Οι εκπαιδευτικές ανισότητες

* H αναπαραγωγή των κοινωνικών διακρίσεων και ανισοτήτων μέσω μιας υποτιθέμενης δωρεάν παιδείας θα αμβλυνθεί μόνο όταν βρεθούν και υλοποιηθούν οι κατάλληλοι μηχανισμοί που θα ανατρέψουν το ισχύον καθεστώς

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  29/01/2006 00:00 

1. Ιστορικά, όπως έχουν δείξει διάφορες έρευνες, η χώρα μας είχε ένα σχετικά «ανοικτό» σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης. Και αυτό με την έννοια πως το ποσοστό των νέων από οικονομικά ασθενείς οικογένειες - κυρίως αγροτικές - που κατόρθωναν να μπουν στο πανεπιστήμιο ήταν, συγκριτικά με χώρες όπως η Γαλλία για παράδειγμα, πολύ υψηλό. Με τη μεταπολεμική εκβιομηχάνιση όμως και την επακόλουθη συρρίκνωση και περιθωριοποίηση του αγροτικού πληθυσμού, το εξισωτικό, δημοκρατικό αυτό χαρακτηριστικό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τείνει να εξαφανισθεί. Σήμερα, όλο και περισσότερο, οι αυξανόμενες ταξικές, κοινωνικοοικονομικές ανισότητες μεταφράζονται λίγο - πολύ αυτόματα σε εκπαιδευτικές ανισότητες.

* H έρευνα της ΓΣΕΕ

2. Για να δώσω ένα παράδειγμα, πρόσφατη έρευνα του ΚΑΝΕΠ (Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής) της ΓΣΕΕ δείχνει καθαρά τη διασύνδεση που υπάρχει μεταξύ γεωγραφικών και εκπαιδευτικών ανισοτήτων στην ελληνική κοινωνία. Με βάση τη στατιστική ανάλυση και επεξεργασία των στοιχείων των αποτελεσμάτων των πανελλαδικών εξετάσεων του 2004, βλέπουμε πως ο βαθμός επιτυχίας και οι πιθανότητες πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση συνδέονται άμεσα με τον βαθμό κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης του νομού από τον οποίον προέρχονται οι μαθητές και μαθήτριες. Σε περιοχές με χαμηλούς δείκτες ανάπτυξης, υψηλή ανεργία και χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα οι εξεταζόμενοι συγκεντρώνουν μικρότερες από τον μέσο όρο πιθανότητες επιτυχίας.

3. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας έρχονται να συμπληρώσουν τις ήδη υπάρχουσες έρευνες που δείχνουν τις κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης. Το ότι δηλαδή η πλειονότητα των φοιτητών προέρχεται από εύπορες οικογένειες, ενώ ο αριθμός αυτών που προέρχονται από τα πολυπληθέστερα λαϊκά στρώματα (εργάτες, τεχνίτες, αγρότες) είναι αναλογικά εξαιρετικά χαμηλός. Και αυτή η δυσαναλογία αντί να μειώνεται εντείνεται με τη σημαντική αύξηση των εισαγομένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που παρατηρούμε στις δύο τελευταίες δεκαετίες. Δηλαδή, όσο αυξάνεται ο αριθμός των εισακτέων στα πανεπιστήμια τόσο μειώνεται αναλογικά το ποσοστό αυτών που προέρχονται από τα οικονομικά αδύνατα στρώματα. Και τη στρεβλή αυτή λογική συμπληρώνουν και αυξάνουν ιδιωτικές δαπάνες για την παιδεία (φροντιστήρια, ξένες γλώσσες κτλ.) που αντιστοιχούν σε περίπου ένα δισεκατομμύριο ευρώ.

* Εντείνονται οι ανισότητες

4. Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω γενική εικόνα, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πως η λεγόμενη δωρεάν παιδεία - όταν δεν συνοδεύεται από συμπληρωματικά, επιπρόσθετα κοινωνικά μέτρα - εντείνει αντί να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Και αυτό γιατί οι οικονομικά ασθενέστερες τάξεις, και κυρίως οι χαμηλόμισθοι, από τη μια μεριά έχουν λιγότερες πιθανότητες να στείλουν τα παιδιά τους στο πανεπιστήμιο ενώ από την άλλη σηκώνουν αναλογικά μεγαλύτερα φορολογικά βάρη από ό,τι οι εύπορες τάξεις που, ως γνωστόν, μέσω διαφόρων τεχνικών, φοροδιαφεύγουν κατά συστηματικό τρόπο. Με πιο απλά λόγια, έχουμε ένα πανεπιστημιακό σύστημα όπου, όλο και περισσότερο, οι χαμηλόμισθοι - μέσω ενός εξοργιστικά άδικου φορολογικού συστήματος - χρηματοδοτούν τις σπουδές των παιδιών των επιτυχημένων γιατρών, δικηγόρων, αρχιτεκτόνων κτλ.

5. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, η δωρεάν παιδεία δεν επαρκεί για να υπάρξει λιγότερη ανισότητα στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Χρειάζονται νέες, ριζικές στρατηγικές σε δύο επίπεδα. Μακροπρόθεσμα, οι εκπαιδευτικές ανισότητες μπορούν να αμβλυνθούν σημαντικά αν οι πόροι για την εκπαίδευση διανέμονται κατά τέτοιο τρόπο που οι περιοχές με χαμηλό δείκτη ανάπτυξης, καθώς και τα σχολεία που βρίσκονται σε λαϊκές συνοικίες, να ενισχύονται πολύ περισσότερο - με καλύτερες υποδομές, ικανότερους δασκάλους, περισσότερο βοηθητικό προσωπικό κτλ. Σήμερα, ως γνωστόν, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

* H κατανομή των πόρων

6. Ένας δεύτερος, πιο άμεσος τρόπος άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων είναι, πέραν της δωρεάν παιδείας, η παροχή υποτροφιών που θα καλύπτει τα έξοδα διατροφής και διαμονής των φοιτητών και φοιτητριών που προέρχονται από οικονομικά ασθενείς οικογένειες.

7. Αυτό το μέτρο θα δώσει νέες ευκαιρίες σε νέους και νέες που σήμερα δεν μπορούν να σπουδάσουν γιατί οι γονείς δεν έχουν δυνατότητα να καλύψουν τα αυξανόμενα έξοδα μιας ανώτατης παιδείας που κάθε άλλο παρά δωρεάν είναι. Το σύστημα των υποτροφιών μπορεί επίσης να βοηθήσει στη λύση του προβλήματος της λεγόμενης «αιώνιας φοίτησης». Στον βαθμό που μέρος του προβλήματος έγκειται στο ότι πολλοί φοιτητές και φοιτήτριες αναγκάζονται να εργάζονται για να εξοικονομήσουν τα μέσα που θα τους επιτρέψουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους, η κατάργηση του συστήματος της αιώνιας φοίτησης θα ήταν εφικτή και δίκαιη μόνο όταν ένα επιλεκτικό σύστημα υποτροφιών συμπληρώνει τη δωρεάν παιδεία για όλους.

8. Συμπερασματικά, η αναπαραγωγή των κοινωνικών διακρίσεων και ανισοτήτων μέσω μιας υποτιθέμενης δωρεάν παιδείας θα αμβλυνθεί μόνο όταν βρεθούν και υλοποιηθούν οι κατάλληλοι μηχανισμοί που θα ανατρέψουν το ισχύον καθεστώς όπου οι κρατικοί πόροι για την παιδεία κατανέμονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να εντείνουν αντί να αμβλύνουν τις κοινωνικές ανισότητες.

O κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στη LondonSchoolofEconomics.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Για τις ανάγκες συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην  τάξη σας με θέμα τη δωρεάν παιδεία, μελετήστε το παραπάνω κείμενο και γράψτε μια περίληψη 110-130 λέξεων του κειμένου, με την οποία θα ενημερώνετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του(25)

Β1. «Ένας δεύτερος, πιο άμεσος τρόπος άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων είναι, πέραν της δωρεάν παιδείας, η παροχή υποτροφιών που θα καλύπτει τα έξοδα διατροφής και διαμονής των φοιτητών και φοιτητριών που προέρχονται από οικονομικά ασθενείς οικογένειες»: να αναπτύξετε την παραπάνω άποψη σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων(10)

Β2. Με ποιους τρόπους και με ποια μέσα πειθούς αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος; Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση(5)

Β3.α.Να διερευνήσετε τη συνοχή και συνεκτικότητα των παραγράφων 6 και 7(3)

Β3.β. να δικαιολογήσετε τη χρήση των παρενθέσεων και τις παύλες στο κέιμενο(2)

Β4.α. Να αναλύσετε τη δομή της 4^ης παραγράφου (δομικά μέρη, τρόπος ανάπτυξης)(3)

Β4.β. Να δώσετε έναν άλλο τίτλο στο κείμενο με συνυποδηλωτική σημασία(2)

Β5.α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ασθενείς, συρρίκνωση, συγκεντρώνουν, κραυγαλέες, στρεβλή(5)

Β5.β. Να γράψετε έναν αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αμβλύνει, χαμηλό, ασθενείς, εξοικονομήσουν, εφικτή(5)

Γ. Παραγωγή Λόγου

Η εφημερίδα του σχολείου σας κάνει αφιέρωμα στο θεσμό της δωρεάν παιδείας στη χώρα μας και ζητά τη συνεργασία σας για την κάλυψη της σχετικής ύλης. Να συντάξετε ένα άρθρο στο οποίο να διαπραγματεύεστε το εξής θέμα: « Ο θεσμός της δωρεάν παιδείας στη χώρα μας είναι συνταγματικά κατοχυρωμένος και επιλύει πολλά προβλήματα, αλλά δεν είναι σε θέση να λύσει το πλήθος των κοινωνικών ανισοτήτων, οι οποίες και παρακωλύουν τις ευκαιρίες επιτυχίας πολλών νέων. Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο των 400-500 λέξεων(40)

Περίληψη

Ο συγγραφέας πραγματεύεται τις επιπτώσεις στη δωρεάν παιδεία των κοινωνικών ανισοτήτων και προτείνει μηχανισμούς ανατροπής τους. Αρχικά, αναφέρεται στο ιστορικά ανοικτό σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας που συγκριτικά με άλλες χώρες οδήγησε οικονομικά ασθενείς ομάδες στο Πανεπιστήμιο. Σήμερα αυτό εξαφανίζεται λόγω των αυξανόμενων ταξικών κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων. Επιστρατεύει έρευνα της ΓΣΕΕ, για να συνδέσει τις διαπιστωμένες μικρότερες πιθανότητες επιτυχίας και πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με το βαθμό κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης ενός νομού. Έτσι επιβεβαιώνεται η διαπίστωση ότι οι περισσότεροι φοιτητές προέρχονται από εύπορες οικογένειες που μπορούν αν σηκώσουν το βάρος των δαπανών στα φροντιστήρια. Επιπλέον, οι χαμηλόμισθοι δύσκολα στέλνουν τα παιδιά τους στο πανεπιστήμιο, καθώς επωμίζονται και δυσβάσταχτα φορολογικά βάρη. Προτείνει κατάλληλη διανομή πόρων και παροχή υποτροφιών σε οικονομικά ασθενείς φοιτητές, για να αντιμετωπιστεί και η αιώνια φοίτηση. Καταλήγει επισημαίνοντας την ανάγκη υλοποίησης των μηχανισμών αλλαγής του ισχύοντος καθεστώτος που υπονομεύει τη δωρεάν παιδεία και επιτείνει τις κοινωνικές ανισότητες

Ανάπτυξη Θέματος

Η διακύβευση της δημόσιας δωρεάν παιδείας μας/η κατ’ ευφημισμό δωρεά δημόσια παιδεία

Στο πλαίσιο αφιερώματος που κάνει η εφημερίδα του σχολείου μας με θέμα το θεσμό της δωρεάν παιδείας στη χώρα μας, θα ήθελα να εκθέσω τους προβληματισμούς μου. Ο θεσμός σαφώς ωφελεί χωρίς να απαιτεί καταβολή διδάκτρων και δαπάνες εκπαιδευτικών συγγραμμάτων, οπότε επιλύει πολλά και σοβαρά προβλήματα. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη και μας οδηγεί στην παραδοχή ότι το πλήθος των ανισοτήτων της ελληνικής κοινωνίας περιορίζει τις ευεργετικές του συνέπειες.

Α. η δωρεάν εκπαίδευση επιλύει προβλήματα συμβάλλοντας

·         Στην πνευματική ολοκλήρωση των οικονομικά αδύναμων τμημάτων του πληθυσμού

·         Στην οικονομική και επαγγελματική τους αποκατάσταση

·         Στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους

·         Στην τόνωση της αυτοπεποίθησής τους

·         Στη δημιουργική τους ενσωμάτωση στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα

·         Στην άμβλυνση των κοινωνικών διακρίσεων και αντιθέσεων

·         Δίκαιη κατανομή των κρατικών πόρων για την παιδεία

Β. οι υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες υπονομεύουν τη δωρεάν εκπαίδευση και παρεμποδίζουν την επιτυχία των μαθητών

Οικονομικές ανισότητες

Οι ευκατάστατες οικογένειες έχουν τη δυνατότητα για

·         Ιδιωτική εκπαίδευση που φαντάζει καλύτερη της δημόσιας λόγω οργάνωσης, επιλογής προσωπικού, κτηριακών υποδομών, παροχής κινήτρων σε διδακτικό προσωπικό

·         Προπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό

·         Μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό

·         Οικονομική στήριξη για επαγγελματική ανέλιξη

Γεωγραφικές ανισότητες

Σε απομακρυσμένες περιοχές από τα αστικά κέντρα ή σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές

·         Ταλαιπωρία μαθητών, οι οποίοι πρέπει να μετακινούνται καθημερινά, για να φοιτήσουν στο σχολείο

·         Ολιγοθέσια σχολεία

·         Περιορισμένα πνευματικά και καλλιτεχνικά ερεθίσματα

Κοινωνικές ανισότητες

·         Περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως παλιννοστούντες, τσιγγάνοι, μετανάστες, άνεργοι, θρησκευτικές και εθνικές μειονότητες, έχουν περιορισμένες έως ανύπαρκτες μορφωτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές ευκαιρίες

Οικογενειακές-μορφωτικές-κοινωνικές  ανισότητες

Οι μορφωμένοι γονείς:

·         Παρέχουν κατάλληλο περιβάλλον παιδευτικό, κοινωνικό, πνευματικό

·         Προβάλλουν την αξία της μόρφωσης και ελέγχουν την αποτελεσματικότητα της μορφωτικής προσπάθειας των παιδιών τους

·         Διαθέτουν γνωριμίες και οικονομική δύναμη, οπότε μπορούν να προωθήσουν επαγγελματικά και κοινωνικά τα παιδιά τους

Γ. Θέση

Η δωρεάν παιδεία δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, παρά τα ευεργετικά της αποτελέσματα, τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες

Το καθεστώς της δημόσιας δωρεάν παιδείας υπονομεύεται από τις συνεχείς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, τις υπερβολικές απαιτήσεις που οδηγούν στην ανάγκη περαιτέρω βοηθητικής εκπαίδευσης, που προσφέρει ο ιδιωτικός τομέας, άρα απαιτούνται χρήματα, που δεν έχουν όλοι οι γονείς την οικονομική δυνατότητα να παρέχουν, με απόρροια τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά ασθενέστερα στρώματα δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το επιπλέον βάρος, άρα είναι περισσότερο ευάλωτα και επιρρεπή στην αποτυχία

Απαιτείται

·         Αναβάθμιση της δημόσιας δωρεάν εκπαίδευσης, ώστε να είναι επαρκώς ανταγωνιστική της ιδιωτικής

·         Γενναία κρατική χρηματοδότηση της παιδείας

·         Παγίωση του θεσμού της ενισχυτικής διδασκαλίας

·         Ενίσχυση των φτωχότερων στρωμάτων του πληθυσμού

·         Ενίσχυση των γεωγραφικά απομονωμένων σχολείων

·         Πάταξη του κοινωνικού ρατσισμού

·         παροχή υποτροφιών στην  τριτοβάθμια εκπαίδευση που θα καλύπτει τα έξοδα διατροφής και διαμονής των φοιτητών και φοιτητριών που προέρχονται από οικονομικά ασθενείς οικογένειες.