Κριτική σκέψη και σχολείο    

Το σχολείο δεν αναπτύσσει επαρκώς την κριτική σκέψη των µαθητών 

Ο µονοδιάστατος χαρακτήρας του σηµερινού σχολείου οδηγεί τους µαθητές στον περιορισµό των ενδιαφερόντων τους, στη συρρίκνωση των πνευµατικών οριζόντων. Mαθαίνουν να αποστηθίζουν, δεν αµφιβάλλουν, δεν προβληµατίζονται σε βάθος, δεν αµφισβητούν, δεν συνειδητοποιούν το νόηµα της αληθινής παιδείας. Κατά συνέπεια οι µαθητές αδυνατούν να διαµορφώσουν κριτική σκέψη.    

Αίτια  

·         Το σύστηµα µάθησης ευνοεί τη στείρα αποµνηµόνευση και τον άγονο εγκυκλοπαιδισµό. Η διδασκαλία τυποποιείται, χάνει τη φαντασία, την πρωτοτυπία και τη δηµιουργική της πνοή.

·         Προωθείται λοιπόν η µηχανική µάθηση, η τυποποίηση της διδασκαλίας ή της εργασίας, η παθητική επανάληψη, η παιδαγωγική του «κάνε αυτό που σου λέω» και του «κάνε το όπως σου το λέω» .

·         Η υπερεντατικοποίηση του σηµερινού ελληνικού σχολείου και η βαθµοθηρία οδηγούν στην αποστροφή για ουσιαστική γνώση και προκρίνει τη στείρα αποµνηµόνευση.

·         Το περιεχόµενο των σχολικών βιβλίων είναι συνήθως αποσπασµατικό, παρωχηµένο και συχνά πρόχειρο. Ο αυταρχισµός του ενός σχολικού βιβλίου αποτελεί είδος πνευµατικής δικτατορίας, χωρίς περιθώρια για περαιτέρω αναζήτηση και προβληµατισµό.

·         Το σχολείο δεν προσφέρει πρότυπα και υποδείγµατα ζωής επαρκώς στηριγµένα σε αληθινές αξίες και αρχές ούτε προετοιµάζει τους νέους να κατανοήσουν τα σύγχρονα προβλήµατα και φαινόµενα.

·         Ο µονοδιάστατος χαρακτήρας της σηµερινής εκπαίδευσης και η έλλειψη κατάλληλης υποδοµής δεν προσφέρουν ερεθίσµατα για καλλιέργεια ποικίλων πολιτιστικών και µορφωτικών ενδιαφερόντων.

·         Η προετοιµασία των νέων για την πολιτικοποίηση τους δεν ολοκληρώνεται, καθώς ο θεσµός των µαθητικών κοινοτήτων υπολειτουργεί (αδιαφορία ή κοµµατικοποίηση), ενώ δε γίνεται ουσιαστική διδασκαλία του µαθήµατος της πολιτικής αγωγής και του δικαίου, στοιχείο αρνητικό αφού αµέσως µετά το πέρας του σχολείου ο νέος αποκτά πολιτικά δικαιώµατα

·         Υπερεκτίμηση της απομνημόνευσης ως εγγυημένου μέσου σχολικής επιτυχίας

·         Τυποποιημένος χαρακτήρας διδασκαλίας που στηρίζεται στην παροχή συγκεκριμένης γνώσης και δεν προσφέρει στους μαθητές κίνητρα για την έρευνα και αξιολόγησή της

·         Γνωσιοκεντρικός και εξετασιοκεντρικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος, εμπεδώνει χρησιμοθηρική αντίληψη για τη γνώση

·         ∆εν προωθείται η ουσιαστική εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας, οι εκδηλώσεις που αναφέρονται στις παραδόσεις έχουν λάβει τυπικό χαρακτήρα, η αισθητική του νέου δεν καλλιεργείται αφού απουσιάζουν οι καλλιτεχνικές και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ο νέος δεν διαµορφώνει σφαιρική προσωπικότητα.               

Τρόποι µε τους οποίους µπορεί το σχολείο να αναπτύξει την κριτική σκέψη των µαθητών  

·         Στο σχολείο της δηµιουργικότητας η σχολική ζωή θα µπορούσε να οργανωθεί µε τρόπους που να ευνοούν τις πρωτοβουλίες, τις επιλογές, τις εργασίες των µαθητών σε θέµατα που τους ενδιαφέρουν, να ανατίθεται στους µαθητές η οργάνωση και παρουσίαση ορισµένων µαθηµάτων (διάφορες εκθέσεις, έκδοση περιοδικού ή εφηµερίδας, θεατρικές παραστάσεις, µουσικές παρουσίες, οµιλίες-συζητήσεις για θέµατα επικαιρότητας κοινωνικά ή πολιτικά, επιστηµονικά, καλλιτεχνικά κ.τλ.).  

·         Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί η συµµετοχή των µαθητών στο διάλογο, ώστε να είναι όσο το δυνατόν ενεργητικότερη µε όλο τον κίνδυνο της «εκτροπής» από τη «διδασκαλία» που έχει σχεδιάσει ο διδάσκων.

·         Με ερωτήσεις αποκλίνουσες, ανοιχτού τύπου ο διδάσκων θα κινηθεί στο χώρο της συλλογικής προσπάθειας και της γόνιµης ανταλλαγής ιδεών.

·         Το σχολείο πρέπει να εξοικειώνει τους µαθητές µε την έρευνα, τα πειράµατα τις κατασκευές, την απόκτηση εµπειριών. Μαθήµατα όπως η Τέχνη, η µουσική, ο σχεδιασµός και η τεχνολογία, η εργασία πάνω στον υπολογιστή δίνουν την ευκαιρία στους µαθητές να εκφραστούν προσωπικά και δηµιουργικά.

·         Ο διδάσκων θα πρέπει να είναι ανοιχτός και ευέλικτος, να οργανώνει, να εµψυχώνει, να ενθαρρύνει, να κατευθύνει το µαθητή διακριτικά και στο βαθµό που θα κρίνει αναγκαίο στην αναζήτηση και ανεύρεση πληροφοριών.

·         Η διδασκαλία πρέπει να βασίζεται όχι στο μονόλογο του διδάσκοντος, αλλά στο διάλογο, ο οποίος ασκεί τα παιδιά στην ενεργοποίηση της λογικής και στη διεξαγωγή ενός εποικοδομητικού τρόπου συνάντησης και ανταλλαγής των διαφορετικών απόψεων

·         Θεωρείται απαραίτητη η διοργάνωση εκδηλώσεων πολιτιστικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, στις οποίες οι μαθητές θα συμμετέχουν ενεργά και θα διευρύνουν τους πνευματικούς και κοινωνικούς ορίζοντές τους.

·         Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να αποβάλει τα στοιχεία εκείνα που ευνοούν τη στείρα απομνημόνευση και να εισαγάγει καινοτόμες δοκιμασίες που θα καλλιεργούν την κριτική σκέψη (συνδυαστικές ερωτήσεις, ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, πολλαπλή βιβλιογραφία κλπ.)

·         Οι παιδαγωγοί οφείλουν να μην αντιμετωπίζουν τις απαντήσεις και τις αντιλήψεις των μαθητών με στερεότυπο και προκατειλημμένο τρόπο, αλλά να τους ενθαρρύνουν να διατυπώνουν με παρρησία τις απόψεις τους, όσο αιρετικές κι αν τις θεωρούν, με την προϋπόθεση να είναι τεκμηριωμένες. Η ελεύθερη έκφραση είναι η τροφός της κριτικής σκέψης, αφού μόνο σ’ ένα ελεύθερο περιβάλλον μπορεί ν’ αναπτυχθεί κριτική θεώρηση των πραγμάτων και των ιδεών.