Επιστήμη
Η Έννοια: η λέξη επιστήμη προέρχεται από το ρήμα «επίσταμαι» που σημαίνει «γνωρίζω καλά» και αναφέρεται στην πλήρη και ακριβή γνώση ορισμένων πραγμάτων μετά από παρατήρηση και έρευνα.
Επιστήμονας : είναι ο κάτοχος επιστήμης έπειτα από ειδικές σπουδές.
Ευθύνη: Ο εκ των προτέρων αναλογισμός των συνεπειών των πράξεων και παραλείψεών μας, η υποχρέωση να λογοδοτεί κανείς για πράξεις και παραλείψεις. Η ευθύνη είναι ανάλογη της κοινωνικής θέσης, του αντίκτυπου των έργων και λόγων μας στο κοινωνικό σύνολο. Μεγάλη η ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων (επιστημόνων, καλλιτεχνών, λογοτεχνών, δημοσιογράφων, πολιτικών).
Επιστημονική ουδετερότητα: Θεωρεί ότι η επιστήμη υπάρχει μόνο για την επιστήμη, για την προσπέλαση της γνώσης, τον εντοπισμό της αλήθειας την έρευνα και τη διατύπωση νόμων που διέπουν τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα => αποποιείται των οποιωνδήποτε ευθυνών από τη χρήση των επιστημονικών γνώσεων εις βάρος της ανθρωπότητας
Κοινωνική ευθύνη επιστημόνων: Θεωρείται ότι η επιστήμη και οι επιστήμονες δεν είναι άμοιροι κοινωνικής ευθύνης. Σήμερα, με δεδομένο ότι η επιστημονική γνώση γίνεται πράξη μέσω της τεχνολογίας και επηρεάζει την καθημερινή ζωή όλων, ο επιστήμονας δεν μπορεί να καμώνεται τον αμέτοχο. Άλλωστε, όντας εξαρτημένος από τις χρηματοδοτήσεις κρατικών και ιδιωτικών φορέων (που προσδοκούν κέρδος, πολιτικό ή οικονομικό), γνωρίζει ή έστω υποψιάζεται την πιθανότητα τουλάχιστον, χρήσης των επιστημονικών και τεχνικών πορισμάτων του με τρόπο αθέμιτο. Επομένως, ένας επιστήμονας χωρίς τη συναίσθηση αυτής της ευθύνης είναι ένας επικίνδυνος άνθρωπος· και μάλιστα πολύ επικίνδυνος, δεδομένου ότι είναι έξυπνος και κατέχει πολλές γνώσεις ( . Ι. Μανωλεδάκης).
ı
ıı
ı
Προσφορά της επιστήμης
• Προσέφερε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να επιμηκύνουν το χρόνο της ζωής τους με επιτυχή τρόπο (βιολογία, ιατρική, φαρμακευτική, κλπ.).
• Τους παρείχε τα μέσα να αξιοποιήσουν τους φυσικούς πόρους (= νερό, έδαφος, ηλιακή ενέργεια) ώστε να επιβιώσουν και περαιτέρω να αποκτήσουν ποιότητα ζωής ( = ασφάλεια και αξιοπρέπεια).
• Η εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων, μέσω της τεχνολογίας (= εργαλεία, τεχνικές, μέθοδοι) στον τομέα της εργασίας, οδήγησε στην αύξηση της ποσότητας και τη βελτίωση της ποιότητας των αγαθών (=ευημερία, διευκόλυνση της καθημερινότητας, π.χ. οικιακές συσκευές).
• Τους βοήθησε να εκμηδενίσουν τις αποστάσεις του χώρου (=ανάπτυξη συγκοινωνιών) και του χρόνου (=ανάπτυξη επικοινωνιών).
• Να ερευνήσουν το ιστορικό παρελθόν και να αποκομίσουν γνώση και πολύτιμη πείρα από πολιτισμούς που δεν υπάρχουν πια (=ιστορία, αρχαιολογία, γραφολογία).
13
• Να οργανώσουν ορθολογιστικά την κοινωνία καταμερίζοντας την εργασία και τα αγαθά στη βάση του συλλογικού καλού (=κοινωνιολογία, πολιτικές επιστήμες).
• Να διερευνήσουν τον ψυχικό τους κόσμο και το υποσυνείδητο (= ψυχολογία, φιλοσοφία) κατανοώντας ψυχικά κίνητρα, ανάγκες και προσδοκίες ατόμων και ομάδων
να οργανώσουν τη ζωή τους χωρίς φόβο και ενοχή (αυτοσυνειδησία, αυτογνωσία).
Διεύρυνε τα όρια ελευθερίας, καταπολεμώντας την άγνοια και την αμάθεια
Κατοχύρωσε τα ανθρώπινα δικαιώματα
Κίνδυνοι από τη ραγδαία επιστημονική εξέλιξη
Υλικός Τομέας
ı
Η λεηλασία και φθορά της φύσης (=εξάντληση ενεργειακών αποθεμάτων).
Η εκμετάλλευση της επιστημονικής γνώσης ως όργανο μεγιστοποίησης των κερδών ορισμένων χωρών σε βάρος άλλων (= βιομηχανικές χώρες της Δύσης ≠ Τρίτος Κόσμος).
Διαιώνιση των προβλημάτων - όξυνση των οικονομικοκοινωνικών ανισοτήτων - διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα:
α) στις προηγμένες και τις αναπτυσσόμενες κοινωνίες.
β) στο εσωτερικό των ίδιων των προηγμένων κοινωνιών ανάμεσα σε μια ευημερούσα μειοψηφία και την πλειονότητα που βιώνει την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής της
γ) διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στον επιστήμονα και στον απλό άνθρωπο.
Κοινωνικός Τομέας
ı
Η μονομερής εξειδίκευση καθιστά τον ίδιο τον επιστήμονα αδύναμο να αξιολογήσει με κοινωνικά και ηθικά κριτήρια τη δουλειά του.
Η επιστημονική γνώση ανάγεται σε ανώτατη πολιτισμική αξία και ο επιστήμονας απαλλάσσεται από την υποχρέωση να ενδιαφέρεται για την εφαρμογή των επιτευγμάτων του και τις συνέπειες αυτής.
Ενισχύεται το φαινόμενο της πολιτιστικής βραδυπορίας: Ο υλικός πολιτισμός αναπτύσσεται ταχύτερα από τον μη υλικό (=ηθική, αξίες, θεσμοί, φορείς κοινωνικοποίησης) με αποτέλεσμα να υπάρχει πλούτος αγαθών, αλλά όχι αρμονία και ευτυχία στις σχέσεις των ατόμων και ομάδων.
Ιδεολογικός – Ηθικός Τομέας
ı
Η επιστήμη υπηρετεί χρησιμοθηρικές και ωφελιμιστικές σκοπιμότητες (=δημιουργία καταναλωτικών προτύπων).
Η τεχνοκρατία και ο αυτοματισμός προσφέρουν νέα εργαλεία στην προπαγάνδα, η οποία χρησιμοποιείται για τη χειραγώγηση των πολιτών
Ο ρυθμός των ανακαλύψεων και η αδυναμία του μέσου ανθρώπου να τις παρακολουθήσει (π.χ. ρομποτική, κλωνοποίηση) δημιουργούν ένα αίσθημα ανασφάλειας και επιτρέπουν την ανάπτυξη σκοταδιστικών αντιλήψεων και
14
επικίνδυνων απόψεων περί παγώματος της επιστημονικοτεχνικής προόδου που, βέβαια, θα σήμαινε την επιστροφή στον πρωτογονισμό.
Κυριαρχία άκρατου ορθολογισμού - αλαζονεία - υπέρβαση του μέτρου.
Ευθύνη επιστήμονα
Πίστη στη λογική και επιθυμία για έρευνα (δημιουργική περιέργεια).
Φιλελεύθερο πνεύμα, διορατικότητα, προσδοκία για ένα καλύτερο μέλλον (=όραμα, υγιής φιλοδοξία).
Ανθρωπιστικές αρχές και αξίες (=σεβασμός στον άνθρωπο).
Να είναι τίμιος, δίκαιος, αμερόληπτος, μετριοπαθής και ειλικρινής
Ευσυνειδησία και εργατικότητα (=ως αξία μοναδική η έρευνα απαιτεί υπομονή και συστηματικότητα).
Ευαίσθητη κοινωνική συνείδηση (=αίσθημα ευθύνης προς τους συνανθρώπους του).
Ενδιαφέρον για τα κοινά (=πολιτικοποίηση και όχι κομματικοποίηση).
Να μην υιοθετεί το δόγμα η επιστήμη για την επιστήμη, αλλά να χρησιμοποιεί την επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου
Ικανότητα σύλληψης των προβλημάτων στην ουσία τους (ώστε να θέτει εύστοχα ερωτήματα και να αναζητά ακριβείς απαντήσεις).
Επιθυμία να διαλέγεται και να συνεργάζεται με τα άλλα μέλη της επιστημονικής κοινότητας στο πλαίσιο της οποίας δραστηριοποιείται.
Να μην υπηρετεί οικονομικές και πολιτικές σκοπιμότητες
Να εκλαϊκεύει τη γνώση και να ενημερώνει για τους κινδύνους που εγκυμονεί η κακή χρήση ορισμένων επιστημονικών επιτευγμάτων
Να υπηρετεί την ειρήνη και όχι τον πόλεμο, να σέβεται τη φύση
Ηθική ουδετερότητα της επιστήμης;
Υπάρχει η άποψη ότι οι ηθικές, αξιολογικές κρίσεις, οι πολιτιστικές παραδόσεις και οι πολιτικές τοποθετημένες δεν επηρεάζουν με κανένα τρόπο και πολύ περισσότερο δεν καθορίζουν την επιστημονική γνώση. Δεν υπάρχει "καλό" και "κακό" στην επιστημονική γνώση.
Ο Γαλιλαίος εκφράζει αρκετά καθαρά την παραπάνω άποψη. "Τα συμπεράσματα των φυσικών επιστημών είναι αληθή και αναπόφευκτα και η κρίση του ανθρώπου δεν έχει να κάνει τίποτε με αυτά".
Κατά καιρούς έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι η επιστήμη, οπότε και η πρακτική της εφαρμογή η τεχνολογία, πρέπει να έχουν ως βασικό τους γνώρισμα και αρχή την ουδετερότητα και κυρίως την απεμπλοκή των επιστημόνων από ηθικές ευθύνες για το πρακτικό αντίκρισμα των επιτευγμάτων τους στην ανθρώπινη ζωή.
Πάγια θέση πολλών επιστημόνων και τεχνοκρατών αποτελεί η ηθική ουδετερότητα, σύμφωνα με την οποία η δική τους ευθύνη εξαντλείται στην έρευνα, στην ανακάλυψη της αλήθειας, στη διεύρυνση των ορίων του επιστητού, ενώ η ευθύνη για τις όποιες καταστροφικές εφαρμογές του έργου
15
τους βαραίνει αποκλειστικά τους πολιτικούς - οικονομικούς κύκλους της κοινωνίας.
Πόσο ουδέτερη μπορεί να είναι η επιστήμη;
Υπάρχει και η αντίθετη άποψη ότι, επειδή ο κρατικός - ή άλλος - σχεδιασμός της επιστημονικής έρευνας δεν διαμορφώνεται με μοναδικό κριτήριο την ανακάλυψη της αλήθειας για τον κόσμο, αλλά επηρεάζεται από κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, όπως άλλωστε και η εκπαίδευση του επιστήμονα, η ιδέα της ουδετερότητας της επιστήμης είναι μάλλον έκφραση ενός ιδανικού και όχι μιας πραγματικότητας.
Κοινωνικοί, πολιτικοί, οικονομικοί και πολιτιστικοί παράγοντες επηρεάζουν την επιστήμη, όπως και κάθε άλλο κοινωνικό θεσμό.
ο επιστήμονας αποτελεί ενεργό μέλος της εθνικής - πολιτικής κοινότητας - διαμορφώνει αντίστοιχα εθνική - πολιτική συνείδηση, αποκτά κατάρτιση αλλά και μόρφωση από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και το ιδιαίτερο πολιτιστικό περιβάλλον της χώρας του, επηρεάζεται κατ' ανάγκη από τα χαρακτηριστικά και τις κοινωνικές - πολιτικές - οικονομικές συνθήκες που επικρατούν.
το επιστημονικό έργο χρηματοδοτείται από κονδύλια του κρατικού προϋπολογισμού, από μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες - στρατιωτικές βιομηχανίες, οπότε εξ ορισμού είναι περιορισμένη η ελευθερία του επιστήμονα.
στις τεχνοκρατούμενες κοινωνίες κάθε δραστηριότητα επηρεάζεται και συχνά καθορίζεται από τα προγράμματα τεχνοοικονομικής ανάπτυξης, τις επιταγές της ανταγωνιστικής οικονομίας που επιτάσσει τη μέγιστη παραγωγικότητα και αποδοτικότητα, οπότε και επιστρατεύεται στην προσπάθεια επίτευξης αυτού του σκοπού.
Μια χώρα σήμερα θεωρείται μεγάλη δύναμη όταν έχει την ευχέρεια να εξάγει τεχνολογία - τεχνογνωσία σε άλλες, οπότε διαθέτει και τα μέσα, για να ασκήσει οικονομική πίεση και πολιτική επιρροή σε αυτές. Έτσι σήμερα το επιστημονικό έργο έχει γίνει δύναμη για τη διαιώνιση της εξουσίας των ισχυρών - οικονομικούς παράγοντες, από πανίσχυρα κέντρα εξουσίας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ= η ιδέα της ουδετερότητας της επιστήμης είναι μάλλον έκφραση ενός ιδανικού και όχι μιας πραγματικότητας.
Ο Ρ. Οπενχάιμερ, ο άνθρωπος που ευθύνεται για το σχέδιο Λος Άλαμος κατασκευής και δοκιμής της πρώτης ατομικής βόμβας, δήλωσε το 1976: "Η δουλειά μας άλλαξε τις ανθρώπινες συνθήκες ζωής. Η χρησιμοποίηση που της έγινε είναι υπόθεση των κυβερνώντων και όχι των επιστημόνων". Ωστόσο, μια τέτοια θέση, που απαλλάσσει τον επιστήμονα από την ηθική του ευθύνη, οδηγεί στην ηθική αλλοτρίωση και στην κοινωνική αποξένωση του επιστήμονα και του έργου του.
Επιστήμη για την επιστήμη;
Η ανακάλυψη της αλήθειας με οποιοδήποτε μέσο και τίμημα. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα η περίπτωση με τους ναζιστές επιστήμονες, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έκαναν στα ανυπεράσπιστα θύματά τους πειράματα, τα οποία, ωστόσο οδήγησαν σε εντυπωσιακά αποτελέσματα και επιστημονικές επιτεύξεις.
16
Επίσης, η ατομική βόμβα, τα αμφιλεγόμενα πειράματα της γενετικής ιατρικής / μηχανικής, η επιστράτευση των κοινωνικών - ανθρωπιστικών επιστημών στην τελειοποίηση των σύγχρονων μηχανισμών πειθούς - προπαγάνδας και αποπροσανατολισμού των ανθρώπων.
Πρόκειται για επιστήμονες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε προγράμματα με αντι-ανθρωπιστικό χαρακτήρα και επικίνδυνες εφαρμογές για τον άνθρωπο, που αποκηρύσσουν την ευθύνη τους για τις καταστροφικές επιδράσεις του έργου τους, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις πολεμικές βιομηχανίες, συμπράττουν με ανελεύθερα καθεστώτα.
"Το ότι σε πολύ κοντινό μέλλον δεν θα είναι η φύση που θα προσδιορίζει τον άνθρωπο αλλά ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί αισιόδοξο ή όχι;" Α. Τερζάκης
ıı
ı
Η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου
Η ανθρωπιστική και κοινωνική ευθύνη του επιστήμονα
Ο επιστήμονας όπως και κάθε άλλος πολίτης έχει πολλές ευθύνες, όμως έχει και πρόσθετες. Έχει ευθύνη απέναντι στην επιστήμη που υπηρετεί αλλά και στους ανθρώπους που επηρεάζονται από το έργο του -> ευθύνη να βρει τη ΜΕΣΟΤΗΤΑ ώστε και πιστός στις επιστημονικές αρχές να μένει και να αξιοποιεί την επιστήμη προς όφελος του συνόλου
Στόχος της επιστήμης είναι η βελτίωση της ζωής των ανθρώπων μέσω της επίλυσης των προβλημάτων τους και της κάλυψης των αναγκών τους (=υλικών, πνευματικών, ηθικών).
Οι επιστήμονες: ως ερευνητές προσανατολίζουν την εργασία τους στο συλλογικό καλό, λειτουργούν όχι ως μονάδες, αλλά ως μέλη της κοινωνίας.
Αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα αποτελέσματα της δουλειάς τους και τις πιθανές αρνητικές τους συνέπειες (= επεμβαίνουν επανορθωτικά εάν χρειάζεται).
Προσβλέπουν σε μια εξέλιξη υπό προϋποθέσεις (=ηθικές, νομικές) κι όχι αχαλίνωτη και αυθαίρετη, αλλά αντίθετα σταδιακή, ώστε να «απορροφηθεί» ομαλά από την κοινωνία.
Προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τους άλλους ανθρώπους, να εκλαϊκεύσουν τις θεωρίες τους, να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους, να αναβαθμίσουν πνευματικά το σύνολο (μορφωτική ανύψωση του λαού ≠ δογματισμός, μυστικισμός).
ı"Η γνώση είναι δύναμη" (ΒΑΚΩΝ) και ο επιστήμονας ως φορέας αυτής της δύναμης είναι υπεύθυνος όχι μόνο για την έρευνα αλλά και για την εφαρμογή της . Άλλωστε δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιεί ως άλλοθι την άγνοια για τις τυχόν μακροπρόθεσμες εφαρμογές του έργου του, καθώς εργάζεται πάνω σε συγκεκριμένα προγράμματα και στο πλαίσιο μιας αυστηρά καθορισμένης και εξειδικευμένης εργασίας.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα είναι τεράστια, όπως οικολογική καταστροφή, ενεργειακή κρίση, φόβος και ανασφάλεια, στείρα τεχνοκρατική αντίληψη, θεοποίηση κέρδους. Η ευθύνη για την εφιαλτική αυτή κατάσταση βαραίνει τους κατόχους της επιστημονικής γνώσης, διότι το ερευνητικό της έργο χρηματοδοτείται είτε από το κράτος είτε από τους
17
ιδιώτες, οι οποίοι καρπώνονται τα πορίσματα της έρευνας. Οφείλει ο επιστήμονας να γνωρίζει πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα γνωρίσματα
Δεν μπορεί να οχυρώνεται πίσω από το δόγμα ουδετερότητας της επιστήμης
ı
ııεγγενή εφόδια επιστήμονα
Επειδή η επιστήμη αναπτύσσεται αλματωδώς, απαιτείται κατάρτιση και παρακολούθηση των εξελίξεων (δεν μπορεί να επαφίεται μόνο στις πανεπι στημιακές σπουδές).
Ανθρωπιστικό πνεύμα: για να υπηρετήσει τον άνθρωπο, οφείλει να στρέφε ται σε δράσεις που δικαιώνουν την αποστολή του ανθρώπου στη ζωή και όχι να δικαιώνει το δόγμα «επιστήμη για την επιστήμη».
Κριτική ματιά και ανήσυχο πνεύμα: ξεχωρίζει το αληθές από το αληθοφα νές, προχωρά σε νέες κατακτήσεις, δεν εφησυχάζει στην αυθεντία.
Εντιμότητα και αξιοπρέπεια: δεν υπηρετεί συμφέροντα, δεν εγκλωβίζεται στην ανθρώπινη ματαιοδοξία (καριέρα, χρήματα).
Ψυχική καλλιέργεια: ευγένεια, θάρρος και τόλμη («Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία»).
Πνεύμα συνεργασίας: η ισχύς εν τη ενώσει και διάθεση κοινωνικής προ σφοράς
Λόγο υπεύθυνο, αρθρωμένο και τεκμηριωμένο: είναι ανάγκη να πείθει τον κόσμο.
Συνέπεια λόγων και έργων: μόνο έτσι θα κερδίσει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων.
Υψηλή αίσθηση καθήκοντος: απαραίτητο εφόδιο στον αγώνα για το κοινό καλό μέσα από την επιστήμη του.
Επιστήμη και τεχνολογία στην υπηρεσία του ανθρώπου
Όχι απάρνηση της τεχνολογικής και επιστημονικής προόδου ούτε αναζήτηση για άλλοθι ή για «αποδιοπομπαίους τράγους», όπως π.χ. απόδοση ευθύνης στη μηχανή ή περιορισμός της έρευνας (δικτατορία στην επιστήμη).
Συνειδητοποίηση των δραματικών επιπτώσεων, της διάστασης και της έκτασης του προβλήματος και αντίσταση στη μοιρολατρική αποδοχή της πραγματικότητας.
Με κριτική ματιά να εντοπίσουμε τη ρίζα της κακοδαιμονίας που συνίσταται στη μονομέρεια της ανάπτυξης, στην ηθικοπνευματική καθίζηση.
Βαθιά μεταβολή της δομής του κοινωνικού μας συστήματος· σύνδεση της προόδου με ποιοτικές παραμέτρους, έτσι ώστε κέντρο να αποτελεί ο άνθρωπος, η ευτυχία του.
ı
18
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Ορισμός
Πνευματικός άνθρωπος ή διανοούμενος ή πνευματικός ταγός είναι αυτός που ασχολείται με τα κοινωνικά, πολιτιστικά και ηθικά προβλήματα, με την έρευνα της αλήθειας, τη γνώση και το πνεύμα του ανθρώπου (οι φιλόσοφοι, οι ποιητές, οι διακεκριμένοι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες ή καθηγητές Πανεπιστημίων, οι θρησκευόμενοι που προβληματίζονται με κριτικό πνεύμα πάνω στα προβλήματα της ζωής, αυτοί που ενδιαφέρονται, πέρα από τα ατομικά τους, για τα γενικότερα προβλήματα του ανθρώπου). Ο πολυμαθής άνθρωπος, αυτός που με αίσθημα ευθύνης υπηρετεί την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες και συμμετέχει ενεργά στην προαγωγή τους. Δεν περιορίζεται σε ξηρές και άγονες γνώσεις, αλλά μετουσιώνει τις γνώσεις αυτές σε στάση ζωής που διαπαιδαγωγεί και μορφώνει την κοινωνία μέσα στην οποία ζει.
χαρακτηριστικά των πνευματικών ανθρώπων:
α. πνευματική καλλιέργεια:
1. πλήρης επιστημονική κατάρτιση.
2. πολύπλευρη μόρφωση και παιδεία η οποία του προσδίδει ευρύτητα σκέψης, σωστή κρίση, δύναμη αξιολόγησης, ικανότητα εμβάθυνσης στα ανθρωπιστικά δεδομένα. Πνευματική συγκρότηση, έλλειψη δογματισμού, κριτικό πνεύμα.
3. αυτογνωσία, απαλλαγή από προλήψεις και δεισιδαιμονίες.
4. αισθητική αγωγή μέσα από την επαφή του με την τέχνη, η οποία εξευγενίζει την ψυχή του και καθαίρει την προσωπικότητά του.
β. κοινωνικές αρετές:
1. κοινωνικά ενδιαφέροντα, ενεργή συμμετοχή στον κοινωνικό στίβο, κοινωνικές αρετές όπως αλτρουισμός, διαλλακτικότητα, κατανόηση, σωφροσύνη, ψυχραιμία και αποφασιστικότητα.
2. θάρρος, παρρησία, γενναιότητα, ισχυρή βούληση.
3. κοινωνική συνείδηση.
4. Δίνει το παρόν στους κραδασμούς του κοινωνικού γίγνεσθαι και παρίσταται πρωτοπόρος στις εξελίξεις.
γ. ηθικές αρχές:
1. ευσυνειδησία, ανιδιοτέλεια.
2. διαπνέονται από ανθρωπιστικά ιδανικά.
3. γενικότερα, αναπτυγμένο ήθος και εκλεπτυσμένος ψυχικός κόσμος.
δ. υγιή πολιτική συνείδηση
1.πολιτικά ενδιαφέροντα.
2. δημοκρατικές αντιλήψεις.
3 Ενεργός συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.
ε. πολιτιστικά ενδιαφέροντα:
1.σεβασμός αλλά συγχρόνως και κριτική στάση απέναντι στην παράδοση.
2.αισθητική αγωγή.
19
Ποιος είναι ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων
α. στην κοινωνική ζωή:
1.αφυπνίζουν τις νωθρές συνειδήσεις πάνω σε καίρια κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, που ταλανίζουν το κοινωνικό σύνολο. Ενισχύουν την ορθή κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίησή τους, στοιχεία καθοριστικά για την ομαλή συνύπαρξη και την εποικοδομητική συνεργασία των πολιτών.
2. λειτουργούν με πνεύμα συλλογικότητας, αλλά ταυτόχρονα διατηρούν την προσωπική τους αυτονομία.
3. Με τη διορατικότητά τους εντοπίζουν τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, αποκαλύπτουν τα αίτιά τους και αναζητούν λύσεις. Στιγματίζουν με τα έργα τους τη βία, το μίσος, την εμπάθεια και κάθε μορφή προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που επιτυγχάνεται στις σύγχρονες κοινωνίες μέσα από την όξυνση του φανατισμού, του ρατσισμού και άλλων προβλημάτων κοινωνικής παθογένειας.
4. Κρατούν την ισορροπία στις αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις, γιατί ως γνώστες των ανθρώπινων πραγμάτων, με τη προσωπικότητά τους, καθοδηγούν τους πολίτες προς την πρόοδο. Συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης μέσα από την προβολή της αξίας του «εμείς» ανάγοντας το ατομικό στο συλλογικό καθολικό συμφέρον.
5. Καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς να παίρνουν αποφάσεις και να είναι υπεύθυνοι γι’ αυτές.
6. Προβάλλουν πρότυπα, ιδανικά και αξίες. Υπακούουν σε κανόνες και νόμους που έχει θεσπίσει η πολιτεία και αποτελούν οι ίδιοι πρότυπο για τον κόσμο.
7.Αγωνίζονται για τη διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων (ισότητα, δικαιοσύνη κλπ.)
8. Επιδιώκουν την καλλιέργεια των κοινωνικών αρετών της αυτοθυσίας, της αλληλεγγύης, του αλληλοσεβασμού, που ανυψώνουν τον άνθρωπο σαν οντότητα και ταυτόχρονα στρέφονται εναντίον της αδικίας ,της διαφθοράς, της καχυποψίας και της μισαλλοδοξίας.
β. στην πνευματική ζωή
1. ενδιαφέρονται για τη γενίκευση της ανθρωπιστικής παιδείας.
2. μετουσιώνουν τα στοιχεία της παράδοσης με τη δυναμική της εποχής τους, προβάλλοντας νέες ιδέες στην κοινωνία.
3. συμβάλλουν στην πνευματική καλλιέργεια του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, καταπολεμώντας την άγνοια, την αμάθεια, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες και το δογματισμό. Προωθούν τη γενικότερη άνοδο της πολιτιστικής και πνευματικής στάθμης της κοινωνίας.
4. εκλαϊκεύουν την επιστημονική γνώση και την καθιστούν προσιτή στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
5. άσκηση γόνιμης ηθικής και πνευματικής επίδρασης όχι μόνο μέσα από τον λόγο αλλά κυρίως μέσα απ’ το παράδειγμα της πράξης και της ζωής τους.
6. γίνονται θεματοφύλακες της ιστορίας και των παραδόσεων και προωθούν την προβολή τους σε παγκόσμιο επίπεδο.
7. προωθούν το διάλογο ως μέσο επικοινωνίας των ατόμων, ανταλλαγής απόψεων και διευθέτησης των διαφορών.
γ. στην πολιτική:
1. διαπνέονται από δημοκρατικά ιδεώδη και αγωνίζονται για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ενώ ελέγχουν την εξουσία σε κάθε περίπτωση παραβίασής τους.
20
2. στηλιτεύουν και αποκαλύπτουν τα αρνητικά φαινόμενα της πολιτικής, όπως τη δημαγωγία και το λαϊκισμό. Τοποθετούνται κατά της επιβουλής των ιθυνόντων του πλούτου και της εξουσίας, που με τα έργα τους προσπαθούν να ικανοποιήσουν προσωπικά συμφέροντα και επιδιώξεις εις βάρος του γενικού καλού.
3. δεν πρέπει να ξεχωρίζουν από το κοινωνικό σύνολο και να εκπροσωπούν μια ταξική ιδεολογία, «στρατευμένοι» σε κομματικές σκοπιμότητες.
4. συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα, ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και συνετή καθοδήγηση των μαζών στις κρίσιμες ιστορικές στιγμές.
5. γίνονται πρωτοπόροι και δημιουργοί νέων πολιτιστικών και πνευματικών κινημάτων που τονώνουν την πολιτική ζωή του τόπου και παράλληλα προβάλλουν τη χώρα του.
δ. στη διεθνή πραγματικότητα:
1. αγωνίζονται για την εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης, της δικαιοσύνης, της ισότητας και της δημοκρατίας.
2. εναντιώνονται σε ρατσιστικές αντιλήψεις, εθνικιστικές προκαταλήψεις, συμβάλλοντας στη συνεργασία και τη φιλία των λαών.
3. αποκαλύπτουν τους στόχους της επιχειρούμενης παγκοσμιοποίησης που προκαλεί ανισότητες και οδηγεί στην απώλεια της εθνικής ιδιαιτερότητας.
4. οφείλουν να γίνονται δίοδοι προσέγγισης και ανταλλαγής ιδεών της χώρας τους με άλλα κράτη.
ε. σε υλικό επίπεδο:
οφείλουν να συντελούν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των ατόμων δημιουργώντας με τον τρόπο τους προϋποθέσεις που θα εξασφαλίζουν την ποιότητα ζωής.
στ. σε ηθικό επίπεδο:
οφείλουν να συμβάλλουν στην ηθικοποίηση των ατόμων μέσα από την διαμόρφωση ενός κώδικα αξιών και αρχών που καθορίζουν τη συμπεριφορά και τη στάση τους απέναντι στη ζωή και την κοινωνία.
Προβλήματα της εποχής μας που απαιτούν την παρέμβαση των πνευματικών ανθρώπων
▪ εθνικιστικά πάθη
▪ απειλή ή έκρηξη πολέμων
▪ γενοκτονίες
▪ ρατσιστικές προκαταλήψεις
▪ εκμετάλλευση
▪ ολοκληρωτικά καθεστώτα
▪ κρίση δημοκρατικών θεσμών
▪ πυρηνική απειλή
▪ κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες (τρίτος κόσμος, βορράς-νότος κλπ.)
▪ κρίση της παράδοσης
▪ πολιτιστική αλλοτρίωση των μικρών χωρών
▪ καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος.
21
Η αποχή των πνευματικών ανθρώπων της εποχής μας από το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό
Ο ρόλος του πνευματικού ανθρώπου τελεί υπό αμφισβήτηση. Η περιορισμένη ανάληψη της κοινωνικής και πολιτικής ευθύνης και η αποχή των περισσότερων πνευματικών ανθρώπων από τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες είναι αποτέλεσμα:
▪ της ανάγκης που δημιουργεί η εξειδίκευση για ολοκληρωτική αφοσίωση σε ένα περιορισμένο πεδίο πνευματικής δράσης και των δυσκολιών που ανακύπτουν στην προσπάθεια ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης θεώρησης των πραγμάτων.
▪ της αποξένωσης των πνευματικών ανθρώπων απ’το κοινωνικό σώμα λόγω της κατάστασης σύγχυσης, αποπροσανατολισμού και χειραγώγησης στην οποία αυτό βρίσκεται.
▪ της γενικότερης ιδεολογικής κρίσης, της έκπτωσης των συλλογικών οραμάτων και αξιών και της υποχώρησης των κοινωνικών κινημάτων.
▪ του επηρεασμού από την ανεξέλεγκτη εξέλιξη, την οποία ακολουθεί και υποτάσσεται σ’αυτήν. Γίνεται δέσμιος του ευδαιμονισμού και των ανέσεων που προωθεί ο καταναλωτισμός. Κατά συνέπεια, πολλές φορές ο πνευματικός άνθρωπος αποσκοπεί στην ικανοποίηση του ατομικού του συμφέροντος και εκμεταλλεύεται κάθε μέσο για να φτάσει ψηλά. Ενδιαφέρεται μόνο για ό,τι θα ενισχύσει την προβολή και το κύρος του και θα τον ενσωματώσει στα «επιφανή»- διάσημα κοινωνικά στρώματα. Κατά συνέπεια επιτείνει την ηθική αναλγησία, την ηθική χαλάρωση.
▪ εγκλωβισμού στις κατ’ επίφαση υποχρεώσεις που δημιουργεί ο ρόλος του για να αποποιηθεί των ευθυνών του για την έξαρση της εγκληματικότητας, της περιθωριοποίησης, της αλλοτρίωσης, της προσβολής και παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
▪ της αμφισβητούμενης παρουσίας του στην κοινωνικοπολιτιστική δράση που απλά επιβεβαιώνει την υποβάθμιση του πολιτιστικού και πολιτισμικού επιπέδου ζωής.
Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Στην εποχή της έντονης αλληλεπίδρασης των λαών ο πνευματικός άνθρωπος υπερασπίζει από τη θέση του τη συναδέλφωσή των λαών για την επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης.
Για να καταστεί αυτό πιο σαφές αναφέρουμε ότι ο ίδιος καταδικάζει φαινόμενα πάταξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους «ισχυρούς» προς τους «αδύνατους».
Επίσης, δε μένει αμέτοχος στην έξαρση και άλλων προβλημάτων παγκόσμιας εμβέλειας, όπως το οικολογικό, το ενεργειακό, η πείνα των τριτοκοσμικών χωρών αλλά επισημαίνει τη σοβαρότητά τους από τη θέση του ποιητή, του ιστορικού, του φιλοσόφου, του δημοσιογράφου, του μουσικού προτείνοντας παράλληλα κάποιες λύσεις. Επομένως, αποτελεί το θεματοφύλακα του διεθνούς δικαίου.
Ο βαθιά σκεπτόμενος άνθρωπος κρίνει αναγκαία τη διαφύλαξη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας της κάθε χώρας χωριστά στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.
Ο ίδιος ως άριστος γνώστης της γλώσσας του, της ιστορίας του, των ηθών του τόπου του δε θεωρεί γόνιμη την αφομοίωση των λαών από τους πανίσχυρους. Αντί αυτού, άποψή του είναι η διατήρηση της εθνικής φυσιογνωμίας / εθνικής ταυτότητας / της ευρείας παράδοσης μιας χώρας για την αποφυγή κάθε είδους εκμετάλλευσης των ανεπτυγμένων λαών προς τους αναπτυσσόμενους.
22
Καταδικάζει, λοιπόν, την ξενομανία / τον άγονο μιμητισμό του τρόπου ζωής, του τρόπου διασκέδασης, του τρόπου σκέψης ως βασική στάση των νέων που άκριτα υιοθετούν κάθε τι ξενικό.
ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΚΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Η εποχή μας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εποχή ενδυνάμωσης της σφαιρικής της ανθρωπιστικής παιδείας της ολόπλευρης μόρφωσης αλλά εποχή επικράτησης της εξειδίκευσης και επομένως της πνευματικής μονομέρειας.
Υπό αυτό το πρίσμα, οι άνθρωποι της διανόησης πρέπει να αναλάβουν πιο ενεργητικό ρόλο μιας που η ειδίκευση καθιστά πιο εύκολη την αποπνευματοποίηση του σύγχρονου ατόμου και πιο ολοκληρωτική την ιδεολογική του σύγχυση. Μόνο έτσι θα περιορίσουν την διανοητική νωθρότητα της κοινωνίας τους που κατακλύζεται από τις νέες, εύπεπτες αξίες των ΜΜΕ.
Στα ΜΜΕ είναι δικαιολογημένο να αναζητηθούν κάποιοι λόγοι κατολίσθησης της πνευματικής ηγεσίας. Στην τηλεόραση, στον τύπο, στο ραδιόφωνο δεν προσκαλούνται συχνά πνευματικοί άνθρωποι, τους οποίους ο καθένας μας θα μπορούσε να γνωρίσει, να εντυπωσιαστεί από την πνευματική του διαύγεια και γιατί όχι να ακολουθήσει το διαφορετικό τρόπο θεώρησης των πραγμάτων που αυτός προτείνει. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ μεταγγίζουν διαβρωτικές αξίες (πχ: το έχειν, το καταναλώνειν και όχι το είναι), αναδεικνύουν είδωλα αμφιβόλου ποιότητας και προβάλλουν πρότυπα ζωής χωρίς κανένα νόημα.
Πρόσθετα γνωρίσματα της εποχής μας δυσκολεύουν την ανάδειξη του έργου του πνευματικού ατόμου. Ο ορθολογισμός που επιβάλλει η τεχνολογική έκρηξη, η βιομηχανοποιημένη ζωή που δεν αφήνει περιθώρια για πνευματικές αναζητήσεις, η ιδιοτέλεια και ο ατομισμός και όχι η ποιοτική συνύπαρξη με τους άλλους συνθέτουν το πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας. Σε αυτό, οι πνευματικοί άνθρωποι εύκολα αποστασιοποιούνται/ τίθενται στο περιθώριο.
Η Έννοια: η λέξη επιστήμη προέρχεται από το ρήμα «επίσταμαι» που σημαίνει «γνωρίζω καλά» και αναφέρεται στην πλήρη και ακριβή γνώση ορισμένων πραγμάτων μετά από παρατήρηση και έρευνα.
Επιστήμονας : είναι ο κάτοχος επιστήμης έπειτα από ειδικές σπουδές.
Ευθύνη: Ο εκ των προτέρων αναλογισμός των συνεπειών των πράξεων και παραλείψεών μας, η υποχρέωση να λογοδοτεί κανείς για πράξεις και παραλείψεις. Η ευθύνη είναι ανάλογη της κοινωνικής θέσης, του αντίκτυπου των έργων και λόγων μας στο κοινωνικό σύνολο. Μεγάλη η ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων (επιστημόνων, καλλιτεχνών, λογοτεχνών, δημοσιογράφων, πολιτικών).
Επιστημονική ουδετερότητα: Θεωρεί ότι η επιστήμη υπάρχει μόνο για την επιστήμη, για την προσπέλαση της γνώσης, τον εντοπισμό της αλήθειας την έρευνα και τη διατύπωση νόμων που διέπουν τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα => αποποιείται των οποιωνδήποτε ευθυνών από τη χρήση των επιστημονικών γνώσεων εις βάρος της ανθρωπότητας
Κοινωνική ευθύνη επιστημόνων: Θεωρείται ότι η επιστήμη και οι επιστήμονες δεν είναι άμοιροι κοινωνικής ευθύνης. Σήμερα, με δεδομένο ότι η επιστημονική γνώση γίνεται πράξη μέσω της τεχνολογίας και επηρεάζει την καθημερινή ζωή όλων, ο επιστήμονας δεν μπορεί να καμώνεται τον αμέτοχο. Άλλωστε, όντας εξαρτημένος από τις χρηματοδοτήσεις κρατικών και ιδιωτικών φορέων (που προσδοκούν κέρδος, πολιτικό ή οικονομικό), γνωρίζει ή έστω υποψιάζεται την πιθανότητα τουλάχιστον, χρήσης των επιστημονικών και τεχνικών πορισμάτων του με τρόπο αθέμιτο. Επομένως, ένας επιστήμονας χωρίς τη συναίσθηση αυτής της ευθύνης είναι ένας επικίνδυνος άνθρωπος· και μάλιστα πολύ επικίνδυνος, δεδομένου ότι είναι έξυπνος και κατέχει πολλές γνώσεις ( . Ι. Μανωλεδάκης).
ı
ıı
ı
Προσφορά της επιστήμης
• Προσέφερε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να επιμηκύνουν το χρόνο της ζωής τους με επιτυχή τρόπο (βιολογία, ιατρική, φαρμακευτική, κλπ.).
• Τους παρείχε τα μέσα να αξιοποιήσουν τους φυσικούς πόρους (= νερό, έδαφος, ηλιακή ενέργεια) ώστε να επιβιώσουν και περαιτέρω να αποκτήσουν ποιότητα ζωής ( = ασφάλεια και αξιοπρέπεια).
• Η εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων, μέσω της τεχνολογίας (= εργαλεία, τεχνικές, μέθοδοι) στον τομέα της εργασίας, οδήγησε στην αύξηση της ποσότητας και τη βελτίωση της ποιότητας των αγαθών (=ευημερία, διευκόλυνση της καθημερινότητας, π.χ. οικιακές συσκευές).
• Τους βοήθησε να εκμηδενίσουν τις αποστάσεις του χώρου (=ανάπτυξη συγκοινωνιών) και του χρόνου (=ανάπτυξη επικοινωνιών).
• Να ερευνήσουν το ιστορικό παρελθόν και να αποκομίσουν γνώση και πολύτιμη πείρα από πολιτισμούς που δεν υπάρχουν πια (=ιστορία, αρχαιολογία, γραφολογία).
13
• Να οργανώσουν ορθολογιστικά την κοινωνία καταμερίζοντας την εργασία και τα αγαθά στη βάση του συλλογικού καλού (=κοινωνιολογία, πολιτικές επιστήμες).
• Να διερευνήσουν τον ψυχικό τους κόσμο και το υποσυνείδητο (= ψυχολογία, φιλοσοφία) κατανοώντας ψυχικά κίνητρα, ανάγκες και προσδοκίες ατόμων και ομάδων
να οργανώσουν τη ζωή τους χωρίς φόβο και ενοχή (αυτοσυνειδησία, αυτογνωσία).
Διεύρυνε τα όρια ελευθερίας, καταπολεμώντας την άγνοια και την αμάθεια
Κατοχύρωσε τα ανθρώπινα δικαιώματα
Κίνδυνοι από τη ραγδαία επιστημονική εξέλιξη
Υλικός Τομέας
ı
Η λεηλασία και φθορά της φύσης (=εξάντληση ενεργειακών αποθεμάτων).
Η εκμετάλλευση της επιστημονικής γνώσης ως όργανο μεγιστοποίησης των κερδών ορισμένων χωρών σε βάρος άλλων (= βιομηχανικές χώρες της Δύσης ≠ Τρίτος Κόσμος).
Διαιώνιση των προβλημάτων - όξυνση των οικονομικοκοινωνικών ανισοτήτων - διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα:
α) στις προηγμένες και τις αναπτυσσόμενες κοινωνίες.
β) στο εσωτερικό των ίδιων των προηγμένων κοινωνιών ανάμεσα σε μια ευημερούσα μειοψηφία και την πλειονότητα που βιώνει την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής της
γ) διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στον επιστήμονα και στον απλό άνθρωπο.
Κοινωνικός Τομέας
ı
Η μονομερής εξειδίκευση καθιστά τον ίδιο τον επιστήμονα αδύναμο να αξιολογήσει με κοινωνικά και ηθικά κριτήρια τη δουλειά του.
Η επιστημονική γνώση ανάγεται σε ανώτατη πολιτισμική αξία και ο επιστήμονας απαλλάσσεται από την υποχρέωση να ενδιαφέρεται για την εφαρμογή των επιτευγμάτων του και τις συνέπειες αυτής.
Ενισχύεται το φαινόμενο της πολιτιστικής βραδυπορίας: Ο υλικός πολιτισμός αναπτύσσεται ταχύτερα από τον μη υλικό (=ηθική, αξίες, θεσμοί, φορείς κοινωνικοποίησης) με αποτέλεσμα να υπάρχει πλούτος αγαθών, αλλά όχι αρμονία και ευτυχία στις σχέσεις των ατόμων και ομάδων.
Ιδεολογικός – Ηθικός Τομέας
ı
Η επιστήμη υπηρετεί χρησιμοθηρικές και ωφελιμιστικές σκοπιμότητες (=δημιουργία καταναλωτικών προτύπων).
Η τεχνοκρατία και ο αυτοματισμός προσφέρουν νέα εργαλεία στην προπαγάνδα, η οποία χρησιμοποιείται για τη χειραγώγηση των πολιτών
Ο ρυθμός των ανακαλύψεων και η αδυναμία του μέσου ανθρώπου να τις παρακολουθήσει (π.χ. ρομποτική, κλωνοποίηση) δημιουργούν ένα αίσθημα ανασφάλειας και επιτρέπουν την ανάπτυξη σκοταδιστικών αντιλήψεων και
14
επικίνδυνων απόψεων περί παγώματος της επιστημονικοτεχνικής προόδου που, βέβαια, θα σήμαινε την επιστροφή στον πρωτογονισμό.
Κυριαρχία άκρατου ορθολογισμού - αλαζονεία - υπέρβαση του μέτρου.
Ευθύνη επιστήμονα
Πίστη στη λογική και επιθυμία για έρευνα (δημιουργική περιέργεια).
Φιλελεύθερο πνεύμα, διορατικότητα, προσδοκία για ένα καλύτερο μέλλον (=όραμα, υγιής φιλοδοξία).
Ανθρωπιστικές αρχές και αξίες (=σεβασμός στον άνθρωπο).
Να είναι τίμιος, δίκαιος, αμερόληπτος, μετριοπαθής και ειλικρινής
Ευσυνειδησία και εργατικότητα (=ως αξία μοναδική η έρευνα απαιτεί υπομονή και συστηματικότητα).
Ευαίσθητη κοινωνική συνείδηση (=αίσθημα ευθύνης προς τους συνανθρώπους του).
Ενδιαφέρον για τα κοινά (=πολιτικοποίηση και όχι κομματικοποίηση).
Να μην υιοθετεί το δόγμα η επιστήμη για την επιστήμη, αλλά να χρησιμοποιεί την επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου
Ικανότητα σύλληψης των προβλημάτων στην ουσία τους (ώστε να θέτει εύστοχα ερωτήματα και να αναζητά ακριβείς απαντήσεις).
Επιθυμία να διαλέγεται και να συνεργάζεται με τα άλλα μέλη της επιστημονικής κοινότητας στο πλαίσιο της οποίας δραστηριοποιείται.
Να μην υπηρετεί οικονομικές και πολιτικές σκοπιμότητες
Να εκλαϊκεύει τη γνώση και να ενημερώνει για τους κινδύνους που εγκυμονεί η κακή χρήση ορισμένων επιστημονικών επιτευγμάτων
Να υπηρετεί την ειρήνη και όχι τον πόλεμο, να σέβεται τη φύση
Ηθική ουδετερότητα της επιστήμης;
Υπάρχει η άποψη ότι οι ηθικές, αξιολογικές κρίσεις, οι πολιτιστικές παραδόσεις και οι πολιτικές τοποθετημένες δεν επηρεάζουν με κανένα τρόπο και πολύ περισσότερο δεν καθορίζουν την επιστημονική γνώση. Δεν υπάρχει "καλό" και "κακό" στην επιστημονική γνώση.
Ο Γαλιλαίος εκφράζει αρκετά καθαρά την παραπάνω άποψη. "Τα συμπεράσματα των φυσικών επιστημών είναι αληθή και αναπόφευκτα και η κρίση του ανθρώπου δεν έχει να κάνει τίποτε με αυτά".
Κατά καιρούς έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι η επιστήμη, οπότε και η πρακτική της εφαρμογή η τεχνολογία, πρέπει να έχουν ως βασικό τους γνώρισμα και αρχή την ουδετερότητα και κυρίως την απεμπλοκή των επιστημόνων από ηθικές ευθύνες για το πρακτικό αντίκρισμα των επιτευγμάτων τους στην ανθρώπινη ζωή.
Πάγια θέση πολλών επιστημόνων και τεχνοκρατών αποτελεί η ηθική ουδετερότητα, σύμφωνα με την οποία η δική τους ευθύνη εξαντλείται στην έρευνα, στην ανακάλυψη της αλήθειας, στη διεύρυνση των ορίων του επιστητού, ενώ η ευθύνη για τις όποιες καταστροφικές εφαρμογές του έργου
15
τους βαραίνει αποκλειστικά τους πολιτικούς - οικονομικούς κύκλους της κοινωνίας.
Πόσο ουδέτερη μπορεί να είναι η επιστήμη;
Υπάρχει και η αντίθετη άποψη ότι, επειδή ο κρατικός - ή άλλος - σχεδιασμός της επιστημονικής έρευνας δεν διαμορφώνεται με μοναδικό κριτήριο την ανακάλυψη της αλήθειας για τον κόσμο, αλλά επηρεάζεται από κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, όπως άλλωστε και η εκπαίδευση του επιστήμονα, η ιδέα της ουδετερότητας της επιστήμης είναι μάλλον έκφραση ενός ιδανικού και όχι μιας πραγματικότητας.
Κοινωνικοί, πολιτικοί, οικονομικοί και πολιτιστικοί παράγοντες επηρεάζουν την επιστήμη, όπως και κάθε άλλο κοινωνικό θεσμό.
ο επιστήμονας αποτελεί ενεργό μέλος της εθνικής - πολιτικής κοινότητας - διαμορφώνει αντίστοιχα εθνική - πολιτική συνείδηση, αποκτά κατάρτιση αλλά και μόρφωση από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και το ιδιαίτερο πολιτιστικό περιβάλλον της χώρας του, επηρεάζεται κατ' ανάγκη από τα χαρακτηριστικά και τις κοινωνικές - πολιτικές - οικονομικές συνθήκες που επικρατούν.
το επιστημονικό έργο χρηματοδοτείται από κονδύλια του κρατικού προϋπολογισμού, από μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες - στρατιωτικές βιομηχανίες, οπότε εξ ορισμού είναι περιορισμένη η ελευθερία του επιστήμονα.
στις τεχνοκρατούμενες κοινωνίες κάθε δραστηριότητα επηρεάζεται και συχνά καθορίζεται από τα προγράμματα τεχνοοικονομικής ανάπτυξης, τις επιταγές της ανταγωνιστικής οικονομίας που επιτάσσει τη μέγιστη παραγωγικότητα και αποδοτικότητα, οπότε και επιστρατεύεται στην προσπάθεια επίτευξης αυτού του σκοπού.
Μια χώρα σήμερα θεωρείται μεγάλη δύναμη όταν έχει την ευχέρεια να εξάγει τεχνολογία - τεχνογνωσία σε άλλες, οπότε διαθέτει και τα μέσα, για να ασκήσει οικονομική πίεση και πολιτική επιρροή σε αυτές. Έτσι σήμερα το επιστημονικό έργο έχει γίνει δύναμη για τη διαιώνιση της εξουσίας των ισχυρών - οικονομικούς παράγοντες, από πανίσχυρα κέντρα εξουσίας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ= η ιδέα της ουδετερότητας της επιστήμης είναι μάλλον έκφραση ενός ιδανικού και όχι μιας πραγματικότητας.
Ο Ρ. Οπενχάιμερ, ο άνθρωπος που ευθύνεται για το σχέδιο Λος Άλαμος κατασκευής και δοκιμής της πρώτης ατομικής βόμβας, δήλωσε το 1976: "Η δουλειά μας άλλαξε τις ανθρώπινες συνθήκες ζωής. Η χρησιμοποίηση που της έγινε είναι υπόθεση των κυβερνώντων και όχι των επιστημόνων". Ωστόσο, μια τέτοια θέση, που απαλλάσσει τον επιστήμονα από την ηθική του ευθύνη, οδηγεί στην ηθική αλλοτρίωση και στην κοινωνική αποξένωση του επιστήμονα και του έργου του.
Επιστήμη για την επιστήμη;
Η ανακάλυψη της αλήθειας με οποιοδήποτε μέσο και τίμημα. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα η περίπτωση με τους ναζιστές επιστήμονες, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έκαναν στα ανυπεράσπιστα θύματά τους πειράματα, τα οποία, ωστόσο οδήγησαν σε εντυπωσιακά αποτελέσματα και επιστημονικές επιτεύξεις.
16
Επίσης, η ατομική βόμβα, τα αμφιλεγόμενα πειράματα της γενετικής ιατρικής / μηχανικής, η επιστράτευση των κοινωνικών - ανθρωπιστικών επιστημών στην τελειοποίηση των σύγχρονων μηχανισμών πειθούς - προπαγάνδας και αποπροσανατολισμού των ανθρώπων.
Πρόκειται για επιστήμονες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε προγράμματα με αντι-ανθρωπιστικό χαρακτήρα και επικίνδυνες εφαρμογές για τον άνθρωπο, που αποκηρύσσουν την ευθύνη τους για τις καταστροφικές επιδράσεις του έργου τους, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις πολεμικές βιομηχανίες, συμπράττουν με ανελεύθερα καθεστώτα.
"Το ότι σε πολύ κοντινό μέλλον δεν θα είναι η φύση που θα προσδιορίζει τον άνθρωπο αλλά ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί αισιόδοξο ή όχι;" Α. Τερζάκης
ıı
ı
Η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου
Η ανθρωπιστική και κοινωνική ευθύνη του επιστήμονα
Ο επιστήμονας όπως και κάθε άλλος πολίτης έχει πολλές ευθύνες, όμως έχει και πρόσθετες. Έχει ευθύνη απέναντι στην επιστήμη που υπηρετεί αλλά και στους ανθρώπους που επηρεάζονται από το έργο του -> ευθύνη να βρει τη ΜΕΣΟΤΗΤΑ ώστε και πιστός στις επιστημονικές αρχές να μένει και να αξιοποιεί την επιστήμη προς όφελος του συνόλου
Στόχος της επιστήμης είναι η βελτίωση της ζωής των ανθρώπων μέσω της επίλυσης των προβλημάτων τους και της κάλυψης των αναγκών τους (=υλικών, πνευματικών, ηθικών).
Οι επιστήμονες: ως ερευνητές προσανατολίζουν την εργασία τους στο συλλογικό καλό, λειτουργούν όχι ως μονάδες, αλλά ως μέλη της κοινωνίας.
Αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα αποτελέσματα της δουλειάς τους και τις πιθανές αρνητικές τους συνέπειες (= επεμβαίνουν επανορθωτικά εάν χρειάζεται).
Προσβλέπουν σε μια εξέλιξη υπό προϋποθέσεις (=ηθικές, νομικές) κι όχι αχαλίνωτη και αυθαίρετη, αλλά αντίθετα σταδιακή, ώστε να «απορροφηθεί» ομαλά από την κοινωνία.
Προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τους άλλους ανθρώπους, να εκλαϊκεύσουν τις θεωρίες τους, να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους, να αναβαθμίσουν πνευματικά το σύνολο (μορφωτική ανύψωση του λαού ≠ δογματισμός, μυστικισμός).
ı"Η γνώση είναι δύναμη" (ΒΑΚΩΝ) και ο επιστήμονας ως φορέας αυτής της δύναμης είναι υπεύθυνος όχι μόνο για την έρευνα αλλά και για την εφαρμογή της . Άλλωστε δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιεί ως άλλοθι την άγνοια για τις τυχόν μακροπρόθεσμες εφαρμογές του έργου του, καθώς εργάζεται πάνω σε συγκεκριμένα προγράμματα και στο πλαίσιο μιας αυστηρά καθορισμένης και εξειδικευμένης εργασίας.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα είναι τεράστια, όπως οικολογική καταστροφή, ενεργειακή κρίση, φόβος και ανασφάλεια, στείρα τεχνοκρατική αντίληψη, θεοποίηση κέρδους. Η ευθύνη για την εφιαλτική αυτή κατάσταση βαραίνει τους κατόχους της επιστημονικής γνώσης, διότι το ερευνητικό της έργο χρηματοδοτείται είτε από το κράτος είτε από τους
17
ιδιώτες, οι οποίοι καρπώνονται τα πορίσματα της έρευνας. Οφείλει ο επιστήμονας να γνωρίζει πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα γνωρίσματα
Δεν μπορεί να οχυρώνεται πίσω από το δόγμα ουδετερότητας της επιστήμης
ı
ııεγγενή εφόδια επιστήμονα
Επειδή η επιστήμη αναπτύσσεται αλματωδώς, απαιτείται κατάρτιση και παρακολούθηση των εξελίξεων (δεν μπορεί να επαφίεται μόνο στις πανεπι στημιακές σπουδές).
Ανθρωπιστικό πνεύμα: για να υπηρετήσει τον άνθρωπο, οφείλει να στρέφε ται σε δράσεις που δικαιώνουν την αποστολή του ανθρώπου στη ζωή και όχι να δικαιώνει το δόγμα «επιστήμη για την επιστήμη».
Κριτική ματιά και ανήσυχο πνεύμα: ξεχωρίζει το αληθές από το αληθοφα νές, προχωρά σε νέες κατακτήσεις, δεν εφησυχάζει στην αυθεντία.
Εντιμότητα και αξιοπρέπεια: δεν υπηρετεί συμφέροντα, δεν εγκλωβίζεται στην ανθρώπινη ματαιοδοξία (καριέρα, χρήματα).
Ψυχική καλλιέργεια: ευγένεια, θάρρος και τόλμη («Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία»).
Πνεύμα συνεργασίας: η ισχύς εν τη ενώσει και διάθεση κοινωνικής προ σφοράς
Λόγο υπεύθυνο, αρθρωμένο και τεκμηριωμένο: είναι ανάγκη να πείθει τον κόσμο.
Συνέπεια λόγων και έργων: μόνο έτσι θα κερδίσει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων.
Υψηλή αίσθηση καθήκοντος: απαραίτητο εφόδιο στον αγώνα για το κοινό καλό μέσα από την επιστήμη του.
Επιστήμη και τεχνολογία στην υπηρεσία του ανθρώπου
Όχι απάρνηση της τεχνολογικής και επιστημονικής προόδου ούτε αναζήτηση για άλλοθι ή για «αποδιοπομπαίους τράγους», όπως π.χ. απόδοση ευθύνης στη μηχανή ή περιορισμός της έρευνας (δικτατορία στην επιστήμη).
Συνειδητοποίηση των δραματικών επιπτώσεων, της διάστασης και της έκτασης του προβλήματος και αντίσταση στη μοιρολατρική αποδοχή της πραγματικότητας.
Με κριτική ματιά να εντοπίσουμε τη ρίζα της κακοδαιμονίας που συνίσταται στη μονομέρεια της ανάπτυξης, στην ηθικοπνευματική καθίζηση.
Βαθιά μεταβολή της δομής του κοινωνικού μας συστήματος· σύνδεση της προόδου με ποιοτικές παραμέτρους, έτσι ώστε κέντρο να αποτελεί ο άνθρωπος, η ευτυχία του.
ı
18
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Ορισμός
Πνευματικός άνθρωπος ή διανοούμενος ή πνευματικός ταγός είναι αυτός που ασχολείται με τα κοινωνικά, πολιτιστικά και ηθικά προβλήματα, με την έρευνα της αλήθειας, τη γνώση και το πνεύμα του ανθρώπου (οι φιλόσοφοι, οι ποιητές, οι διακεκριμένοι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες ή καθηγητές Πανεπιστημίων, οι θρησκευόμενοι που προβληματίζονται με κριτικό πνεύμα πάνω στα προβλήματα της ζωής, αυτοί που ενδιαφέρονται, πέρα από τα ατομικά τους, για τα γενικότερα προβλήματα του ανθρώπου). Ο πολυμαθής άνθρωπος, αυτός που με αίσθημα ευθύνης υπηρετεί την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες και συμμετέχει ενεργά στην προαγωγή τους. Δεν περιορίζεται σε ξηρές και άγονες γνώσεις, αλλά μετουσιώνει τις γνώσεις αυτές σε στάση ζωής που διαπαιδαγωγεί και μορφώνει την κοινωνία μέσα στην οποία ζει.
χαρακτηριστικά των πνευματικών ανθρώπων:
α. πνευματική καλλιέργεια:
1. πλήρης επιστημονική κατάρτιση.
2. πολύπλευρη μόρφωση και παιδεία η οποία του προσδίδει ευρύτητα σκέψης, σωστή κρίση, δύναμη αξιολόγησης, ικανότητα εμβάθυνσης στα ανθρωπιστικά δεδομένα. Πνευματική συγκρότηση, έλλειψη δογματισμού, κριτικό πνεύμα.
3. αυτογνωσία, απαλλαγή από προλήψεις και δεισιδαιμονίες.
4. αισθητική αγωγή μέσα από την επαφή του με την τέχνη, η οποία εξευγενίζει την ψυχή του και καθαίρει την προσωπικότητά του.
β. κοινωνικές αρετές:
1. κοινωνικά ενδιαφέροντα, ενεργή συμμετοχή στον κοινωνικό στίβο, κοινωνικές αρετές όπως αλτρουισμός, διαλλακτικότητα, κατανόηση, σωφροσύνη, ψυχραιμία και αποφασιστικότητα.
2. θάρρος, παρρησία, γενναιότητα, ισχυρή βούληση.
3. κοινωνική συνείδηση.
4. Δίνει το παρόν στους κραδασμούς του κοινωνικού γίγνεσθαι και παρίσταται πρωτοπόρος στις εξελίξεις.
γ. ηθικές αρχές:
1. ευσυνειδησία, ανιδιοτέλεια.
2. διαπνέονται από ανθρωπιστικά ιδανικά.
3. γενικότερα, αναπτυγμένο ήθος και εκλεπτυσμένος ψυχικός κόσμος.
δ. υγιή πολιτική συνείδηση
1.πολιτικά ενδιαφέροντα.
2. δημοκρατικές αντιλήψεις.
3 Ενεργός συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.
ε. πολιτιστικά ενδιαφέροντα:
1.σεβασμός αλλά συγχρόνως και κριτική στάση απέναντι στην παράδοση.
2.αισθητική αγωγή.
19
Ποιος είναι ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων
α. στην κοινωνική ζωή:
1.αφυπνίζουν τις νωθρές συνειδήσεις πάνω σε καίρια κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, που ταλανίζουν το κοινωνικό σύνολο. Ενισχύουν την ορθή κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίησή τους, στοιχεία καθοριστικά για την ομαλή συνύπαρξη και την εποικοδομητική συνεργασία των πολιτών.
2. λειτουργούν με πνεύμα συλλογικότητας, αλλά ταυτόχρονα διατηρούν την προσωπική τους αυτονομία.
3. Με τη διορατικότητά τους εντοπίζουν τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, αποκαλύπτουν τα αίτιά τους και αναζητούν λύσεις. Στιγματίζουν με τα έργα τους τη βία, το μίσος, την εμπάθεια και κάθε μορφή προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που επιτυγχάνεται στις σύγχρονες κοινωνίες μέσα από την όξυνση του φανατισμού, του ρατσισμού και άλλων προβλημάτων κοινωνικής παθογένειας.
4. Κρατούν την ισορροπία στις αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις, γιατί ως γνώστες των ανθρώπινων πραγμάτων, με τη προσωπικότητά τους, καθοδηγούν τους πολίτες προς την πρόοδο. Συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης μέσα από την προβολή της αξίας του «εμείς» ανάγοντας το ατομικό στο συλλογικό καθολικό συμφέρον.
5. Καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς να παίρνουν αποφάσεις και να είναι υπεύθυνοι γι’ αυτές.
6. Προβάλλουν πρότυπα, ιδανικά και αξίες. Υπακούουν σε κανόνες και νόμους που έχει θεσπίσει η πολιτεία και αποτελούν οι ίδιοι πρότυπο για τον κόσμο.
7.Αγωνίζονται για τη διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων (ισότητα, δικαιοσύνη κλπ.)
8. Επιδιώκουν την καλλιέργεια των κοινωνικών αρετών της αυτοθυσίας, της αλληλεγγύης, του αλληλοσεβασμού, που ανυψώνουν τον άνθρωπο σαν οντότητα και ταυτόχρονα στρέφονται εναντίον της αδικίας ,της διαφθοράς, της καχυποψίας και της μισαλλοδοξίας.
β. στην πνευματική ζωή
1. ενδιαφέρονται για τη γενίκευση της ανθρωπιστικής παιδείας.
2. μετουσιώνουν τα στοιχεία της παράδοσης με τη δυναμική της εποχής τους, προβάλλοντας νέες ιδέες στην κοινωνία.
3. συμβάλλουν στην πνευματική καλλιέργεια του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, καταπολεμώντας την άγνοια, την αμάθεια, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες και το δογματισμό. Προωθούν τη γενικότερη άνοδο της πολιτιστικής και πνευματικής στάθμης της κοινωνίας.
4. εκλαϊκεύουν την επιστημονική γνώση και την καθιστούν προσιτή στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
5. άσκηση γόνιμης ηθικής και πνευματικής επίδρασης όχι μόνο μέσα από τον λόγο αλλά κυρίως μέσα απ’ το παράδειγμα της πράξης και της ζωής τους.
6. γίνονται θεματοφύλακες της ιστορίας και των παραδόσεων και προωθούν την προβολή τους σε παγκόσμιο επίπεδο.
7. προωθούν το διάλογο ως μέσο επικοινωνίας των ατόμων, ανταλλαγής απόψεων και διευθέτησης των διαφορών.
γ. στην πολιτική:
1. διαπνέονται από δημοκρατικά ιδεώδη και αγωνίζονται για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ενώ ελέγχουν την εξουσία σε κάθε περίπτωση παραβίασής τους.
20
2. στηλιτεύουν και αποκαλύπτουν τα αρνητικά φαινόμενα της πολιτικής, όπως τη δημαγωγία και το λαϊκισμό. Τοποθετούνται κατά της επιβουλής των ιθυνόντων του πλούτου και της εξουσίας, που με τα έργα τους προσπαθούν να ικανοποιήσουν προσωπικά συμφέροντα και επιδιώξεις εις βάρος του γενικού καλού.
3. δεν πρέπει να ξεχωρίζουν από το κοινωνικό σύνολο και να εκπροσωπούν μια ταξική ιδεολογία, «στρατευμένοι» σε κομματικές σκοπιμότητες.
4. συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα, ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και συνετή καθοδήγηση των μαζών στις κρίσιμες ιστορικές στιγμές.
5. γίνονται πρωτοπόροι και δημιουργοί νέων πολιτιστικών και πνευματικών κινημάτων που τονώνουν την πολιτική ζωή του τόπου και παράλληλα προβάλλουν τη χώρα του.
δ. στη διεθνή πραγματικότητα:
1. αγωνίζονται για την εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης, της δικαιοσύνης, της ισότητας και της δημοκρατίας.
2. εναντιώνονται σε ρατσιστικές αντιλήψεις, εθνικιστικές προκαταλήψεις, συμβάλλοντας στη συνεργασία και τη φιλία των λαών.
3. αποκαλύπτουν τους στόχους της επιχειρούμενης παγκοσμιοποίησης που προκαλεί ανισότητες και οδηγεί στην απώλεια της εθνικής ιδιαιτερότητας.
4. οφείλουν να γίνονται δίοδοι προσέγγισης και ανταλλαγής ιδεών της χώρας τους με άλλα κράτη.
ε. σε υλικό επίπεδο:
οφείλουν να συντελούν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των ατόμων δημιουργώντας με τον τρόπο τους προϋποθέσεις που θα εξασφαλίζουν την ποιότητα ζωής.
στ. σε ηθικό επίπεδο:
οφείλουν να συμβάλλουν στην ηθικοποίηση των ατόμων μέσα από την διαμόρφωση ενός κώδικα αξιών και αρχών που καθορίζουν τη συμπεριφορά και τη στάση τους απέναντι στη ζωή και την κοινωνία.
Προβλήματα της εποχής μας που απαιτούν την παρέμβαση των πνευματικών ανθρώπων
▪ εθνικιστικά πάθη
▪ απειλή ή έκρηξη πολέμων
▪ γενοκτονίες
▪ ρατσιστικές προκαταλήψεις
▪ εκμετάλλευση
▪ ολοκληρωτικά καθεστώτα
▪ κρίση δημοκρατικών θεσμών
▪ πυρηνική απειλή
▪ κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες (τρίτος κόσμος, βορράς-νότος κλπ.)
▪ κρίση της παράδοσης
▪ πολιτιστική αλλοτρίωση των μικρών χωρών
▪ καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος.
21
Η αποχή των πνευματικών ανθρώπων της εποχής μας από το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό
Ο ρόλος του πνευματικού ανθρώπου τελεί υπό αμφισβήτηση. Η περιορισμένη ανάληψη της κοινωνικής και πολιτικής ευθύνης και η αποχή των περισσότερων πνευματικών ανθρώπων από τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες είναι αποτέλεσμα:
▪ της ανάγκης που δημιουργεί η εξειδίκευση για ολοκληρωτική αφοσίωση σε ένα περιορισμένο πεδίο πνευματικής δράσης και των δυσκολιών που ανακύπτουν στην προσπάθεια ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης θεώρησης των πραγμάτων.
▪ της αποξένωσης των πνευματικών ανθρώπων απ’το κοινωνικό σώμα λόγω της κατάστασης σύγχυσης, αποπροσανατολισμού και χειραγώγησης στην οποία αυτό βρίσκεται.
▪ της γενικότερης ιδεολογικής κρίσης, της έκπτωσης των συλλογικών οραμάτων και αξιών και της υποχώρησης των κοινωνικών κινημάτων.
▪ του επηρεασμού από την ανεξέλεγκτη εξέλιξη, την οποία ακολουθεί και υποτάσσεται σ’αυτήν. Γίνεται δέσμιος του ευδαιμονισμού και των ανέσεων που προωθεί ο καταναλωτισμός. Κατά συνέπεια, πολλές φορές ο πνευματικός άνθρωπος αποσκοπεί στην ικανοποίηση του ατομικού του συμφέροντος και εκμεταλλεύεται κάθε μέσο για να φτάσει ψηλά. Ενδιαφέρεται μόνο για ό,τι θα ενισχύσει την προβολή και το κύρος του και θα τον ενσωματώσει στα «επιφανή»- διάσημα κοινωνικά στρώματα. Κατά συνέπεια επιτείνει την ηθική αναλγησία, την ηθική χαλάρωση.
▪ εγκλωβισμού στις κατ’ επίφαση υποχρεώσεις που δημιουργεί ο ρόλος του για να αποποιηθεί των ευθυνών του για την έξαρση της εγκληματικότητας, της περιθωριοποίησης, της αλλοτρίωσης, της προσβολής και παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
▪ της αμφισβητούμενης παρουσίας του στην κοινωνικοπολιτιστική δράση που απλά επιβεβαιώνει την υποβάθμιση του πολιτιστικού και πολιτισμικού επιπέδου ζωής.
Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Στην εποχή της έντονης αλληλεπίδρασης των λαών ο πνευματικός άνθρωπος υπερασπίζει από τη θέση του τη συναδέλφωσή των λαών για την επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης.
Για να καταστεί αυτό πιο σαφές αναφέρουμε ότι ο ίδιος καταδικάζει φαινόμενα πάταξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους «ισχυρούς» προς τους «αδύνατους».
Επίσης, δε μένει αμέτοχος στην έξαρση και άλλων προβλημάτων παγκόσμιας εμβέλειας, όπως το οικολογικό, το ενεργειακό, η πείνα των τριτοκοσμικών χωρών αλλά επισημαίνει τη σοβαρότητά τους από τη θέση του ποιητή, του ιστορικού, του φιλοσόφου, του δημοσιογράφου, του μουσικού προτείνοντας παράλληλα κάποιες λύσεις. Επομένως, αποτελεί το θεματοφύλακα του διεθνούς δικαίου.
Ο βαθιά σκεπτόμενος άνθρωπος κρίνει αναγκαία τη διαφύλαξη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας της κάθε χώρας χωριστά στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.
Ο ίδιος ως άριστος γνώστης της γλώσσας του, της ιστορίας του, των ηθών του τόπου του δε θεωρεί γόνιμη την αφομοίωση των λαών από τους πανίσχυρους. Αντί αυτού, άποψή του είναι η διατήρηση της εθνικής φυσιογνωμίας / εθνικής ταυτότητας / της ευρείας παράδοσης μιας χώρας για την αποφυγή κάθε είδους εκμετάλλευσης των ανεπτυγμένων λαών προς τους αναπτυσσόμενους.
22
Καταδικάζει, λοιπόν, την ξενομανία / τον άγονο μιμητισμό του τρόπου ζωής, του τρόπου διασκέδασης, του τρόπου σκέψης ως βασική στάση των νέων που άκριτα υιοθετούν κάθε τι ξενικό.
ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΚΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Η εποχή μας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εποχή ενδυνάμωσης της σφαιρικής της ανθρωπιστικής παιδείας της ολόπλευρης μόρφωσης αλλά εποχή επικράτησης της εξειδίκευσης και επομένως της πνευματικής μονομέρειας.
Υπό αυτό το πρίσμα, οι άνθρωποι της διανόησης πρέπει να αναλάβουν πιο ενεργητικό ρόλο μιας που η ειδίκευση καθιστά πιο εύκολη την αποπνευματοποίηση του σύγχρονου ατόμου και πιο ολοκληρωτική την ιδεολογική του σύγχυση. Μόνο έτσι θα περιορίσουν την διανοητική νωθρότητα της κοινωνίας τους που κατακλύζεται από τις νέες, εύπεπτες αξίες των ΜΜΕ.
Στα ΜΜΕ είναι δικαιολογημένο να αναζητηθούν κάποιοι λόγοι κατολίσθησης της πνευματικής ηγεσίας. Στην τηλεόραση, στον τύπο, στο ραδιόφωνο δεν προσκαλούνται συχνά πνευματικοί άνθρωποι, τους οποίους ο καθένας μας θα μπορούσε να γνωρίσει, να εντυπωσιαστεί από την πνευματική του διαύγεια και γιατί όχι να ακολουθήσει το διαφορετικό τρόπο θεώρησης των πραγμάτων που αυτός προτείνει. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ μεταγγίζουν διαβρωτικές αξίες (πχ: το έχειν, το καταναλώνειν και όχι το είναι), αναδεικνύουν είδωλα αμφιβόλου ποιότητας και προβάλλουν πρότυπα ζωής χωρίς κανένα νόημα.
Πρόσθετα γνωρίσματα της εποχής μας δυσκολεύουν την ανάδειξη του έργου του πνευματικού ατόμου. Ο ορθολογισμός που επιβάλλει η τεχνολογική έκρηξη, η βιομηχανοποιημένη ζωή που δεν αφήνει περιθώρια για πνευματικές αναζητήσεις, η ιδιοτέλεια και ο ατομισμός και όχι η ποιοτική συνύπαρξη με τους άλλους συνθέτουν το πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας. Σε αυτό, οι πνευματικοί άνθρωποι εύκολα αποστασιοποιούνται/ τίθενται στο περιθώριο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου