- 1 -
ΝΕΑΝΙΚΗ ΒΙΑ
Πρόλογος Ούτε στους πιο σκληρούς εφιάλτες δε θα μπορούσαν μέχρι πρότινος να χωρέσουν όλα όσα έχουν αποκαλυφθεί τους τελευταίους μήνες γύρω από την υπόθεση «Άλεξ». Στην αρχή στάθηκαν όλοι ενεοί μπροστά στα γεγονότα και τις μαρτυρίες των ανηλίκων που έβγαιναν στο φως της δημοσιότητας. Κατόπιν ήρθαν και οι περιπτώσεις των ανήλικων κουκουλοφόρων ως δεύτερο πλήγμα στις «πολιτισμένες» συνειδήσεις. Η μια ερμηνεία διαδέχεται την άλλη, ο ένας ειδικός (κοινωνιολόγος, παιδοψυχολόγος, παιδοψυχίατρος, καθηγητής, γονιός, αστυνομι-κός) έχει «περισσότερο» δίκιο από τον άλλο. Σ’ αυτήν την πολυφωνία ας ακουστεί και η γνώ-μη ενός νέου που γνωρίζει την κατάσταση από πρώτο χέρι.
Κύριο Μέρος
1. Πού τη συναντάμε (περιγραφή του φαινομένου)
 Αθλητικούς χώρους (συχνά) - Σχολεία –Χουλιγκανισμός( συνήθως σε ομαδικά αθλή-ματα)
 Εξεγέρσεις στο κέντρο (Ελλάδα) ή και στα προάστια (Γαλλία) μεγαλουπόλεων
 Διαδηλώσεις που εναντιώνονται σε κυβερνητικές αποφάσεις (ως επί το πλείστον) με συμμετοχή φοιτητών και μαθητών (όχι απαραίτητα) για θέματα που τους αφορούν
 Ρατσιστικές, φασιστικού τύπου ενέργειες ακροδεξιών ομάδων με στόχο αλλοδαπούς ή αντίθετους ιδεολογικά
 Τρομοκρατικές ενέργειες (μικρές υλικές καταστροφές)
2. Αίτια
 Κοινωνικά προβλήματα :
• Φτώχεια, ανεργία: αίσθηση αδιεξόδου
• Μεγάλες κοινωνικές ανισότητες : αισθήματα αδικίας εκτόνωση Ο αμοραλισμός και τα πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα έρχονται σε τρανταχτή αντίθε-ση με τον ιδεαλισμό των νέων → η βία έρχεται ως απάντηση στη διάψευση των νεανικών ο-νείρων.
 Αδυναμία φορέων αγωγής
• Οικογένεια : περιορισμένη επίβλεψη νέων ( έμφαση σε υλικούς στόχους ) > έχει αναγάγει σε πρώτη προτεραιότητα την κάλυψη των υπερκαταναλωτικών αναγκών των παιδιών τους και όχι τη μύησή τους στον ανθρωπισμό → ηθική αποσάθρωση → νέοι ευάλωτοι σε μαζικά αντικοινωνικά φαινόμενα > μένει αδρανής, ανάλγητη στα σύνθετα προβλήματα των νέων και ιδιαίτερα των εφήβων → μοναξιά, πάθος για εκδίκηση γι’ αυτήν την απάθεια > η ίδια συχνά προσφέρει πρότυπα βίας (ενδοοικογενειακή βία).
• Ανεπάρκεια εκπαιδευτικών μηχανισμών να δώσουν διέξοδο : χρησιμοθηρική αλλά παρόλα αυτά ανεπαρκής γνώση (ανεργία πτυχιούχων), απαξίωση ανθρωπιστικών μα-θημάτων.
Το σχολείο : > εξαντλεί τους ρόλους του στον μορφωτικό, είναι αποκομμένο από τη ζωή, δεν προάγει προβληματισμό σχετικά με σύγχρονα αντικοινωνικά φαινόμενα, δεν εξανθρωπίζει > όταν παρουσιάζονται ενδοσχολικά αντίστοιχα φαινόμενα, τα ποινικοποιεί αντί να στο-
- 2 -
χεύει στο σωφρονισμό → αναπαραγωγή βίας και αναρχισμού εκ μέρους των μαθητών ως εκδίκηση > ενίοτε προβαίνει σε διακρίσεις και απαξιώνει έμπρακτα την ισότητα και την ισοτιμία, τις οποίες και διατυμπανίζει.
 ΜΜΕ ( προβολή βίας, καταναλωτικού μοντέλου, ήσσονος προσπάθειας) > ανάγουν τη βία και την παρανομία σε «ψυχαγωγικό» θέαμα και αναδεικνύουν τους αιμοσταγείς πρωταγωνιστές > ακόμα και όταν στιγματίζουν την καθημερινή βία, το κάνουν άμετρα καταλήγοντας στην ηρωοποίηση των παρανόμων. > Προβάλλουν με κάθε τρόπο καταναλωτικά πρότυπα και δημιουργούν την εντύπωση (σειρές , τηλεπαιχνίδια) ότι μπορούν εύκολα και κυρίως άκοπα να επιτευχθούν από όλους
 Μίμηση ξένων προτύπων και ιδιαίτερα της ξενόφερτης αντικοινωνικής συμπεριφοράς ή και κάθε προκλητικής πράξης εκ μέρους των νέων. Είναι ίδιον γνώρισμα των ανήλικων η άκριτη υιοθέτηση των μοντέρνων τρόπων αντίδραση ξένων ομηλίκων, όπως ο χουλιγκα-νισμός στα γήπεδα, η διάπραξη εγκληματικών πράξεων σε νυχτερινά κέντρα υπό την επή-ρεια αλκοολούχων ποτών καθώς και η μίμηση των βιαιοτήτων που προβάλλονται στις ξέ-νες ηλεκτρονικές σελίδες.
 Αντίδραση στους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους ( φαύλος κύκλος)
 Απογοήτευση λόγω της αναποτελεσματικότητας ειρηνικών μορφών αγώνα (ειρη-νικές διαδηλώσεις, απεργίες, αποχές)
 Μαζοποίηση έλλειψη λογικής φανατισμός, ρατσισμός > Το φαινόμενο της μαζοποίησης αιχμαλωτίζει τη νεολαία, όταν η ίδια η κοινωνία δε δια-θέτει σταθερό σύστημα αξιών ούτε υγιή πρότυπα για να πιστέψει ο νέος. Αντίθετα, κατα-σκευάζει είδωλα που οδηγούν στην ταύτιση και το φανατισμό → π.χ. βία στα γήπεδα, «χουλιγκανισμός».  Η αμέλεια της πολιτείας για δημιουργία χώρων εκτόνωσης και δημιουργικής έκφρα-σης (αθλητικά κέντρα, χώρους τέχνης και πολιτισμού, βιβλιοθήκες) ιδιαίτερα στα μμεγάλα αστικά κέντρα όπου η διαβίωση είναι ασφυκτική.
3. Συνέπειες
Στους Νέους
 Η βία διαμορφώνει το χαρακτήρα τους και καθορίζει τη στάση τους για το υπόλοιπο της ζωής τους
 Εγκλωβίζονται σε ομάδες περιθωρίου και οδηγούνται σε γενικότερη ανομία (εγκλήμα-τα του κοινού ποινικού δικαίου, ναρκωτικά, αλκοόλ)
 Κινδυνεύουν να καταστρέψουν από τη μια στιγμή στην άλλη τη ζωή τους ( θάνατος, μόνιμη αναπηρία, μακροχρόνια φυλάκιση βλ. γεγονότα Παιανίας, καταδίκη για τη δολο-φονία του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα)
Στην κοινωνία
 Διαρκής σύγκρουση – αίσθημα ανασφάλειας συντηρητικοποίηση κοινωνίας, ανοχή ή και απαίτηση ενίσχυσης καταστολής και γενικότερα ανελεύθερων μέτρων.
 Οικονομικές επιπτώσεις( τουρισμό, καταστηματάρχες)
 Γκετοποίηση περιοχών
 Απομάκρυνση των γνήσιων φιλάθλων από τα αθλήματα
- 3 -
Μέτρα αντιμετώπισης ( Μεταβατική & ) Τα αποτελέσματα είναι τραγικά, είτε πρόκειται για τους μικρούς εγκληματίες είτε για τους ανήλικους κουκουλοφόρους και προβάλλουν αδήριτη την ανάγκη να μεθοδευθεί η αντιμε-τώπιση του προβλήματος, τόσο με τη μορφή πρόληψης όσο και θεραπείας, για να μην κλη-ροδοτηθεί μεγεθυμένο στο μέλλον.  Οι βασικότεροι φορείς κοινωνικοποίησης, δηλαδή η οικογένεια και το σχολείο οφεί-λουν: > να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο τους, να σκύψουν με εμβρίθεια πάνω από το ζήτημα της αγωγής των νέων -► γαλούχηση με τις αξίες του σεβασμού, της ανεκτικότητας, της αλ-ληλεγγύης, της δημοκρατίας, χωρίς τον κομπασμό της αυθεντίας > να αφουγκράζονται τις νεανικές ανησυχίες και τους προβληματισμούς με αγάπη και δι-αλλακτικότητα, να διεξάγουν γόνιμο διάλογο μαζί με τους νέους, ώστε να τους προσανατο-λίζουν στον υγιή χειρισμό τους και στην εξεύρεση διεξόδων. Ειδικότερα:
 Οικογένεια : Προσοχή στην ανατροφή των παιδιών, περισσότερος χρόνος γι αυτά, διάλογος σχετικά με τους προβληματισμούς τους, εξάλειψη βίαιων συμπεριφορών εκ μέ-ρους των γονέων, μετάδοση υγιών προτύπων.
 Εκπαίδευση: Έμφαση στην ανθρωπιστική παιδεία , ηθική καλλιέργεια, απάντηση στους προβληματισμούς των παιδιών.
 Πολιτεία : Μείωση κοινωνικών ανισοτήτων, περιορισμός ανεργίας, κράτος πρόνοιας και δικαίου που θα υπερασπίζεται τους αδύναμους απέναντι στους ισχυρούς, πρόληψη όχι υπερβολική βία όπου χρειάζεται καταστολή. Η πολιτεία είναι αναγκαίο: > να δημιουργήσει περισσότερους χώρους εκτόνωσης και δημιουργικής απασχόλησης (αθλητικά κέντρα, χώρους τέχνης και πολιτισμού, βιβλιοθήκες) > να αποτελέσει η ίδια πρότυπο ανθρωπισμού μέσα από τη φροντίδα για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και μέσα από την υιοθέτηση του διαλόγου ως μέσο επίλυ-σης διαφορών. Η βία της εξουσίας δε δικαιολογείται > να ελέγξει ουσιαστικά τα ΜΜΕ, ώστε η λειτουργία τους να εξαντλείται στη γνήσια ψυχαγωγία και την ορθή ενημέρωση > να προβεί σε «αποϊδρυματοποίηση» των ανήλικων παρανόμων και να μεθοδεύσει το σωφρονισμό τους με πιο ανθρώπινες και δημοκρατικές διαδικασίες.
 Πνευματικοί άνθρωποι –Πολιτικοί – Συνδικαλιστές : Αγωνιστική αλλά ειρηνική δι-εκδίκηση που θα στηρίζεται στο δίκαιο των αιτημάτων και την ενότητα για να είναι αποτε-λεσματική, καταδίκη της βίας αταλάντευτα απ’ όπου κι αν προέρχεται. Επίλογος Πρέπει να νιώθουμε ευτυχείς που η νεανική παραβατικότητα εμφανίζεται ακόμα στη χώρα μας σε χαμηλά ποσοστά. Αυτή η πραγματικότητα, όμως, δεν είναι λόγος εφησυχασμού αλλά εγρήγορσης για την πρόληψη της επιδείνωσης του προβλήματος.