόσμου

·         Προκατάληψη της αντικειμενικής πραγματικότητας: η προκατάληψη συνίσταται στην ιδέα ότι έξω από εμάς υπάρχει μια αντικειμενική τάξη των όντων (για τον Καντ υφίσταται αυτή καθεαυτή, άσχετα από το πώς την αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις)

·         Αίσθημα ματαιότητας: ο άνθρωπος προσπαθεί να προσαρμοστεί και να ευθυγραμμιστεί με έναν προκατασκευασμένο κόσμο. Όμως η αδυναμία να έχουμε τη δυνατότητα να τα φτιάξουμε τον κόσμο διαφορετικά οδηγεί τη βούληση στην παράλυση.

·         Για τον Νίτσε δεν υφίσταται αληθινή πραγματικότητα πέρα από τις πληροφορίες των αισθήσεών μας. Διαχειριζόμαστε ανύπαρκτα πράγματα

·         Η ψευδαίσθηση αυτή οφείλεται στον παραπλανητικό τρόπο λειτουργίας της γλώσσας. Οι λέξεις ορθώνονται μπροστά μας σαν παραμορφωτικοί καθρέφτες. Η λέξη Θεός θα μας παραπέμπει διαρκώς στην ύπαρξή του. Για κάθε γνώση σκοντάφτει κανείς σε πέτρινες πεθαμένες λέξεις.

·         Οι φιλόσοφοι δεν πρέπει να είναι διαχειριστές μιας έτοιμης πραγματικότητας, αλλά αέναοι δημιουργοί της ελπίδας.

·         Ανάγκη για μεταξίωση: οι ηθικές αξίες στις οποίες οικοδομήθηκε η ζωή του ανθρώπου χρεοκόπησαν. Δεν υπάρχει αντικειμενικά θεμελιωμένη αλήθεια, αμφισβητείται η ύπαρξη του Θεού.

·         Η αλήθεια, όπως πίστευε ο Αριστοτέλης, αντικατοπτρίζει μια αντικειμενική πραγματικότητα. Αυτό δεν ισχύει για τον Νίτσε. Αληθινό είναι ό, τι ο καθένας μας ορίζει ως αληθινό.

·         Άρα: μπορούμε να αλλάξουμε μια ζωή, η οποία δεν είναι δεδομένη. Η ηθική του δούλου (καρτερικότητα, ταπεινότητα, φροντίδα, φιλικότητα) απορρίπτεται. Η ηθική του κυρίου(αγάπη για επιχειρήσεις, η παρατολμία, η εκδικητικότητα, ο δόός, η αρπακτικότητα)είναι το ενδιάμεσο στάδιο, για να φτάσουμε στη συμπεριφορά του υπερανθρώπου: ‘θερμή καρδιά, ψυχρό κεφάλι’

·         Ο υπεράνθρωπος μοιάζει να είναι ένα ορόσημο στην  ιστορική διαδρομή του ανθρώπου, η ένδειξη διαφυγής από τις ανυπέρβλητες δυσκολίες των ήδη υπαρχόντων ηθικών συστημάτων. Χρειαζόμαστε ένα άλλο πρότυπο που να μας εμπνέει να ζούμε. Αυτό το νέο ηθικό πρότυπο είναι ο υπεράνθρωπος.

Ζαν Πολ Σάρτρ

·         ο Σάρτρ προέτρεψε τον άνθρωπο να αναζητήσει το ηθικό χρέος του πέρα από τις ηθικές αρχές που καθιερώθηκαν παραδοσιακά

·         ο καθένας πρέπει να βασιστεί στο συναίσθημά του, προκειμένου να διακρίνει ποιο είναι στην εκάστοτε δεδομένη στιγμή το ηθικό του χρέος.

·         Ο τρόμος της ελευθερίας και η κακή πίστη: Η εμπειρία του τρόμου που προκαλεί στον άνθρωπο η απόλυτη ελευθερία του στην επιλογή των πράξεών του, τον αναγκάζει πολλές φορές να καταφεύγει στην κακή πίστη. Πρόκειται για τη λήψη αποφάσεων του βάσει ενός καθιερωμένου κώδικα αξιών.

·         Στην κοινωνία μας υπάρχει ένα σύνολο αρχών , όπως η πίστη στον Θεό, ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η τήρηση των υποσχέσεών μας, η αγάπη στον πλησίον, η αντιμετώπιση του άλλου ως σκοπού κλπ., σύμφωνα με τις οποίες καλούμαστε να ρυθμίσουμε τη συμπεριφορά μας. Αυτές οι αρχές που τις βρίσκουμε έτοιμες στην κοινωνία χωρίς να τις έχουμε αποφασίσει οι ίδιοι αποτελούν ένα άλλοθι μετάθεσης των ευθυνών μας, που πρέπει να αναλάβουμε, όταν πρόκειται να αντιμετωπίσουμε ένα ηθικό δίλημμα και είμασε υποχρεωμένοι να πάρουμε απόφαση.

·         Η ανθρώπινη ύπαρξη και το μηδέν: η πορεία του ανθρώπου από τη γέννησή του και την απεριόριστη δυνατότητα να γίνει αυτό ή εκείνο το ον έως τον θάνατό του δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Κάθε ανθρώπινη ύπαρξη είναι μια ανοικτή, διαρκής, μεταβαλλόμενη δυνατότητα που κατευθύνεται προς ένα απροσδιόριστο μέλλον. Η ανθρώπινη ύπαρξη βρίσκεται διαρκώς σε εξέλιξη. Ο άνθρωπος είναι μη ον, μηδέν και με το θάνατό του γίνεται ον.

·         Η εξελικτική πορεία της ανθρώπινη ύπαρξης από το μηδέν στο ον είναι αδέσποτη, καθορίζεται από τον ίδιο τον εαυτό της. Ο Θεός, στον οποίο θα μπορούσε κάποιος να αναζητήσει κάποιο στήριγμα, δεν υπάρχει. Η εξελικτική πορεία του ανθρώπου πρέπει να γίνεται εν τη απουσία του.

·         Οι άλλοι είναι η κόλαση: οτιδήποτε εκδηλώνεται μέσα στη συνείδησή μας αναφέρεται σε κάτι. Η συνείδησή μας  είναι συνείδηση τινός. Όταν όμως το σημείο αναφοράς της συνείδησής μας είναι κάποιος συνάνθρωπος, η σχέση μας γίνεται ανταγωνιστική. Όταν εγώ καθιστώ κάποιον σημείο αναφοράς της συνείδησής μου, τον μεταχειρίζομαι σαν ένα αντικείμενο έτοιμο να ικανοποιήσει κάποιο αίτημά μου. Τον αλλοτριώνω, διότι από εκεί που ήταν μια αυτόνομη, ανεξάρτητη και αξιοπρεπής ύπαρξη, τον καθιστώ υποχείριο των διαθέσεών μου.

·         Ο αγώνας για την ελευθερία μας είναι ένας ανελέητος αγώνας, για να απαλλαγούμε από τους άλλους, που επιχειρούν να αλλοτριώσουν την ύπαρξή μας καθιστώντας την αντικείμενο της συνείδησής τους. Άρα: οι άλλοι είναι η κόλαση

Τα κείμενα…

1.       Αλλά τι έκανε ο Αβραάµ; ∆εν έφθασε ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά. Ανέβηκε στο γάιδαρό του και ακολούθησε αργά το δρόµο του. Και σε όλη τη διάρκεια αυτής της πορείας είχε πίστη, πίστευε ότι ο Θεός δεν θα του ζητούσε να του πάρει τον Ισαάκ, παρόλο που ήταν έτοιµος σε όλο αυτό το διάστηµα να τον θυσιάσει, εάν Εκείνος του το ζητούσε. Το πίστευε αυτό δυνάµει του παραλόγου· γιατί δεν ετίθετο πλέον θέµα ανθρώπινου υπολογισµού. Και το παράλογο συνίστατο στο ότι ο Θεός, παρόλο που προέβαλλε αυτή την απαίτηση, ανακάλεσε αυτή την απαίτησή του αµέσως µετά. Ο Αβραάµ ανέβηκε στο βουνό και, ενώ το µαχαίρι ήδη άστραφτε στο χέρι του, πίστευε ότι ο Θεός δεν θα του πάρει τον Ισαάκ. Σίγουρα ξαφνιάστηκε από αυτό που συνέβη· αλλά µέσα από µια διπλή κίνηση επέστρεψε στην αρχική νοητική του κατάσταση και εποµένως δέχθηκε πίσω τον Ισαάκ µε µεγαλύτερη χαρά απí ό,τι την πρώτη φορά [που τον γέννησε η Σάρα]. Σε αυτό το ύψος λοιπόν στέκεται ο Αβραάµ. Το τελευταίο στάδιο που άφησε ξοπίσω του, είναι το στάδιο της απόλυτης παραίτησης. Προχώρησε πράγµατι παραπέρα: έφτασε στην πίστη. Γιατί όλες εκείνες οι γελοιογραφίες της πίστης, όλη εκείνη η άθλια, χλιαρή νωθρότητα που σκέφτεται ´δεν υπάρχει βία, δεν είναι απαραίτητο να ανησυχούµε πριν έρθει η ώραª· και η άθλια ελπίδα που λέει: ´Κανείς δεν µπορεί να ξέρει, ίσωςÖª. Όλες αυτές οι γελοιογραφίες ανήκουν στη χαµερπή όψη της ζωής και έχουν ήδη γίνει ο περίγελος της απόλυτης παραίτησης.

 Σ. Κίρκεγκορντ, Φόβος και τρόµος, 141-142

·         Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω απόσπασµα, να αναφερθείτε στη µορφή και στα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει, κατά τον Κίρκεγκορντ, η πίστη του ανθρώπου στο Θεό.

2.       Ας φανταστούµε ένα Εγώ (και, µετά το Θεό, τίποτε δεν είναι τόσο αιώνιο όσο το Εγώ) που διερωτάται αν θα µπορούσε να γίνει κάποιος άλλος - διαφορετικός από τον εαυτό του. Παραταύτα ένας τέτοιος απελπισµένος, που το µόνο που λαχταρά είναι η πιο τρελή µεταµόρφωση, γλυκοκοιτάζει τη χίµαιρα ότι αυτή η αλλαγή θα µπορούσε να γίνει τόσο εύκολα όσο η αλλαγή ενός κοστουµιού. Γιατί ο άνθρωπος της αµεσότητας δε γνωρίζει τον εαυτό του· το µόνο που αναγνωρίζει είναι το κοστούµι του. Γνωρίζει εκ των έξω ότι έχουµε ένα Εγώ (κι εδώ ακόµα εµφανίζεται το άπειρο κωµικό). Σχεδόν δεν υπάρχει πιο γελοία σύγχυση. Γιατί ένα Εγώ διαφέρει απείρως από τον εξωτερικό κόσµο. Ενόσω όλη η ατµόσφαιρα αλλάζει, καθώς παραδίδεται στην απελπισία, κάνει ένα βήµα παραπέρα και τροφοδοτεί αυτή τη σκέψη που γίνεται επιθυµία: ´Αν γινόµουνα κάποιος άλλος! Αν αποχτούσα ένα νέο Εγώ! Ναι, τι θα συνέβαινε, αν γινόταν ένας άλλος; Θα αναγνώριζε τον εαυτό του; Ένας χωριάτης, λένε, έφτασε ξυπόλητος στην πρωτεύουσα· κέρδισε τόσα πολλά χρήµατα ώστε αγόρασε κάλτσες και υποδήµατα. Μάλιστα του περίσσεψαν αρκετά χρήµατα για να πιει και να µεθύσει. Επιστρέφοντας σπίτι σ’ αυτή την κατάσταση, έπεσε φαρδύς πλατύς στο δρόµο και κοιµήθηκε. Να τότε ένα αµάξι· ο αµαξάς του φώναξε να τραβηχτεί, διαφορετικά θα περνούσε πάνω από τα πόδια του. Ο χωριάτης ξύπνησε, κοίταξε τα πόδια του, και καθώς δεν τα αναγνώρισε µε τις κάλτσες και τα υποδήµατα είπε: ´Προχώρα, αυτά τα πόδια δεν είναι δικά µου! Το ίδιο ισχύει για τον άνθρωπο της αµεσότητας, όταν απελπίζεται. Είναι αδύνατο να τον παραστήσουµε πέραν του κωµικού, και ήδη είναι επίδειξη δυνάµεως να µιλάµε µε αυτό το ιδίωµα για ένα Εγώ και για την απελπισία.

Ασθένεια προς θάνατον (Η έννοια της απελπισίας), ´Μείζονα Φιλοσοφικά, µετάφραση Κ. Παπαγιώργης, εκδ. Καστανιώτη, σσ. 97-98

·         Ο Κίρκεγκορντ αναφέρεται στην αλλαγή του Εγώ:με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει την πρότασή του;

3.       Σε µια περιήγηση που έκανα ανάµεσα στις λεπτές ή χονδροειδείς ηθικές που βασίλευσαν στον κόσµο, ή που βασιλεύουν ακόµα, βρήκα ορισµένα χαρακτηριστικά που επανέρχονται τακτικά και ταυτόχρονα, και που συνδέονται αναµεταξύ τους: έτσι στο τέλος µάντεψα δυο βασικούς τύπους, απí όπου έβγαινε µια βασική διάκριση. Υπάρχει µια ηθική κυρίων και µια ηθική δούλων.  Ο ευγενής άνθρωπος έχει το έµφυτο συναίσθηµα πως έχει το δικαίωµα να προσδιορίζει την αξία, δεν χρειάζεται επικύρωση. Αποφαίνεται πως ό,τι του είναι βλαβερό είναι βλαβερό καθεαυτό, ξέρει πως αν τα πράγµατα µπαίνουν σε τιµητική θέση, αυτός ο ίδιος τους δίνει αυτή την τιµή, γιατί είναι δηµιουργός αξιών. Ό,τι βρίσκει στο άτοµό του το τιµά. Μια τέτοια ηθική είναι η εξύµνηση του εαυτού του. Στην πρώτη θέση βρίσκεται το συναίσθηµα της πληρότητας, της δύναµης που θέλει να ξεχειλίσει, η ευτυχία της µεγάλης έντασης, η συνείδηση ενός πλούτου που θάθελε να δώσει και να ξεχυθεί. Ο ευγενής άνθρωπος, βοηθάει κι αυτός τους δυστυχισµένους, όχι ή σχεδόν όχι από οίκτο, αλλά µάλλον από µια παρόρµηση που τη δηµιουργεί η περίσσεια της δύναµης. Ο ευγενής άνθρωπος τιµά στο ίδιο του το πρόσωπο τον ισχυρό, αλλά έτσι τιµάει και τον αυτοκυριαρχούµενο, εκείνον που ξέρει να µιλάει και να σωπαίνει, εκείνον που νιώθει ευχαρίστηση να είναι αυστηρός και σκληρός απέναντι στον εαυτό του, εκείνον που λατρεύει ό,τι είναι αυστηρό και σκληρό. ´Ο Βοτάν έβαλε στο στήθος µου µια σκληρή καρδιά. Αυτά τα λόγια της παλιάς σκανδιναβικής saga  βγήκαν πραγµατικά από την ψυχή ενός αλαζονικού Βίκινγκ. Γιατί, όταν ένας άνθρωπος βγαίνει από ένα τέτοιο γένος, είναι περήφανος που δεν είναι καµωµένος για τον οίκτο. Να γιατί προσθέτει ο ήρωας της saga: ´Εκείνος που, όταν είναι νέος, δεν έχει κιόλας σκληρή καρδιά, δεν θα την αποχτήσει ποτέ. Οι ευγενείς και τολµηροί άνθρωποι που σκέφτονται µí αυτό τον τρόπο είναι στους αντίποδες των θιασωτών αυτής της ηθικής που βρίσκει ενδείξεις της ηθικότητας ακριβώς στον οίκτο, στην αφοσίωση, στην ανιδιοτέλεια. Η αυτοπεποίθηση, η αυτοπερηφάνεια, µια βασική εχθρότητα και µια βαθιά ειρωνεία για την ´αυταπάρνηση ανήκουν, το ίδιο σίγουρα, στην ευγενική ηθική, όπως ανήκει και µια ελαφρά περιφρόνηση και µια ορισµένη δυσπιστία απέναντι στον οίκτο και στη ´θερµή καρδιά.

Φρ. Νίτσε, Πέραν του καλού και του κακού, µετάφραση Μ. Ζωγράφου - Κ. Μεραναίου, εκδ. Μαρή, Αθήνα 1953, σσ. 200-202

·         Οι παραπάνω θέσεις του Νίτσε έρχονται σε αντίθεση µε την ηθική του Χριστιανισµού; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. γ) Ποιες συνέπειες εκτιµάτε ότι µπορεί να έχει για την ανθρωπότητα η υιοθέτηση των ως άνω θεωριών του Νίτσε;

4.       ∆ύο ιδιότητες της θέλησης για δύναµη: Κατάφαση και άρνηση. Ήµουν ο πρώτος που είδε την αληθινή αντίθεση: το ένστικτο που εκφυλίζει και που στρέφεται εναντίον της ζωής µε καταχθόνιο µίσος (τυπικές µορφές του ο χριστιανισµός, η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ, µε µια ορισµένη έννοια ήδη ο Πλάτων, κι όλος ο ιδεαλισµός) και µια φόρµουλα της ανώτερης κατάφασης, γεννηµένη από την πληρότητα  και την αφθονία, µια ανεπιφύλακτη έγκριση, έγκριση ακόµη και του πόνου, ακόµη και του σφάλµατος, έγκριση κάθε προβληµατικού και παράξενου στοιχείου µέσα στην ύπαρξη. Αυτή η τελευταία και χαρούµενη επιβεβαίωση της ζωής, επιβεβαίωση ξέχειλη και ορµητική, δεν αντιστοιχεί µόνον στην ανώτερη διάνοια αλλά και στη βαθύτερη διάνοια, τη διάνοια που επιβεβαιώνεται και υποστηρίζεται µε τη µεγαλύτερη δυνατή αυστηρότητα από την αλήθεια και την επιστήµη. Τίποτε απ’ ό,τι υπάρχει δεν µπορεί να εξαλειφθεί, τίποτε δεν είναι περιττό. Οι πλευρές της ύπαρξης, τις οποίες απορρίπτουν οι χριστιανοί και άλλοι µηδενιστές, βρίσκονται στην πραγµατικότητα σε µια απείρως υψηλότερη βαθµίδα στην κλίµακα των αξιών απ’ ό,τι εκείνες οι πλευρές στις οποίες δίνουν και έχουν το δικαίωµα να δώσουν την έγκρισή τους τα ένστικτα της παρακµής. Για να το καταλάβουµε αυτό πρέπει να έχουµε θάρρος, και, πράγµα που είναι προϋπόθεση του θάρρους, περίσσεια δύναµη· γιατί, ακριβώς στο βαθµό που το θάρρος µπορεί να ριψοκινδυνεύσει προς τα εµπρός, πλησιάζει κανείς την αλήθεια, σύµφωνα µε τον ίδιο βαθµό δύναµης. Η γνώση της πραγµατικότητας, η έγκριση της πραγµατικότητας είναι για τον δυνατό τόσο αναγκαίες όσο αναγκαίες είναι για τον αδύναµο, εκείνον που εµπνέεται από την αδυναµία, η δειλία (ανανδρία) και η φυγή µπροστά στην πραγµατικότητα - ´το ιδανικό. ∆εν είναι ελεύθερος να γνωρίσει όποιος θέλει: οι παρακµιακοί χρειάζονται το ψέµα, το ψέµα είναι µια από τις συνθήκες ύπαρξής τους

(Ίδε ο άνθρωπος, Γέννηση της τραγωδίας, 2). Φρ. Νίτσε, Φιλοσοφικά Αποσπάσµατα, µετάφραση Ζ. Σαρίκα, σσ. 78-79

·         Κατάφαση και άρνηση: ποιο περιεχόμενο λαμβάνουν στη φιλοσοφία του Νίτσε αυτές οι στάσεις ζωής;

5.       Ο ιερέας είναι ο άνθρωπος που αλλάζει την κατεύθυνση της µνησικακίας. Πράγµατι, κάθε ον που υποφέρει αναζητεί ενστικτωδώς την αιτία του πόνου του· ακριβέστερα αναζητά µια ζωντανή αιτία, ή ακόµη πιο ακριβέστερα, µια υπεύθυνη αιτία, ικανή να υποφέρει, κοντολογίς ένα ζωντανό ον εναντίον του οποίου θα µπορέσει, µ’ ένα οποιοδήποτε πρόσχηµα, να εκτονώσει το πάθος του, στην πραγµατικότητα ή in effigie· γιατί αυτό είναι για το ον που υποφέρει η υπέρτατη απόπειρα ανακούφισης, θέλω να πω νάρκωσης - λήθης, ναρκωτικό που ασυνείδητα λαχταρά για να αντιµετωπίσει οποιοδήποτε πόνο. Αυτή είναι, κατά τη γνώµη µου, η µόνη αληθινή φυσιολογική αιτία της µνησικακίας, της εκδίκησης και των συναφών, εννοώ την επιθυµία να ξεχνάς τον πόνο µέσω του πάθους. Εκείνοι που υποφέρουν είναι φοβερά επινοητικοί και γρήγοροι στο να ανακαλύπτουν προσχήµατα για τα οδυνηρά πάθη· χαίρονται µε τις υποψίες τους, σπαζοκεφαλιάζουν για φαινοµενικές κακίες ή αδικίες στις οποίες έπεσαν, όπως ισχυρίζονται, θύµατα· εξετάζουν ως τα έγκατα το παρελθόν τους και το παρόν τους, για να βρουν εκεί σκοτεινά και µυστηριώδη πράγµατα που θα τους επιτρέψουν να µεθύσουν από οδυνηρές υποψίες, να δηλητηριαστούν από το φαρµάκι της ίδιας τους της κακίας - ανοίγουν βίαια τις πιο παλιές πληγές, χάνουν το αίµα τους από τραύµατα επουλωµένα προ πολλού, µετατρέπουν σε κακοποιούς τους φίλους τους, τη γυναίκα τους, τα παιδιά τους, τους κοντινούς τους. ´Υποφέρω: ασφαλώς κάποιος πρέπει να είναι αιτία γιí αυτό - έτσι συλλογίζονται όλα τα νοσηρά πρόβατα. Τότε ο ποιµένας τους, ο ασκητικός ιερέας, απαντάει: ´Πολύ σωστά, πρόβατό µου, κάποιος πρέπει να είναι η αιτία: αλλά αυτός ο κάποιος είσαι εσύ, εσύ είσαι η αιτία όλων αυτών - εσύ είσαι η αιτία του εαυτού σου! Αυτό είναι αρκετά τολµηρό, αρκετά ψεύτικο! Μα τουλάχιστον επιτυγχάνεται έτσι ένας σκοπός: όπως έδειξα, η κατεύθυνση της µνησικακίας αλλάζει

 (Γενεαλογία της ηθικής, ΙΙΙ, 15). ό.π., σσ. 80-81

·         Η στροφή κατά του εαυτού: ποια υποκριτική στάση υποκρύπτεται σ’ αυτή τη ρήση με βάση το κείμενο;

6.       ‘Σας εξορκίζω αδέλφια μου, μείνετε πιστοί στη Γη και μην εμπιστεύεστε όσους μιλούν για υπεργήινες ελπίδες. Ηθελημένα ή όχι, δηλητηριάζουν, περιφρονούν τη ζωή, είναι ετοιμοθάνατοι, δηλητηριασμένοι και οι ίδιοι. Η Γη τους έχει βαρεθεί. Ας χαθούν λοιπόν από το πρόσωπό της’…Το μεγαλύτερο έγκλημα είναι  το να εκτιμάς περισσότερο τα βάθη του αδιαπέραστου, παρά το νόημα της Γης’(Νίτσε: Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα’)

·         Ποια είναι η αληθινή θεότητα για τον Νίτσε; Θα τον χαρακτηρίζατε αμοραλιστή;

7.       Αθεϊσµός, εγκατάλειψη, αγωνία και κακή πίστη. Ο αθεϊσµός του Σαρτρ στηρίζεται εδραίως στον ισχυρισµό του ότι του ανθρώπου του λείπει οποιοδήποτε είδος καθορισµένης φύσης, εκτός αυτής της ελευθερίας ή του τίποτε (του µηδενός). ∆εν υπάρχει καθορισµένη ανθρώπινη φύση επειδή δεν υπάρχει Θεός για να τη δηµιουργήσει. Η φύση του ανθρώπου, αυτή που έχει, δεν είναι παρά µόνο µία απροσδιόριστη κατάσταση ελευθερίας ή µηδενός, και οποιαδήποτε φύση έχει ο άνθρωπος, την αποκτά διαµέσου της υπάρξεώς του. Εξαιτίας της ελευθερίας του, εκλέγει τον εαυτό του, οποιαδήποτε προσωπικότητα ή φύση επιθυµεί. Κάνει τον εαυτό του, αυτό που εκλέγει να είναι· δηµιουργεί επίσης τις αταξίες του. Η φύση του ανθρώπου συνίσταται από το παρελθόν του που διάλεξε ελεύθερα. Είναι µια ύπαρξη που εκλέγει την ουσία της. Ο άνθρωπος ποτέ δεν είναι ένα τέλος, µέχρι το θάνατό του· είναι πάντοτε στο γίγνεσθαι. Τούτη η ιδέα βρίσκεται στην καρδιά του Υπαρξισµού του Σαρτρ, και παρέχει τη βάση για την αρχή του, ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας - δηλαδή ότι η υποκειµενικότητα είναι το σηµείο αφετηρίας των πάντων, ο άνθρωπος δεν µπορεί να υπερβεί την ανθρώπινη υποκειµενικότητά του. Στο βαθµό που η ουσία του ανθρώπου είναι η ελευθερία, η σκέψη πως αλλάζει τον εαυτό του και τον κόσµο διαµέσου της εκλογής του τον  καταφορτώνει µε ευθύνη, η οποία τον συνέχει ως αγωνία. Ο άνθρωπος νιώθει ριγµένος στον κόσµο (γεγονότα) και πλήρως εγκαταλειµµένος.

Γ. Σαχακιάν, σσ. 304-305

·         Να εξηγήσετε την περιπέτεια του γίγνεσθαι που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος στη ζωή του σύμφωνα με τον Σάρτρ. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας

Απορίες και ενστάσεις για τη
δυνατότητα ηθικής σκέψης και
πράξης εν 3η, 4η
 Υπάρχουν τόσες ηθικές όσα και τα άτομα; Αυτό είναι το παράδοξο της ηθικής:
έχει αξία μόνο στο πρώτο πρόσωπο, αλλά και παγκόσμια, για κάθε ανθρώπινο
ον (αφού κάθε ανθρώπινο ον είναι ένα “εγώ”). Αυτό είναι το αποφασιστικό
σημείο: να υπόκειται κάποιος προσωπικά σε έναν νόμο που μοιάζει να ισχύει -ή
πρέπει να ισχύει- για όλους
 H ηθική των κοινωνιών αντανακλάται στους νόμους τους, αλλά οι κοινωνίες δε
γίνονται απαραίτητα ηθικές μέσω της νομοθεσίας. Σκέψεις για την άμβλωση και
τη θανατική καταδίκη στην Αμερική: και οι δύο είναι νόμιμες, αλλά και οι δύο
έχουν παθιασμένους αντιπάλους που τις κρίνουν ανήθικες. Οι
καπνοβιομηχανίες λειτουργούν νόμιμα, αλλά πολλοί βλέπουν την όλη
λειτουργία τους ως ανήθικη. Από την άλλη μεριά, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν
στην ηθικότητα της ευθανασίας, η οποία όμως είναι παράνομη.
ΕΝΟΤΗΤΑ 3η
Η ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΖΩΗΣ
-Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αναρωτιούνται γιατί να είναι κάποιος ηθικός, όταν
γνωρίζει πως παρανομώντας θα μπορέσει να ξεφύγει από τις συνέπειες του
νόμου. Για παράδειγμα, αν είμαι σίγουρος ότι ληστεύοντας μια τράπεζα, θα γίνω
πλούσιος και δεν πρόκειται να με βρει και να με συλλάβει κανείς, γιατί να μην το κάνω;
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ ΣΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΕΡΩΤΗΜΑ
ΠΛΑΤΩΝ (Η ΘΕΩΡΙΑ ΑΥΤΗ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ»)
Ο άδικος θα πρέπει να αντιμετωπίσει το σοβαρό ενδεχόμενο της μεταθανάτιας
τιμωρίας, ακόμα και αν ξεφύγει από το νόμο των ανθρώπων.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Αυτή η απάντηση δεν καλύπτει όσους δεν πιστεύουν στο Θεό και τη
μεταθανάτια ζωή. Όπως λέει ο Ντοστογιέφσκι, μπορεί κάποιος να δέχεται την άποψη
«Αν δεν υπάρχει Θεός, όλα επιτρέπονται».
Κάποιοι φιλόσοφοι, συμφωνώντας με τον Πλάτωνα, απαντούν σε αυτό ότι, όταν
κάποιος ακολουθεί τις εντολές του ορθού λόγου και συμμορφώνεται με τον ηθικό νόμο,
αποκτά μια μορφή εσωτερικής αρμονίας, μια ψυχική υγεία που τον κάνει ευτυχισμένο.
Αλλιώς η εσωτερική ανισορροπία τον κάνει βαθιά δυστυχισμένο.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι μόνο με την τήρηση του ηθικού νόμου ο άνθρωπος οδηγείται
στην ευδαιμονία, που είναι η ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Έτσι φτάνει στο τέλος, δηλαδή ολοκληρώνει το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε.
ΟΜΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΕΙΣΤΟΥΝ ΑΠΟ
ΤΙΣ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΘΕΩΡΙΕΣ. ΜΑΛΙΣΤΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΠΟΥ
ΤΙΣ ΘΕΩΡΟΥΝ ΑΝΟΗΤΕΣ. ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ Ο
ΝΙΤΣΕ
Ο Νίτσε πρεσβεύει
Α) Η ψυχική αρμονία επιτυγχάνεται i) με την απεριόριστη ικανοποίηση της επιθυμίας
μας για δύναμη ii) με την ανάπτυξη της δημιουργικότητάς μας μέσα από την τέχνη.
Β) Οι θεωρίες περί ηθικής έχουν επινοηθεί από κατώτερα κομπλεξικά άτομα, που
προσπαθούν με τους δήθεν ηθικούς νόμους, να περιορίσουν τη φυσική επικράτηση των
ισχυρών ατόμων.
ΑΝΤΙΡΡΗΣΕΙΣ
Α) Η ηθική προστατεύει τη συνοχή των κοινωνιών, έξω από τις οποίες δεν μπορούμε να
ζήσουμε
Β) Τα εγωιστικά κίνητρα δεν είναι πάντα κυρίαρχα. Είναι πολύ συχνά τα θετικά
συναισθήματα της συμπόνιας της συμπάθειας και της αγάπης προς τους άλλους. Είναι
ψυχική ανάγκη η επικοινωνία και η αλληλεγγύη, η συνεργασία με τους άλλους, μέσα
στις σκληρές δοκιμασίες που αντιμετωπίζουμε στη ζωή, πριν το θάνατό μας. Εδώ
βρίσκεται ίσως και η ουσιαστικότερη απάντηση στο ερώτημα γιατί να είναι κανείς
ηθικός.
Τα χαρακτηριστικά της ηθικής στάσης ζωής. Αξίες και αρχές τις
οποίες υπαγορεύει η υιοθέτησή της.
ΕΦΟΣΟΝ ΑΠΟΔΕΧΟΜΑΣΤΕ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΗΡΟΥΜΕ ΜΙΑ ΗΘΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΖΩΗΣ,
ΠΡΕΠΕΙ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΑ ΝΑ ΛΑΒΟΥΜΕ ΥΠΟΨΗ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΡΧΕΣ:
Α) Οποιαδήποτε ηθική κρίση έχει πρακτικό χαρακτήρα. Στην ουσία δηλαδή, μας
καθοδηγεί για το πώς πρέπει να ενεργήσουμε στη ζωή μας.
Β) Θα πρέπει να δεχτούμε ότι οι ηθικές κρίσεις έχουν καθολικό χαρακτήρα, δηλαδή
ισχύουν οι ίδιες αρχές σε παρόμοιες περιστάσεις και για ανθρώπους με παρόμοια
χαρακτηριστικά. Αυτό σημαίνει ότι δεν πράττουμε διαφορετικά, όταν βολεύει εμάς, ενώ
σε άλλες περιπτώσεις έχουμε την απαίτηση οι άνθρωποι να λειτουργήσουν με
διαφορετικό τρόπο από ό,τι εμείς είχαμε λειτουργήσει.
Γ) Κατά τη διατύπωση ηθικών κρίσεων και ενεργώντας με βάση αυτές, πρέπει να
παίρνουμε υπόψη τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των άλλων ανθρώπων, καθώς η
συμπεριφορά μας έχει πάντα επιπτώσεις και σε αυτούς.
ΟΛΗ Η ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΑΝ ΘΕΛΟΥΜΕ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΜΙΑ ΕΠΑΡΚΗ
ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ,
α. πρέπει να κατανοήσουμε ορισμένες αξίες ως βασικά συστατικά της
δικαιοσύνης(για παράδειγμα την κοινή ωφέλεια, την αμεροληψία, την ισότιμη
μεταχείριση, το σεβασμό στα στοιχειώδη ατομικά δικαιώματα και
ελευθερίες). Σκεφτείτε τι έλεγε ο Καντ στην κατηγορική προσταγή του.
β. Πρέπει να καλλιεργήσουμε τις αρετές, κάτι που θα μας επιτρέπει να
ενεργήσουμε σωστά σε περιπτώσεις ηθικών διλημμάτων.
ΕΝΟΤΗΤΑ 4η
ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ
ΔΙΑΚΟΠΗ ΚΥΗΣΗΣ ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΟ ΒΙΑΣΜΟΥ ΓΥΝΑΙΚΑΣ;
Ποιες απόψεις θα μπορούσαμε να εκφέρουμε σχετικά με τον αν είναι σωστή η
παραπάνω ενέργεια, λαμβάνοντας υπόψη διάφορες ηθικές θεωρίες;
1. Χριστιανισμός: η ορθόδοξη διδασκαλία θα ήταν εναντίον της έκτρωσης με το
σκεπτικό ότι πρόκειται για μια δολοφονία ενός ανυπεράσπιστου και αδύναμου
πλάσματος. Σύμφωνα με την Ορθοδοξία η ζωή είναι δώρο Θεού και μόνο Εκείνος θα
αποφασίσει πότε θα τερματιστεί.
Κάποιος άλλος όμως, θα μπορούσε να απαντήσει πως μια βασική διδασκαλία
του Χριστιανισμού είναι εκείνη που συμβουλεύει το «αγάπα τον πλησίον σου ως
εαυτόν». Με τη λογική αυτή δεν μπορούμε να απαιτήσουμε από μια κοπέλα, η οποία
βασανίστηκε κατά τη διάρκεια του βιασμού της, να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, το
οποίο θα της θυμίζει στιγμή προς στιγμή το μαρτύριο που έζησε.
2. Ωφελιμισμός: Ένας ωφελιμιστής θα υπολόγιζε τις συνέπειες της έκτρωσης για το
μεγαλύτερο αριθμό ατόμων που επηρεάζονται από αυτή την πράξη. Κρίνοντας λοιπόν
ότι μια τέτοια ενέργεια θα έκανε ευτυχισμένο το μεγαλύτερο αριθμό αυτών ατόμων, θα
συμβούλευε να γίνει η έκτρωση. Για παράδειγμα, ένας ωφελιμιστής θα σκεφτόταν ότι η
έκτρωση θα απελευθέρωνε ψυχικά τη μέλλουσα μητέρα, την οικογένειά της και όλους
όσοι βρίσκονται ψυχικά κοντά τους και τους συμπονούν γι’ αυτό που τους συνέβη.
Αλλά και το ίδιο το παιδί, αν γεννιόταν, ενδεχόμενα θα στιγματίζονταν από το
κοινωνικό σύνολο ή θα ένιωθε ότι για τη μητέρα του ήταν ένα μεγάλο βάρος. Σε αυτή
την περίπτωση θα συμβούλευε τη μέλλουσα μητέρα να διακόψει την κύηση.
3. Καντιανή ηθική: Ο Καντ θεωρώντας ως κατηγορική προσταγή το να μη
σκοτώσουμε ποτέ, ίσως θα ήταν αντίθετος με την έκτρωση, που θα θεωρούνταν φόνος
ενός αδύναμου πλάσματος. Θα θεωρούσε ότι ένας ορθολογικός άνθρωπος δε θα ήθελε
να ισχύει ως καθολικός νόμος η δυνατότητα του φόνου οποιουδήποτε θα ήταν εμπόδιο
στη ζωή και στην ευτυχία μας.
Εξάλλου, θα έλεγε ότι δεν πρέπει ποτέ το συνάνθρωπό μας να τον
μεταχειριζόμαστε ως μέσο, αλλά ως σκοπό των πράξεών μας. Με την έννοια αυτή αν
διακόψουμε την κύηση, μεταχειριζόμαστε το έμβρυο ως μέσο για την ευτυχία της
μητέρας του.
Από την άλλη πλευρά όμως, κάποιος στηριζόμενος στην ίδια θεωρία θα
μπορούσε να υποστηρίξει ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί η έγκυος γυναίκα ως μέσο
για τη ζωή του παιδιού της, εφόσον το μαρτύριο του βιασμού είναι τόσο μεγάλο και η
γέννηση ενός παιδιού θα της κατέστρεφε τη ζωή, αφού δε θα μπορούσε να συνεχίσει
έτσι όπως είχε ονειρευτεί να κάνει στη ζωή της. Ενδεχομένως η επιμέλεια ενός παιδιού
θα την εμπόδιζε να σπουδάσει ή να παντρευτεί κάποιον που θα επιθυμούσε… Ίσως πάλι
να στιγματίζονταν για όλη της τη ζωή, αφού πολλές φορές στις μικρές κοινωνίες οι
στενόμυαλοι θεωρούν τη γυναίκα υπεύθυνη του βιασμού της, λόγω του ότι προκάλεσε
το βιαστή της… Όπως και να έχει η ζωή της δε θα ήταν ποτέ πια ίδια, όπως ήταν πριν.
Ερωτήσεις για το κεφ. 6ο
1. Κατά τον Αριστοτέλη «μόνο με την κατανόηση της φύσης της αρετής υπάρχει ελπίδα
να διακρίνουμε καλύτερα την ουσία της ευδαιμονίας». Κατά πόσο θεωρείτε επίκαιρη τη
συγκεκριμένη διατύπωση; Να τεκμηριώσετε σύντομα την απάντησή σας.
2. Να εξηγήσετε πώς η έννοια της κατηγορικής προσταγής κατοχυρώνει την
ανθρώπινη ελευθερία.
3. Ποια είναι η άποψη του Αριστοτέλη για την αρετή; Να την αναδιατυπώσετε σύντομα.
4. Κάποιος άνθρωπος σπεύδει να βοηθήσει ένα φίλο του που έχει διαπράξει ένα
αδίκημα, ώστε να αποφύγει τη δίκαιη τιμωρία. Πώς θα έκρινε ο Καντ την ηθική αυτής
της πράξης αγάπης και συμπαράστασης μεταξύ των δύο φίλων; Να τεκμηριώσετε την
απάντησή σας.
5. Να αναδιατυπώσετε σύντομα τα επιχειρήματα του Καντ με τα οποία κατέληξε στην
έννοια της κατηγορικής προσταγής.
6. Πολλές στρατιωτικές ενέργειες στο πρόσφατο και στο απώτερο παρελθόν
παρουσιάστηκαν ως ηθικά ορθές βάσει των αρχών της θεωρίας του ωφελιμισμού.
Αναπτύξτε τον προβληματισμό σας δείχνοντας τη δυσκολία εφαρμογής τέτοιων
απόψεων στον χώρο της ηθικής.
7. Γιατί η θεωρία του ωφελιμισμού μπορεί να καταλήξει στην αποδοχή της επικίνδυνης
άποψης «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»;
8. Ποιες δυσκολίες, κατά τη γνώμη σας, παρουσιάζει κατά την εφαρμογή της η θεωρία
του ωφελιμισμού;
9. Ποια είναι η ηθικά ορθή πράξη κατά τους υποστηρικτές της θεωρίας του
ωφελιμισμού;
10. Ο ηθικός σχετικισμός υποστηρίζει ότι δεν μπορούν να υπάρξουν αξίες και αρχές
που να ισχύουν καθολικά, ανεξάρτητα από την εποχή και τον τόπο εφαρμογής τους. Να
αντικρούσετε αυτήν την άποψη με τρόπο πειστικό.
11. Σύμφωνα με τη θεωρία του ωφελιμισμού: «Σκοπός των πράξεών μας πρέπει να
είναι η μεγαλύτερη κατά το δυνατόν ωφέλεια για τον μεγαλύτερο κατά το δυνατόν αριθμό
ατόμων.» Να αντικρούσετε τη συγκεκριμένη άποψη με πειστικά επιχειρήματα.
12. Τι ακριβώς εννοούσε με την έννοια της μεσότητας ο Αριστοτέλης; Να
χρησιμοποιήσετε ένα δικό σας παράδειγμα.
13. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι ηθικές κρίσεις δεν είναι παρά μόνο εκδηλώσεις
υποκειμενικών προσωπικών συναισθημάτων. Να αναιρέσετε τη συγκεκριμένη άποψη.
14. Συμφωνείτε με την άποψη ότι τα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι
καθαρά εγωιστικά; Να τεκμηριώσετε σύντομα την απάντησή σας.
15. Ορισμένοι φιλόσοφοι, όπως ο Νίτσε, ισχυρίζονται ότι η ηθική είναι ένας
υποκριτικός θεσμός. Να αντικρούσετε αυτή την άποψη με επιχειρήματα.
16. Με ποια επιχειρήματα ένας ωφελιμιστής θα δικαιολογούσε την εφαρμογή της
θανατικής ποινής;
17. Με ποια επιχειρήματα ένας οπαδός της καντιανής ηθικής θεωρίας θα απέρριπτε
την εφαρμογή της θανατικής ποινής;
18. Πιστεύετε ότι η ηθική θεωρία του Αριστοτέλη συγκλίνει με τη θεωρία του Κάντ; Αν
ισχύει αυτό, σε ποιο σημείο εντοπίζεται η σύγκλιση;
19. Αναφέρετε τα επιχειρήματα των φιλοσόφων που εκλαμβάνουν την ηθική σκέψη ως
κάτι το υποκειμενικό και εκείνων που αντικρούουν τη θέση τους
20. γιατί η ηθικότητα μπορεί να θεωρηθεί έκφραση της εσωτερικής ελευθερίας του
ανθρώπου; Να αναζητήσετε για τεκμηρίωση επιχειρήματα στις θεωρίες του Πλάτωνα,
του Αριστοτέλη, του Κάντ
21. Νομίζετε ότι σε κάποιες περιπτώσεις της ζωής μπορούμε να μην πράττουμε
σύμφωνα με τους ηθικούς κανόνες και όμως να μην είμαστε υπόλογοι για τις πράξεις
μας;
22. «´Αλλά τι έκανε ο Αβραάμ; Δεν έφθασε ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά. Ανέβηκε
στο γάιδαρό του και ακολούθησε αργά το δρόμο του. Και σε όλη τη διάρκεια αυτής της
πορείας είχε πίστη, πίστευε ότι ο Θεός δεν θα του ζητούσε να του πάρει τον Ισαάκ,
παρόλο που ήταν έτοιμος σε όλο αυτό το διάστημα να τον θυσιάσει, εάν Εκείνος του το
ζητούσε. Το πίστευε αυτό δυνάμει του παραλόγου· γιατί δεν ετίθετο πλέον θέμα
ανθρώπινου υπολογισμού. Και το παράλογο συνίστατο στο ότι ο Θεός, παρόλο που
προέβαλλε αυτή την απαίτηση, ανακάλεσε αυτή την απαίτησή του αμέσως μετά. Ο
Αβραάμ ανέβηκε στο βουνό και, ενώ το μαχαίρι ήδη άστραφτε στο χέρι του, πίστευε ότι
ο Θεός δεν θα του πάρει τον Ισαάκ. Σίγουρα ξαφνιάστηκε από αυτό που συνέβη· αλλά
μέσα από μια διπλή κίνηση επέστρεψε στην αρχική νοητική του κατάσταση και
επομένως δέχθηκε πίσω τον Ισαάκ με μεγαλύτερη χαρά απí ό,τι την πρώτη φορά [που
τον γέννησε η Σάρα] Σε αυτό το ύψος λοιπόν στέκεται ο Αβραάμ. Το τελευταίο στάδιο
που άφησε ξοπίσω του, είναι το στάδιο της απόλυτης παραίτησης. Προχώρησε
πράγματι παραπέρα: έφτασε στην πίστη. Γιατί όλες εκείνες οι γελοιογραφίες της
πίστης, όλη εκείνη η άθλια, χλιαρή νωθρότητα που σκέφτεται ´δεν υπάρχει βία, δεν
είναι απαραίτητο να ανησυχούμε πριν έρθει η ώρα· και η άθλια ελπίδα που λέει: ´Κανείς
δεν μπορεί να ξέρει, ίσωςÖª. Όλες αυτές οι γελοιογραφίες ανήκουν στη χαμερπή όψη
της ζωής και έχουν ήδη γίνει ο περίγελος της απόλυτης παραίτησης.
Σ. Κίρκεγκορντ, Φόβος και τρόμος
Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω απόσπασμα και με βάση τις γνώσεις σας από το
σχολικό βιβλίο, να αναφερθείτε στη μορφή και στα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει,
κατά τον Κίρκεγκορντ, η πίστη του ανθρώπου στο Θεό.
23. Δύο ιδιότητες της θέλησης για δύναμη: Κατάφαση και άρνηση. Ήμουν ο πρώτος που
είδε την αληθινή αντίθεση: το ένστικτο που εκφυλίζει και που στρέφεται εναντίον της
ζωής με καταχθόνιο μίσος (τυπικές μορφές του ο χριστιανισμός, η φιλοσοφία του
Σοπενχάουερ, με μια ορισμένη έννοια ήδη ο Πλάτων, κι όλος ο ιδεαλισμός) και μια
φόρμουλα της ανώτερης κατάφασης, γεννημένη από την πληρότητα 176 και την
αφθονία, μια ανεπιφύλακτη έγκριση, έγκριση ακόμη και του πόνου, ακόμη και του
σφάλματος, έγκριση κάθε προβληματικού και παράξενου στοιχείου μέσα στην ύπαρξη.
Αυτή η τελευταία και χαρούμενη επιβεβαίωση της ζωής, επιβεβαίωση ξέχειλη και
ορμητική, δεν αντιστοιχεί μόνον στην ανώτερη διάνοια αλλά και στη βαθύτερη διάνοια,
τη διάνοια που επιβεβαιώνεται και υποστηρίζεται με τη μεγαλύτερη δυνατή
αυστηρότητα από την αλήθεια και την επιστήμη. Τίποτε απí ό,τι υπάρχει δεν μπορεί να
εξαλειφθεί, τίποτε δεν είναι περιττό. Οι πλευρές της ύπαρξης, τις οποίες απορρίπτουν οι
χριστιανοί και άλλοι μηδενιστές, βρίσκονται στην πραγματικότητα σε μια απείρως
υψηλότερη βαθμίδα στην κλίμακα των αξιών απí ό,τι εκείνες οι πλευρές στις οποίες
δίνουν και έχουν το δικαίωμα να δώσουν την έγκρισή τους τα ένστικτα της παρακμής.
Για να το καταλάβουμε αυτό πρέπει να íχουμε θάρρος, και, πράγμα που είναι
προϋπόθεση του θάρρους, περίσσεια δύναμη· γιατί, ακριβώς στο βαθμό που το θάρρος
μπορεί να ριψοκινδυνεύσει προς τα εμπρός, πλησιάζει κανείς την αλήθεια, σύμφωνα με
τον ίδιο βαθμό δύναμης. Η γνώση της πραγματικότητας, η έγκριση της
πραγματικότητας είναι για τον δυνατό τόσο αναγκαίες όσο αναγκαίες είναι για τον
αδύναμο, εκείνον που εμπνέεται από την αδυναμία, η δειλία (ανανδρία) και η φυγή
μπροστά στην πραγματικότητα - ´το ιδανικό -δεν είναι ελεύθερος να γνωρίσει όποιος
θέλει: οι παρακμιακοί χρειάζονται το ψέμα, το ψέμα είναι μια από τις συνθήκες ύπαρξής
τους
(Ιδε ο άνθρωπος, Γέννηση της τραγωδίας, 2). Φρ. Νίτσε, Φιλοσοφικά
Αποσπάσματα, μετάφραση Ζ. Σαρίκα, σσ. 78-79
Ποια διάσταση αποκτούν στη φιλοσοφία του Νίτσε οι έννοιες κατάφαση και άρνηση
σύμφωνα με το κείμενο;
24. Είναι καθεαυτό. Για να εκφράσει την ιδέα του αντικειμενικού Είναι, ο Σαρτρ
επινόησε τον όρο Είναι καθεαυτό (προσαρμοσμένο προς το Καντιανό πράγμα
καθεαυτό). (Για να εκφράσει την ιδέα του υποκειμενικού ατόμου επινόησε τον όρο
Είναι δι’ εαυτό). Συμφωνούσε με τον Καντ, πως δεν μπορούμε να υπερβούμε τα όρια της
εμπειρίας, συνεπώς πρέπει να παραμείνουμε μέσα στα Φαινομενολογικά όρια της
εμπειρίας, αλλά απέρριψε το Καντιανό πράγμα καθεαυτό, ισχυριζόμενος πως μόνο τα
συγκεκριμένα φαινόμενα έχουν μιαν όποια οντολογική κατάσταση, πως μόνο τα
συγκεκριμένα φαινόμενα είναι πραγματικά. νώ αποκρούει τα νοούμενα και το πράγμα
καθεαυτό, ο Σαρτρ απέδωσε κάποια υπερφαινομενική ιδιότητα στο Είναι. Παρατήρησε
πως μολονότι το Είναι συνίσταται από κάτι παραπάνω από τις φαινόμενες όψεις που
βρίσκονται στη συνείδηση του ατόμου, ωστόσο (ταυτοχρόνως) συνθέτει την ολότητα
των φαινομενικών του παρουσιών. Η αντίληψη των φαινομένων από τον άνθρωπο δεν
εξαντλεί όλες του τις εκδηλώσεις. Το Είναι (το Είναι καθεαυτό) είναι μη συνειδητό,
τυχαίο, αδρανές, σταθερό, συμπαγές, αδιαφανές, αδημιούργητο, κενό από δυνατότητες,
του λείπει το γίγνεσθαι, και είναι χωρίς λόγο υπάρξεως· περαιτέρω, είναι
περισσευούμενο. Τούτη η ερμηνεία του Είναι βρίσκεται στον πυρήνα της άποψης του
Σαρτρ για τον αντικειμενικό, φυσικό κόσμο της πραγματικότητας.
Γ. Σαχακιάν, ό.π., σσ. 302-303
25. Αθεϊσμός, εγκατάλειψη, αγωνία και κακή πίστη. Ο αθεϊσμός του Σαρτρ στηρίζεται
εδραίως στον ισχυρισμό του ότι του ανθρώπου του λείπει οποιοδήποτε είδος
καθορισμένης φύσης, εκτός αυτής της ελευθερίας ή του τίποτε (του μηδενός). Δεν
υπάρχει καθορισμένη ανθρώπινη φύση επειδή δεν υπάρχει Θεός για να τη
δημιουργήσει. Η φύση του ανθρώπου, αυτή που έχει, δεν είναι παρά μόνο μία
απροσδιόριστη κατάσταση ελευθερίας ή μηδενός, και οποιαδήποτε φύση έχει ο
άνθρωπος, την αποκτά διαμέσου της υπάρξεώς του. Εξαιτίας της ελευθερίας του,
εκλέγει τον εαυτό του, οποιαδήποτε προσωπικότητα ή φύση επιθυμεί. Κάνει τον εαυτό
του, αυτό που εκλέγει να είναι· δημιουργεί επίσης τις αταξίες του. Η φύση του
ανθρώπου συνίσταται από το παρελθόν του που διάλεξε ελεύθερα. Είναι μια ύπαρξη
που εκλέγει την ουσία της. Ο άνθρωπος ποτέ δεν είναι ένα τέλος, μέχρι το θάνατό του·
είναι πάντοτε στο γίγνεσθαι. Τούτη η ιδέα βρίσκεται στην καρδιά του Υπαρξισμού του
Σαρτρ, και παρέχει τη βάση για την αρχή του, ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας -
δηλαδή ότι η υποκειμενικότητα είναι το σημείο αφετηρίας των πάντων, ο άνθρωπος
δεν μπορεί να υπερβεί την ανθρώπινη υποκειμενικότητά του. Στο βαθμό που η ουσία
του ανθρώπου είναι η ελευθερία, η σκέψη πως αλλάζει τον εαυτό του και τον κόσμο
διαμέσου της εκλογής του τον καταφορτώνει με ευθύνη, η οποία τον συνέχει ως
αγωνία. Ο άνθρωπος νιώθει ριγμένος στον κόσμο (γεγονότα) και πλήρως
εγκαταλειμμένος.
ό.π., σσ. 304-305
πώς δικαιολογείται με βάση το κείμενο το τελικό συμπέρασμα περί πλήρους
εγκατάλειψης του ανθρώπου στον κόσμο;
26. Διχάζει την παγκόσμια πανεπιστημιακή κοινότητα και την κοινή γνώμη η
ολλανδική νομοθετική πρωτοβουλία
«Ναι» ή «όχι» στην ευθανασία
Οι ελληνικοί νόμοι και οι απόψεις των νομικών, των επιστημόνων και της Εκκλησίας
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 03/12/2000 00:00, Κρουστάλη Δήμητρα, Βήμα
Ποιος μπορεί να σταθεί ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο ενός άλλου ανθρώπου και να
αποφασίσει, χωρίς να χωριστεί ο ίδιος στα δύο, προς τα πού θα κλίνει η ζυγαριά; Η
απόφαση της Ολλανδίας να νομιμοποιήσει υπό αυστηρές προϋποθέσεις την ευθανασία
δίχασε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Κανένα άλλο θέμα δεν έχει αγγίξει τόσο τον
πυρήνα της ηθικής, της φιλοσοφικής και της βιολογικής ύπαρξης του ατόμου όσο η
«διαχείριση» του θανάτου ενός ανιάτως πάσχοντα, ο οποίος περνά τις τελευταίες
ημέρες της ζωής του βουτηγμένος στον πόνο και την απόγνωση. Πολλά επιχειρήματα
υπέρ και κατά της ευθανασίας διατυπώθηκαν τις τελευταίες ημέρες. Η συζήτηση όμως
που φούντωσε για μια ακόμη φορά δεν πρόκειται να κλείσει εύκολα, αφού στην ουσία
παλεύουν δύο δικαιώματα: Το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα στον θάνατο.
Οι υποστηρικτές του νόμου στην Ολλανδία, στους οποίους περιλαμβάνονται και πολλοί
γιατροί, πιστεύουν ότι προάγει τα δικαιώματα των ασθενών και φέρνει στο φως μια
πρακτική που εφαρμοζόταν επί μακρόν. Οι πολέμιοι θυμήθηκαν τους νόμους της
φασιστικής Γερμανίας, «η ζωή σας δεν είναι πια ασφαλής στην
Ολλανδία» προειδοποίησαν, ανασύροντας όλη τη λίστα με τα επιχειρήματα κατά της
ευθανασίας. Δεν είναι μόνο η Ολλανδία που έδειχνε ανοχή στην ευθανασία. Ακόμη και
σε χώρες όπως η δική μας, στις οποίες το δίκαιο καταδικάζει την αφαίρεση της ζωής
άλλου ανθρώπου έστω και από οίκτο, έστω και αν αυτός το ζητούσε επίμονα, υπάρχει
κανείς που να μην έχει γνωρίσει στο στενό ή στο ευρύτερο οικογενειακό ή στο φιλικό
περιβάλλον του ανθρώπους που αναγκάστηκαν να βρεθούν αντιμέτωποι με το δίλημμα
αυτό και να πάρουν αποφάσεις που τους βάρυναν την ψυχή;
Στην Ελλάδα ο νόμος είναι εξαιρετικά σαφής σε ό,τι αφορά το θέμα της ευθανασίας. Στο
άρθρο 303 του Ποινικού Κώδικα προβλέπεται ότι «όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε
ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από
οίκτο για αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση».
Αναγνωρίζεται δηλαδή η ύπαρξη ελαφρυντικού, το οποίο λαμβάνεται υπόψη στην
επιμέτρηση της ποινής.
«Στη χώρα μας οι οικογενειακοί δεσμοί είναι πολύ ισχυροί, οι οικογένειες φροντίζουν
τους ασθενείς τους. Επίσης δεν έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητές ομάδες πίεσης υπέρ της
νομιμοποίησης της ευθανασίας. Αν κάτι αλλάξει στον νόμο είναι ότι θα μπορούσε να
γίνει διάκριση ανάμεσα σε δύο περιπτώσεις: Στις περιπτώσεις παράλειψης παροχής
βοήθειας για μακρότερη επιβίωση σε εκείνον που οδηγείται στον θάνατο και δεν θέλει
την παράταση της ζωής του και στις άλλες όπου γίνεται ενεργητική επέμβαση στην
ευθανασία. Οι πρώτες θα μπορούσαν να αντιμετωπίζονται ελαφρότερα», επισημαίνει ο
καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
κ. Ν. Παρασκευόπουλος.
* Τα υπέρ και τα κατά
Υπέρ της ευθανασίας, αλλά μόνο στην περίπτωση που έχει διαπιστωθεί ο εγκεφαλικός
θάνατος του ασθενούς, τάσσεται ο πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθήνας και
διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών
κ. Κων. Οικονόμου.
«Θεωρώ ότι η μόνη περίπτωση που μπορεί κανείς να προβεί σε πράξη ευθανασίας είναι
μόνον αυτή του επιβεβαιωμένου εγκεφαλικού θανάτου. Υπάρχουν αντικειμενικοί όροι
που ο εγκεφαλικός θάνατος σήμερα διαπιστώνεται και κλινικά και εργαστηριακά. Σε
όλες τις άλλες περιπτώσεις έχω τη γνώμη ότι η επιστήμη έχει προοδεύσει τόσο πολύ
ούτως ώστε και τον πόνο να μπορεί να αντιμετωπίσει και συνθήκες αξιοπρεπούς
διαβιώσεως, ακόμη και σε ανθρώπους τελικών σταδίων, να μπορεί να παρέχει με την
παρηγορητική ιατρική. Ολα αυτά και η απαίτηση ενός αρρώστου να υποστεί την
ευθανασία στηρίζεται υποτίθεται στην ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούλησή του. Πόσο
όμως ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούληση μπορεί να έχει ένας άνθρωπος ο οποίος
βρίσκεται υπό το κράτος του πόνου, του άγχους, του επικειμένου θανάτου;»
Εναντίον της νομιμοποίησης, αλλά υπέρ της ευθανασίας υπό προϋποθέσεις τάσσεται ο
κ. Ν.Φίλιας, διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου «Αγιος
Σάββας». «Είμαι εξαρχής εναντίον της νομιμοποίησης. Είναι κάτι που το έχω πει πολλές
φορές.Πιστεύω όμως ότι πρέπει να γίνεται η ευθανασία, ότι υπάρχουν στιγμές που
πρέπει να παίρνει θέση θεσμοθετημένη, κατά κάποιον τρόπο, μία ιατρική
ομάδα. Επίσης, πρέπει να υπάρχει ευέλικτη αντιμετώπιση από το δικαστικό σώμα. Από
την άλλη ούτε ο ασθενής ο ίδιος ούτε ο συγγενής είναι εις θέση, πολλές φορές, να
ζητήσουν ή να απαιτήσουν κάτι τέτοιο. Υπάρχουν ασθενείς που πέφτουν σε
κατάθλιψη, ζητούν να τερματιστεί η ζωή τους και όταν ξεκινάνε μια θεραπεία
αντικαταθλιπτική, αλλάζουν γνώμη. Δεν λέω ότι ο γιατρός είναι αυτός που θα
αποφασίζει για τα πάντα. Απλώς έχει τις προϋποθέσεις για να αποφασίσει. Αυτές όταν
δεν υπάρχει νόημα, αυτό που λέγεται θεραπεία χωρίς ελπίδα».
* Τι δέχεται η Ορθοδοξία
Η Εκκλησία δεν μπορεί παρά να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε μέθοδο ευθανασίας. «Η
ζωή δεν ταυτίζεται απόλυτα με την βιολογική ύπαρξη του ανθρώπου, ούτε ο θάνατος
είναι το τέλος της ζωής», παρατηρεί ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος. «Ο
θάνατος είναι ένα απλό συμβάν για τη μετάβαση του προσώπου σε έναν άλλο τρόπο
προσωπικής ύπαρξης.Η ζωή δεν ανήκει στον άνθρωπο άλλα στον Θεό, γι' αυτό και δεν
μπορεί να παρεμβαίνει κανείς σε κάτι που δεν το προσδιόρισε. Ο πόνος είναι
ευεργετικός στη ζωή του ανθρώπουγιατί, εκτός των άλλων, αναπτύσσει και ισχυρούς
δεσμούς αγάπης μεταξύ των ανθρώπων.Επομένως η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν δέχεται τη
λεγόμενη ευθανασία. Το ότι με νομοθετική κάλυψη γίνεται προσπάθεια στον
ευρωπαϊκό χώρο να αντιμετωπισθούν τέτοια σοβαρά ζητήματα, τα οποία
απασχόλησαν αιώνες τη φιλοσοφική και θεολογική σκέψη, όπως η ζωή,ο θάνατος, ο
πόνος, η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων για χάρη μάλιστα μιας χρησιμοθηρίας,ευζωίας
και οικονομικών σκοπιμοτήτων, δεν είναι από τις καλές στιγμές των Ευρωπαίων.Και
εμείς δεν έχουμε ανάγκη να τους μιμηθούμε, γιατί αυτή η πρακτική είναι ξένη προς την
αρχοντική μας παράδοση, η οποία αντιμετωπίζει τέτοιου είδους θέματα πιο ανθρώπινα
και ολοκληρωμένα τόσο σε υπαρξιακό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο».
27. Η Συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στη ζωή και στον θάνατο. Πώς
αντιμετωπίζει το ζήτημα ο ποινικός νομοθέτης. Γιατί η ευθανασία απορρίπτεται από τα
περισσότερα νομικά συστήματα. Ομοιότητες και διαφορές με την αυτοκτονία. Τι ισχύει
στην Ελλάδα
Σοφία Κατσαρέλη
Σεπτεμβρίου 05 2016 15:06
Ευθανασία ή ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Ένα ζήτημα που διχάζει ηθικά,
κοινωνικά και νομικά. Η λεπτή γραμμή που διαχωρίζει την οριζόμενη στον ελληνικό
Ποινικό Κώδικα "πράξη οίκτου" από την "ανθρωποκτονία από πρόθεση" και οι
προϋποθέσεις που συντρέχουν, για τη νομική "δικαίωση" του εκούσιου τερματισμού
της ζωής ενός ασθενούς.
Ως όρος, η ευθανασία προέρχεται από τα συνθετικά "ευ" και "θάνατος", που σημαίνει
τον "καλό" θάνατο.
Σήμερα ωστόσο, σημαίνει τον τερματισμό της ζωής ενός πάσχοντα από ασθένεια, από
την οποία υποφέρει και για την οποία δεν υπάρχει περιθώριο θεραπείας ή βελτίωσης.
Σημαίνει την ανακούφιση του ασθενούς, με τον τερματισμό της ζωής του, ώστε να
απαλλαγεί από τη φθορά και τον πόνο που μοιραία θα επέλθουν από την ασθένειά του,
με μόνη και βέβαιη κατάληξη τον θάνατό του.
Ομοιότητες και διαφορές με την αυτοκτονία
Η ευθανασία, ανάλογα με την έκφραση συναίνεσης του ασθενούς, διακρίνεται σε
ενεργητική, παθητική και έμμεση. Η ενεργητική ευθανασία είναι η πράξη εκείνη,
αποτέλεσμα της οποίας είναι ο θάνατος. Είναι η ιατρική πράξη, χωρίς την τέλεση της
οποίας ο ασθενής θα εξακολουθούσε να ζει για ένα διάστημα. Η πράξη αυτή είναι
συνήθως η χορήγηση θανατηφόρας ένεσης ή άλλων σκευασμάτων, που επιφέρουν τον
θάνατο γρήγορα και ανώδυνα.
Σημειώνεται ωστόσο, ότι η ενεργητική ευθανασία απορρίπτεται, λόγω κινδύνου
κατάχρησης, από τα περισσότερα νομικά συστήματα, καθώς εξομοιώνεται με
ανθρωποκτονία. Στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα, το άρθρο 300 προβλέπει την
ανθρωποκτονία, "που κινείται από συναισθήματα οίκτου προς τον ασθενή, ύστερα από
σπουδαία και επίμονη απαίτησή του.
Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι "όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία
ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο για αυτόν που
έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση". Με άλλα λόγια, αναγνωρίζεται η
ύπαρξη ελαφρυντικού, το οποίο λαμβάνεται υπόψη στην επιμέτρηση της ποινής.
Με τον όρο "παθητική ευθανασία" εκφράζεται η μη χρήση ή διακοπή της μηχανικής
υποστήριξης, με αποτέλεσμα τον θάνατο του ασθενούς. Ενώ δηλαδή, η παθητική
ευθανασία συνίσταται σε πράξη, η παθητική συνίσταται σε παράλειψη. Οι νομικές
συνέπειες της παθητικής ευθανασίας είναι ανύπαρκτες, ωστόσο για το ατιμώρητό της
πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις: η νόσος του ασθενούς να είναι ανίατη, ο
ασθενής να έχει δηλώσει, ότι δεν επιθυμεί τη συνέχιση της ζωής του, η πράξη να έχει
αποφασιστεί από οίκτο μετά από επίμονη και σπουδαία απαίτηση του πάσχοντος, ο
οποίος θα έχει ενημερωθεί για την κατάσταση της υγείας του και θα έχει αντιληφθεί τις
συνέπειες της απόφασής του.
Η έμμεση ευθανασία αφορά στην καταπολέμηση των πόνων σε ανίατα ασθενείς ή
βαριά πάσχοντες, η οποία επιτυγχάνεται με φάρμακα για τον μετριασμό ανυπόφορων
πόνων. Αντίθετα από ό,τι ισχύει στην ενεργητική ευθανασία, εδώ δεν επιδιώκεται ο
θάνατος, αλλά γίνεται αποδεκτός ως παρενέργεια.
Ηθικά ζητήματα. Το δικαίωμα και καθήκον στη ζωή
Το δικαίωμα στη ζωή κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα, στα άρθρα 5 παρ. 2 και 25 παρ. 1.
"Πάντες οι ευρισκόμενοι εντός της ελληνικής Επικράτειας απολαμβάνουν την απόλυτη
προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας,
φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων", ορίζει το άρθρο 5 παρ.
2, που κατοχυρώνει το δικαίωμα στη ζωή και όχι στον θάνατο.
Το δικαίωμα στον θάνατο κατοχυρώνεται συνταγματικά στο άρθρο 5 παρ. 1 του
Συντάγματος, που αποτελεί συγκεκριμενοποίηση της προστασίας της ανθρώπινης
αξιοπρέπειας (άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος).
Στην ελεύθερη έκφραση της προσωπικότητας του ανθρώπου συγκαταλέγεται και η
άρνηση θεραπείας από τον ασθενή, με αποτέλεσμα τον θάνατό του, ενώ γίνεται δεκτό,
ότι ένας ασθενής δεν μπορεί να εξαναγκαστεί σε θεραπεία. Αυτή η "αυτοδιάθεση" του
ασθενούς βρίσκει συνταγματική κατοχύρωση στα άρθρα 5 παρ. 1 ("Καθένας έχει
δικαίωμα, να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην
κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα
δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη") και στο
άρθρο 2 παρ. 1 ("ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την
πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας").
Πράξη οίκτου ή ανθρωποκτονία από πρόθεση;
Ο Ποινικός Κώδικας δεν προβλέπει τον όρο ευθανασία. Στις διατάξεις 299 έως 307 του
ΠΚ ορίζονται τα σχετικά με τα εγκλήματα κατά της ζωής, βαρύτερο εκ των οποίων είναι
η ανθρωποκτονία από πρόθεση (αρ. 299).
Βάσει του ελληνικού Ποινικού Κώδικα, το ζήτημα της ευθανασίας αντιμετωπίζεται στο
άρθρο 300, όπου προβλέπεται η ανθρωποκτονία με συναίνεση. Σε κάθε περίπτωση, θα
πρέπει να ερευνάται, εάν ο θάνατος είναι αποτέλεσμα ενεργητικής ή παθητικής
ευθανασίας, ανθρωποκτονίας από πρόθεση ή από αμέλεια ή από οίκτο, ώστε να κριθεί,
εάν και κατά πόσο συντρέχει λόγος αποκλεισμού του καταλογισμού σε άδικο.
28. Διεθνής Αμνηστία
10 ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ ΑΝΤΙΤΙΘΕΤΑΙ ΣΤΗ ΘΑΝΑΤΙΚΗ
ΠΟΙΝΗ
1) Η θανατική ποινή παραβιάζει το δικαίωμα στη ζωή
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναγνωρίζει σε κάθε
άνθρωπο το δικαίωμα στη ζωή. Το Άρθρο 4 του Αφρικανικού Χάρτη για τα Δικαιώματα
του Ανθρώπου και των Λαών διακηρύσσει ότι «η ανθρώπινη ύπαρξη είναι απαραβίαστη.
Ο σεβασμός της ζωής, της σωματικής και της ψυχικής ακεραιότητας είναι δικαίωμα κάθε
ανθρώπινης ύπαρξης.» Η άποψη αυτή ενισχύεται από την ύπαρξη διεθνών και
περιφερειακών συνθηκών οι οποίες προβλέπουν την κατάργηση της θανατικής ποινής,
με σημαντικότερο το Δεύτερο Προαιρετικό Πρωτόκολλο του Διεθνούς Συμφώνου για
τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των
Ηνωμένων Εθνών το 1989.
2) Η θανατική ποινή δεν έχει καμία αποτρεπτική επίδραση και αποτελεί όπλο
πολιτικής καταπίεσης
Σύμφωνα με έρευνες τις Διεθνούς Αμνηστίας, τουλάχιστον το 10% των θανατοποινιτών
είναι άτομα που πάσχουν από σοβαρές πνευματικές ασθένειες και έχουν ιδιαίτερα
διαταραγμένες προσωπικότητες με αποτέλεσμα να μην κατανοούν την σοβαρότητα
του εγκλήματος που έχουν διαπράξει αλλά ούτε και την επικείμενη τιμωρία τους.
Ακόμα, είναι πιθανό και άτομα που τελικά διαπράττουν προμελετημένο έγκλημα να
είναι αποφασισμένοι να προχωρήσουν στη διάπραξή του έτσι και αλλιώς, παρά το
ενδεχόμενο εκτέλεσης τους ή μπορεί ακόμα και να πιστεύουν ότι δεν πρόκειται να
συλληφθούν. Επίσης, πολλές φορές η θανατική ποινή χρησιμοποιείται ως όπλο εναντίον
αντιφρονούντων και πολιτικών αντιπάλων, οι οποίοι συνήθως καταδικάζονται σε θάνατο
μετά από μη δίκαιες δίκες.
3) Η θανατική ποινή είναι ένας βίαιος και απάνθρωπος θάνατος
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου ορίζει κατηγορηματικά
πως «κανείς δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή
μεταχείριση σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική». Κάθε μορφή εκτέλεσης είναι
απάνθρωπη. Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να εγγυηθεί έναν αξιοπρεπή και ανώδυνο
θάνατο σε φυλακισμένους που έχουν καταδικαστεί σε θάνατο, οι οποίοι επίσης
υφίστανται ψυχική οδύνη μέχρι την εκτέλεση της ποινής τους.
4) Η θανατική ποινή είναι φόνος εκ προμελέτης, εξευτελίζει το κράτος και κάνει
την κοινωνία πιο βίαιη
Με την εκτέλεση ενός ανθρώπου, το κράτος διαπράττει φόνο και επιδεικνύει την ίδια
ετοιμότητα να χρησιμοποιήσει σωματική βία έναντι του θύματός του όπως και ο
εγκληματίας. Επιπροσθέτως, μελέτες έχουν δείξει ότι τα ποσοστά των δολοφονιών
αυξάνονται αμέσως μετά τις εκτελέσεις. Ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι η αύξηση
είναι όμοια με αυτή που παρατηρείται μετά από άλλα βίαια δημόσια γεγονότα, όπως
ομαδικές σφαγές και δολοφονίες.
5) Η εφαρμογή της θανατικής ποινής εισάγει διακρίσεις
Σε όλο τον κόσμο, η θανατική ποινή επιβάλλεται δυσανάλογα εναντίον των μελών
περιθωριοποιημένων ομάδων ανθρώπων. Ορισμένοι θανατοποινίτες προερχόμενοι από
τις φτωχότερες κοινωνικές τάξεις δεν θα είχαν καταδικαστεί σε θάνατο αν
προέρχονταν από πιο ευκατάστατα κοινωνικά στρώματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις,
είτε οι κατηγορούμενοι δεν είναι σε θέση να βρουν τον δρόμο τους μέσα από το
λαβύρινθο του δικαστικού συστήματος (λόγω έλλειψης γνώσεων, εμπιστοσύνης ή
οικονομικών μέσων), είτε το σύστημα αντικατοπτρίζει την γενικά αρνητική στάση της
κοινωνίας και των ισχυρών απέναντί τους. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι ορισμένοι
εγκληματίες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να καταδικαστούν σε θάνατο αν τα
θύματά τους προέρχονταν από ανώτερες κοινωνικά τάξεις.
6) Η θανατική ποινή αμφισβητεί την ικανότητα των ανθρώπων να βελτιώσουν
τον εαυτό τους
Οι υπέρμαχοι της θανατικής ποινής υποστηρίζουν ότι όποιος καταδικάζεται σε θάνατο
αδυνατεί να βελτιωθεί σαν άνθρωπος και μπορεί να διαπράξει αδίκημα οποιαδήποτε
στιγμή εφόσον απελευθερωθεί. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα ανθρώπων οι
οποίοι επανεντάχθηκαν και δεν διέπραξαν άλλο αδίκημα. Ακόμη, δεν πρέπει να ξεχνάμε
ότι αρκετές φορές βίαια εγκλήματα διαπράττονται εν βρασμώ ψυχής ή υπό την επήρεια
ναρκωτικών, πράγμα που σημαίνει ότι ο εγκληματίας είναι και ο ίδιος θύμα του εαυτού
του, της καταδικαστέας παρόρμησής του και της περιθωριοποίησης της κοινωνίας. Αντί
να αυξάνεται ο αριθμός των εκτελέσεων, η Διεθνής Αμνηστία υποστηρίζει ότι ο
καταλληλότερος τρόπος για να προληφθεί η διάπραξη αδικημάτων είναι η αναθεώρηση
των διαδικασιών για την αποφυλάκιση υπό όρους και η ψυχολογική παρακολούθηση
των κρατουμένων κατά την κράτηση. Επιπλέον, η θανατική ποινή αφαιρεί από κάθε
καταδικασμένο άτομο τη δυνατότητα μεταμέλειας.
7) Η θανατική ποινή δεν παρέχει κοινωνική σταθερότητα ούτε φέρνει ειρήνη
στα θύματα
Μία εκτέλεση δεν φέρνει πίσω το θύμα ούτε απαλύνει τον πόνο της οικογένειάς του.
Αντί να μειώσει τον πόνο, η διάρκεια της δίκης και της διαδικασίας έφεσης συχνά
παρατείνουν τον πόνο της οικογένειας.
8 ) Η θανατική ποινή αρνείται την πιθανότητα οι θεσμοί που στελεχώνονται από
ανθρώπους να κάνουν λάθος
Ο κίνδυνος εκτέλεσης αθώων ανθρώπων παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένος με τη
θανατική ποινή. Στις ΗΠΑ, από το 1973, 116 άτομα που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο
απελευθερώθηκαν αφού αποδείχθηκε η αθωότητά τους. Μερικοί από αυτούς μόλις που
γλίτωσαν την εκτέλεση ύστερα από πολύχρονη αναμονή. Αυτά τα αλλεπάλληλα
δικαστικά σφάλματα οφείλονται κυρίως στις παρατυπίες που διεπράχθησαν από τις
διωκτικές ή αστυνομικές αρχές, στη χρήση αμφιλεγόμενων στοιχείων, ουσιωδών
πληροφοριών ή ομολογιών στις δίκες, ή στην ανικανότητα των δικηγόρων
υπεράσπισης. Άλλοι φυλακισμένοι οδηγήθηκαν στο θάνατο ενώ υπήρχαν βάσιμες
αμφιβολίες για την ενοχή τους. Κανένα πολιτειακό ή σωφρονιστικό σύστημα δεν είναι
αλάθητο και κανένα σύστημα δεν είναι σε θέση να αποφασίζει δικαίως, συνεπώς και με
τρόπο αλάθητο, ποιος μπορεί να ζει και ποιος πρέπει να πεθαίνει.
9) Η θανατική ποινή είναι μία συλλογική τιμωρία
Αυτή η τιμωρία επηρεάζει όλη την οικογένεια, τους φίλους και όσους αισθάνονται
συμπάθεια για τον καταδικασμένο. Οι στενοί συγγενείς ενός ανθρώπου που
εκτελέστηκε, που γενικά δεν έχουν σχέση με το έγκλημα, μπορούν να νιώσουν, ως
αποτέλεσμα της θανατικής ποινής, το ίδιο τρομερό αίσθημα απώλειας που είχαν νιώσει
οι γονείς του θύματος λόγω του θανάτου του αγαπημένου τους προσώπου.
10) Η θανατική ποινή αντιτίθεται σε θρησκευτικές και ανθρωπιστικές αξίες που
είναι κοινές σε όλο τον κόσμο
Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι παγκόσμια, αδιαίρετα και αλληλένδετα. Βασίζονται σε
πολλές παραδόσεις που μπορούν να ανιχνευθούν σε όλους τους πολιτισμούς. Όλες οι
θρησκείες συνηγορούν υπέρ της επιείκειας, της συμπόνιας και της συγχώρεσης και σε
αυτές ακριβώς τις αξίες στηρίζει η Διεθνής Αμνηστία την αντίθεσή της στη θανατική
ποινή.
29.
ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ - Τα οφέλη και τα ηθικά διλήμματα
Ολα όσα πρέπει να ξέρετε για το όνειρο που μπορεί να γίνει εφιάλτης
Από την ΑΜΑΛΙΑ ΒΕΒΕΛΑΚΗ
Όταν πριν από τρία χρόνια οι Βρετανοί επιστήμονες του Ινστιτούτου Ρόσλιν
ανακοίνωσαν πως είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν τα δύο πρώτα πανομοιότυπα
γενετικά προβατάκια "ανοίγοντας" το δρόμο προς τη μαζική παραγωγή κλώνων,
ελάχιστοι ήταν εκείνοι που συνειδητοποίησαν τι "ξημέρωνε" στην επιστήμη της
Γενετικής για τον επόμενο αιώνα. Η ανθρωπότητα στάθηκε "μουδιασμένη" μπροστά σε
αυτό το αναμφισβήτητα τεράστιο επίτευγμα της επιστήμης, παρακολουθώντας
παράλληλα-κι έτσι ξαφνικά-να πυροδοτείται το μέλλον της με "σενάρια" ελπίδας και
φρίκης. Η επιστημονική κοινότητα "υποκλίθηκε" στο καινούριο "θαύμα" της,
διατυπώνοντας όμως πλήθος ερωτημάτων, ηθικών ενστάσεων και
προβληματισμών_και οι κυβερνήσεις έσπευδαν να δημιουργήσουν το νομικό εκείνο
πλαίσιο που θα απέκλειε-και θα προστάτευε όσο το δυνατόν από τα σχετικά πειράματα
το ανθρώπινο είδος.
Έκτοτε οι εξελίξεις στον τομέα της Γενετικής και της Μοριακής Βιολογίας ήταν τόσο
ραγδαίες, που η "απόσταση" μεταξύ του αδύνατου και εφικτού φαίνεται συνεχώς να
μικραίνει. Θεωρητικά σήμερα η κλωνοποίηση μας δίνει τη δυνατότητα να
δημιουργήσουμε ότι και όπως το θέλουμε-με την προσθήκη γονιδίων που να
μεταφέρουν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά-από από ζώα με ανθρώπινο DNA και
αντίστροφα μέχρι οτιδήποτε άλλο μπορεί να επινοήσει ακόμη και ο πιο άρρωστος
εγκέφαλος. Επιπλέον, όμως, ανοίγει τους δρόμους σε νέες τεχνικές της γενετικής
μηχανικής, "χαράζει" μονοπάτια για την καλυτέρευση των προιόντων και της ποιότητας
ζωής μας και υπόσχεται να δώσει οριστικές λύσεις-και απαντήσεις-για ασθένειες που
αποδεκατίζουν την ανθρωπότητα αιώνες τώρα.
Το θέμα ξαναήρθε στην επικαιρότητα όταν στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας το
βρετανικό κανάλι BBC ανακοίνωσε πως ο Σκωτσέζος επιστήμονας Ίαν Ουίλμουτ του
Ινστιτούτου Ρόσλιν βρίσκεται ήδη σε επαφή με την αμερικανική εταιρεία "Γκέρον
Κορπορέισον", που θα χρηματοδοτήσει τα πειράματα πάνω στην κλωνοποίηση
ανθρώπινων εμβρύων για θεραπευτικούς σκοπούς. Παράλληλα και για τους ίδιους
σκοπούς-και με τους ίδιους χρηματοδότες θα ξεκινήσουν και τα πειράματα για την
κλωνοποίηση κυττάρων ανθρώπινων εμβρύων από τον δρα Ρότζερ Πέντερπεν του
Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, στο Σαν Φραντσίσκο. Όπως ήταν αναμενόμενο, τα
σενάρια για την κλωνοποίηση των ανθρώπων "ξαναφούντωσαν".
Στην κρίση του καθενός
Κάθε νέα επιστημονική μέθοδος είναι ένα ακόμη "όπλο" που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με
πολλούς τρόπους και να εφαρμοστεί σε διάφορα επίπεδα. Εξαρτάται λοιπόν , πιο "χέρι" το
χρησιμοποιεί και για ποιους σκοπούς.
Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να το ελέγξουμε, επισημαίνει η δρ. Ελένη
Κοντογιάννη, εμβρυολόγος-γενετίστρια και συνεχίζει. "Από την άλλη όμως, αυτός δεν
είναι λόγος να σταματήσουμε την εξέλιξη της έρευνας. Και εδώ θα πρέπει να τονίσουμε
πως η χρήση της κλωνοποίησης για θεραπευτικούς σκοπούς, όπως για παράδειγμα η
δημιουργία εμβρύων μόνο λίγων ημερών, από τα οποία μπορούμε να πάρουμε τα
βλαστικά κύτταρα που αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία ιστών και οργάνων προς
μεταμόσχευση, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επιστημονικές ανακαλύψεις του
αιώνα μας ,αλλά και ένα από τα μεγαλύτερα ευεργετήματα της κλωνοποίησης που δεν
μπορούμε να παραβλέψουμε".
Προς αυτήν την κατεύθυνση μάλιστα πριν από λίγες εβδομάδες, οι μεγάλες ιατρικές
επιτροπές της Βρετανίας ζήτησαν να δοθεί το "πράσινο φως" στους ερευνητές, να
παράγουν κλωνοποιημένα ανθρώπινα έμβρυα, εάν και εφόσον αυτό γίνεται για καθαρά
ιατρικούς σκοπούς. Αν και η κυβέρνηση του Τόνι Μπλερ δεν έχει καταλήξει ακόμη, οι
Βρετανοί επιστήμονες εκτιμούν πως είναι πια θέμα χρόνου να ξεκινήσουν τα σχετικά
πειράματα στη χώρα τους. Παρόμοιες κινήσεις γίνονται και στη ΗΠΑ όπου πριν από δύο
εβδομάδες, το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας (NIH) ανακοίνωσε πως η κυβέρνηση Κλίντον θα
επιτρέψει τη χρηματοδότηση-με δημόσια κονδύλια-των ερευνών για την κλωνοποίηση
αρχέγονων κυττάρων, που θα είναι ικανά να αναπαράγουν όλους τους τύπους των
ανθρώπινων ιστών.
Αν και το όλο θέμα προχωράει σε πολύ γρήγορους ρυθμούς-πίσω από αυτό κρύβονται
και τεράστια οικονομικά συμφέροντα¨ τίθεται σε πολύ χαμηλούς τόνους, καθώς πολλοί
είναι εκείνοι που αντιδρούν, υποστηρίζοντας πως κάτι τέτοιο ανοίγει ουσιαστικά και το
δρόμο για την κλωνοποίηση ανθρώπων. Είμαστε όμως σε θέση σήμερα να
προχωρήσουμε στην δημιουργία ανθρώπινων κλώνων;
"Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει πως στο μέλλον η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους
θα μπορεί να γίνεται και χωρίς τη συμμετοχή και των δύο φύλων;
 Θεωρητικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως ναι. Αν αυτό χρειαζόταν να γίνει, θα
μπορούσε. Για την κλωνοποίηση χρειάζεται ένα ωάριο, οπότε σίγουρα
χρειάζονται οι γυναίκες.
Απουσία ανδρών
Επιπλέον, ο πυρήνας τους κυττάρου που θα εμφυτεύαμε στο ωάριο θα μπορούσε να
προέρχεται από την ίδια τη γυναίκα, γεγονός που σημαίνει πως ένας κλώνος μπορεί να
παραχθεί χωρίς τη συμμετοχή του ανδρικού φύλου. Το θέμα όμως, είναι γιατί να
προχωρήσουμε σε κάτι τέτοιο, για ποιον λόγο να προχωρήσουμε στην κλωνοποίηση
του ανθρώπου, όταν γνωρίζουμε ότι η μέθοδος είναι καινούργια, αδοκίμαστη και με
πιθανά μεγάλα προβλήματα.
 Ένας από τους λόγους δεν θα μπορούσε να είναι η χρησιμοποίηση του
ανθρώπου σαν πηγή οργάνων για μεταμόσχευση;
 Αυτό είναι ένα από τα επιχειρήματα που επικαλούνται όσοι εναντιώνονται στην
κλωνοποίηση. Να ξεκαθαρίσουμε κάτι :Όταν μιλάμε για κλώνους, μιλάμε για
δίδυμα αδέλφια. Είναι σαν να λέμε πως αν ένα ζευγάρι κάνει εξωσωματική και
κλωνοποιήσουμε το έμβρυο, να δώσουμε το ένα στη μητέρα και να
κρατήσουμε-να διατηρήσουμε-το άλλο για την περίπτωση που θα χρειαστεί
όργανα για μεταμόσχευση το πρώτο. Υπάρχει μία μητέρα που θα έκανε κάτι
τέτοιο με τα δίδυμά της; Ε, αυτό είναι πέρα από την ανθρώπινη σκέψη.
 Η κλωνοποίηση μας δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε εκτός από
παναμοιότυπους οργανισμούς και πανομοιότυπες προσωπικότητες;
 Όχι. Αυτοί που θεωρούν πως η γενετική σύσταση του ατόμου είναι εκείνη που
καθορίζει και το 100% της προσωπικότητάς του, δεν στηρίζονται σε
επιστημονικά δεδομένα, κάνουν λάθος. Προς αυτήν την κατεύθυνση έχουν γίνει
πάρα πολλές μελέτες και πειράματα στους μονοζυγωτικούς διδύμους που έχουν
ακριβώς το ίδιο DNA. Τα αποτελέσματα μας δείχνουν πως ενώ υπάρχει γενετική
βάση για πολλά στοιχεία της προσωπικότητάς τους, υπάρχουν κι άλλα τόσα
στοιχεία τα οποία είναι επίκτητα και τους κάνουν να είναι διαφορετικά άτομα.
Επίκτητες ιδιότητες
Τα γνωρίσματα, όπως η ευφυία, ο χαρκτήρας, η προσωπικότητα, είναι
αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασης γονιδίων και περιβάλλοντος. Ειδικά
στο ρόλο της ευφυίας είναι γνωστό το πόσο μεγάλο ρόλο παίζει η εκπαίδευση.
Αυτό που ουσιαστικά φοβόμαστε δεν είναι η κλωνοποίηση, η οποία έτσι κι
αλλιώς συμβαίνει στην φύση (δίδυμοι), αλλά η ιδέα που έχουμε γι' αυτήν.
Νομίζουμε ότι κλωνοποιούμε τον άνθρωπο, ενώ ουσιαστικά κλωνοποιούμε μόνο
το γενετικό του υλικό.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε πως μιλάμε για κλωνοποίηση
ανθρώπων, κάτι που απαγορεύεται ρητά, με νόμους σχεδόν σε όλες τις χώρες της
υφηλίου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος, αφήνοντας όμως τα πιριθώρια στους
επιστήμονες να συνεχίσουν την έρευνα. Δεν απορρίπτουμε μια τεχνική, γιατί δεν
ξέρουμε ποιες θα είναι αργότερα οι συνθήκες-τονίζει η δρ Κοντογιάννη και καταλήγει:
Ένας από τους συμβούθλους του προέδρου Κλίντον, όταν απαγορεύτηκε με νόμο η
κλωνοποίηση στην Αμερική είχε αναφέρει χαρακτηριστικά :"Απαγορεύεται για την ώρα.
Αργότερα δεν ξέρουμε τι θα γίνει και τι καταστάσεις θα έχουμε ν' αντιμετωπίσουμε. Αν
για παράδειγμα έχουμε μια πυρηνική καταστροφή που θα απειλήσει το ανθρώπινο
γένος ή παρουσιαστούν κάποια προβλήματα στην αναπαραγωγική διαδικασία, τότε
πιθανόν να το ξανασκεφτούμε"...
ΤΑ ΥΠΕΡ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑ
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Οι βελτιωμένες ράτσες ζώων και ειδών φυτών. Η κλωνοποίηση
μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη δημιουργία ζώων και φυτών που θα είναι ανθεκτικά
στις ασθένειες.
 Τα βελτιωμένα προϊόντα. Με την κλωνοποιήση μας δίνεται η δυνατότητα να
παράγουμε τρόφιμα με βελτιωμένη θρεπτική αξία.
 Η δημιουργία ιστών-όπως αγγείων ή δέρματος-και κατ' επέκταση οργάνων
καρδιάς νεφρών-που θα δώσουν άλλη διάσταση στις μεταμοσχεύσεις. Επιπλέον
είναι πιο εύκολο και πιο αποτελεσματικό να δημιουργήσουμε ζώα που θα
παράγουν τις συγκεκριμένες πρωτείνες που θέλουμε για τη θεραπεία κάποιων
ασθενειών.
 Το απεριόριστο πεδίο μελετών και εμπεριστατωμένων ερευνών. Με την
κλωνοποίησηση μπορούμε να δημιουργήσουμε μια σειρά από γενετικά
πανομοιότυπα ζώα, πάνω στα οποία μπορούμε να μελετήσουμε την επίδραση των
περιβαλλοντικών παραγόντων στα γονίδια και τους μηχανισμούς γήρανσης μέχρι
τις μεταλλάξεις των γονιδίων της καρκινογένεσης κ.ο.κ.
ΜΈΙΟΝΈΚΤΗΜΑΤΑ Οι συγγενείς ανωμαλίες που πιθανόν να δημιουργηθούν. Αν
πάρουμε ως δεδομένο πως οι μυνοζυγωτικοί δίδυμοι έχουν διπλάσιες πιθανότητες
από τα υπόλοιπα αδέλφια να παρουσιάσουν κάποιες ανατομικές ή γενετικές
ανωμαλίες, βλέπουμε πώς ακόμη κι όταν η κλωνοποίηση γίνεται μέσω της
φυσικής διαδικασίας, διπλασιάζεται ο κίνδυνος εμφάνισης προβλημάτων.
 Τα πολύ χαμηλά-τουλάχιστον προς το παρόν-ποσοστά επιτυχίας της
κλωνοποίησης με κυτταρική καλλιέργεια που κυρίως ενδιαφέρει τους
επιστήμονες καθώς η μέθοδος αυτή δίνει τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής
κλώνων.
 Εξάλειψη της ποικιλομορφίας. Ενας από τους λόγους που τα θηλαστικά και
γενικότερα τα ανώτερα ζώα έχουν επιβιώσει και κυριαρχήσει στη Γη, είναι η
ποικιλομορφία τους. Αν προχωρήσουμε στην απόλυτη κλωνοποίηση των ειδών
είναι σαν να προδιαγράφουμε τα τέλος μας. Είναι κάτι που επανειλημμένος έχει
τονίσει και ο επιστημονικός "πατέρας" της Ντόλυ, ο οποίος μάλιστα συνιστά ότι
σε ένα κοπάδι κλωνοποιημένων ζώων, ο αριθμός των γενετικά πανομοιότυπων
οργανισμών δεν πρέπει να ξεπερνά το 5% του συνολικού αριθμού των ζώων.
 Κακή χρήση της κλωνοποίησης. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει, να αποτρέψει ή
να δημιουργήσει τις ασφαλιστικές εκείνες δικλίδες για την περιορισμένη ή
συγκεκριμένη χρήση της κλωνοποιήσης. Στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν
καταγραφεί κατά καιρούς δεκάδες ονόματα τρελών επιστημόνων, εκκεντρικών
εκατομμυριούχων και παρανοικών ηγεμόνων που ήταν έτοιμη να κάνουν τα
πάντα για να εξασφαλίσουν την κυριαρχία τους ή την υστεροφημία τους.
Τα πρώτα πειράματα στους ανθρώπους
Οι πρώτοι άνθρωποι κλώνοι είναι όλοι εκείνοι που δημιουργήθηκαν σε ένα από τα πιο
θαυμαστά εργαστήρια της φύσης ...τη μήτρα. Πρόκειται για τους "γνήσιους" διδύμους,
που γεννιούνται από την διάσπαση ενός κυττάρου-οι μονοζυγωτικοί-οι οποίοι και
μοιράζονται ακριβώς το ίδιο DNA. Παρά ταύτα η ύπαρξη τους δεν δημιούργησε ποτέ
κανέναν προβληματισμό-και πως θα γινόταν άλλωστε - καθώς αν και αποτελούν δύο
πανομοιότυπους οργανισμούς παραμένουν πάντα μοναδικοί ανάμεσα στο "πληθυσμό"
των υπόλοιπων διδύμων.
Στην περίπτωση όμως της μαζικής παραγωγής ανθρώπινων κλώνων, τα πράγματα
είναι πολύ διαφορετικά και κάτι τέτοιο φυσικά μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο στα
επιστημονικά εργαστήρια. Στη δεκαετία του '70, οι φήμες πως οι επιστήμονες είχαν
πετύχει να δημιουργήσουν ανθρώπινους κλώνους δημιούργησαν μεγάλη αναστάτωση .
Ο συγγραφέας Ντέιβιτ Μ. Ρόρβικ ,υποστήριζε στο βιβλίο του "Κατ' εικόνα αυτού" ότι
παρήχθη πραγματικά ο κλώνος ενός εκατομμυριούχου, ο οποίος και ήταν 1,5 ετών στα
μέσα του 1978.
Τον Απρίλιο του 1978 η λαϊκή εφημερίδα "Μόντερν Πίπλ" παρουσίασε μια φωτογραφία
του Έλβις Πρίσλευ και ένα έμβρυο στην πρώτη της σελίδα, με τον τεράστιο τίτλο "Ο
κρυφός γιος του Έλβις που παρήχθη με κλωνισμό", αναφέροντας πως ο Πρίσλευ ξόδεψε
περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια για να αφήσει πίσω του έναν αρσενικό
κληρονόμο του "και κατ' εικόνα αυτού". Σε εσωτερική σελίδα, αναφερόταν ακόμα πως
ο κλώνος του Πρίσλευ δημιουργήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου του 1978-δηλαδή οκτώ
μήνες πριν από το θάνατό-από ειδικούς επιστήμονες, που συγκεντρώθηκαν γι' αυτόν το
σκοπό στο εργαστήριο του Γκουάμ. Ανεξάρτητα όμως από τις όποιες φήμες-και ήταν
πολλές στα χρόνια που ακολούθησαν-για τη δημιουργία ανθρώπων-κλώνων, η πρώτη
επιβεβαιωμένη και τουλάχιστον επίσημα γνωστή κλωνοποιήση ανθρώπινων εμβρύων
πραγματοποιήθηκε το 1993 και επιτεύχθηκε με τη μέθοδο της κυτταρικής διαίρεσης-
μιμείτο δηλαδή τη δημιουργία των φυτικών κλώνων. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε
στην Ουάσιγκον από τον Αμερικανό ερευνητή Τζέρι Χόλ, με σκοπό τη δημιουργία
πανομοιότυπων εμβρύων- στο πλαίσιο των ερευνών της εξωσωματικής γονιμοποίησης
-και έμενε μόνο σε επίπεδο επιστημονικής παρατήρηση. Τότε δημιουργήθηκαν 17
πανομοιότυπα έμβρυα που έφθασαν μέχρι το σχηματισμό των 32 κυττάρων, όπου και
σταμάτησε ο πολλαπλασιασμός τους, με αποτέλεσμα κανένα από αυτά να μη ζήσει
περισσότερο από έξι μέρες. Οι επιστήμονες τότε δήλωσαν ότι έπρεπε να προηγηθεί
ευρεία συζήτηση επί του ηθικού μέρους της ανακάλυψης τους πριν προχωρήσουν στην
ολοκλήρωσή της. Το πρώτο όμως και πιο δύσκολο βήμα, έχει γίνει.
30. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Ανθρώπινη κλωνοποίηση μέχρι το 2060;
Παρασκευή, 21 Δεκεμβρίου 2012 20:19
Βρετανός επιστήμονας, του οποίου το
ερευνητικό έργο οδήγησε στην κλωνοποίηση της διάσημης Ντόλυ το 1996, ισχυρίζεται
ότι η ανθρώπινη κλωνοποίηση μπορεί να γίνει πραγματικότητα μέσα στα επόμενα 50
χρόνια.
Ο Σερ Γκούρντον σε διαλέξεις του συχνά θέτει το ερώτημα στο κοινό για το αν θα
επέτρεπαν σε γονείς αποθανόντων παιδιών (που δεν έχουν τη δυνατότητα να
τεκνοποιήσουν πια) να κλωνοποιήσουν το πρώτο τους παιδί, με την προϋπόθεση ότι η
διαδικασία θα ήταν ασφαλής και επιτυχημένη. Σύμφωνα με τον Γκούρντον, κατά μέσο
όρο το 60 τοις εκατό του κοινού αποκρίνεται θετικά.
Ο βιολόγος Σερ Τζον Γκούρντον τιμήθηκε πρόσφατα με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής για
το έργο του τις δεκαετίες του '50 και '60, όταν και τα πειράματά του πάνω σε
βατράχους άνοιξαν το δρόμο για την κλωνοποίηση θηλαστικών, με πρώτη το πρόβατο
Ντόλυ το 1996 στο Εδιμβούργο της Σκωτίας. Όσο για τα πολύπλευρα ηθικά ζητήματα
που αναπόφευκτα θα προκύψουν από μία ανθρώπινη κλωνοποίηση, ο Σερ Γκούρντον
πιστεύει ότι θα ξεπεραστούν από τη στιγμή που η τεχνική αυτή γίνει ιατρικώς χρήσιμη,
όπως έγινε στο παρελθόν και με άλλες αμφιλεγόμενες μεθόδους.
Ο 79χρονος απόφοιτος του γνωστού κολλεγίου Ήτον επιχειρηματολόγησε ότι η
ανθρώπινη κλωνοποίηση πρακτικά σημαίνει την δημιουργία ενός πανομοιότυπου
διδύμου, και επομένως «την αντιγραφή κάποιου ατόμου που έχει ήδη δημιουργήσει η
φύση». Ο Γκούρντον εξήγησε στο ραδιόφωνο του BBC ότι η εξωσωματική
γονιμοποίηση, που είχε επίσης αντιμετωπιστεί με μεγάλη καχυποψία όταν
διατυπώθηκε σαν θεωρία, έγινε αποδεκτή στο ευρύ κοινό μετά τη γέννηση της Λουίζ
Μπράουν το 1978, του πρώτου «παιδιού του σωλήνα». Από τότε χιλιάδες ζευγάρια σε
όλο τον κόσμο έχουν χρησιμοποιήσει με επιτυχία την τεχνική της εξωσωματικής
γονιμοποίησης.
Στις δημόσιες διαλέξεις του στα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης, του Καίμπριτζ και αλλού,
ο Σερ Γκούρντον συχνά θέτει το ερώτημα στο κοινό για το αν θα επέτρεπαν σε γονείς
αποθανόντων παιδιών (που δεν έχουν τη δυνατότητα να τεκνοποιήσουν πια) να
κλωνοποιήσουν το πρώτο τους παιδί, με την προϋπόθεση ότι η διαδικασία θα ήταν
ασφαλής και επιτυχημένη. Σύμφωνα με τον Γκούρντον, κατά μέσο όρο το 60 τοις εκατό
του κοινού αποκρίνεται θετικά.
Ο Σερ Γκούρντον πρόσθεσε ότι οι σύγχρονες κλωνοποιητικές μέθοδοι έχουν ανάγκη
από σημαντικές βελτιώσεις, μιας και η πλειοψηφία των εμβρύων ζώων που
κλωνοποιούνται σήμερα εμφανίζουν παραμορφώσεις. Μία αντίστοιχη διαδικασία
πραγματοποιήθηκε και στο παρελθόν, όταν η βελτίωση των τεχνικών κλωνοποίησεων
βατράχων του Σερ Γκούρντον οδήγησε στην επιτυχή κλωνοποίηση θηλαστικών.
Δεδομένων των παραπάνων στοιχείων, ο Γκούρντον επιμένει στη θέση του και τονίζει
ότι οτιδήποτε μπορεί να βελτιώσει την ανθρώπινη υγεία και να απαλύνει τον πόνο της
απώλειας θα πρέπει να γίνεται αποδεκτό από την κοινωνία.
Ερωτήματα

1.      πρακτική εφαρμογή του ηθικού προβληματισμού: θανατική ποινή, υπέρ ή κατά; βιβλίο μαθητή, κεφ. 6, θέματα για συζήτηση, ερώτηση 1. σελ. 166 επικουρικά να μελετηθούν τα σχετικά με τη θανατική ποινή που υπάρχουν στο ανεβασμένο αρχείο	Έναρξη: 19-03-2020 11:10	—
2.      θέληση για δύναμη-είναι καθεαυτό η ελευθερία απόρροια απεριόριστης ικανοποίησης της θέλησής μας; οι άλλοι είναι η κόλαση και η αλλοτρίωσή μας; είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι, οπότε η μετάθεση ευθυνών μας αλλοτρώνει; -να απαντήσετε τις ερωτήσεις που συνοδεύουν τα κείμενα με αριθμό 23-24 του ανεβασμένου αρχείου	Έναρξη: 19-03-2020 11:03	—
3.      βασικές ηθικές αξίες βιβλίο μαθητή, σελ. 162, ερώτηση 3η: ποιες πιστεύετε ότι είναι οι βασικότερες ηθικές αξίες που είναι απαραίτητες για την αρμονική συμβίωση των μελών μιας ανθρώπινης κοινωνίας;