ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ

εκφοβισμός (bullying)

   Η  επαναλαμβανόμενη άσκηση βίας από κάποιο άτομο ή ομάδα ατόμων σε κάποιο άλλο συνομήλικο, συνήθως, αλλά λιγότερο ισχυρό άτομο με στόχο την πρόκληση σωματικού πόνου ή φόβου ή ψυχικής, γενικά, αναστάτωσης

[Olweus, 1993, Smith et al. 2004,  Σπυρόπουλος, 2008]

Όταν η βία αυτή λαμβάνει χώρα στο σχολείο γίνεται λόγος για   σχολικό εκφοβισμό

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ

 Η.Π.Α

    30% των μαθητών είναι θύματα εκφοβισμού 

    (13% θύτες, 10,6% θύματα, 6,3% θύτες και θύματα)

Σκανδιναβικές χώρες

     25% των μαθητών είναι θύματα εκφοβισμού

Ελλάδα

     25% των μαθητών έχουν υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού

ΜΟΡΦΕΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

•             Σωματική (γρονθοκοπήματα, κλωτσιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών κτλ.)

•             Λεκτική (βρίσιμο, προσβολή, ειρωνικά σχόλια, σαρκασμός, διαπόμπευση, «παρατσούκλια» κτλ.)

•             Συναισθηματική-κοινωνική (ψυχολογικός εκβιασμός, τρομοκράτηση, κοινωνική απομόνωση, πρόκληση φόβου, εκβιασμοί για απόσπαση χρημάτων ή άλλων αντικειμένων)

•             Σεξουαλική (σεξουαλικά υπονοούμενα, χυδαία πειράγματα, προβολή χυδαίων εικόνων, ανεπιθύμητο άγγισμα στο στήθος των κοριτσιών ή σε άλλες περιοχές του σώματος κτλ.

•             Ηλεκτρονική (αποστολή προσβλητικών ή απειλητικών ηλεκτρονικών μηνυμάτων, λήψη φωτογραφιών με κινητά τηλέφωνα στις τουαλέτες και άλλα παρόμοια) (Ross, 1998)

   Τα παραπάνω μπορεί να συνοδεύονται και από διάφορες απαιτήσεις (π.χ. καταβολή χρημάτων, παράδοση ή αφαίρεση κινητών τηλεφώνων, διάπραξη αξιόποινων πράξεων κτλ.)

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ

             α) Αυξημένη ανησυχία και επιθετικότητα

             β)  Αναιτιολόγητη δυσθυμική κατάσταση ή μελαγχολία

             γ) Kοινωνική απομόνωση

             δ) Nυχτερινοί εφιάλτες ή άλλα συμπτώματα ψυχικής έντασης

             ε) Εκδήλωση αδικαιολόγητου φόβου μετάβασης στο σχολείο ή

        αλλού χωρίς τη συνοδεία άλλων

             στ) Μείωση της επιθυμίας ή και άρνηση φοίτησης στο σχολείο

             ζ) Συχνές αδικαιολόγητες απουσίες

             η) Ανεξήγητη πτώση της σχολικής επίδοσης

             θ) Συχνά αιτήματα χρημάτων (αυξημένο χαρτζιλίκι)

             ι) Κλοπή χρημάτων από το πορτοφόλι μελών της οικογένειας ή άλλων     

        προσώπων

             ια) Απώλεια χρημάτων ή άλλων αντικειμένων, η οποία δεν

          γνωστοποιείται στους γονείς

             ιβ) Επιστροφή του μαθητή στο σπίτι ή εμφάνισή του στο σχολείο με

          σχισμένα ή λερωμένα ρούχα ή με ξηλωμένα κουμπιά ή με ίχνη

          κτυπημάτων ή μικροτραυματισμών

             ιγ) Σχισμένα και κακοποιημένα βιβλία, τετράδια κτλ.

             ιδ) Φόβος χρησιμοποίησης του κινητού τηλεφώνου ή τρόμαγμα, όταν

           κτυπάει

             ιε) Χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή κρυφά από τους γονείς ή μέσα σε

          κλειδωμένο δωμάτιο

ΑΙΤΙΑ

•             Τα άτομα που ασκούν βία είναι αυταρχικοί και ανυπάκουοι χαρακτήρες, με έντονη τάση ελέγχου και κυριαρχίας που αντλούν ευχαρίστηση από την κακομεταχείριση των άλλων (Σπυρόπουλος, 2008)

•             Παράγοντες που ευνοούν την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς θεωρούνται: η ζήλεια, η μνησικακία, η ευερεθιστότητα, ο εθισμός στη βία και η τάση υποβάθμισης των άλλων

•             Η αντιμετώπιση των άλλων ως κατώτερων, καθώς και η διαβίωσή τους σε περιβάλλον όπου ασκείται σωματική ή ψυχολογική βία

    [Αshforth, 1994, Einarsen, 2003, Ναυρίδης, 2002α, Smithetal. 2004, Rigby, 2008, Σπυρόπουλος, 2008]

•             Αρκετοί θύτες υπήρξαν οι ίδιοι θύματα εκφοβισμού

•             Αρκετά από τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν τη ρίζα τους στην παιδική ηλικία και στις εμπειρίες του ατόμου κατά τη διάρκειά της

•             Ρόλος του αυταρχικού οικογενειακού περιβάλλοντος

    (λεκτική ή σωματική βία)

•             Ρόλος των συνομηλίκων

•             Ρόλος των Μ.Μ.Ε. (ιδιαίτερα της τηλεόρασης, του Internet και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών τα οποία περιέχουν βία)

Τα θύματα είναι συνήθως:

•             άτομα αδύναμα σωματικά ή μικρότερα σε σχέση με τους δράστες

•             ευαίσθητα, αγχώδη και συχνά ανασφαλή

•             για κάποιο λόγο ξεχωρίζουν στην ομάδα της τάξης (ανήκουν π.χ. σε μειονότητες, είναι παιδιά μεταναστών),

•             Αρκετά συχνά πέφτουν θύματα και άτομα που δεν διαφέρουν σε τίποτα από τους άλλους.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

•             στη σχολική φοίτηση

•             στην επίδοση των θυμάτων

•             στην εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς (βανδαλισμούς, χρήση ναρκωτικών κ.ά.)

•             στην ψυχική τους υγεία

Μπορεί να οδηγήσει :

•             σε διακοπή της φοίτησης στο σχολείο λόγω φόβου ή σε παραμέληση των μαθημάτων

•             σε αγχώδεις καταστάσεις και φοβίες, αφήνοντας συνήθως σοβαρά ψυχικά τραύματα που μπορούν να υποσκάψουν την ψυχική υγεία των ατόμων αυτών

    (Williamsetal., 2005)

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Δεν είναι εύκολη

•             Η δυσκολία αυξάνεται επειδή τα ίδια τα θύματα δεν αποκαλύπτουν πάντα το τι τους συμβαίνει, φοβούμενα την εκδίκηση του δράστη

•             Με έμμεσο, πάντως, τρόπο μπορούν τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς να αντιληφθούν πιθανή θυματοποίηση των παιδιών ή των μαθητών τους 

•            

•             Ψυχολογική υποστήριξη των θυμάτων

•             Ψυχολογική στήριξη θυτών

•             Αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, αν απαιτείται

•             Προληπτικά μέτρα σε κοινωνικό επίπεδο

•             Εξάλειψη φαινομένων κοινωνικής περιθωριοποίησης, ρατσισμού κτλ.

ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Α. «Bullying» είναι ο διεθνής όρος για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας που έχει πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας.

Το bullying μπορεί να έχει τις παρακάτω μορφές:

- Σωματική βία, κλοπή και φθορά προσωπικών αντικειμένων.

- Λεκτική βία, δηλαδή βρισιές, κοροϊδίες, ρατσιστικές ή σεξιστικές εκφράσεις, ταπεινωτικά σχόλια.

- Κοινωνική απομόνωση και αποκλεισμός ή δημόσια ταπείνωση.

- Λεκτική βία παρενόχληση μέσω Η/Υ, μέσω των σελίδων δικτύωσης.

- Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να συνυπάρξουν κάποιες συμπεριφορές από όλες τις μορφές bullying.

Το bullying έχει συστηματικό χαρακτήρα και συνήθως ο θύτης είναι λίγο μεγαλύτερος από το θύμα.

Στις περιπτώσεις όμως που η παρενόχληση γίνεται κυρίως μέσω κοινωνικού στιγματισμού και σελίδων δικτύωσης (κυρίως σε εφήβους) θύτης και θύμα μπορεί να είναι πολύ συχνά συμμαθητές στο ίδιο τμήμα.

Πολύ συχνά και ο θύτης του Bullying είναι θύμα κάποιας μορφής βίας στο οικογενειακό του περιβάλλον. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ακόμα και η παραμέληση ενός παιδιού, θεωρείται μορφή ψυχολογικής βίας.

Πως μπορώ να καταλάβω αν το παιδί μου έχει πέσει θύμα bullying;

1. Ξαφνική άρνηση για το σχολείο.

2. Διαταραχές ύπνου και διατροφής (όταν βεβαίως έχουν αποκλειστεί άλλα αίτια).

3. Χτυπήματα και μελανιές στο σώμα του παιδιού τα οποία δυσκολεύεται να σας δικαιολογήσει.

4. Αν γυρνά νηστικό από το σχολείο, ενώ είχε πάρει μαζί του λεφτά για φαγητό ή φαγητό από το σπίτι.

5. Πριν πάει στο σχολείο, βιώνει συχνά σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλο, ναυτία κ.α.

6. Παρουσιάζει έντονη μελαγχολία.

7. Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί.

8. Αποφεύγει οποιαδήποτε συζήτηση για το σχολείο.

Τι κάνουμε σε περίπτωση που το παιδί μας έχει ενοχοποιηθεί από κάποιον άλλο μαθητή;

Α. Διαβεβαιώνουμε το παιδί ότι είμαστε δίπλα του και το κάνουμε να αισθανθεί ασφαλές. Το επιβραβεύουμε για το κουράγιο του να παραδεχτεί τι του συνέβη.

Β. Προσπαθούμε να μάθουμε τι ακριβώς έχει συμβεί. Αν το παιδί ντρέπεται να το συζητήσει μαζί μας, το παρακινούμε να συζητήσει με κάποιον από το οικογενειακό περιβάλλον που εμπιστεύεται και αισθάνεται άνετα. Π.χ αγαπημένη θεία, μεγαλύτερος αδερφός.

Γ. Συμβουλεύουμε το παιδί να αγνοήσει τις παρενοχλήσεις, καθώς η αδιαφορία πολλές φορές αποθαρρύνει τον θύτη.

Δ. Αν η κατάσταση είναι σοβαρή (π.χ σωματική βία) ενημερώνουμε το σχολείο για να κάνει τις απαραίτητες κινήσεις. Άλλο τσακωμός ανάμεσα σε συμμαθητές και άλλο συστηματική παρενόχληση.

Νέλλη Θεοδοσίου – Ψυχολόγος, Ειδικευμένη στην Κλινική και Παιδαγωγική Ψυχολογία.

Β. Ο σχολικός εκφοβισμός, προέρχεται από άλλα παιδιά, συνήθως της ίδιας ηλικίας και αποτελεί μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στη σχολική πραγματικότητα, με σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου και τη διαδικασία της μάθησης. Η επιθετική συμπεριφορά μεταξύ μαθητών εκδηλώνεται, με μορφές ήπιας βίας (λεκτικό εκφοβισμό, πειράγματα, βρίσιμο, ειρωνική συμπεριφορά, απειλές, διάδοση φημών) και με περιστατικά ακραίας βίας (συγκρούσεις µε ρατσιστικά ή άλλα χαρακτηριστικά, χτυπήματα, σπρώξιμο, σεξουαλική παρενόχληση, χειρονομίες).

Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στην Ιρλανδία, τη Μ. Βρετανία και αλλού, η λεκτική και ψυχολογική βία που βιώνουν τα παιδιά στο σχολείο έχει διαστάσεις επιδημίας. Οι συνέπειες γι' αυτά τα παιδιά είναι βαριές: ψυχικά τραύματα, απομόνωση, κοπάνες, αυτοκτονικές τάσεις...

Η επιθετική συμπεριφορά εκδηλώνεται, επίσης, με κοινωνικό εκφοβισμό, όπως αποκλεισμό του παιδιού από την συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες, σε παρέες, παιχνίδια κ. α Εκφοβισμός μπορεί να γίνει και ηλεκτρονικά, μέσα από τα κινητά τηλέφωνα και το διαδίκτυο, το λεγόμενο cyberbullying.

Το bulling είναι αναπόσπαστο κομμάτι της βίας και της παραβατικότητας που εμφανίζεται στις κοινωνίες. Τα παιδιά θύματα και το παιδί θύτης, αντανακλούν το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο στον μικρόκοσμο του σχολείου. Γι αυτό τόσο η στάση όσο και η συμπεριφορά τους υποδηλώνουν και αναπαράγουν ό, τι καλλιεργεί το οικογενειακό σχολικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Το bulling αποδίδεται και στο έλλειμμα επικοινωνίας που υπάρχει μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, οπότε τα παιδιά αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους αντίδρασης. Κυρίως λόγω των παραπάνω, υπήρξε μία αλλαγή στη νομοθεσία όσον αφορά στα σχολεία. Σύμφωνα με τον καινούργιο νόμο 3500/06, άρθρο 23, ο εκπαιδευτικός που πληροφορείται, με οποιονδήποτε τρόπο, πράξη εκφοβισμού, οφείλει να ενημερώσει τον/τη διευθυντή/ντρια του σχολείου, ο/η οποίος/α ανακοινώνει αμέσως την πράξη στην πλησιέστερη αστυνομική αρχή ή στον εισαγγελέα.

Τα παιδιά, όπως τονίζει ο Συνήγορος του Παιδιού, «δεν απειλούνται τόσο από τη βία που προέρχεται από συνοµηλίκους τους, όσο από την αδυναµία των ενηλίκων να τους παρέχουν την αναγκαία παρουσία, συµµετοχή, υποστήριξη και διαπαιδαγώγηση. Τα παιδιά στερούνται την απαραίτητη ασφάλεια και προστασία από κινδύνους ή απειλές, ορισµένες φορές µάλιστα, οι ίδιοι οι ενήλικοι προβαίνουν σε κακοποίηση ή σοβαρή παραµέλησή τους. Επικίνδυνα συχνή είναι και η αποσιώπηση ή η σιωπηλή ανοχή στη βία. Οι µαθητέςεπισηµαίνουν ότι οι εκπαιδευτικοί επεµβαίνουν µόνο όταν µια βίαιη σύγκρουση γίνει δηµόσια και αποσταθεροποιεί τη σχολική ζωή και τότε δρουν πυροσβεστικά. Ακόµα, ορισµένοι σύλλογοι γονέων δεν δείχνουν την απαιτούµενη ευαισθησία στο θέµα ή δεν λειτουργούν καθόλου».

                Σε πολλά κράτη μέλη της Ε. Ε έχουν λάβει μέτρα για την πρόληψη της βίας στα σχολεία. Σε χώρες όπως η Ολλανδία η Σουηδία και η Γερμανία η κάθε σχολική μονάδα έχει πρόγραμμα για τον έλεγχο της βίας. Οι μαθητές έχουν ενεργή συμμετοχή και σε ορισμένες περιπτώσεις τους δίνονται αυξημένες ευθύνες.

Στη χώρα μας μέχρι τώρα, λίγες παρεμβάσεις έχουν γίνει στα σχολεία κυρίως ενημερωτικού χαρακτήρα, παρότι από την πλευρά του Υπουργείου και συγκεκριμένα του τμήματος Αγωγής Υγείας, προωθούνται προγράμματα και δράσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη και τη διαχείριση περιστατικών εκφοβισμού και συγκρούσεων που προκύπτουν στη σχολική κοινότητα.

Τα προγράμματα αυτά έχουν σαν σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση όχι μόνο των μαθητών αλλά των εκπαιδευτικών και των γονιών, στοχεύοντας στην καλύτερη επικοινωνία μεταξύ τους. Προωθούν τις αρχές της ισότητας και της δημοκρατίας καθώς και το σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων. Μέσα από ένα πρόγραμμα, Αγωγής Υγείας, ενισχύουμε την αυτοπεποίθηση του πιο αδύνατου, ενισχύουμε την αποδοχή της διαφορετικότητας, την ανταλλαγή και την αποδοχή των διαφορετικών σκέψεων και επιθυμιών, μαθαίνουμε στους έφηβους πώς να διαχειρίζονται το  θυμό τους, πώς να αντιστέκονται στην πίεση που τους ασκούν οι συνομήλικοι προκειμένου να συμμετέχουν σε μια πράξη βίας ή εκφοβισμού.

Ακόμα, προτρέπουμε στα παιδιά να σπάνε τη σιωπή και να μπορούν να μιλήσουν για τα περιστατικά βίας που συμβαίνουν στο σχολείο τους, στα οποία μπορεί να είναι θύματα ή μάρτυρες. Έχουν δικαίωμα να ζητήσουν βοήθεια, από τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς ή τους συμμαθητές τους, έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν και να σπάνε την επιθετικότητα των άλλων παιδιών.

Τα παιδιά δικαιούνται να ζουν και να εργάζονται σε ένα σχολικό περιβάλλον που τους παρέχει ασφάλεια, ηρεμία και σεβασμό, γιατί η παραβίαση των δικαιωμάτων ακόμη κι όταν γίνεται από συνομηλίκους, προκαλεί μεγάλη ψυχική οδύνη.

Η πρόληψη και ο περιορισµός της ενδοσχολικής βίας (bullying) αναμφισβήτητα, συνδέονται µε τη σχολική δοµή, στελέχωση και λειτουργία. Οι εκπαιδευτικοί έχουμε ανάγκη από υποστήριξη για να χειριστούμε καταστάσεις που μας ξεπερνούν και πρέπει να βρισκόμαστε στο επίκεντρο της πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας.

Κάποια σχολεία και κάποιοι Σύλλογοι Γονέων έχουν ξεκινήσει ήδη με την καταπολέμηση φαινομένων εκφοβισμού μέσα στα σχολεία. Όλοι, γονείς και εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να έχουμε ενημέρωση και να διερευνούμε προσεχτικά τα φαινόμενα βίας όταν τα υποψιαζόμαστε.

Είναι σημαντικό να στοχεύσουμε στη δημιουργία μιας κοινωνίας όπου η ποικιλομορφία και η διαφορετικότητα είναι σεβαστές και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου εκτιμάται και ενθαρρύνεται. Να γνωρίζουμε μόνο τα θέματα δεν είναι αρκετό. Πρέπει επιπλέον να προσπαθήσουμε να είμαστε συνεπείς στις στάσεις και τις πράξεις μας.