Προπαγάνδα είναι η συστηματική και οργανωμένη προβολή και προώθηση απόψεων, ιδεών, αγαθών, αλλά και προσώπων. Πρόκειται, δηλαδή, για μια σκόπιμη προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής γνώμης με αθέμιτα μέσα.

ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Η νεότερη προπαγάνδα αποτελεί έναν τεράστιο μηχανισμό που εκφράζει ισχυρά οικονομικά, πολιτικά και εθνικά συμφέροντα, αποβλέποντας στο χειρισμό και την καθοδήγηση των κοινωνικών ομάδων με επιστημονικές μεθόδους, δηλαδή με τεχνικές και γνώσεις που προέρχονται από την κοινωνιολογία, την ψυχολογία, την επιστήμη της επικοινωνίας, την ψυχανάλυση κ.ά. Τέτοιες τεχνικές είναι:

♦Σκόπιμη διάδοση ψευδών ειδήσεων ή απόκρυψη γεγονότων (παραπληροφόρηση) με στόχο την καθοδήγηση της κοινής γνώμης.

♦Διόγκωση των επερχόμενων κινδύνων και πρόκληση ανασφάλειας και φόβου, ώστε το κοινό να οδηγηθεί σε επιθυμητές ενέργειες.

♦Συκοφαντία και επίθεση στην ιδιωτική ζωή του αντιπάλου με στόχο τη μείωση της αξιοπιστίας του.

♦Προβολή της εθνικής δύναμης ή της στρατιωτικής υπεροπλίας, αποβλέποντας στην εξύψωση της εθνικής αυτοπεποίθησης και του εθνικιστικού φρονήματος.

♦Προώθηση και αξιοποίηση διαδεδομένων στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Συγκινησιακά φορτισμένος λόγος που κατευθύνει την κοινή γνώμη σε μηχανικές συναισθηματικές αντιδράσεις.

♦Χρήση λέξεων με μεγάλο ηθικό βάρος, όπως: λαός, έθνος, νόμος, πατρίδα, Θεός κ.ά. Η κοινή γνώμη δεσμεύεται από το ηθικό βάρος των εννοιών και αδυνατεί να αμφισβητήσει το περιεχόμενο των απόψεων. Πολύ συχνά άλλωστε διαστρεβλώνεται η σημασία των λέξεων, με αποτέλεσμα να αποπροσανατολίζεται το κοινό και να μετατρέπεται σε παθητικό δέκτη.

♦Ανεδαφικές υποσχέσεις που στοχεύουν στην εκμετάλλευση των προσδοκιών και των αναγκών του πολίτη.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Η προπαγάνδα, επιχειρώντας να διαμορφώσει τις απόψεις του κοινωνικού συνόλου σύμφωνα με τους σκοπούς που εξυπηρετεί, ακυρώνει την ελευθερία του ανθρώπου και αναιρεί τις δημοκρατικές κατακτήσεις των κοινωνιών. Ειδικότερα:

♦ Αποτελεί μηχανισμό χειραγώγησης του πολίτη, καθώς ακυρώνει στην πράξη την ελευθερία σκέψης του, τον μετατρέπει σε άβουλη οντότητα και υποχείριο της εξουσίας και τον μαζοποιεί.

♦      Αποπροσανατολίζει και παραπλανά την κοινή γνώμη αποκρύπτοντας την αλήθεια.

♦      Ακυρώνει το βαθύτερο περιεχόμενο της δημοκρατίας, αφού αυτή εξ ορισμού προϋποθέτει πολίτες ολόπλευρα ενημερωμένους με προσωπική άποψη και κριτική σκέψη.

♦      Υπονομεύει την κοινωνική συνοχή, επειδή καταργεί το επιχείρημα, το μετριοπαθή λόγο και επιβάλλει το φανατισμό και την εμπάθεια.

♦      Καθιστά επισφαλή την ειρηνική συνύπαρξη των λαών, αναπτύσσοντας τον εθνικισμό και τη μισαλλοδοξία.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Οι δυνατότητες άμυνας στην προπαγάνδα -όσο και αν εξελίσσεται ραγδαία στη σύγχρονη εποχή- διαμορφώνονται από τον πολίτη - δέκτη πληροφοριών με τη βοήθεια των κοινωνικών και πολιτικών φορέων. Γι' αυτό απαιτείται:

1. Κριτικά σκεπτόμενος πολίτης - δέκτης πληροφοριών

•    Επεξεργασία και αξιολόγηση των πληροφοριών με στόχο την αποκάλυψη των βαθύτερων μηνυμάτων και σκοπιμοτήτων.

•    Έλεγχος της αξιοπιστίας του πομπού και εξακρίβωση της εγκυρότητας των πληροφοριών με την ενημέρωση από πολλές πηγές και την αναζήτηση της «άλλης» άποψης.

2. Πολιτικοποίηση, ενδιαφέρον για τα κοινά και συμμετοχή

• Ενεργός πολίτης με γνώσεις, εμπειρία και διαμορφωμένες απόψεις, ώστε να είναι υποψιασμένος απέναντι στους μηχανισμούς της προπαγάνδας. Αντίθετα, ο εφησυχασμένος και αδιάφορος πολίτης είναι ευάλωτος στις επιθέσεις της.

3. Δημοκρατικά και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης

•  Εξασφάλιση της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης από πολιτικά και οικονο­μικά συμφέροντα με την αποτροπή του μονοπωλιακού ελέγχου της ενημέρωσης.

• Τήρηση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από τους λειτουργούς του Τύπου: αρχή της αντικειμενικότητας και της αλήθειας, σεβασμός του κοινού, μη παρουσίαση ανεξακρίβωτων ή κατευθυνόμενων ειδήσεων, σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, κατανόηση των επιπτώσεων στην κοινή γνώμη από τη δημοσιοποίηση μιας είδησης ή φήμης.

4. Ενίσχυση και βάθεμα της Δημοκρατίας

• Ελεύθερη διαμόρφωση απόψεων από την κοινή γνώμη στα πλαίσια ενός υγιούς πολιτικού κλίματος που χαρακτηρίζεται από: ουσιαστικό διάλογο, μετριοπαθή λόγο, επιχειρήματα και προτάσεις αποτελεσματικές.

5. Ολοκληρωμένη παιδεία

• Ανάπτυξη της προσωπικότητας με στόχο τη διαμόρφωση κριτικά σκεπτόμενου πολίτη και προετοιμασία του νέου από το σχολείο για τον κόσμο της μαζικής ενη­μέρωσης και της προπαγάνδας.

 

Ποια η σχέση της προπαγάνδας με την επιστήμη /τεχνολογία; (σχέση/ αναφορά) Τι  εννοούμε λέγοντας «όπλα» επηρεασμού;(ορισμός) δικτατορία, που αφού επιβλήθηκε στην τεχνολογική εποχή μας, εκμεταλλεύθηκε όλα τα μέσα που η τεχνική έθετε στη διάθεσή της. Πράγματι,  οι  μέθοδοι  της  σύγχρονης  προπαγάνδας  είναι επιστημονικές και η δύναμη της επιστήμης γίνεται δύναμη της προπαγάνδας. Η Ατομική και Κοινωνική Ψυχολογία, η Γλωσσολογία, η Αισθητική των ΜΜΕ, η Επικοινωνιολογία με τις γνώσεις τους προσφέρουν  τα  τέλεια  «όπλα»  επηρεασμού  των  ανθρώπινων συνειδήσεων.  Πιο  συγκεκριμένα,  η  σύγχρονη  προπαγάνδα χρησιμοποιεί  ραφιναρισμένες  μεθόδους  , όπως  είναι  η κινδυνολογία, η λεξιμαγεία, η  υποσχεσιολογία, η πυκνότητα του μηνύματος,  η  υπερβολή  και  η  παραποίηση  της  αλήθειας,  η συνθηματολογία, η λασπολογία και η υποβολή. Σε τελική ανάλυση, η προπαγάνδα απευθύνεται στο υποσυνείδητο και όχι στο λογικό, επιχειρώντας να ερεθίσει το θυμικό.

3η§

Πού έγκειται η αποτελεσματικότητά της;(αίτια + διαίρεση των παραγόντων σε αντικειμενικούς και υποκειμενικούς)

Σ΄ αυτά ακριβώς τα επιστημονικοτεχνικά μέσα καθώς και σε υποκειμενικούς παράγοντες βασίζεται η επιρροή της προπαγάνδας. Πιο  συγκεκριμένα,  η  επιστημονική  γνώση  της  Κοινωνικής Ψυχολογίας καθιστά τον προπαγανδιστή ικανό να αντιλαμβάνεται καλύτερα το ρόλο του και να βελτιώνει την αποτελεσματικότητα της δουλειάς του. Εξάλλου, η μελέτη των ψυχολογικών νόμων της αντίληψης,  της  κατανόησης  και  της  απομνημόνευσης  της πληροφορίας  είναι  ένα  από  τα  πιο  σοβαρά  καθήκοντα  των ψυχολόγων ερευνητών. Η γνώση αυτών των νόμων οφείλει να παρέχει πρακτικές, συγκεκριμένες υποδείξεις, ώστε η προπαγάνδα να μπορεί να επιδρά με τον καλύτερο τρόπο στο συγκεκριμένο ακροατήριο, κάνοντας μιαν ορισμένη αλήθεια όσο το δυνατό πιο πειστική, πιο ευκολονόητη, κάνοντάς την να εντυπώνεται στο μυαλό  όσο  το  δυνατόν  πιο  καθαρά  και  πιο  σταθερά.  Οι επιστημονικές  μέθοδοι,  ωστόσο,  είναι  η  μία  παράμετρος  της προπαγανδιστικής  αποτελεσματικότητας.  Η  άλλη  αφορά  τη διανοητική, την ψυχική κατάσταση του ατόμου, τις εμπειρίες, τις ανάγκες και το μορφωτικό του επίπεδο. Πιο αναλυτικά, η άγνοια από  μέρους  των  μαζών  -  λόγω  λειτουργικού  και  εικονικού αναλφαβητισμού - των μεθόδων που χρησιμοποιεί η προπαγάνδα, η τάση υιοθέτησης του απλοϊκού, του στερεότυπου, διευκολύνει το έργο της προπαγάνδας. Τέλος, η ευπιστία και η παρορμητικότητα, που χαρακτηρίζουν τα άτομα που προσκολλώνται στη μάζα, τα(Πώς αποδεικνύεται αυτό;(τρόπος))καθιστούν επιρρεπή στην προπαγάνδα, εφόσον στη μάζα χάνεται η ικανότητα κυριαρχίας στις ανακλαστικές ορμές, με αποτέλεσμα το μαζοποιημένο πλήθος να είναι πάντα έτοιμο να ξεσηκωθεί ενάντια σε μιαν αδύνατη αυθεντία, ενώ σκύβει δουλικά μπροστά σε μια ισχυρή και αυθεντική προσωπικότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Χιτλερική προπαγάνδα, η οποία αφού μαζοποίησε το γερμανικό  λαό,  στη  συνέχεια  τον  μετέτρεψε  σε άθυρμα  των ναζιστικών επιδιώξεων.

4η§

Τι εννοούμε με τον όρο «παραπληροφόρηση»;(ορισμός)Πώς αποδεικνύεται αυτό;(τρόπος)Βέβαια, στην εποχή μας αν και η έννοια «προπαγάνδα» έχι περάσει  σε  ανυποληψία,  τη  θέση  της  έχει   καταλάβει  η «εξυγιασμένη» έννοια της παραπληροφόρησης, η οποία συνεχίζει το  έργο  της  προκατόχου  της.  Παραπληροφόρηση  συνιστά  η νοθευμένη και πλαστογραφημένη πληροφόρηση του κόσμου σε θέματα  κοινού  ενδιαφέροντος.  Η  αρνητική  διάσταση  της παραπληροφόρησης  υπογραμμίστηκε  σε  πρόσφατη  τηλεοπτική εκπομπή, όπου οι τηλεθεατές μπόρεσαν να δουν και να ακούσουν πώς προετοιμάστηκε προπαγανδιστικά το έδαφος στις ΗΠΑ για τον πόλεμο  τόσο  στον  Περσικό  Κόλπο  όσο  και  στη  Σερβία:ψευδομάρτυρες που περιέγραφαν με αναφιλητά τα αποτρόπαια εγκλήματα  του  Σαντάμ  Χουσεϊν  και  των  Σέρβων  αντίστοιχα, σκηνές από οικολογικές καταστροφές που υποτίθεται ότι είχαν διαπράξει οι Ιρακινοί, ενώ στην πραγματικότητα είχαν γίνει στην Αλάσκα, υποτιθέμενα στρατόπεδα συγκέντρωσης Αλβανοφώνων του Κοσσυφοπεδίου και άλλα.

5η§

Πώς  σχετίζεται  η προπαγάνδα  με  το ρόπαλο;(αναλογία - σχέση)Γιατί;(αίτιο)Συνεπώς;(αποτελέσματα) Συνεπώς, «στη δημοκρατία, προπαγάνδα και παραπληροφόρηση είναι ό,τι το ρόπαλο σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς», σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του Νόαμ Τσόμσκι. Όπως το ρόπαλο τσακίζει δια της βίας κάθε αντίσταση στο αυταρχικό καθεστώς, έτσι  και  τα  συστήματα  σκόπιμης  παραποίησης  της  αλήθειας καταργούν τις ανθρώπινες ελευθερίες μέσα σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Κι αυτό γιατί το προπαγανδιστόπληκτο άτομο χάνει την υπόστασή του, η κρίση του ατροφεί, οι πράξεις του διαποτίζονται από φανατισμό, μισαλλοδοξία, σοβινισμό, θρησκοληψία. Το άτομο σαν υπνωτισμένο, με παραλυμένη την ενέργεια του εγκεφάλου,γίνεται ο σκλάβος σ΄ όλες τις υποσυνείδητες δραστηριότητές του, τις οποίες ο προπαγανδιστής καθοδηγεί όπως επιθυμεί.

6η§

Ποιες  οι  συνέπειεςτης προπαγάνδας;(αποτελέσματα)

Εξάλλου, στο χώρο της κοινωνικής ζωής, που στις μέρες μας γίνεται αποκλειστικά πεδίο της διαφήμισης, οι μηχανισμοί άμυνας που χαρακτηρίζουν τη γνωστική δομή του κοινού – δυσπιστία,αμφιβολία, επιφύλαξη - εξουδετερώνονται κάτω από το εντατικό σφυροκόπημα  των  διαφημιστικών  σημάτων,  τα  οποία  με  τη βοήθεια  της  συσσώρευσης  νέων  ανεκπλήρωτων  αναγκών διαμορφώνουν μια καταναλωτική ιδεολογία. Συνεπώς, το σημερινό άτομο είναι ετεροκαθοριζόμενο. Τα πάντα καθορίζονται από τη βιομηχανία  της  κουλτούρας:  οι  επιθυμίες,  το  γούστο,  η διασκέδαση, οι κοινωνικές σχέσεις, όλα βρίσκονται κάτω από την πίεση δικτύων επιρροής και των απρόσωπων νόμων της αγοράς.

Γ. Επίλογος:

Το τελικό συμπέρασμα που προκύπτει από τη διεξοδική ανάλυση που προηγήθηκε είναι πως η προπαγάνδα, όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, είναι το σκληρό σφυροκόπημα που επιδιώκει να επιβάλλει ένα προϊόν οποιασδήποτε μορφής. Γι΄ αυτό, καθήκον κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου είναι να ορθώσει την κεφαλή του πάνω από τον ορίζοντα της μάζας και να τολμήσει να αντικρίσει με τις δικές του διανοητικές δυνάμεις τα πράγματα, με τη δική του βούληση τις περιπλοκές της ζωής, με τη δική του ευαισθησία το θέαμα του κόσμου.