Παιδεία

1.Παιδεία είναι το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες επιτυγχάνεται η πνευματική, κοινωνική και ηθική ολοκλήρωση του ατόμου.

2.Φορείς της παιδείας: Οικογένεια, εκπαίδευση, συναναστροφές, ΜΜΕ, αντικείμενο εργασίας, παράδοση, μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας (βιβλίο, θέατρο, κινηματογράφος, πολιτιστικές δραστηριότητες κλπ.).

3.Εκπαίδευση είναι η σκόπιμη, συνειδητή, συστηματική και προγραμματισμένη αγωγή των νέων στο σχολείο. Είναι θεσμός της πολιτείας που με συγκεκριμένη δομή, μέσα, κατευθύνσεις στοχεύει στην παροχή γνώσεων και εφοδίων και στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.

4.Διαφορές εκπαίδευσης-Παιδείας

-η εκπαίδευση παρέχεται μόνο μέσα στο σχολείο, η παιδεία συντελείται σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας(οικογενειακό, κοινωνικό περιβάλλον, Μ.Μ.Ε, πολιτιστικές διαδικασίες,ψυχαγωγία).

-η εκπαίδευση διαρκεί συγκεκριμένο χρόνο, η παιδεία αφορά σε όλη τη ζωή του ανθρώπου

-η εκπαίδευση είναι προγραμματισμένη και συστηματική, η παιδεία όμως είναι ευκαιριακή και εκλεκτική

-στην εκπαίδευση η πρωτοβουλία της διδακτικής διαδικασίας βαρύνει τον παιδαγωγό, στα πλαίσια της παιδείας ο καθένας μορφώνει τον εαυτό του

5.Στόχοι της παιδείας

Ι. Διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας

-Επίτευξη αυτογνωσίας και κοσμογνωσίας.Η αυτογνωσία βασίζεται στην κριτική και αυτοέλεγχο,οδηγεί σε αυτοκριτική και αυτοσεβασμό και καταλήγει σε πνευματική ολοκλήρωση και ηθική τελείωση.Η κοσμογνωσία συντελεί στην κατανόηση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος και εξοικειώνει με την αντικειμενική πραγματικότητα.

-Καλλιεργεί τις πνευματικές ικανότητες του ανθρώπου (κριτική ικανότητα, αντίληψη, λογική σκέψη, προσοχή, μνήμη, ετοιμότητα, συνθετική ικανότητα). Μ' αυτές το νεαρό άτομο καταπολεμά τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, την αμάθεια και φτάνει στην τεκμηριωμένη γνώση και την αλήθεια.

-Ευαισθητοποιεί και εξευγενίζει τον άνθρωπο, γιατί συμβάλλει στην αισθητική και ψυχική του καλλιέργεια. Ο εκπαιδευόμενος αποκτά λεπτότητα και συναισθηματική ωριμότητα, αφού αναδεικνύεται ικανός να συλλάβει την ομορφιά, την αρμονία, το μέτρο.

Εκλεπτύνει τα συναισθήματα του ανθρώπου και τον βοηθά να διαμορφώσει αισθητικά κριτήρια, ώστε να απολαμβάνει τις δωρεές της τέχνης.

ΙΙ.Ηθικοποίηση του ανθρώπου

-Η παιδεία εξανθρωπίζει τον άνθρωπο, απαλλάσσοντάς τον από ζωώδεις ορμές, τάσεις και ένστικτα. Τον φέρνει σε επαφή με τις ηθικές αξίες, βοηθώνταςτον να αποκτήσει ηθικά ερείσματα και να ενστερνιστεί ηθικές αρχές, όπως η δικαιοσύνη, ο σεβασμός, η ανθρωπιά, η τιμιότητα. Μ' αυτό τον τρόπο, ο διδασκόμενος αποδέχεται σωστά πρότυπα συμπεριφοράς.

-Κοινωνικοποίηση του ατόμου:Η παιδεία εντάσσει το άτομο στις παραγωγικές διαδικασίες, αφού του προσφέρει εφόδια για την οικονομική του χειραφέτηση και την επαγγελματική του αποκατάσταση. Επίσης, συμβάλλει στη συμμετοχή του στις κοινωνικοπολιτικές διαδικασίες, προωθώντας την πολιτικοποίησή του και την ενεργητική συμμετοχή του στα κοινά.Καθορίζει την ένταξη του ατόμου και στις πολιτιστικές διαδικασίες.

-Ο νέος καλλιεργεί χαρακτηριστικά όπως η συνέπεια, η υπευθυνότητα, η εργατικότητα, η ανάληψη πρωτοβουλιών, ο πολιτικός προβληματισμός και η κοινωνική, πολιτική και εθνική συνείδηση.

- Εμφυσά στον άνθρωπο θάρρος, αγωνιστική διάθεση, ώστε να αποβάλει φόβους και ανασφάλειες, που αναστέλλουν τη δημιουργική διάθεση και τον καθιστούν ευάλωτο απέναντι στις προκλήσεις.

Οι κατευθύνσεις της εκπαίδευσης

α. Παραγωγική-Τεχνοκρατική

• Προετοιμάζει και προσανατολίζει τους μαθητές για την ομαλή μετάβαση στην εργασιακή ζωή και την ένταξή τους στον κοινωνικό και οικονομικό βίο.

• Συνδέεται άμεσα με την αγορά εργασίας.

• Βασίζεται στην αντίληψη: «πτυχίο = θέση εργασίας».

• Θεωρεί βασικό άξονα της γνωστικής διαδικασίας την εξειδίκευση.

• Αντιμετωπίζει τη γνώση χρησιμοθηρικά και πρεσβεύει την επαγγελματοποί- ηση των προγραμμάτων σπουδών.

β. Ανθρωπιστική

• Στοχεύει στην ολόπλευρη και σφαιρική ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή.

• Δίνει έμφαση στις ανθρωπιστικές σπουδές.

• Προτάσσει τη διεύρυνση του καθολικού χαρακτήρα της γνώσης έναντι της εξειδίκευσης.

• Κινδυνεύει από το στείρο ακαδημαϊσμό και τη λειτουργία της γνώσης ερήμην της κοινωνίας και των αναγκών της.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

1.Διδακτική μέθοδος:Οι καθηγητές θεωρητικολογούν χωρίς αντίκρισμα, εφαρμόζοντας ως ενδεδειγμένη μέθοδο διδασκαλίας το μονόλογο με αποτέλεσμα να μην γίνονται κατανοητοί από τους μαθητές.

2.Επιστημονική κατάρτιση:Δεν είναι ειδικοί στο αντικείμενο της διδασκαλίας τους ή δε διαθέτουν ενημέρωση για τις εξελίξεις στο χώρο της επιστήμης τους. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί η απρονοησία του Υπουργείου Παιδείας να οργανώσει σεμινάρια επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών.

3.Παιδοψυχολογικές γνώσεις:Οι εκπαιδευτικοί δε διαθέτουν τις κατάλληλες παιδοψυχολογικές γνώσεις που θα τους επιτρέψουν να πλησιάσουν τον έφηβο και να τον εμπνεύσουν δημιουργικά.

4.Πρόβλημα στη μεταδοτική ικανότητα,την αντίληψη ευθύνης

5.Χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της μάθησης,μηχανιστική μετάδοση γνώσης,ασυστηματοποίητη,συχνά αποκομμένη από τη σύγχρονη πραγματικότητα,αποκομμένη από τις επιστημονικές εξελίξεις.Η γενικότερη αμφισβήτηση των καθιερωμένων αξιών δεν ευνοεί την εσωτερίκευση των ηθικών κανόνων μέσω του σχολικού μηχανισμού.

6.Δε διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του μαθητή,ούτε ευνοείται η καλλιέργεια των πνευματικών του δυνατοτήτων

7.Αντίδραση μαθητών:Στο αρνητικό αυτό πλαίσιο εγκλωβίζονται και οι ίδιοι οι μαθητές που συμβιβάζονται, αντιμετωπίζουν με προκατάληψη τους εκπαιδευτικούς και συμπεριφέρονται με αρνητισμό.Οι ανεπάρκειες της εκπαιδευτικής διαδικασίας καλλιεργούν στο μαθητή τάσεις απομάκρυνσης από το γνωστικό έργο.

8.Η παροχή πρακτικών και ειδικών γνώσεων γίνεται σε βάρος της καλλιέργειας της νοητικής δύναμης των μαθητών.

9.Απουσιάζει από το σχολείο η συστηματική συναισθηματική διάσταση της αγωγής.Η αισθητική αγωγή είναι υποτυπώδης ή εντελώς ανύπαρκτη.

10.Τεχνοκρατικός προσανατολισμός:Ο προσανατολισμός του σημερινού σχολείου είναι κυρίως τεχνοκρατικός. Οι γνώσεις γίνονται χρησιμοθηρικές και αποσκοπούν στην επαγγελματική κατάρτιση του μαθητή και όχι στην ολοκληρωμένη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.Η παιδεία έχασε τον ηθικό της προσανατολισμό.Τα ανθρωπιστικά και εθνικά ιδεώδη παραχώρησαν τη θέση τους σε στείρες τεχνικές και επαγγελματικές γνώσεις

11.Σύστημα μάθησης:Το σύστημα μάθησης στηρίζεται στη στείρα απομνημόνευση και στον άγονο εγκυκλοπαιδισμό που δεν προωθεί την κριτική καιτην εμβάθυνση.Μειώνεται συνεχώς ο διαπλαστικός της χαρακτήρας.

12.Διδακτικά εγχειρίδια:Παρωχημένα βιβλία επιβάλλονται ως αυθεντία, που με την μορφή ή το αποσπασματικό περιεχόμενό τους δεν κινητοποιούν το πνεύμα του μαθητή.

13.Υλικοτεχνική υποδομή:Η κτιριακή υποδομή και ο υλικός εξοπλισμός είναι ακατάλληλα, με αποτέλεσμα να καθιστούν ανιαρή τη διδασκαλία και αδύνατη τη σύνδεση της γνώσης με τη ζωή.

14.Αναλυτικό πρόγραμμα:Η πίεση του αναλυτικού προγράμματος περιορίζει τις δυνατότητες του εκπαιδευτικού να εναρμονίσει τη διδασκαλία του στις ανάγκες της τάξης.

15.Εντατικοποίηση σπουδών: Η εντατικοποίηση των σπουδών ενισχύει το άγχος και το βαθμοθηρικό πνεύμα των μαθητών.

16.Εξεταστικό σύστημα:Το δαιδαλώδες εξεταστικό σύστημα καθιστά τη γνώση αυτοσκοπό και στερεί από το μαθητή τις δυνατότητες αυτογνωσίας,ηθικοποίησης και ευρύτερης πνευματικής καλλιέργειας, που πρέπει να προσφέρει το σχολείο.

17.Απουσία επαγγελματικού προσανατολισμού: Χαρακτηριστική είναι η απουσία επαγγελματικού προσανατολισμού. Ο νέος καλείται πολύ νωρίς να αποφασίσει για την επαγγελματική του κατεύθυνση, χωρίς να διαθέτει τα κατάλληλα εφόδια για την επιλογή αυτή.

18.Υπολειτουργία δημοκρατικών θεσμών:Οι μαθητικές κοινότητες υπολειτουργούν και κυριαρχούν στα πλαίσιά τους φαινόμενα αδιαφορίας καικομματισμού.

19. Η αξιολόγηση του μαθητή περιορίζεται στο βαθμό επίδοσης σ' ένα μάθημα και δεν περιλαμβάνει ευρύτερα στοιχεία της προσωπικότητάς του. Έτσι όμως, εκτός των άλλων, δεν αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες κλίσεις, οι πιθανές ειδικές ικανότητές του.

20. Ο τρόπος αξιολόγησης, εξάλλου, το εξεταστικό σύστημα:αναπτύσσουν τη βαθμοθηρική διάθεση,μετατρέπουν τις αναγκαίες σχέσης άμιλλας σε ανταγωνιστικές,προκαλούν άγχος.

21.Έλλειψη ίσων ευκαιριών (λόγω των κοινωνικών, γεωγραφικών, οικονομικών κλπ. ανισοτήτων και της απουσίας αντισταθμιστικής αγωγής για παιδιά υποβαθμισμένων περιοχών.

22.Γενικά, το εκπαιδευτικό σύστημα είναι μονόπλευρα προσανατολισμένο σε εξωτερικούς στόχους (επιτυχία στις εξετάσεις, εξειδίκευση, υλοποίηση απλώς επαγγελματικών στόχων) και όχι στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με αξίες, ιδανικά, κοινωνικές αρετές.

23. Είναι εμφανής, εξάλλου, η έλλειψη συλλογικών δραστηριοτήτων και πρωτοβουλιών σύνδεσης του σχολείου με την κοινωνική ή παγκόσμια πραγματικότητα.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

·         Τα παιδιά οδηγούνται στον περιορισμό των ενδιαφερόντων τους και στη συρρίκνωση των πνευματικών οριζόντων τους, χωρίς να αμφισβητούν και να προβληματίζονται ουσιαστικά.

·         Προσκολλώνται στην ειδίκευση και μετατρέπονται σε εύκολα θύματα παραπληροφόρησης, ιδεολογικής χειραγώγησηκαι μαζοποίησης.

·         Η σχολική κοινότητα αδυνατεί να προωθήσει υγιή πρότυπα και να μυήσει τους νέους σε υψηλές αρχές και αξίες με αποτέλεσμα να υποδουλώνονται στα πάθη τους, να δρουν ασύδοτα και να υιοθετούν απαξίες.

·         Τα παιδιά δεν αναπτύσσουν πνεύμα συλλογικότητας και αλληλεγγύης,ώστε δεν ευαισθητοποιούνται στις σύγχρονες κοινωνικές μάστιγες, δε σέβονται τους νόμους, δεν αγωνίζονται για το κοινό καλό.

·         Οι μαθητές δεν προετοιμάζονται για ώριμο πολιτικό διάλογο, ούτε ευαισθητοποιούνται για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. Κατά συνέπεια, δεν υποστηρίζουν με τη δυναμική συμμετοχή τους το δημοκρατικό πολίτευμα.

·         Το σημερινό σχολείο δεν προετοιμάζει τους νέους με το ανάλογο ήθος και καλλιεργεί μια ωφελιμιστική αντίληψη για τη ζωή. Έτσι, οι νέοι μετατρέπονται εύκολα σε μάζες καταναλωτών, που θεοποιούν το χρήμα, τυποποιούνται και αλλοτριώνονται.

·         Η περιθωριοποίηση της τέχνης στο σύγχρονο σχολείο και ο παραγκωνισμός της παράδοσης ωθούν τους νέους στην υιοθέτηση ξένων προτύπων και στην προσκόλλησή τους στη μαζική κουλτούρα. Γι' αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος απώλειας της πολιτιστικής μας ταυτότητας.

·         Η ελλιπής και αποσπασματική γνώση της ιστορίας οδηγεί τους μαθητές στη φανατική προσήλωση σε εθνικιστικές και ρατσιστικές ιδεολογίες και δυναμιτίζει το κλίμα γόνιμης αλληλεπίδρασης και συναδέλφωσης των λαών.

Η σύγχρονη εκπαιδευτική κρίση

Οι βασικές παράμετροι που αναδεικνύουν το εκπαιδευτικό πρόβλημα στη χώρα μας είναι οι ακόλουθες:

·         Η γενικότερη κρίση της κοινωνίας και των θεσμών της, που επηρεάζει έμμεσα με τις εκδηλώσεις της τον χώρο της εκπαίδευσης, η επικράτηση της κυρίαρχης καταναλωτικής ιδεολογίας

·         Η φιλοσοφία του συστήματος:

ü  αδιευκρίνιστη και συγκεχυμένη ως προς τον προσανατολισμό της

ü  έλλειψη εκπαιδευτικού οράματος

ü  έμφαση στο εξεταστικό σύστημα και την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, δεν αναπτύσσεται η επαφή με την έρευνα ή την καλλιτεχνική δημιουργία

ü  μηχανιστική, αποταμιευτική αντίληψη της μάθησης

ü  ο μαθητής συσσωρεύει γνώσεις απομνημονεύοντας, χωρίς κριτική επεξεργασία

ü  χρησιμοθηρική αντίληψη της γνώσης, απαξίωση μαθημάτων γενικής παιδείας

ü  καλλιέργεια βαθμοθηρικής διάθεσης, ανταγωνισμού, παραπαιδείας

ü  δεν καλλιεργεί τον άνθρωπο ως αξία ούτε προβάλλει ευρύτερα ιδανικά και πρότυπα ζωής

·         Τα προγράμματα σπουδών:

ü  τυποποίηση και ακραία εξειδίκευση

ü  απωθητικά σχολικά εγχειρίδια με απαρχαιωμένες γνώσεις

ü  αναχρονιστικές μέθοδοι διδασκαλίας, διδακτική μονοτροπία

ü  μονοκρατορία του ενός διδακτικού βιβλίου

ü  βεβαρημένα σχολικά προγράμματα

ü  τίτλοι σπουδών χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα

ü  ανεπαρκής επαγγελματικός προσανατολισμός

·         Το σχολικό περιβάλλον:

ü  δεν καλλιεργείται ο ουσιαστικός διάλογος, δε λαμβάνονται υπόψη η ιδιαιτερότητα και η διαφορετικότητα

ü  απουσία ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, το «άξενο» των σχολικών χώρων

ü  άγχος και πίεση σε όλα τα επίπεδα

ü  το σχολείο αντιμετωπίζεται ως αγγαρεία

ü  ελλιπής ή ακατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή

·         Οι εκπαιδευτικοί:

ü  ελλιπής παιδαγωγική κατάρτιση

ü  απουσία ουσιαστικής και διαρκούς αξιολόγησης

ü  οικονομική δυσπραγία από τις χαμηλές αμοιβές

ü  απογοήτευση από την κοινωνική απαξίωση του ρόλου τους

ü  Η άτολμη πολιτική βούληση και οι χαμηλές δαπάνες για την παιδεία

·         Συχνές και ανεπαρκώς προγραμματισμένες αλλαγές-μεταρρυθμίσεις ⇒βλάπτουνμαθητέςκαικαθηγητέςκαιυποβαθμίζουνήμειώνουντηναποτελεσματικότητατηςεκπαιδευτικήςπράξης

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

1.Eκσυγχρoνισμός και ευρωπαϊκή διάσταση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων:Οι νέοι κρίνεται αναγκαίο να εφοδιάζονται με γνώσεις που θα τους επιτρέπουν να λειτουργούν σ' ένα πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό περιβάλλον,διατηρώντας την εθνική τους ιδιαιτερότητα.

2.Αναδιάρθρωση του σχολικού πρoγράμματoς:Απαραίτητη προβάλλει η ευελιξία του αναλυτικού προγράμματος, η υπέρβαση του κατακερματισμού της γνώσης σε πρακτική και θεωρητική, αλλά κυρίως η σύνδεση του σχολείου με τις απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος.

3.Αναθεώρηση παιδαγωγικών μεθόδων και στόχων:Καλό θα ήταν να εφαρμοστούν πολλαπλές παιδαγωγικές μέθοδοι ανάλογα με τα μαθήματα και το επίπεδο των μαθητών και να θεσπιστεί τόσο η ομαδική, όσο και η εξατομικευμένη διδασκαλία. Επιπλέον, απαιτείται σωστή αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών (πληροφορική, βίντεο, πολυμέσα) στην εκπαίδευση και η συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας της δια βίου παιδείας.

4.Αξιολόγηση του εκπαιδευτικούσυστήματoς:Επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες η συνεχής αποτίμηση του εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες του τις παραμέτρους:στους στόχους, στα προγράμματα, στα υλικά μέσα, στους θεσμούς, στις μεθόδους, στην εξέλιξη του εκπαιδευτικού προσωπικού.

5.Eπαναπρoσδιoρισμός του ρόλου του εκπαιδευτικού:Απαιτείται αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού, ο οποίος παράλληλα με τη διδασκαλία του γνωστικού αντικειμένου, επιφορτίζεται και με τη μετάδοση της ανθρωπιστικής και δημοκρατικής παιδείας.Η αλλαγή αυτή προϋποθέτει επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με βάση την αρχή της δια βίου εκπαίδευσης και αναμόρφωση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ώστε να περιλαμβάνει την παιδαγωγική κατάρτισή τους.

6.Αύξηση των δαπανών για την παιδεία: Η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης είναι άμεση συνάρτηση της ποιότητάς της.Τα οξυμμένα προβλήματα (κτιριακό,τεχνικός εξοπλισμός σχολείων, μισθολόγιο) επιβάλλουν τη σταδιακή αύξηση του προϋπολογισμού για την παιδεία, την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και την πρόβλεψη ειδικού κοινωνικού πόρου για τις εκπαιδευτικές ανάγκες

7. Εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού θεσμού, ώστε να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες. Αντιστοιχία του περιεχομένου των σπουδών με τις τεχνολογικές, πολιτισμικές Κ.α. απαιτήσεις του παρόντος και του μέλλοντος.

8.Απαλλαγή από το στενά τεχνοκρατικό, απλώς εξειδικευτικό της χαρακτήρα. Ανθρωποκεντρικός προσανατολισμός.

9.Επίτευξη ορθού επαγγελματικού προσανατολισμού των νέων.

10.Παροχή ίσων ευκαιριών με την αναγκαία αντισταθμιστική αγωγή, που θα αμβλύνει τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές κ.α. ανισότητες.

11.Βελτίωση υλικοτεχνικής υποδομής για την καλύτερη εμπέδωση και συστηματοποίηση της γνώσης.

12.Στόχος: διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με:

ü  κοινωνική συνείδηση

ü  υγιή πολιτική-δημοκρατική συνείδηση

ü  πίστη σε υψηλές αξίες, ιδανικά

ü  πνεύμα οικουμενικής συνείδησης χωρίς ακραίες εθνικιστικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις

ü  αισθητική αγωγή

ü  ανάδειξη και αξιοποίηση των ιδιαίτερων κλίσεων και ικανοτήτων των νέων.

13.Σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης (της οικονομίας, της επικοινωνίας, της πολιτικής, του πολιτισμού) καθίσταται αναγκαία η σύνδεση της εκπαίδευσης με τη διεθνή πραγματικότητα.

Γνωρίσματα μορφωμένου ανθρώπου

1.ορθότητα και ακρίβεια στη χρήση της μητρικής γλώσσας

2.λεπτοί και ευγενικοί τρόποι,που εκφράζουν παγιωμένες συνήθειες σκέψης και δράσης

3.διεισδυτική και προορατική σκέψη.

4.δυνατότητα συνεχούς καλλιέργειας

5.ικανότητα και δύναμη μετατροπής των γνώσεων και στοχασμών σε δράση

Ανθρωπιστική παιδεία ή τεχνοκρατική εκπαίδευση;

1.με την τεχνοκρατική εκπαίδευση:

ü  -αξιοποιούνται οι δημιουργικές και παραγωγικές δυνατότητες του ανθρώπου.

ü  -απόκτηση ειδικών επαγγελματικών γνώσεων,ώστε να αντεπεξέρχεται ο μαθητής στις υψηλές απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας.

ü  -αυξάνεται η παραγωγικότητα και κατά συνέπεια η ποσότητα και ποιότητα των παραγόμενων αγαθών

ü  -δυνατή η εκμετάλλευση των φυσικών πλουτοπαραγωγικών πηγών

2. Για να μην παράγει η εκπαίδευση μονομερείς ανθρώπους,απαραίτητη είναι η ανθρωπιστική παιδεία που ευνοεί τον ορθολογικό τρόπο σκέψης:

Έτσι:

ü  -εμπνέει σεβασμό στον άνθρωπο και τα δημιουργήματά του

ü  -συντελεί στη διαμόρφωση ενάρετου ήθους

ü  -διδάσκει στον άνθρωπο τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του ως πολίτη,τον καθιστά ενεργό πολίτη

ü  -οξύνει την κριτική του ικανότητα

ü  -καλλιεργεί τηνευαισθησία του και καλαισθησία του.

Η παιδεία σταθερό θεμέλιο δημοκρατίας

ü  στη διαμόρφωση των ουσιαστικών γνωρισμάτων της δημοκρατίας,όπως ελεύθερη διάνοια,ενάρετο ήθος,σεβασμός,ανεκτικότητα,αλληλοσεβασμός,υπευθυνότητα, ισοπολιτεία, αξιοκρατία,σεβασμός ατομικών δικαιωμάτων

ü  οι συνθήκες που επικρατούν σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα ευνοούν την ελεύθερη διακίνηση ιδεών,την έρευνα,καλλιτεχνική δημιουργία.

ü  η γνώση οδηγεί τον άνθρωπο στην αρετή,στις ηθικές αξίες

ü  η γνώση αποτελεί πορεία του ανθρώπου στην ελευθερία,στην προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών,στην απεμπόληση ρατσιστικών και εθνικιστικών αισθημάτων,

ü  -το σχολείο για να λειτουργήσει ως κοιτίδα παιδείας πρέπει να είναι ανοικτό στην κοινωνία και ο διδάσκων να έχει υψηλό αίσθημα ευθύνης.

Ρόλος Ανώτατης εκπαίδευσης

1.   Τα Ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα αποτελούν πόλο έλξης δεκάδων χιλιάδων νέων,για να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους.

2.   Πίστη ότι το πτυχίο ανώτατης σχολής θα δώσει λύση στα προβλήματά τους.

3.   Απόρροια:γιγαντισμός Ανώτατης εκπαίδευσης,έλλειψη προγραμματισμού,περιορισμένες δαπάνες για έρευνα,χαμηλή ποιότητα παιδείας.

Η στροφή και ο συνωστισμός στις πανεπιστημιακές σχολές

Αιτίες του φαινομένου:

ü  Ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας και η σταδιακή κατάργηση των φραγμών και των διακρίσεων στη μόρφωση μετέτρεψαν την εκπαίδευση σε κοινό αγαθό.

ü  Οι σύγχρονες κοινωνικές και επαγγελματικές ανάγκες απαιτούν ως αναγκαία προϋπόθεση την κατοχή ενός τουλάχιστον τίτλου σπουδών.

ü  Η αγορά εργασίας καθιστά αναγκαία την εξειδίκευση που προσφέρουν πολλές, κυρίως νεοσύστατες, πανεπιστημιακές σχολές.

ü  Η αντίληψη που θέλει τον κάτοχο ενός πανεπιστημιακού τίτλου να βρίσκει πιο εύκολα μια θέση εργασίας, έστω και αν αυτό γίνεται καθυστερημένα, γεγονός που επιβεβαιώνεται και στατιστικά στη χώρα μας.

ü  Η επαγγελματική σταθερότητα και η μονιμότητα που- κατά την επικρατούσα αντίληψη- εξασφαλίζουν όσα επαγγέλματα στηρίζονται σε πανεπιστημιακού επιπέδου σπουδές, ιδιαίτερα για όσους αναζητούν μια θέση στο δημόσιο τομέα.

ü  Οι αυξημένες στην εποχή μας προσωπικές φιλοδοξίες για ευρύτερη μόρφωση και επαγγελματική ανέλιξη μέσω των ανώτατων σπουδών.

ü  Η διαιώνιση της κοινωνικά ρατσιστικής νοοτροπίας που θεωρεί όσους ασχολούνται με χειρωνακτικά ή τεχνικά επαγγέλματα πολίτες δεύτερης κατηγορίας, ενώ αντίθετα αντιμετωπίζει ως κοινωνικά αναβαθμισμένους και καταξιωμένους τους πτυχιούχους πανεπιστημιακών σπουδών.

ü  Οι οικογενειακές προσδοκίες και οι καταπιεσμένες επιθυμίες των γονιών που ωθούν τα παιδιά τους στην κατεύθυνση των σπουδών, έστω και αν δεν έχουν ανάλογες ικανότητες.

ü  Η καλλιέργεια της αντίληψης για πανεπιστημιακές σπουδές από το ευρύτερο περιβάλλον και κυρίως από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, που προβάλλουν ως μείζον θέμα της επικαιρότητας τις εισαγωγικές εξετάσεις.

Αίτια ανεργίας των πτυχιούχων

ü  αναντιστοιχία εκπαίδευσης,κυρίως ανώτατης,με τις κοινωνικοοικονομικές ανάγκες της χώρας

ü  η δομή του εκπαιδευτικού θεσμού χαρακτηρίζεται από την υποβάθμιση των τεχνικοεπαγγελματικών κλάδων

ü  νοοτροπία οικογένειας που αξιολογεί τα επιστημονικά επαγγέλματα.

ü  φετιχιστική νοοτροπία πανεπιστημιακού πτυχίου

ü  οι συνιστώσες της κοινωνικοποίησης(σχολείο,οικογένεια)και οι κοινωνικές αντιλήψεις συντελούν στην πρόκληση του φαινομένου=υπερμεγένθυση,λόγω γοήτρου,αριθμού πτυχιούχων.

ü  έντονο αστυφιλικό ρεύμα,ανισορροπία προσφοράς και ζήτησης

ü  δυσμενείς συνθήκες άσκησης πολλών μη επιστημονικών επαγγελμάτων.

Συνέπειες του φαινομένου:

ü  δραματική αύξηση των ανέργων πτυχιούχων

ü  κορεσμός συγκεκριμένων σχολών και επαγγελμάτων με μεγάλη ζήτηση, γιγαντισμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

ü  ποιοτική έκπτωση της παρεχομένης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης

ü  «φροντιστηριοποίηση» του Λυκείου, το οποίο χάνει τον ευρύτερο μορφωτικό του χαρακτήρα και γίνεται εξεταστικός προθάλαμος των πανεπιστημιακών σχολών

ü  καλλιέργεια ανταγωνιστικού κλίματος για την είσοδο σε μια σχολή

ü  παγίωση της υπάρχουσας νοοτροπίας για το «γόητρο» που προσδίδει ένας τίτλος σπουδών

ü  απογοητεύσεις με δραματικά αποτελέσματα σε περίπτωση αποτυχίας

ü  αύξηση των νέων που αναζητούν την τύχη τους στο εξωτερικό, αφαίμαξη της χώρας σε οικονομικό και ανθρώπινο δυναμικό

ü  αναταραχή στην παραγωγική διαδικασία της χώρας με τον πληθωρισμό πτυχιούχων και την έλλειψη τεχνικών επαγγελματιών

Προσφορά Ανώτατης Εκπαίδευσης-Σημασία της

Η Ανώτατη εκπαίδευση αποτελεί αναντίρρητα κορωνίδα των εκπαιδευτικών βαθμίδων,καθώς συνδέονται με τον εθνικό μας πολιτισμό και είναι κέντρα πνευματικής ζωής.

Έτσι:

1.   Η Ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να καλλιεργήσει τις αξίες της κοινωνίας,όπως ελευθερία,δικαιοσύνη,δημοκρατία,να βοηθήσει τους νέους να οικοδομήσουν προσωπικότητα.

2.   οφείλει να μυήσει τους φοιτητές στην επιστημονική γνώση και στην επιστημονική μεθοδολογία.

3.   Οφείλει να αναδείξει τους πνευματικούς ηγέτες που θα γίνουν πρότυπα για τους πολλούς και θα κινητοποιήσουν την προσπάθεια επίτευξης των άνωθεν.

4.   Πρέπει να είναι το πεδίο διακίνησης ιδεών,διαφωνιών και αντιπαραθέσεων,οίκος δημοκρατίας και ελευθερίας,ώστε να διαμορφωθεί ηθική και πολιτική συνείδηση.

5.   Απαιτείται οργανωτικός και τεχνολογικός εκσυγχρονισμός,προώθηση επιστημονικής έρευνας σε όλους τους τομείς,εκπόνηση προγραμμάτων που θα προετοιμάζουν το ανθρώπινο δυναμικό να υπηρετήσει τις ανάγκες της οικονομικής,πολιτικής,πνευματικής,ηθικής και καλλιτεχνικής ζωής της κοινωνίας μας.

6.   Στελέχωση με άξιο διδακτικό προσωπικό,εκσυγχρονισμός λειτουργίας τους,αυτοτέλεια και συνδρομή της πολιτείας με γενναίες δαπάνες.

Η Εθνική παιδεία

• Η εθνική παιδεία καλλιεργεί την αγάπη για την πατρίδα, την πίστη στα ιδανικά και τις αξίες της αλλά και το σεβασμό στις άλλες πατρίδες, στα ιδανικά και στις αξίες τους.

• Η δημιουργική αξιοποίηση της πνευματικής κληρονομιάς -λαϊκής και λόγιας- αναδεικνύει την εθνική - πολιτιστική ιδιαιτερότητα και τη συνεισφορά της στον οικουμενικό πολιτισμό.

• Η εθνική παιδεία προβάλλει τις εθνικές αξίες με κίνητρο τη διατήρηση των παραδόσεων κάθε λαού.

• Συμβάλλει στην καλλιέργεια του γλωσσικού αισθητηρίου, γιατί διαφυλάσσει και μεταδίδει στις νεότερες γενιές το γλωσσικό πλούτο, στον οποίο απεικονίζεται η κουλτούρα ενός λαού.

• Η εθνική παιδεία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας, γεγονός που τονώνει το εθνικό φρόνημα.

Ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης

α. Τρόποι και μέσα υλοποίησής της

• Θεωρείται λειτουργικότερη και αποδοτικότερη αν διδαχθεί ως σύνθετη έννοια μέσω διαφόρων γνωστικών αντικειμένων.

• Πραγματοποιείται με την παροχή γνώσεων σχετικών με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη-μέλη της και τις κοινές καταβολές τους, μέσα από τη διδασκαλία μαθημάτων, όπως η Ιστορία, η Γεωγραφία, οι Γλώσσες, οι Κοινωνικές Επιστήμες, η Λογοτεχνία.

• Ειδικότερα, η διδασκαλία της Ιστορίας επιβάλλεται να περιλαμβάνει πληροφορίες για την εξέλιξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως αυτός διαμορφώθηκε στη διαδρομή των αιώνων από την ελληνική κλασική αρχαιότητα, τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, την Αναγέννηση, το Διαφωτισμό μέχρι και τη σύγχρονη πολιτισμική πραγματικότητα.

• Η αισθητική αγωγή είναι αναγκαίο να αποβλέπει στην επαφή και τη γνωριμία με το έργο, τα πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα- παλαιότερα και σύγχρονα- που σημάδεψαν την πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

• Η προβολή της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς μπορεί να επεκτείνεται και να συμπληρώνεται με επισκέψεις σε μουσεία, μνημεία και χώρους τέχνης.

• Οι μαθητές μπορούν να συμμετέχουν σε ευρύτερες δραστηριότητες, σε συνεργασία με πολιτιστικά ιδρύματα, με ευρωπαϊκά σχολεία ή μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων.

• Η εκπαίδευση οφείλει να εξοικειώνει τους μαθητές με τους θεσμούς, τα όργανα και τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε οι αυριανοί ευρωπαίοι πολίτες να έχουν κοινό μέτρο επιλογών και δράσης.

• H ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής διάστασης στη διδακτική πράξη δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος των αρχικών σκοπών που θέτει το εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα, ούτε να βρίσκεται σε αντίθεση με τις πολιτιστικές, ηθικές, θρησκευτικές και κοινωνικές αξίες κάθε λαού.

β. Οφέλη που προκύπτουν από την ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση

• Οι μαθητές διευρύνουν τους ορίζοντές τους, καθώς ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο της κοινότητάς τους και ενημερώνονται για τις διεθνείς εξελίξεις της σύγχρονης πραγματικότητας.

• Αποκτούν έγκυρη πληροφόρηση για τις κοινωνικές, πολιτικές και διοικητικές δομές των ευρωπαϊκών χωρών και καθίστανται κοινωνοί των τρεχουσών εξελίξεων, η κατανόηση των οποίων τους βοηθά να ερμηνεύσουν και τις εξελίξεις στη χώρα τους, λόγω της αλληλεξάρτησης των λαών.

• Η κατανόηση της σύγχρονης ευρωπαϊκής πραγματικότητας επιτρέπει την πολιτιστική σύμμειξη, την ανταλλαγή διαφορετικών πολιτιστικών στοιχείων.

• Οι νέοι διαμορφώνουν δημοκρατική και ανθρωποκεντρική συνείδηση, απομακρύνονται από τον εθνικισμό, την εμμονή σε ιδέες περί ανωτερότητας των πολιτισμών και καλλιεργούν μέσα τους το σεβασμό, συμφιλιώνονται με το διαφορετικό, μαθαίνουν να γίνονται ανεκτικοί, δεκτικοί στο καινούργιο

Ο διττός ρόλος της εκπαίδευσης: Σχεδιάγραμμα της έκθεσης

1. Πρόλογος:

-Η ανάγκη εύρυθμης λειτουργίας της εκπαίδευσης, ώστε να παρέχει στο νέο όλα τα απαραίτητα εφόδια, για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες, τον ανταγωνισμό, να αποκτήσει αυτογνωσία, αξίες, ηθική, επάγγελμα που θα τον ευχαριστεί και θα προσφέρει ό,τι μπορεί για την ατομική και κοινωνική πρόοδο.

-προετοιμασία των νέων για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και για τη δημιουργική δράση

2. Κύριο Μέρος

Α. Σύγχρονο πλαίσιο και απαιτήσεις

-οικονομικός ανταγωνισμός, ελεύθερη αγορά, απαιτήσεις εξειδίκευσης: η εκπαίδευση καλείται να διαμορφώσει ανάλογες προσωπικότητες

-χρειάζεται εκπαίδευση που θα ετοιμάσει νέους με ουσιαστικά επαγγελματικά προσόντα, ώστε να συντελέσουν στην αύξηση της παραγωγής και παραγωγικότητας και στην οικονομική πρόοδο

-ανάγκη επιστημονικής και επαγγελματικής κατάρτισης σ’ ένα κόσμο ευρύτερων συνεργασιών(ΕΕ), ελέυθερης διακίνησης ιδεών και προσώπων, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καιρών.

Β. Αναπόφευκτοι κίνδυνοι

- διεθνοποίηση θεσμών, οικονομική  αλληλεξάρτηση, διακρατικοί συνασπισμοί οδηγούν σε προσέγγιση λαών. Μοιραίος κίνδυνος πολιτιστικής αλλοτρίωσης και αλλοίωσης της εθνικής φυσιογνωμίας αναπτυσσόμενων λαών, λόγω διείσδυσης της κουλτούρας των δυνατότερων οικονομικά

-Η εισαγωγή ξένης τεχνολογίας οδηγεί και σε εισαγωγή ξένης κουλτούρας

-Η εκπαίδευση χρεώνεται την ευθύνη καλλιέργειας στους νέους εθνικής συνείδησης, σεβασμού στην εθνική και πολιτιστική κληρονομιά, ώστε να μη γίνουν θύματα μιμητισμού, ξενομανίας και αλλότριας επιβολής

Γ. Απαιτήσεις εύρυθμης λειτουργίας εκπαίδευσης: στόχοι της

- πνευματική καλλιέργεια νέων ανθρώπων, ανάπτυξη κριτικού στοχασμού, ώστε οι νέοι να ελέγχουν κάθε μήνυμα και εγχείρημα ετεροπροσδιορισμού

-καλλιέργεια ελληνικής γλώσσας, άμυνα σε φαινόμενα λεξιπενίας

-μύηση στο λόγιο και λαϊκό εθνικό πολιτισμό

-καλλιέργεια σεβασμού στην παράδοση του λαού

-ενίσχυση πατριωτισμού και απεμπόληση του νοσηρού εθνικισμού

-καλλιέργεια της συνείδης συμβολής τους στην ανάπτυξη ενός υγιούς κοσμοπολιτισμού, στα πλαίσια της αναπόφευκτης παγκοσνιοποίησης

-καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης,πνεύματος συνεργασίας και αλληλεγγύης

- εύστοχη και ουσιαστική διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας

-εμπλουτισμός σχολικών βιβλιοθηκών και κίνητρα επαφής με το βιβλίο, ώστε να ενισχυθούν οι πολιτιστικές αντιστάσεις του νέου

-αποφυγή χρησιμοθηρικής γνώσης και αποκλειστική προσφορά ανθρωπιστικής παιδείας, ώστε οι αυριανοί επιστήμονες να μη γίνονται στυγνοί τεχνοκράτες και να υποτάσσονται στο υλιστικό και ωφελιμιστικό πνεύμα της εποχής

-καλλιέργεια δημοκρατικού φρονήματος και σεβασμού στις αξίες

-ο δάσκαλος οφείλει να εμπνεύσει στους νέους αγάπη για τη ζωή, σεβασμό στα γράμματα, τις τέχνες, το συνάνθρωπο, όραμα για μια καλύτερη κοινωνία, εθνικά ιδεώδη, αξίες και ιδανικά, όπως μέτρο, αυτογνωσία, ολυμπισμός, ελευθερία, δημοκρατία, ευθύνη, αλληλεγγύη, αλτρουισμό και σεβασμό στο συνάνθρωπο

-έτσι θα μπορέσει να ενισχύσει τον ηθικοπνευματικό πολιτισμό και να δώσει νόημα σε μια πρόοδο που έχει τρωθεί από την αναξέλεγκτη τεχνολογική εξέλιξη που επιδιώκει κυριαρχία και επιβολή.

- και η τριτοβάθμια εκπαίδευση οφείλει να θωρακίσει το νέο, όχι μόνο επαγγελματικά, αλλά να συνδυάσει εξειδικευμένη γνώση, αγάπη για την έρευνα, σφαιρική μόρφωση και να ετοιμάσει τον αυριανό υπεύθυνο πολίτη, καλλιερημένο με αντίληψη του ρόλου του σε έναν κόσμο ραγδαίων έως και επικίνδυνων αλλαγών, να θωρακίσει το νέο επιστήμονα με αρχές και αξίες που θα τον θέσουν μέσα στον κόσμο και όχι πέρα από αυτόν…

3. Επίλογος

-σήμερα, σε αντιδιαστολή με το παρελθόν η εκπαίδευση δεν είναι προνόμιο των λίγων οικονομικά ισχυρών, αλλά όλων. Σ’ αυτό συνετέλεσε η άνοδος του βιοτικού και πνευματικού επιπέδου και η επικράτηση δημοκρατικής συνείδης και πολιτεύματος εν γένει

-τα ανησυχητικά φαινόμενα εθνικής, πολιτιστικής και πνευματικής αλλοτρίωσης, μιμητισμού και ξενομανίας μόνο μέσω μιας υγιούς εθνικής εκπαίδευσης μπορούν  να αντιμετωπιστούν

-χρέος της εκπαίδευσης και πολιτείας να θωρακίσει τους νέους με κατάλληλα εφόδια, ώστε να αντεπεξέλθουν στους ταχύτατους ρυθμούς της τεχνολογικής εξέλιξης και ταυτόχρονα να μην υποδουλωθούν πολιτιστικά και εθνικά στις πιο προηγμένες χώρες.

Σχέση μαθητή-δασκάλου

ü  Αναπτύσσεται σχέση αμοιβαίας αγάπης, αλληλοεκτίμησης και αλληλοσεβασμού

ü  κατεξοχήν πνευματική και μορφωτική σχέση

ü  ο νέος εμπιστεύεται στο δάσκαλο τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του

ü  με τον ιδανισμό του ο νέος γίνεται σκληρός κριτής του δασκάλου του

ü  ο δάσκαλος οφείλει να του προβάλει αξίες της ζωής, να του μεταδώσει γνώσεις, να τον διδάξει και να διδαχθεί

ü  αμοιβαία σχέση έλξης και αγάπης ελεύθερων ανθρώπων: αναπτύσσεται ο νέος, ωριμάζει και ο δάσκαλος

ü  ηθική ικανοποίηση δασκάλων, όταν διαπιστώνεται με το πέρασμα του χρόνου ότι προσεγγίζεται ο παιδαγωγικός στόχος , να γίνουν δηλαδή οι μαθητές ολοκληρωμένες προσωπικότητες που με το έργο τους θα συμβάλλουν στην πρόοδο της πατρίδας και της ανθρωπότητας

Δάσκαλος

ü  οραματιστής καλύτερου κόσμου

ü  πίστη στην αποστολή του και βαθιά συναίσθηση ευθύνης απέναντι στους μαθητές και στην πατρίδα

ü  δε μεταδίδει μόνο γνώσεις, αλλά διαμορφώνει και ανθρώπινες προσωπικότητες

ü  πίστη στον άνθρωπο και στην αξία του

ü  αγάπη στο μαθητή, συμμερίζεται τις ανησυχίες του

Μαθητής

ü  εμπιστοσύνη στο δάσκαλο

ü  ιδανισμός του που τον ωθεί σε αυστηρή κριτική του δασκάλου του

ü  άδολα και αγνά κίνητρα

ü  θέλει να μάθει και να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του

ü  αποτιμά το ηθικό περιεχόμενο των επιλογών του και αναγνωρίζει με ευγνωμοσύνη το ρόλο που έπαιξε ο δάσκαλος

ΠΠΣΠΘ

ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α. Παιδεία και εκπαίδευση

Το σχολικό σύστημα σε όλα τα επίπεδα αναπαράγει τη μετριότητα

Αρθρο του ΘΑΝΑΣΗ ΔΡΙΤΣΑ *

ü  Δεν υπάρχει μαθητής που δεν «παιδεύτηκε» να λύσει κάποιο μαθηματικό πρόβλημα, εργάτης που δεν «παιδεύτηκε» να κουβαλήσει με τα χέρια του κάποιο βαρύ φορτίο, μητέρα που δεν «παιδεύτηκε» να μεγαλώσει τα παιδιά της.

ü  Η λέξη «παιδεία» συνοδεύει αναπόφευκτα τη ζωή μας από τη γέννηση μέχρι το θάνατο. Στις μέρες μας όμως και δυστυχώς σε παγκόσμια κλίμακα ο μέσος πολίτης έχει παρανοήσει τη λέξη «παιδεία», την οποία πρακτικά συγχέει με τη λέξη «εκπαίδευση».

ü  Η τεχνολογική επανάσταση σε μια κοινωνία που καθορίζει τις αρχές της με γνώμονα το οικονομικό κέρδος αύξησε σημαντικά την προσφορά, ενώ παράλληλα μείωσε κατά πολύ τη ζήτηση εργασίας. Επίσης η ραγδαία αύξηση της επιστημονικής γνώσης σε όλους τους τομείς απαιτεί όλο και περισσότερα ειδικά προσόντα των εργαζομένων, γεγονός που συνεπάγεται μακροχρόνια πτυχιακή και μεταπτυχιακή εκπαίδευση.

ü  Για να γίνεις ευτυχισμένος άνθρωπος χρειάζεσαι παιδεία, ενώ για να βρεις πλέον εργασία σήμερα χρειάζεσαι εκπαίδευση. Η κλασική έννοια της παιδείας, δηλαδή το ελληνοχριστιανικό μοντέλο, οδηγεί τον άνθρωπο στη σύμμετρη ανάπτυξη ψυχής και σώματος, δεν αποσκοπεί στη στείρα συσσώρευση γνώσης και στοχεύει στην ατομική ευτυχία. Ετσι αρχίζει λοιπόν να εξηγείται η τρομακτική αύξηση της συχνότητας της κατάθλιψης στο γενικό πληθυσμό σήμερα εφόσον η μανιώδης αφοσίωση στην απόκτηση προσόντων για την πραγμάτωση της «επιτυχίας» οδηγεί, τελικά, στην απώλεια της «ευτυχίας».

ü  Ιδιαίτερα στον τόπο μας οι γονείς προετοιμάζουν τα παιδιά τους να γίνουν οι αυριανοί πρωταθλητές στο αντικείμενο που θα επιλέξουν να σπουδάσουν. Ετσι τα παιδιά από νωρίς μαθαίνουν να γίνονται ανταγωνιστικά, σταματούν να χαίρονται τις χαρές της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, η ψυχή τους γερνάει γρήγορα και χάνει την αθωότητά της. Ηδη στην ηλικία των τριάντα ετών αρκετοί νέοι άνθρωποι σήμερα χτυπάνε την πόρτα των ψυχιάτρων, προκειμένου να χαπακωθούν με ψυχοφάρμακα. Μάλιστα οι συνεχείς άστοχες και παρανοειδείς αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης οδηγούν τους μαθητές στο απόλυτο χάος, όμως το διαρκές χάος στο εκπαιδευτικό μας σύστημα εξυπηρετεί τελικά τα συμφέροντα της παραπαιδείας.

ü  Επιπλέον, σύμφωνα με τον σπουδαίο Βρετανό καθηγητή-ερευνητή KenRobinson, το επικρατούν σύστημα εκπαίδευσης εξορίζει τα πιο δημιουργικά και ταλαντούχα παιδιά σε όλα τα επίπεδα.

ü  Η σύγχρονη εκπαίδευση ακόμη και σε ακαδημαϊκό επίπεδο αναπαράγει τη μετριότητα, διότι η μετριότητα είναι εκείνη που ανατροφοδοτεί το συντηρητικό ακαδημαϊκό σύστημα. Κάποτε αποκτούσαν μεταπτυχιακούς τίτλους διάκρισης (π.χ. PhilosophyDoctor, PhD) μόνον εξαιρετικά προικισμένα άτομα που με την επιστημονική τους σκέψη άλλαξαν κυριολεκτικά την πορεία της επιστήμης. Σήμερα σχεδόν όλοι οι φοιτητές που εγγράφονται σε ένα διδακτορικό πρόγραμμα (PhD) κάποια στιγμή θα αποκτήσουν τον τίτλο αυτό, αλλά βέβαια ούτε σε 5% δεν ανέρχεται το ποσοστό εκείνων των διδακτορικών που συνεισφέρουν κάτι σημαντικό στην ιστορία της επιστήμης. Απλά και οι ακαδημαϊκοί τίτλοι έχουν αποκτήσει καθαρά εμπορική αξία, διότι μέσα από τα δίδακτρα συντηρείται η ακαδημαϊκή βιομηχανία. Οπωσδήποτε το ακαδημαϊκό σύστημα εφόσον συνδέεται με την αγορά εξασφαλίζει και σε εκείνους που κατέχουν τον απαιτούμενο τίτλο μελλοντικές θέσεις εργασίας.

ü  Η ανακύκλωση, βέβαια, της μετριότητας την οποία αναπαράγει η πλειονότητα των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων αποκλείει συνήθως από την αγορά εργασίας τα πιο δημιουργικά και ευφάνταστα μυαλά. Μια ενδιαφέρουσα κίνηση γίνεται τελευταία σε κάποια πανεπιστήμια της Ολλανδίας, εκεί προκειμένου να προβάλουν το επιστημονικό έργο όσων δεν συμμετείχαν σε ένα τυπικό διδακτορικό πρόγραμμα (με δίδακτρα), απονέμουν διδακτορικούς τίτλους σε άτομα τα οποία έχουν έναν συγκεκριμένο αριθμό αναγνωρισμένων πρωτοποριακών δημοσιεύσεων σε κάποιο επιστημονικό αντικείμενο.

ü  Η σφαιρική παιδεία αποσκοπεί στην ευτυχία ατόμων και κοινωνιών, ενώ η μονομερής εκπαίδευση αποσκοπεί στην εκβιαστική ένταξή μας στην κοινωνία της αγοράς σε εποχές μεγάλης ανεργίας. Ισως αυτό το μεγάλο πρόβλημα του κορεσμού στην αγορά εργασίας να ωθήσει, τελικά, τους νέους να κάνουν ό,τι τους λέει η καρδιά τους, με γνώμονα λιγότερο την υλική ευμάρεια και περισσότερο την ατομική ευτυχία- έτσι και αλλιώς η υλική ευμάρεια δεν εξασφαλίζεται πλέον.

ü  * Καρδιολόγου, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνθέτη και συγγραφέα

Β. Εκπαίδευση και Παιδεία

«Σε λίγο καιρό κάθε Ελληνας θα είναι κάτοχος κάποιου πτυχίου» προειδοποιεί με άρθρο του ο καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Γιάννης Πουντουράκης. «Ε, και;», μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος. Είναι καλύτερο να κατέχουν πτυχία μόνο οι έχοντες, όπως γινόταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια; Δεν θέλουμε ευκαιρίες για όλους;

Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι «η βασική παράμετρος της διακήρυξης της Σορβόννης και της διαδικασίας της Μπολόνιας είναι η προσαρμογή της πανεπιστημιακής μόρφωσης σε μια ταχύρρυθμη διαδικασία εκπαίδευσης τριετούς διάρκειας στο πλαίσιο ενός μεταβαλλόμενου τοπίου στην αγορά εργασίας» («Μεταλυκειακάfastfood», «Τα Νέα» 17.7.2007) που βρίσκεται το κακό; Στα τρία χρόνια, ή στο ταχύρρυθμο της εκπαίδευσης; Κι αν κάποιοι καταφέρουν να μάθουν σε τρία χρόνια αυτά που δεν μαθαίνουν σε πέντε στο Μετσόβιο πώς βλάπτεται ο λαός;

Κάποιοι μπορεί να φέρουν ως επιχείρημα την ασαφή έννοια της Παιδείας. Τα ταχύρρυθμα «Polytechnics», λένε, δεν προσφέρουν την αναγκαία για τον νέο παιδεία. Μα, σάμπως την προσφέρουν τα βραδύρρυθμα Πολυτεχνεία μας; Κι αν την προσφέρουν πώς την μετράμε; Από τη συμπεριφορά των φοιτητών; Ενα είναι σίγουρο: στα ταχύρρυθμα «Polytechnics» οι φοιτητές δεν έχουν χρόνο να χτίζουν τους πρυτάνεις των στα γραφεία τους, ούτε να βρομίζουν τις αίθουσες με συνθήματα.

Συγχέουμε πολλές φορές την εκπαίδευση με την Παιδεία. Σίγουρα η ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να προσφέρει και παιδεία, αλλά παιδεία δεν προσφέρει μόνο η ανώτατη εκπαίδευση. Παιδεία επίσης παρέχει η ανάγνωση βιβλίων και εφημερίδων, η παρακολούθηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και συζητήσεων, δραστηριότητες που δεν είναι και δεν πρέπει να είναι υπό τον έλεγχο του κράτους.

Το πρόβλημα όμως είναι πως τα ελληνικά ΑΕΙ δεν προσφέρουν καν εκπαίδευση, εξ ου και η μεγαλύτερη ανεργία πτυχιούχων στην Ευρώπη -ρεκόρ που πετύχαμε χωρίς τα «τρισκατάρατα» ιδιωτικά ΑΕΙ. Το μόνο που προσφέρει σήμερα η ελληνική ανώτατη εκπαίδευση είναι ένα πιστοποιητικό διέλευσης από το πανεπιστήμιο για να διεκδικήσει κάποιος μια θέση στο Δημόσιο. Κάτι αντίστοιχο αυτού που προσφέρει το υπουργείο Εθνικής Αμυνας σε αναπήρους πολέμου για να ανοίξουν περίπτερο.

Ας μην ανησυχούν λοιπόν για την παιδεία οι κλειδοκράτορες των κρατικών ΑΕΙ. Αυτή θα υπάρξει και μετά απ’ αυτούς. Το πρώτο πρόβλημα είναι να αποκτήσουμε εκπαίδευση, γιατί παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε να μετρήσουμε τι παιδεία παρέχουν τα κρατικά ΑΕΙ, βλέπουμε το επίπεδο εκπαίδευσης στην γενιά των 700 ευρώ.

ΠάσχοςMανδραβέλης

Γ. Να συνδέσουμε την ανώτατη εκπαίδευση με την αγορά εργασίας…

Είναι πασιφανής η αδυναμία του εκπαιδευτικού συστήματος να προσαρμοστεί στη σύγχρονη εποχή|Ποιος είναι ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά σε νέους με εφόδια, όνειρα και αποθέματα ψυχής, όταν αυτοί πρόκειται να απορροφηθούν στην αγορά εργασίας;

Είναι προφανές ότι το κοινωνικό οικοδόμημα στηρίζεται σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο, σε όλο το χρονικό του εύρος, από την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση έως και την Τριτοβάθμια, ενώ εξοπλίζει τους νέους με γνωστικά εφόδια και επιστημονική κατάρτιση, δεν ΄΄προβλέπει΄΄ στη συνέχεια, με το πέρας των σπουδών, ένα εύλογο χρονικό διάστημα το οποίο θα νοείται ως «ανεργίας», ώστε ο νέος ή η νέα να προετοιμασθεί περαιτέρω σε θέματα ειδίκευσης αλλά και να θωρακισθεί συναισθηματικά για ενδεχόμενες δυσκολίες που θα συναντήσει.

Ηεκπαίδευσηανέκαθενθεωρούντανύψιστοαγαθόγιατονάνθρωπο, έναςευσεβήςπόθοςγιαπολλούςγονείςκαιπαιδιά, έναόνειρο, πουμικροίκαιμεγάλοιφαίνοντανδιατεθειμένοινα «κυνηγήσουν» μεκάθετρόπο. Ηδωρεάνεκπαίδευσηκαιηάμεση, σεαυτήν, πρόσβασηόλωντωννέων, κατάτοπαρελθόν, συνηγόρησεπροςαυτήτηνκατεύθυνση. ΌμωςτοποσοστότωννέωνπαιδιώνπουφοιτούσεστηνΤριτοβάθμιαεκπαίδευσηπαλαιότεραήτανσαφώςμικρότερο, συγκριτικάμεσήμερα, μόλιςτο 15%.

Πρόκειταιγιαποσοστό, όπωςαντιλαμβανόμαστε, τοοποίομπορούσεεύκολανααπορροφηθείστηναγοράεργασίαςκαινααξιοποιηθείγόνιμακαιδημιουργικάσεκάθεπτυχήτηςανθρώπινηςδραστηριότητας. Ταδεδομέναόμωςσταδιακάάλλαξαν. Στιςμέρεςμας, ηπληθώρα των πτυχιούχων έχει εκτοξεύσει τα ποσοστά της ανεργίας καθώς όλο και περισσότερα άτομα, κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού, αδυνατούν να βρουν εργασία.

Ας ανιχνεύσουμε σε αυτό το σημείο το ρόλο και την ευθύνη του εκπαιδευτικού συστήματος. Είναι πασιφανής η αδυναμία του να προσαρμοστεί στη σύγχρονη εποχή, στις επιταγές της οικονομίας και στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς. Δεν έχει δηλαδή εκσυγχρονιστεί σύμφωνα με τις ανάγκες της εποχής και σε ορισμένα σημεία μένει προσκολλημένο σε παρωχημένα πρότυπα του παρελθόντος. Ωστόσο, απαράβατη προϋπόθεση προόδου και ανάπτυξης αποτελεί η διερεύνηση της ελεύθερης αγοράς, η γνώση των κανόνων που τη διέπουν και η ικανότητα προσαρμογής ατόμων ή συστημάτων.

Η παραπάνω αδυναμία δεν αντικρούει την παγιωμένη, σε γονείς και παιδιά νοοτροπία, περί μόρφωσης και καταξίωσης μέσω της επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Το κράτος στάθηκε αρωγός σε αυτή την κατεύθυνση και οι νέοι πτυχιούχοι αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Ο προβληματισμός έγκειται όμως ακριβώς σε αυτό το σημείο. Ποιος είναι ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά σε νέους με εφόδια, όνειρα και αποθέματα ψυχής, όταν αυτοί πρόκειται να απορροφηθούν στην αγορά εργασίας; Επιπρόσθετα, υπάρχουν οι απαραίτητες δομές ή πλαίσια που θα συμβάλλουν στην ομαλή προσέγγιση της αγοράς εργασίας από την πλευρά των νέων ή της διασφάλισης κάποιου χρονικού διαστήματος για την περαιτέρω προσαρμογή τους;
Φορείς του εκπαιδευτικού συστήματος εξάλλου, όπως είναι οι δάσκαλοι, οι καθηγητές αλλά και οι πανεπιστημιακοί δεν διαθέτουν εικόνες από την αγορά εργασίας, υιοθετούν ανάλογη συμπεριφορά, υπηρετούν εκ των έσω το σύστημα και γαλουχούν προσωπικότητες με ανάλογη θεώρηση των πραγμάτων. Έτσι διαιωνίζεται το πρότυπο του δημοσίου υπαλλήλου που απέχει πολύ από εκείνο του αυτοαπασχολούμενου ή του επιχειρηματία.

Προς αποφυγήν της παραπάνω κατάστασης, καλό θα ήταν να γίνουν βήματα προς την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Οι πλέον ειδήμονες του θέματος είναι οι ίδιοι οι επιχειρηματίες αφού η γνώση και η εμπειρία τους θα λειτουργήσουν καταλυτικά στους «εν δυνάμει» επιχειρηματίες.

Και μην ξεχνάμε ότι παρόλη τη δυσμενή οικονομική συγκυρία για τη χώρα που η ανεργία καλπάζει πλήττοντας τους νέους πτυχιούχους, κύριο μέλημα μας θα πρέπει να είναι ενίσχυση της παιδείας και της εκπαίδευσης. Να συνεχιστεί η πορεία της νέας γενιάς προς τα πανεπιστήμια και τη μόρφωση, με βήματα προς τα μπροστά. Το πρόβλημα της χώρας μας δεν ήταν ποτέ οι νέοι πτυχιούχοι αλλά η διαδικασία απορρόφησης τους στην αγορά εργασίας. Κάτι που αποτελεί μείζον ζήτημα για την χώρα μας σήμερα και θα πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά στην προσπάθεια μας να προστατεύσουμε και να δώσουμε προοπτική στη νέα γενιά.

* Δρ. Μηχανικός Παραγωγής & Διοίκησης, PhD, MSc, Διδάσκων Πολυτεχνείου Κρήτης

Ερωτήσεις

1.   Πώς θα απαντούσατε στην επισήμανση ότι το σχολικό σύστημα σήμερα σε όλα τα επίπεδα αναπαράγει τη μετριότητα; Μεταβείτε στην  ιστοσελίδα http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=384001, διαβάστε το άρθρο του Θανάση Δρίτσα και επισημάνετε τα σημεία που επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη.

2.   Παιδεία και εκπαίδευση δεν ταυτίζονται. Να δικαιολογήσετε την άποψη και να επισημάνετε τους λόγους που οδηγούν στην παρανόηση λαμβάνοντας υπόψη του παραπάνω άρθρο.

3.   Ο Θ. Δρίτσας καυτηριάζει το σύγχρονο σύστημα που οδηγεί τους νέους στην απώλεια της ευτυχίας και στον ψυχίατρο. Συμφωνείτε με την παραπάνω άποψη ή όχι και γιατί;

4.   Για ποιους λόγους ο Θ. Δρίτσας θεωρεί ότι η σύγχρονη εκπαίδευση αναπαράγει τη μετριότητα;

5.   Να βρείτε μια παράγραφο που αναπτύσσεται με επαγωγικό συλλογισμό και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας

6.   Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: αναπόφευκτα, γνώμονα, ραγδαία, μανιώδης, ταλαντούχος, αναπόφευκτα

7.   Ποιους θεωρείτε βασικούς στόχους της Παιδείας και για ποιο λόγο το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα δυσκολεύεται να τους υλοποιήσει;

8.   Μεταβείτε στην ιστοσελίδα http://www.tetradio.gr/html/modules/pico1/index.php?content_id=59 και διαβάστε το άρθρο του ΠάσχουΜανδραβέλη. Ποια άποψη υιοθετεί για την παροχή παιδείας από τα πανεπιστήμια;

9.   Ο Π. Μανραβέλης κατακεραυνώνει το σύγχρονο Πανεπιστήμιο και θεωρεί ότι δεν προσφέρει εκπαίδευση. Γιατί πιστεύετε ότι το υποστηρίζει αυτό; Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος ενός Ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος και ποιοι παράγοντες σήμερα τον υπονομεύουν;

10.                Δικαιολογείτε τη σύνδεση που επιχειρεί ο Μανδραβέλης της συμπεριφοράς των φοιτητών με τη βαρύτητα της απόκτησης ενός πτυχίου; Για ποιους λόγους το κάνει αυτό και ποια είναι η δική σας άποψη;

11.                Στην τελευταία παράγραφο βάλλει κατά της εκπαιδεύσεως στη σύγχρονη Ελλάδα. Έχει δίκιο ή όχι και γιατί; Ποια είναι η δική σας άποψη;

12.                Να δικαιολογήστε την ενότητα των τριών τελευταίων παραγράφων του κειμένου του Μανδραβέλη

13.                Με ποιους τρόπους και με ποια μέσα πειθούς αναπτύσσονται η 4^η και 5^η παράγραφος του κειμένου;

14.                Ποιο ρόλο παίζει στην πρώτη και δεύτερη  παράγραφο του παραπάνω κειμένου η επίκληση στην αυθεντία και η χρήση του ερωτηματικού;

15.                Με το β΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να γράψετε ένα ομόρριζο ουσιαστικό: κατέχουν, επιχείρημα, σαφήνεια, έννοια, πρόβλημα, αντίστοιχο, διεκδικήσει

16.                Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η Τρίτη παράγραφος του κειμένου;

17.                Θεωρείτε ορθό το συλλογισμό της προτελευταίας παραγράφου του κειμένου και γιατί;

18.                Σ΄ένα τέτοιο σύγχρονο περιβάλλον ποιος πιστεύετε ότι είναι ο μορφωτικός και ηθικός ρόλος του εκπαιδευτικού; Μεταβείτε στην ιστοσελίδα http://pappanna.wordpress.com/ και επισημάνετε  τις απόψεις της-βασικές της ιδέες για το αίτημα υψηλής πνευματικότητας και προσωπικής αυτομόρφωσης του εκπαιδευτικού

19.                Μεταβείτε στην ιστοσελίδα http://www.skai.gr/news/opinions/article/196657/na-sundesoume-tin-anotati-ekpaideusi-me-tin-agora-ergasias/ και σημειώστε τους λόγους που το σύγχρονο εκπαιδευτικ΄πο σύστημα δεν μπορεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα της αγοράς.

20.                Πώς αντιμετωπίζετε το αίτημα του Γιώργου Ματαλλιωτάκηνα γίνουν βήματα προς την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες;

21.                Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή της 5^ης παραγράφου;

22.                Δομή και τρόπος ανάπτυξης της 2^ης παραγράφου του παραπάνω κειμένου.

ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ
Α. ΕΝΝΟΙΕΣ
Κατανάλωση : η διαδικασία αγοράς αγαθών προκειμένου να καλυφθούν οι βιοποριστικές ανάγκες του ανθρώπου και περαιτέρω οι ανάγκες για ποιότητα ζωής.
Καταναλωτισμός : η ικανοποίηση που προσφέρει η ίδια η πράξη της κατανάλωσης, η δυνατότητα του ατόμου να καταναλίσκει ακόμη και μετά την κάλυψη των αναγκών του, η έντονη επιθυμία να ξοδεύει υλικά και πνευματικά αγαθά.
Καταναλωτική κοινωνία : η σύγχρονη βιομηχανικά ανεπτυγμένη κοινωνία στο πλαίσιο της οποίας οι πολίτες καταναλώνουν μαζικά και στόχος τους είναι η υλική ευημερία (= άνοδος των δευτερογενών αναγκών, πολυτελής διαβίωση, σπατάλη).
Άνθρωπος Καταναλωτής (Homo Consumens): ο άνθρωπος που καταναλώνει διαρκώς χωρίς να νιώθει ποτέ κορεσμό, που προσπαθεί να ικανοποιήσει πλασματικές ανάγκες, που η απληστία γίνεται το νόημα της ζωής του, η εξισορρόπηση της ψυχικής αδυναμίας και της μοναξιάς του. (Ο όρος «homo consumens» ανήκει στον Έριχ Φρομ.).
ı
Β.Παράγοντες/αιτίες του Καταναλωτισμού
• Οικονομικοί
 Η βιομηχανοποίηση (αυτοματοποίηση) των κοινωνιών έδωσε τη δυνατότητα υπερπαραγωγής αγαθών, σε μικρό κόστος και άριστη ποιότητα, τα οποία διοχετεύονται και απορροφώνται από το αγοραστικό κοινό → ποικιλία προϊόντων προσιτών οικονομικά και ταυτόχρονη ανάγκη διάθεσής τους.
 Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις δυτικές κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες (Ευρώπη, Αμερική), αλλά και σε άλλες (Ιαπωνία), επέτρεψε την ικανοποίηση των πρωταρχικών αναγκών και την επιθυμία για ικανοποίηση δευτερευουσών → κοινωνία αφθονίας.
• Κοινωνικοί:
 Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται μονόπλευρα → δίνεται βαρύτητα στην ικανοποίηση των υλικών αγαθών έναντι των πνευματικών και ηθικών.
ı
 Επικρατεί το πρότυπο του «πλούσιου και επιτυχημένου» ανθρώπου → η γοητεία, το κοινωνικό κύρος, ο σεβασμός «ανταλλάσσονται» με τα υλικά αποκτήματα και απορρέουν από αυτά → διαφήμιση, μόδα.
• Ψυχολογικοί
 Οι άνθρωποι μιμούνται ο ένας τον άλλον για να νιώσουν αποδεκτοί, να ανήκουν σε μια ομάδα, να γίνονται αγαπητοί → μαζοποίηση, ομοιμορφοποίηση.
 Το άτομο προσπαθεί να εξισορροπήσει το ψυχικό κενό, τους φόβους και τις ανασφάλειές του, την αγωνία του για το μέλλον καταναλώνοντας → άγχος, κατάθλιψη.
 Οι άνθρωποι βάλλονται από τα διαφημιστικά μηνύματα, τα οποία τους δημιουργούν ψεύτικες, τεχνητές, «περιττές» ανάγκες τις οποίες βιώνουν σαν πραγματικές.
 Οι καταναλωτές συγχέουν την έξαψη και τον ενθουσιασμό από την αγορά προϊόντων με την αληθινή χαρά και ευτυχία → ψευδαίσθηση ευτυχίας, απομάκρυνση από τα ουσιαστικά συναισθήματα, ψυχική υποδούλωση.
• Ηθικοί
 Η υλική άνεση προσφέρει μια ψευδαίσθηση ικανοποίησης στους ανθρώπους σαν αντίβαρο στην απουσία ανθρωπιάς, αλληλεγγύης, ηθικών αρχών και αξιών → το άτομο αισθάνεται ανίσχυρο, ευάλωτο, ευεπίφορο στη μαζική υποβολή.
 Ο στυγνός ανταγωνισμός και η επικράτηση του εγωισμού στις μέρες μας οδηγεί σε μια στείρα, ατομιστική στάση ζωής με μόνο στόχο την οικονομία ευρωστία και το κοινωνικό γόητρο.
ı
Γ. Αρνητικές συνέπειες της υπερκατανάλωσης
• Εργασία
ı
 Αυξάνει σημαντικά ο ανθρώπινος μόχθος (με στόχο την απόκτηση χρήματος) και μειώνεται ο ελεύθερος χρόνος.
 Αλλοτριώνεται ο χαρακτήρας της εργασίας (υπερεντατικοποίηση, αυτοματοποίηση) η οποία παύει να αποτελεί χώρο δημιουργίας και έκφρασης.
• Κοινωνία ı
 Κυριαρχεί ο ανταγωνισμός και η ιδιοτέλεια στις ανθρώπινες σχέσεις ενώ παραγκωνίζονται η άμιλλα και η αλληλεγγύη.
 Χάνεται η συλλογικότητα και τη θέση της παίρνει ο ατομικισμός.
 Η κάλυψη των υλικών αναγκών από μέσο για τη βελτίωση της ζωής μετατρέπεται σε αυτοσκοπό.
 Η απληστία των ανθρώπων επηρεάζει αρνητικά το φυσικό περιβάλλον με επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία (σπατάλη πηγών ενέργειας/ πρώτων υλών κτλ).
 Νοσηρά φαινόμενα όπως η παραοικονομία, η αισχροκέρδεια, η εκμετάλλευση πλήττουν το σύνολο.
 Η ποιότητα των προϊόντων υποβαθμίζεται και δίνεται έμφαση στην ποσότητα.
 Οι άνθρωποι προσανατολίζονται στον υλικό ευδαιμονισμό (τάση αυτοπροβολής, νεοπλουτισμός, επιδεικτική κατανάλωση).
 Οι πολίτες γίνονται ευάλωτοι στην πνευματική χειραγώγηση (π.χ. από επιτήδειους δημαγωγούς).
• Πνευματικότητα
ı
 Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε «εξαρτημένο υπήκοο» της καταναλωτικής κοινωνίας αλλά η υποτέλειά του δεν περιορίζεται στο χώρο του εμπορίου επεκτείνεται και στο χώρο της ιδεολογίας.
 Θεοποιούνται τα υλικά αγαθά και υποβαθμίζονται τα πνευματικά και ηθικά
• Ψυχική κατάσταση
ı
 Οι άνθρωποι εμφορούνται από συναισθήματα αρνητικά: άγχος, αγωνία, φθόνος, επιθετικότητα.
 Επιδίδονται σε έναν αγώνα απόκτησης ολοένα και περισσότερων αγαθών (άχρηστες/πλασματικές ανάγκες) → ταύτιση του «έχειν» με το «είναι» (αιτία και συνέπεια ταυτόχρονα / φαύλος κύκλος).
ı
Δ. Τρόποι αντιμετώπισης των επιπτώσεων του Καταναλωτισμού
• Παιδεία
 ı Ως φορέας αυτογνωσίας, η παιδεία βοηθά τα άτομα να ιεραρχήσουν τις ανάγκες τους και να διατηρήσουν το μέτρο.
 Ως μέσο καλλιέργειας σφυρηλατεί πιο ισχυρές προσωπικότητες που διαθέτουν ευθυκρισία
• Άτομο
 ı Οφείλει να αντιμετωπίζει με κριτικό πνεύμα τα αποπροσανατολιστικά μηνύματα της εποχής (από TV και διαφήμιση).
 Είναι σκόπιμο να βοηθά τους συνανθρώπους του να απορρίψουν τα καταναλωτικά πρότυπα (ιδιαίτερα τα παιδιά και τους εφήβους) → ως γονέας, δάσκαλος, διανοούμενος.
• Πολιτεία
ı
 Ορθολογιστικός τρόπος ανάπτυξης της οικονομίας.
 εποικοδομητική χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων.
 Δικαιότερη κατανομή του πλούτου.
• Φορείς Κοινωνικοποίησης
ı
 Η οικογένεια πρέπει να παρέχει ισχυρές αρχές και αξίες ως αντίβαρο στο δέλεαρ του υπερκαταναλωτισμού.
 Το σχολείο αναλαμβάνει να καλλιεργεί δυναμικές προσωπικότητες.
 Τα ΜΜΕ απαιτείται να προβάλουν υγιή πρότυπα, να επανακτήσουν τον ενημερωτικό τους ρόλο.
 Η διαφήμιση πρέπει να πληροφορεί κι όχι να παραπλανά και να διαφθείρει (δεοντολογία/νομοθεσία).
Κορνήλιος Καστοριάδης, Η Άνοδος τη Ασημαντότητας, διασκευή
Επιπτώσεις υπερκατανάλωσης
Α). στον άνθρωπο
 Αέναο κυνήγι του χρήματος για την ικανοποίηση των αυξανόμενων υλικών αναγκών
 Χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της εργασίας
 Άγχος για την απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών:αίσθηση ανικανοποίητου
 Ταύτιση του έχειν με το είναι-ανταγωνισμός και εχθρότητα για το συνάνθρωπο, ισχύς δικαίου ισχυρότερου, επιδερμικές σχέσεις=κοινωνική αποξένωση
 Ο άνθρωπος γίνεται μονοδιάστατος και μονολιθικός= αδιαφορεί για την πνευματική,ψυχική και ηθική του καλλιέργεια
 Ωφελιμοθηρία και υπερεκτίμηση της ύλης-ατροφία του πνεύματος
 απομάκρυνση από ιδεολογικές αναζητήσεις, αδιαφορία για πολιτικά ζητήματα και υψηλές αξίες
 συναισθηματική ρηχότητα και προσπάθεια κάλυψης του κενού με απόκτηση υλικών αγαθών
 ηθική αναλγησία με αναγωγή της ύλης σε ύψιστο αγαθό= ο άνθρωπος μετέρχεται ακόμη και αθέμιτα μέσα για την απόκτησή της=φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας
Β). στο φυσικό περιβάλλον
Βλ. σχετικά
Γ). Τρόποι αντιμετώπισης
 Συνειδητοποίηση του ατόμου ότι η ποιότητα της ζωής και η ευτυχία δεν ταυτίζονται με την απόκτηση πληθώρας υλικών αγαθών
 Επανιεράρχηση των αναγκών
 Παροχή σωστής αγωγής και ανθρωπιστικής παιδείας= δημιουργία ελεύθερων πνευμάτων με κριτική σκέψη και υπευθυνότητα
 Επαναδιαπραγμάτευση της έννοιας της προόδου-επανατοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στον τεχνικό πολιτισμό
 Επιδίωξη ποιότητα ζωής
 Γόνιμη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου
 Τα ΜΜΕ να επιτελούν τον πραγματικό τους ρόλο, ενημερωτικό, πολιτιστικό-πνευματικό, κοινωνικό, να μην ασκούν προπαγάνδα και εξυπηρετούν συμφέροντα
 Δραστηριοποίηση συλλόγων προστασίας καταναλωτών
 Ορθολογιστική διαχείριση των φυσικών πόρων, προώθηση εναλλακτικών μορφών ενέργειας
 Χρήση τεχνολογίας για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος
 Λήψη αποφάσεων για αστική και βιομηχανική αποκέντρωση
 Διαμόρφωση κοινής οικολογικής πολιτικής
Φυσικό Περιβάλλον-Προβλήματα
1.Προλογικά:Το περιβάλλον το διακρίνουμε σε φυσικό, τεχνητό, πολιτιστικό. Ζωτικής σημασίας είναι το φυσικό περιβάλλον, διότι σε αυτό γεννιέται ο άνθρωπος, διαπλάθεται,
εργάζεται, εξασφαλίζει τις πρώτες ύλες για επιβίωση και πρόοδο. Το φυσικό περιβάλλον υποστηρίζει όχι μόνο την υλική του ζωή, αλλά και την πνευματική και ψυχική του υπόσταση.
2.Ορισμός:Είναι το σύνολο των φυτικών και ζωικών οργανισμών, των γεωλογικών σχηματισμών, των υλικών στοιχείων και γενικότερα το σύμπαν μέσα στο οποίο ζει, αναπτύσσεται και πεθαίνει ο άνθρωπος
3.Διαίρεση
-ατμόσφαιρα
-γήινη επιφάνεια:έδαφος, δάση, ύδατα
-υπέδαφος
4.Προσφορά του φυσικού περιβάλλοντος στον άνθρωπο
 Στοιχείο απαραίτητα για τη ζωή και υγεία του ανθρώπου είναι ο αέρας, ο ήλιος, το νερό
 Από αυτό παίρνουμε τις πρώτες ύλες, εξασφαλίζουμε τους ενεργειακούς πόρους. Είναι μόνιμος τροφοδότης υλικών αγαθών
 Φυσικό κάλλος, πηγή αγαλλίασης και έμπνευσης
 Διδάσκει το «ὁμολογουμένως τῇ φύσει ζῆν».
 Διδάσκει την τάξη, την αρμονία, το μέτρο
 Ο άνθρωπος συλλαμβάνει τα όρια της ηθικής, συνειδητοποιεί τη μικρότητά του σε σχέση με τη μεγαλοσύνη της φύσης
 Καλλιεργεί την ταπεινοφροσύνη
 Φτάνει στην αυτογνωσία και αυτεπίγνωση
 Λυτρώνεται ο άνθρωπος από το άγχος της καθημερινότητας, εκτονώνεται, απαλλάσσεται από νοσηρά ψυχολογικά σύνδρομα
 Νιώθει μέσα της ο άνθρωπος γαλήνη, ισορροπία
 Προσφέρει αισθητική έμπνευση,εξυψώνει πνευματικά
 Μέσα στη φύση συλλαμβάνουμε την έννοια της δημιουργικότητας,ανακαινίζουμε τον συναισθηματικό μας κόσμο.
5.Το σύγχρονο αίτημα
 Το δικαίωμα στο περιβάλλον είναι σύγχρονο αίτημα, απόρροια των συνθηκών που διαμορφώθηκαν τον τελευταίο αιώνα λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης και του καταναλωτικού τρόπου ζωής.
 Το δικαίωμα να ζει ο άνθρωπος σε υγιεινό και φυσικό περιβάλλον προκύπτει ως ανάγκη λόγω του οικολογικού προβλήματος
 Ανθρωποκεντρική πρέπει να είναι η θεώρηση του περιβάλλοντος:προέχει ο άνθρωπος.Να ζει υγιεινά,παραγωγικά,αρμονικά με τη φύση
6.Η ανθρωποκεντρική θεώρηση
Η πρώτη ανθρωποκεντρική θεώρηση του ζητήματος έχει διατυπωθεί στη Δια-κήρυξη του Ρίο (1992). Σύμφωνα με αυτήν όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα σε μια υγιή και παραγωγική ζωή σε αρμονία με τη φύση. Η αλήθεια αυτού του ισχυρισμού μπορεί να διαφανεί από τα ακόλουθα:
 Η καταστροφή του περιβάλλοντος ισοδυναμεί με την καταστροφή των προuποθέσεων μιας υγιούς ζωής του ανθρώπου, αφού προκαλούνται προβλήματα στη βιολογική - σωματική υπόσταση του ανθρώπου.
 Άμεση απόρροια της καταστροφής του οικοσυστήματος είναι και η μεταβολή των κλιματολογικών συνθηκών και η εμφάνιση μεγάλων και δυσεπίλυτων προβλημάτων, όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η καταστροφή του όζοντος, το θανατηφόρο νέφος, η όξινη βροχή, η μόλυνση του νερού, η καταστροφή των θαλασσών, των δασών, εξαφάνιση πολλών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Σε ένα τέτοιο μολυσμένο περιβάλλον ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει.
 Από το οικολογικό πρόβλημα απειλείται η ψυχολογική ισορροπία του ανθρώπου, η οποία εξαρτάται από την αρμονική συνύπαρξή του με τη φύση. Η ομορφιά και αρμονία της φύσης αναπτύσσουν όμορφα συναισθήματα, διατηρούν την εσωτερική ισορροπία και αγνότητα, ηρεμούν και ηρεμούν εσωτερικά τον άνθρωπο. Αντίθετα, η απομάκρυνση από το φυσικό περιβάλλον και η ζωή σε ένα τεχνητό ή μολυσμένο περιβάλλον διαταράσσει την ψυχική υγεία του ανθρώπου.
 Η έλλειψη φυσικών πόρων συντελεί στον οικονομικό μαρασμό της ανθρωπότητας. Η καταστροφή του περιβάλλοντος ανακόπτει την ανεμπόδιστη ανάπτυξη και πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, πνευματικού και υλικού.
 Η καταστροφή του οικοσυστήματος συμβάλλει γενικότερα στην υποβάθμιση της
ποιότητας ζωής.
7.Δικαίωμα σε όλες τις μορφές ζωής
 Το περιβάλλον, ο πλανήτης και το σύμπαν έχει αυτόνομη παρουσία, ανεξάρτητα από την ύπαρξη του ανθρώπου, άρα έχει δικαιώματα στη ζωή, τα οποία ο άνθρωπος οφείλει να σεβαστεί. .
 Η οικολογική ισορροπία έχει θετικά αποτελέσματα για το περιβάλλον και όλα του τα όντα ανεξάρτητα από το ότι εξυπηρετεί και τους ιδιοτελείς σκοπούς του ανθρώπου.
 Είναι ένας στείρος εγωκεντρισμός η ωφελιμιστική και χρησιμοθηρική αντίληψη για τη φύση από την πλευρά του
ανθρώπου, καθώς αγνοεί την άπειρη συμπαντική υπόσταση και τη μηδαμινότητα του ρόλου του μέσα σε αυτήν.
 Η φυσική νομοτέλεια υπoδεικvύει την ανεξάρτητη από τις ανθρώπινες σκοπιμότητες ύπαρξη των φυσικών σωμάτων (στοιχείων της φύσης, ζώων, φυτών κ.ά.).
 «Η γη δεν ανήκει στον άνθρωπο, ο άνθρωπος ανήκει στη γη».
8.Παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την καταστρoφή του φυσικού περιβάλλοντος
 Μόλυνση ατμόσφαιρας από τα καυσαέρια.
 Ρύπανση και μόλυνση του εδάφους από τα απορρίμματα, τα κατάλοιπα των βιομηχανιών, τα ραδιενεργά απόβλητα, από την υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
 Καταστροφή των δασών από τη συνεχή υλοτόμηση, την εκτεταμένη εκχέρσωση και διάβρωση του εδάφους, τους εμπρησμούς και την υπερβόσκηση.
 Μόλυνση των υδάτων από τα απόβλητα των εργοστασίων, τα λύματα των οικιών, τα πετρελαιοειδή.
 Το υπέδαφος φτωχαίνει από την αλόγιστη εκμετάλλευση ορυκτών και τη συνεχή άντληση πετρελαίου.
9.Τεκμήρια που δείχνουν την ανατροπή της οικολογικής ισορροπία
 Η θερμοκρασία της Γης αυξάνεται εξαιτίας του φαινομένου του «θερμοκηπίου».
 Ανυψώνεται η στάθμη των θαλασσών, επειδή διαστέλλεται η υδάτινη μάζα και λιώνουν οι πάγοι.
 Μειώνονται οι βροχοπτώσεις και η υγρασία, με αποτέλεσμα τη λειψυδρία και την απερήμωση τεράστιων εκτάσεων καλλιεργήσιμης γης. Υπάρχει, για παράδειγμα, η απαισιόδοξη εκτίμηση πως, αν δε ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, σε 50 χρόνια τμήματα της Ηπείρου, η Δ. Στερεά Ελλάδα, η Πελοπόννησος, οι ορεινές ζώνες των Ιονίων, νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα θα αποτελούν την «ελληνική έρημο».
 Η μείωση του όζοντος που μας προστατεύει από την υπέρυθρη και υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. Υπολογίζεται ότι μια ελάχιστη μείωση του όζοντος της τάξης του 1 % θα έχει ως επιπτώσεις την αύξηση των περιστατικών καρκίνου του δέρματος, θα πολλαπλασιάσει τις 0φθαλμικές παθήσεις, θα επιφέρει εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών, χωρίς να είναι μικρότερης σημασίας οι επιπτώσεις στην πανίδα και στη χλωρίδα.
 Αργά, αλλά σταθερά, μεταβάλλονται οι κλιματολογικές συνθήκες.
 Τα δάση καταστρέφονται με ταχύτατους ρυθμούς, η
ποικιλομορφία και η πολυπλοκότητα των οικοσυστημάτων1 φτωχαίνει, αλλά και η διάβρωση του εδάφους επιταχύνεται. Κάθε χρόνο χάνονται 26 δις τόνοι γόνιμου εδάφους.
 Εξαφάνιση βιολογικών ειδών. Τα τελευταία χρόνια έχουν εξαφανιστεί περισσότερα είδη απ' όσα εξαφανίστηκαν από την αρχή της δημιουργίας του πλανήτη μας.
10.Αίτια της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος
 Ο καταναλωτισμός.
 Η ωφελιμιστική νοοτροπία που έχουμε για το περιβάλλον.
 Ο ανεξέλεγκτος ιδιωτικός πλουτισμός.
 Οι πολιτικές προτεραιότητες.
 Η τεχνολογική ανάπτυξη.
 Η κατακόρυφη αύξηση του πληθυσμού της Γης και ο μοιραίος πολλαπλασιασμός των αναγκών διαβίωσης.
11.Επιπτώσεις από την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος στη ζωή μας
 Πλήττεται η σωματική και ψυχική υγεία μας και απειλείται η ίδια η ζωή μας.
 Εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι και οι πηγές ενέργειας.
 Χάνεται το φυσικό κάλλος.
 Αλλοιώνεται ο ψυχισμός και το ήθος του ανθρώπου, εφόσον αυτός αποξενώνεται από τη φύση, δηλαδή από το χώρο, όπου αναπτύσσεται και ζει φυσιολογικά.
Τρόποι αντιμετώπισης οικολογικού προβλήματος
Από την οικογένεια
 Διάλογος για τη μετάβαση σεβασμού στο περιβάλλον
1 Οικοσύστημα= ο όρος δηλώνει την κοινότητα των ζώντων οργανισμών μαζί με το φυσικό περιβάλλον τους σε ένα ορισμένο τμήμα της βιόσφαιρας. Στην έννοιά του περιλαμβάνονται:
 -ζωντανά είδη= φυτά, ζώα
 -ανόργανο περιβάλλον= βράχοι, έδαφος, νερά, ατμόσφαιρα, άνεμος…
 -η ενέργεια που προσλαμβάνεται από τον ήλιο και μετατρέπεται σε άλλες μορφές ενέργειας μέσα στο οικοσύστημα
 -κύκλοι νερού, οξυγόνου που επιτελούνται στα πλαίσια του οικοσυστήματος και οι ανταλλαγές με γειτονικά οικοσυστήματα
 -όλες οι σχέσεις των προαναφερθέντων στοιχείων
 Ενημέρωση νέων για το πρόβλημα
 ΕπισκέΨεις στη φύση.
Από το σχολείο
 Όχι χρησιμοθηρικός χαρακτήρας γνώσης αλλά παροχή ανθρωπιστικής παι
 δείας, ώστε να ευαισθητοποιηθούν οι νέοι και για τα οικολογικά θέματα.
 Ειδικό μάθημα για Οικολογία.
 Νέα σχολικά βιβλία για το Οικολογικό πρόβλημα.
 Πρωτοβουλίες απ' τις μαθητικές κοινότητες για δενδροφυτεύσεις, ανακύ-κλωση κ.λπ.
 Περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις στα σχολεία με θέμα το σεβασμό"
 στο φυσικό περιβάλλον.
 Οι δάσκαλοι να εμπνεύσουν στους νέους το σεβασμό στη φύση.
Από τα ΜΜΕ
 Πληροφόρηση έγκαιρη και έγκυρη.
 Πνευματικά πρότυπα.
 Προβολή πνευματικών ανθρώπων που θα μας ευαισθητοποιήσουν σχετικά με τα οικολογικά ζητήματα.
Από την Πολιτεία
 Δημιουργία κινήτρων για αποκέντρωση.
 Νέες μέθοδοι καλλιέργειας της γης λιγότερο βλαπτικές για τη φύση.
 Οικοδόμηση και χωροταξική διάταξη που σέβεται το περιβάλλον.
 Ανακύκλωση υλικών, ώστε ν' αποφεύγεται η απομύζηση πρώτων υλών.
 Νέες μορφές ενέργειας λιγότερο επικίνδυνες για το περιβάλλον (π.χ. ηλια
 κή, αιολική ενέργεια κ.λπ.).
 Φίλτρα βιολογικού καθαρισμού των αποβλήτων - προώθηση της τεΥ,Υολο
 γίας απορρύπανσης.
 Αυστηροί νόμοι που θα προστατεύουν τη φύση.
 Ποινές στους παραβάτες ανεξαρτήτως πολιτικού κόστους.
 Προστασία βιοτόπων και εθνικών δρυμών.
 Ενίσχυση διαφόρων βοηθητικών υπηρεσιών, π.χ. δασοπυρόσβεση.
 Οι πολιτικοί ηγέτες παγκοσμίως να συνεργαστούν μεταξύ τους θέτοντας το οικουμενικό καλό πάνω από το στενά εννοούμενο εθνικό συμφέρον, να προσπαθήσουν να βρουν από κοινού λύσεις για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος και ν' αντιληφθούν ότι η οικονομική ανάπτυξη είναι μέσον και όχι αυτοσκοπός.
Από το κάθε άτομο
 Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, άσκηση πιέσεων σε κυβερνήσεις για τη
 λήΨη μέτρων.
 Μέτρο, περιορισμός ασύδοτης μανίας για κέρδος
Αειφόρος ανάπτυξη
Σύμφωνα με τον κλασικό ορισμό, αειφόρος ανάπτυξη είναι η «ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες», με άλλα λόγια η μέριμνα ώστε η σημερινή μεγέθυνση να μην υπονομεύει τις δυνατότητες μεγέθυνσης των μελλοντικών γενεών. Η αειφόρος ανάπτυξη έχει επομένως τρεις συνιστώσες - οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική - που απαιτούν ισόρροπη πολιτική συνεκτίμηση. Η στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη, που εγκρίθηκε το 2001 και αναθεωρήθηκε το 2005, συμπληρώνεται, μεταξύ άλλων, από την αρχή της ένταξης των περιβαλλοντικών προβληματισμών στις ευρωπαϊκές πολιτικές που έχουν αντίκτυπο στο περιβάλλον.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) καθόρισε τον Μάιο 2001 στρατηγική υπέρ της αειφόρου ανάπτυξης. Εγκρίνοντας αυτή τη στρατηγική, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ αναγνώρισε ότι θα έπρεπε να αναπτυχθεί η εξωτερική της διάστασης. Κάλεσε επίσης την Επιτροπή να ασχοληθεί με τη συνεισφορά της Ένωσης στην αειφόρο ανάπτυξη σε διεθνές επίπεδο. Η παρούσα ανακοίνωση ανταποκρίνεται σε αυτό το αίτημα και αποτελεί συνεισφορά στην επεξεργασία των θέσεων που θα υποστηρίξει η ΕΕ στην παγκόσμια διάσκεψη κορυφής για την αειφόρο ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002.
Η ανακοίνωση έχει ως αφετηρία την άποψη ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί ισχυρή κινητήρια δύναμη τροφοδότησης της παγκόσμιας οικονομικής αύξησης και εξεύρεσης μέσων για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων όπως η υγεία, η εκπαίδευση και το περιβάλλον. Αλλά αν αφεθούν ανεξέλεγκτες, οι δυνάμεις της αγοράς δημιουργούν και αυξάνουν τις ανισότητες, τις δυνάμεις κοινωνικού αποκλεισμού και ενδέχεται να δημιουργήσουν ανεπανόρθωτες ζημιές στο περιβάλλον. Πρέπει επομένως να συνοδεύεται η παγκοσμιοποίηση από μέτρα που αποβλέπουν στην αποφυγή ή τον μετριασμό αυτών των επιπτώσεων. Στους καθοριστικούς τομείς του εμπορίου, της χρηματοδότησης της ανάπτυξης, της διαχείρισης του περιβάλλοντος, της πάλης κατά της φτώχειας και της εγκληματικότητας, είναι απαραίτητο να συνεχιστούν οι προσπάθειες για εκπόνηση συλλογικών κανόνων οι οποίοι πράγματι να εφαρμόζονται και να ελέγχονται. Πρέπει επίσης να βελτιωθεί η παγκόσμια διακυβέρνηση δηλαδή να προαχθεί μια πιο αποτελεσματική καθοδήγηση της αλληλοεξάρτησης.
Η ανακοίνωση παρουσιάζει σειρά δράσεων για την προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτές συμπληρώνουν τη στρατηγική υπέρ της αειφόρου ανάπτυξης του Μαΐου 2001 και καλύπτουν τις οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, χρηματοοικονομικές πτυχές και αυτές που αφορούν στη συνοχή των κοινοτικών πολιτικών και της διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα.
Τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης: εμπόριο για αειφόρο ανάπτυξη
Με στόχο η παγκοσμιοποίηση να συμβάλει στην αειφόρο ανάπτυξη, οι συγκεκριμένες οικονομικές δράσεις που έχει αναγγείλει η Επιτροπή είναι οι εξής:
 στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), καλύτερη ενσωμάτωση των αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια οικονομία·
 υποστήριξη των προσπαθειών των αναπτυσσόμενων χωρών να ενσωματωθούν στο παγκόσμιο εμπορικό σύστημα·
 τροποποίηση του συστήματος γενικευμένων προτιμήσεων λαμβάνοντας υπόψη την αειφόρο ανάπτυξη·
 ενσωμάτωση της αειφόρου ανάπτυξης στις διμερείς και περιφερειακές συμφωνίες·
 μείωση της αδιαφάνειας στη χρησιμοποίηση του διεθνούς χρηματοδοτικού συστήματος και θέσπιση αποτελεσματικότερης κανονιστικής ρύθμισής του·
 ενθάρρυνση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων να αναλάβουν την κοινωνική τους ευθύνη ·
 υποστήριξη στενότερης συνεργασίας μεταξύ ΠΟΕ και διεθνών περιβαλλοντικών οργανισμών.
Καταπολέμηση της φτώχειας και προώθηση της κοινωνικής ανάπτυξης
Στόχος είναι να περιοριστεί πριν το 2015 η ακραία φτώχεια στον κόσμο (άτομα που διαβιώνουν με 1$ ημερησίως το πολύ). Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να ενισχυθούν η ποιότητα, η ποσότητα, ο αντίκτυπος και η διάρκεια της συνεργασίας για την ανάπτυξη. Θα πρέπει να αναληφθούν οι ακόλουθες δράσεις:
 προσανατολισμός της πολιτικής για την ανάπτυξη που ασκεί η Ευρωπαϊκή Ένωση προς τη μείωση της φτώχειας·
 καταβολή προσπαθειών ώστε οι πολιτικές της Ένωσης να συμβάλουν στην καταπολέμηση της πείνας·
 ενσωμάτωση των πτυχών της διανομής και εξυγίανσης του ύδατος στις πολιτικές υγείας και εκπαίδευσης·
 ενσωμάτωση του ζητήματος της ισότητας των φύλων στις πολιτικές της Ένωσης·
 μεγαλύτερη επένδυση στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και των λοιμωδών νόσων·
 προώθηση της έρευνας που αφορά την αειφόρο ανάπτυξη.
Αειφόρος διαχείριση των φυσικών και περιβαλλοντικών πόρων
Στόχος σε αυτό το πεδίο είναι να αντιστραφεί η τάση απώλειας των περιβαλλοντικών πόρων πριν το 2015 καθώς και να αναπτυχθούν ενδιάμεσοι στόχοι στους τομείς των υδάτων, της ενέργειας και της βιοποικιλότητας. Οι συγκεκριμένες δράσεις που αναγγέλλονται είναι οι εξής:
 κατά την παγκόσμια διάσκεψη κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ, δρομολόγηση πρωτοβουλίας για την αειφόρο διαχείριση των υδάτινων πόρων
 δρομολόγηση πρωτοβουλίας για τη συνεργασία στους τομείς της
ενέργειας και της ανάπτυξης
 προώθηση της εφαρμογής των διεθνών περιβαλλοντικών συμφωνιών·
 μερική ανασύσταση του παγκόσμιου ταμείου για την προστασία του περιβάλλοντος·
 κατάρτιση προγράμματος δράσης για την αντιμετώπιση της παράνομης εκμετάλλευσης των δασών·
 επένδυση σε αειφόρα μέσα δράσης·
 προώθηση της αειφόρου εκμετάλλευσης των αλιευτικών πόρων·
 ενασχόληση με την πρόληψη των φυσικών καταστροφών·
 επέκταση του συστήματος παγκόσμιας επιτήρησης του περιβάλλοντος και της ασφάλειας (GMES) στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Βελτίωση της συνοχής των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Στόχος είναι η ενσωμάτωση της αειφόρου ανάπτυξης σε όλες τις πολιτικές της Ένωσης. Οι δράσεις που πρέπει να εφαρμοστούν είναι οι εξής:
 θέσπιση συστήματος ανάλυσης της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής επίπτωσης όλων των μεγάλων πολιτικών προτάσεων της Ένωσης·
 εξακολούθηση της διαδικασίας προσαρμογής των πολιτικών στους στόχους της αειφόρου ανάπτυξης·
 υπογραφή του πρωτοκόλλου των Ηνωμένων Εθνών κατά του εμπορίου και της παράνομης κατασκευής όπλων·
 καταπολέμηση των αρνητικών επιπτώσεων της μετανάστευσης.
Καλύτερη διακυβέρνηση σε όλα τα επίπεδα
Στόχος είναι να ενισχυθεί η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, η νομιμότητα, η συνέπεια και η αποτελεσματικότητα της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής διακυβέρνησης του πλανήτη. Η ανακοίνωση προτείνει τις εξής συγκεκριμένες δράσεις:
 ενίσχυση των δημόσιων οργάνων και της κοινωνίας των πολιτών στις αναπτυσσόμενες χώρες·
 ενίσχυση του αγώνα κατά της διαφθοράς·
 λήψη μέτρων ώστε να τηρούνται οι θεμελιώδεις νόρμες εργασίας·
 κατά τη συνάντηση κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ, ενθάρρυνση της έγκρισης αποφάσεων που βελτιώνουν τη διακυβέρνηση σε παγκόσμιο επίπεδο·
 ενίσχυση της καταπολέμησης των διακρίσεων κατά των γυναικών.
Χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης
 εξάλειψη της φτώχειας και της πείνας, εξασφάλιση στοιχειώδους εκπαίδευσης σε όλους, προώθηση της ισότητας των φύλων, περιορισμός της παιδικής θνησιμότητας, βελτίωση της υγείας των γυναικών, καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων, προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης και ανάπτυξη της παγκόσμιας συνεργασίας.
Προτεινόμενες δράσεις είναι:
 προώθηση του στόχου για δημόσια χρηματοδότηση της ανάπτυξης
ανερχόμενη σε 0,7% του ΑΕΠ (ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος) καθώς και, ως ενδιάμεσος στόχος, σε 0,33% του ΑΕΠ τουλάχιστον για όλες τις χώρες της Ένωσης από το 2006·
 ελάφρυνση του χρέους των υπερχρεωμένων φτωχών χωρών ·
 συμμετοχή στη συζήτηση για τη δυνατότητα να προσφέρουν τα κράτη παγκόσμια δημόσια αγαθά.
Από το βιβλίο των Νέων της Ευρώπης-διασκευή
Α΄Ζητούμενο
Βλ.σχετικά
Β΄Ζητούμενο
 οι νέοι ανησυχούν για το περιβάλλον, τις περιβαλλοντικές αλλαγές, την κλιματική αλλαγή
 συμμετέχουν ενεργά σε δράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων
 συμμετέχουν ενεργά σε προγράμματα ανακύκλωσης του δήμου της περιοχής τους
 γνωρίζουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
 συμμετέχουν κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο σχολείο σε προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος
 ανησυχούν για την ποιότητα ζωής στο μέλλον εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη και άλλων περιβαλλοντικών μεταβολών
 εξετάζουν αν τα προϊόντα που αγοράζουν είναι φιλικά προς το περιβάλλον
 η προστασία του περιβάλλοντος αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους
 απομάκρυνση από την κατανάλωση που δεν είναι βιώσιμη και αγώνας για τη θετική κατανάλωση, η οποία προστατεύει το περιβάλλον(RISC)
 αγώνας για την υιοθέτηση της πράσινης ανάπτυξης με ανάληψη πρωτοβουλιών της eco-επιχειρηματικότητας σε όλα τα επίπεδα
 ευαισθητοποίηση σε οικολογικά ζητήματα σημαίνει ενεργοί πολίτες

Οι εκπαιδευτικές ανισότητες

* H αναπαραγωγή των κοινωνικών διακρίσεων και ανισοτήτων μέσω μιας υποτιθέμενης δωρεάν παιδείας θα αμβλυνθεί μόνο όταν βρεθούν και υλοποιηθούν οι κατάλληλοι μηχανισμοί που θα ανατρέψουν το ισχύον καθεστώς

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  29/01/2006 00:00 

1. Ιστορικά, όπως έχουν δείξει διάφορες έρευνες, η χώρα μας είχε ένα σχετικά «ανοικτό» σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης. Και αυτό με την έννοια πως το ποσοστό των νέων από οικονομικά ασθενείς οικογένειες - κυρίως αγροτικές - που κατόρθωναν να μπουν στο πανεπιστήμιο ήταν, συγκριτικά με χώρες όπως η Γαλλία για παράδειγμα, πολύ υψηλό. Με τη μεταπολεμική εκβιομηχάνιση όμως και την επακόλουθη συρρίκνωση και περιθωριοποίηση του αγροτικού πληθυσμού, το εξισωτικό, δημοκρατικό αυτό χαρακτηριστικό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τείνει να εξαφανισθεί. Σήμερα, όλο και περισσότερο, οι αυξανόμενες ταξικές, κοινωνικοοικονομικές ανισότητες μεταφράζονται λίγο - πολύ αυτόματα σε εκπαιδευτικές ανισότητες.

* H έρευνα της ΓΣΕΕ

2. Για να δώσω ένα παράδειγμα, πρόσφατη έρευνα του ΚΑΝΕΠ (Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής) της ΓΣΕΕ δείχνει καθαρά τη διασύνδεση που υπάρχει μεταξύ γεωγραφικών και εκπαιδευτικών ανισοτήτων στην ελληνική κοινωνία. Με βάση τη στατιστική ανάλυση και επεξεργασία των στοιχείων των αποτελεσμάτων των πανελλαδικών εξετάσεων του 2004, βλέπουμε πως ο βαθμός επιτυχίας και οι πιθανότητες πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση συνδέονται άμεσα με τον βαθμό κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης του νομού από τον οποίον προέρχονται οι μαθητές και μαθήτριες. Σε περιοχές με χαμηλούς δείκτες ανάπτυξης, υψηλή ανεργία και χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα οι εξεταζόμενοι συγκεντρώνουν μικρότερες από τον μέσο όρο πιθανότητες επιτυχίας.

3. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας έρχονται να συμπληρώσουν τις ήδη υπάρχουσες έρευνες που δείχνουν τις κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης. Το ότι δηλαδή η πλειονότητα των φοιτητών προέρχεται από εύπορες οικογένειες, ενώ ο αριθμός αυτών που προέρχονται από τα πολυπληθέστερα λαϊκά στρώματα (εργάτες, τεχνίτες, αγρότες) είναι αναλογικά εξαιρετικά χαμηλός. Και αυτή η δυσαναλογία αντί να μειώνεται εντείνεται με τη σημαντική αύξηση των εισαγομένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που παρατηρούμε στις δύο τελευταίες δεκαετίες. Δηλαδή, όσο αυξάνεται ο αριθμός των εισακτέων στα πανεπιστήμια τόσο μειώνεται αναλογικά το ποσοστό αυτών που προέρχονται από τα οικονομικά αδύνατα στρώματα. Και τη στρεβλή αυτή λογική συμπληρώνουν και αυξάνουν ιδιωτικές δαπάνες για την παιδεία (φροντιστήρια, ξένες γλώσσες κτλ.) που αντιστοιχούν σε περίπου ένα δισεκατομμύριο ευρώ.

* Εντείνονται οι ανισότητες

4. Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω γενική εικόνα, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πως η λεγόμενη δωρεάν παιδεία - όταν δεν συνοδεύεται από συμπληρωματικά, επιπρόσθετα κοινωνικά μέτρα - εντείνει αντί να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Και αυτό γιατί οι οικονομικά ασθενέστερες τάξεις, και κυρίως οι χαμηλόμισθοι, από τη μια μεριά έχουν λιγότερες πιθανότητες να στείλουν τα παιδιά τους στο πανεπιστήμιο ενώ από την άλλη σηκώνουν αναλογικά μεγαλύτερα φορολογικά βάρη από ό,τι οι εύπορες τάξεις που, ως γνωστόν, μέσω διαφόρων τεχνικών, φοροδιαφεύγουν κατά συστηματικό τρόπο. Με πιο απλά λόγια, έχουμε ένα πανεπιστημιακό σύστημα όπου, όλο και περισσότερο, οι χαμηλόμισθοι - μέσω ενός εξοργιστικά άδικου φορολογικού συστήματος - χρηματοδοτούν τις σπουδές των παιδιών των επιτυχημένων γιατρών, δικηγόρων, αρχιτεκτόνων κτλ.

5. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, η δωρεάν παιδεία δεν επαρκεί για να υπάρξει λιγότερη ανισότητα στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Χρειάζονται νέες, ριζικές στρατηγικές σε δύο επίπεδα. Μακροπρόθεσμα, οι εκπαιδευτικές ανισότητες μπορούν να αμβλυνθούν σημαντικά αν οι πόροι για την εκπαίδευση διανέμονται κατά τέτοιο τρόπο που οι περιοχές με χαμηλό δείκτη ανάπτυξης, καθώς και τα σχολεία που βρίσκονται σε λαϊκές συνοικίες, να ενισχύονται πολύ περισσότερο - με καλύτερες υποδομές, ικανότερους δασκάλους, περισσότερο βοηθητικό προσωπικό κτλ. Σήμερα, ως γνωστόν, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

* H κατανομή των πόρων

6. Ένας δεύτερος, πιο άμεσος τρόπος άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων είναι, πέραν της δωρεάν παιδείας, η παροχή υποτροφιών που θα καλύπτει τα έξοδα διατροφής και διαμονής των φοιτητών και φοιτητριών που προέρχονται από οικονομικά ασθενείς οικογένειες.

7. Αυτό το μέτρο θα δώσει νέες ευκαιρίες σε νέους και νέες που σήμερα δεν μπορούν να σπουδάσουν γιατί οι γονείς δεν έχουν δυνατότητα να καλύψουν τα αυξανόμενα έξοδα μιας ανώτατης παιδείας που κάθε άλλο παρά δωρεάν είναι. Το σύστημα των υποτροφιών μπορεί επίσης να βοηθήσει στη λύση του προβλήματος της λεγόμενης «αιώνιας φοίτησης». Στον βαθμό που μέρος του προβλήματος έγκειται στο ότι πολλοί φοιτητές και φοιτήτριες αναγκάζονται να εργάζονται για να εξοικονομήσουν τα μέσα που θα τους επιτρέψουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους, η κατάργηση του συστήματος της αιώνιας φοίτησης θα ήταν εφικτή και δίκαιη μόνο όταν ένα επιλεκτικό σύστημα υποτροφιών συμπληρώνει τη δωρεάν παιδεία για όλους.

8. Συμπερασματικά, η αναπαραγωγή των κοινωνικών διακρίσεων και ανισοτήτων μέσω μιας υποτιθέμενης δωρεάν παιδείας θα αμβλυνθεί μόνο όταν βρεθούν και υλοποιηθούν οι κατάλληλοι μηχανισμοί που θα ανατρέψουν το ισχύον καθεστώς όπου οι κρατικοί πόροι για την παιδεία κατανέμονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να εντείνουν αντί να αμβλύνουν τις κοινωνικές ανισότητες.

O κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στη LondonSchoolofEconomics.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Για τις ανάγκες συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην  τάξη σας με θέμα τη δωρεάν παιδεία, μελετήστε το παραπάνω κείμενο και γράψτε μια περίληψη 110-130 λέξεων του κειμένου, με την οποία θα ενημερώνετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του(25)

Β1. «Ένας δεύτερος, πιο άμεσος τρόπος άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων είναι, πέραν της δωρεάν παιδείας, η παροχή υποτροφιών που θα καλύπτει τα έξοδα διατροφής και διαμονής των φοιτητών και φοιτητριών που προέρχονται από οικονομικά ασθενείς οικογένειες»: να αναπτύξετε την παραπάνω άποψη σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων(10)

Β2. Με ποιους τρόπους και με ποια μέσα πειθούς αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος; Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση(5)

Β3.α.Να διερευνήσετε τη συνοχή και συνεκτικότητα των παραγράφων 6 και 7(3)

Β3.β. να δικαιολογήσετε τη χρήση των παρενθέσεων και τις παύλες στο κέιμενο(2)

Β4.α. Να αναλύσετε τη δομή της 4^ης παραγράφου (δομικά μέρη, τρόπος ανάπτυξης)(3)

Β4.β. Να δώσετε έναν άλλο τίτλο στο κείμενο με συνυποδηλωτική σημασία(2)

Β5.α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ασθενείς, συρρίκνωση, συγκεντρώνουν, κραυγαλέες, στρεβλή(5)

Β5.β. Να γράψετε έναν αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αμβλύνει, χαμηλό, ασθενείς, εξοικονομήσουν, εφικτή(5)

Γ. Παραγωγή Λόγου

Η εφημερίδα του σχολείου σας κάνει αφιέρωμα στο θεσμό της δωρεάν παιδείας στη χώρα μας και ζητά τη συνεργασία σας για την κάλυψη της σχετικής ύλης. Να συντάξετε ένα άρθρο στο οποίο να διαπραγματεύεστε το εξής θέμα: « Ο θεσμός της δωρεάν παιδείας στη χώρα μας είναι συνταγματικά κατοχυρωμένος και επιλύει πολλά προβλήματα, αλλά δεν είναι σε θέση να λύσει το πλήθος των κοινωνικών ανισοτήτων, οι οποίες και παρακωλύουν τις ευκαιρίες επιτυχίας πολλών νέων. Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο των 400-500 λέξεων(40)

Περίληψη

Ο συγγραφέας πραγματεύεται τις επιπτώσεις στη δωρεάν παιδεία των κοινωνικών ανισοτήτων και προτείνει μηχανισμούς ανατροπής τους. Αρχικά, αναφέρεται στο ιστορικά ανοικτό σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας που συγκριτικά με άλλες χώρες οδήγησε οικονομικά ασθενείς ομάδες στο Πανεπιστήμιο. Σήμερα αυτό εξαφανίζεται λόγω των αυξανόμενων ταξικών κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων. Επιστρατεύει έρευνα της ΓΣΕΕ, για να συνδέσει τις διαπιστωμένες μικρότερες πιθανότητες επιτυχίας και πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με το βαθμό κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης ενός νομού. Έτσι επιβεβαιώνεται η διαπίστωση ότι οι περισσότεροι φοιτητές προέρχονται από εύπορες οικογένειες που μπορούν αν σηκώσουν το βάρος των δαπανών στα φροντιστήρια. Επιπλέον, οι χαμηλόμισθοι δύσκολα στέλνουν τα παιδιά τους στο πανεπιστήμιο, καθώς επωμίζονται και δυσβάσταχτα φορολογικά βάρη. Προτείνει κατάλληλη διανομή πόρων και παροχή υποτροφιών σε οικονομικά ασθενείς φοιτητές, για να αντιμετωπιστεί και η αιώνια φοίτηση. Καταλήγει επισημαίνοντας την ανάγκη υλοποίησης των μηχανισμών αλλαγής του ισχύοντος καθεστώτος που υπονομεύει τη δωρεάν παιδεία και επιτείνει τις κοινωνικές ανισότητες

Ανάπτυξη Θέματος

Η διακύβευση της δημόσιας δωρεάν παιδείας μας/η κατ’ ευφημισμό δωρεά δημόσια παιδεία

Στο πλαίσιο αφιερώματος που κάνει η εφημερίδα του σχολείου μας με θέμα το θεσμό της δωρεάν παιδείας στη χώρα μας, θα ήθελα να εκθέσω τους προβληματισμούς μου. Ο θεσμός σαφώς ωφελεί χωρίς να απαιτεί καταβολή διδάκτρων και δαπάνες εκπαιδευτικών συγγραμμάτων, οπότε επιλύει πολλά και σοβαρά προβλήματα. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη και μας οδηγεί στην παραδοχή ότι το πλήθος των ανισοτήτων της ελληνικής κοινωνίας περιορίζει τις ευεργετικές του συνέπειες.

Α. η δωρεάν εκπαίδευση επιλύει προβλήματα συμβάλλοντας

·         Στην πνευματική ολοκλήρωση των οικονομικά αδύναμων τμημάτων του πληθυσμού

·         Στην οικονομική και επαγγελματική τους αποκατάσταση

·         Στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους

·         Στην τόνωση της αυτοπεποίθησής τους

·         Στη δημιουργική τους ενσωμάτωση στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα

·         Στην άμβλυνση των κοινωνικών διακρίσεων και αντιθέσεων

·         Δίκαιη κατανομή των κρατικών πόρων για την παιδεία

Β. οι υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες υπονομεύουν τη δωρεάν εκπαίδευση και παρεμποδίζουν την επιτυχία των μαθητών

Οικονομικές ανισότητες

Οι ευκατάστατες οικογένειες έχουν τη δυνατότητα για

·         Ιδιωτική εκπαίδευση που φαντάζει καλύτερη της δημόσιας λόγω οργάνωσης, επιλογής προσωπικού, κτηριακών υποδομών, παροχής κινήτρων σε διδακτικό προσωπικό

·         Προπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό

·         Μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό

·         Οικονομική στήριξη για επαγγελματική ανέλιξη

Γεωγραφικές ανισότητες

Σε απομακρυσμένες περιοχές από τα αστικά κέντρα ή σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές

·         Ταλαιπωρία μαθητών, οι οποίοι πρέπει να μετακινούνται καθημερινά, για να φοιτήσουν στο σχολείο

·         Ολιγοθέσια σχολεία

·         Περιορισμένα πνευματικά και καλλιτεχνικά ερεθίσματα

Κοινωνικές ανισότητες

·         Περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως παλιννοστούντες, τσιγγάνοι, μετανάστες, άνεργοι, θρησκευτικές και εθνικές μειονότητες, έχουν περιορισμένες έως ανύπαρκτες μορφωτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές ευκαιρίες

Οικογενειακές-μορφωτικές-κοινωνικές  ανισότητες

Οι μορφωμένοι γονείς:

·         Παρέχουν κατάλληλο περιβάλλον παιδευτικό, κοινωνικό, πνευματικό

·         Προβάλλουν την αξία της μόρφωσης και ελέγχουν την αποτελεσματικότητα της μορφωτικής προσπάθειας των παιδιών τους

·         Διαθέτουν γνωριμίες και οικονομική δύναμη, οπότε μπορούν να προωθήσουν επαγγελματικά και κοινωνικά τα παιδιά τους

Γ. Θέση

Η δωρεάν παιδεία δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, παρά τα ευεργετικά της αποτελέσματα, τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες

Το καθεστώς της δημόσιας δωρεάν παιδείας υπονομεύεται από τις συνεχείς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, τις υπερβολικές απαιτήσεις που οδηγούν στην ανάγκη περαιτέρω βοηθητικής εκπαίδευσης, που προσφέρει ο ιδιωτικός τομέας, άρα απαιτούνται χρήματα, που δεν έχουν όλοι οι γονείς την οικονομική δυνατότητα να παρέχουν, με απόρροια τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά ασθενέστερα στρώματα δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το επιπλέον βάρος, άρα είναι περισσότερο ευάλωτα και επιρρεπή στην αποτυχία

Απαιτείται

·         Αναβάθμιση της δημόσιας δωρεάν εκπαίδευσης, ώστε να είναι επαρκώς ανταγωνιστική της ιδιωτικής

·         Γενναία κρατική χρηματοδότηση της παιδείας

·         Παγίωση του θεσμού της ενισχυτικής διδασκαλίας

·         Ενίσχυση των φτωχότερων στρωμάτων του πληθυσμού

·         Ενίσχυση των γεωγραφικά απομονωμένων σχολείων

·         Πάταξη του κοινωνικού ρατσισμού

·         παροχή υποτροφιών στην  τριτοβάθμια εκπαίδευση που θα καλύπτει τα έξοδα διατροφής και διαμονής των φοιτητών και φοιτητριών που προέρχονται από οικονομικά ασθενείς οικογένειες.

ΑΞΙΟΛΟΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΗΘΙΚΗΣ ΟΡΘΟΤΗΤΑΣ
Σκοπός
 Κατανόηση του διλημματικού χαρακτήρα της ηθικής πράξης
 η ηθική ελευθερία κατακτάται σταδιακά με προσωπικό αγώνα διαμόρφωσης
κριτηρίων, με τα οποία θα διακρίνει κανείς το καλό από το κακό, έτσι ώστε να
υιοθετήσει σταθερούς ηθικούς κανόνες.
Η συνθήκη
Θα ήθελες να κλέψεις αυτόν τον δίσκο ή αυτό το ρούχο από ένα μαγαζί… Σε κοιτάζει
όμως ένας φύλακας ή μπορεί να υπάρχει σύστημα ηλεκτρονικής παρακολούθησης ή
απλώς φοβάσαι μήπως σε πιάσουν, σε τιμωρήσουν, σε καταδικάσουν… Αυτό βέβαια
δεν είναι τιμιότητα, είναι υπολογισμός. Αυτό δεν είναι ηθική, είναι προφύλαξη. Ο φόβος
του χωροφύλακα είναι το αντίθετο της αρετής ή είναι αρετή μόνο από προνοητικότητα.
H ηθική αρχίζει για τον καθέναν πάντα από εκεί όπου καμιά τιμωρία δεν είναι δυνατή,
από εκεί όπου καμιά καταστολή δεν είναι αποτελεσματική. Φαντάσου ότι έχεις το
δαχτυλίδι που αναφέρει ο Πλάτων, το περίφημο δαχτυλίδι του Γύγη, που θα σε έκανε
αόρατο κατά βούληση… Ο Γύγης, που τον θεωρούσαν ως τότε έντιμο, δεν μπόρεσε να
αντισταθεί στους πειρασμούς: επωφελήθηκε από τις μαγικές δυνάμεις του, για να μπει
στο ανάκτορο, να αποπλανήσει τη βασίλισσα, να δολοφονήσει τον βασιλιά, να πάρει ο
ίδιος την εξουσία, να την ασκήσει προς ίδιον όφελος. Θα ήταν άραγε αρκετό να μπορεί
κανείς να γίνεται αόρατος, για να εξαφανίζεται κάθε απαγόρευση και να μην υπάρχει
πια από τον καθέναν παρά το κυνήγι της εγωιστικής του ευχαρίστησης ή του
εγωιστικού του συμφέροντος; Ο Πλάτων βέβαια είναι πεπεισμένος για το αντίθετο.
Το κείμενο, Πλάτων, Πολιτεία 358 e-360d
Η παρέμβαση του Γλαύκωνα σχετικά με την ουσία της δικαιοσύνης – Το παράδειγμα του
δαχτυλιδιού του Γύγη
Ο Σωκράτης ανάγκασε τον σοφιστή Θρασύμαχο, θιασώτη της άποψης περί δικαίου του
ισχυροτέρου, (βλ. και ΠΛ Πολ 346e–348b) να παραδεχτεί ότι η δικαιοσύνη είναι μια αρετή της
ψυχής που μπορεί να εξασφαλίσει στον άνθρωπο την ευτυχία. Στο σημείο αυτό, όμως, παρενέβη ο
Γλαύκωνας, αδελφός του Πλάτωνα. Αυτός διαπίστωσε ότι ο πολύς κόσμος θεωρεί τη συμμόρφωση
με τις επιταγές της δικαιοσύνης ως κάτι κοπιαστικό και επαχθές, που αποφέρει, ωστόσο, τεράστια
οφέλη, ενώ ο Σωκράτης ισχυρίστηκε ότι η δικαιοσύνη πρέπει να επιδιώκεται όχι μόνο διότι
αποφέρει οφέλη, αλλά και γιατί ως προς την ουσία της είναι κάτι καλό. Ζήτησε, λοιπόν, να τεθεί η
εξέταση σε άλλη βάση:
Είναι από τη φύση, λένε, καλό πράγμα να αδικείς, ενώ το να σε αδικούν κακό, κι υπάρχει στην
αδικία που υφίστασαι περισσότερο κακό απ' όσο καλό υπάρχει στην αδικία που διαπράττεις
εσύ, έτσι ώστε, όταν οι άνθρωποι αδικούν ο ένας τον άλλο και αδικούνται, και τα δοκιμάζουν και
τα δύο, να συμφέρει σ' αυτούς που δεν μπορούν να αποφύγουν το ένα αλλά ούτε και να
καταφέρουν το άλλο να συμφωνήσουν μεταξύ τους μήτε να αδικούν μήτε να αδικούνται. Εδώ
λοιπόν, λένε, έχει την αρχή της η θέσπιση νόμων και η σύναψη συμφωνιών, κι ό,τι προστάζει ο
νόμος το ονομάζουν νόμιμο και δίκαιο. Κι αυτή είναι, λένε, η προέλευση και η ουσία της
δικαιοσύνης, η οποία αποτελεί έτσι κάτι ενδιάμεσο ανάμεσα στο καλύτερο απ' όλα, που είναι να
αδικείς χωρίς να παθαίνεις τίποτα, και στο χειρότερο, που είναι να σε αδικούν χωρίς εσύ να
μπορείς να ανταποδώσεις το άδικο που σου κάνουν. Το δίκαιο λοιπόν, έχοντας μια θέση ανάμεσα
σ' αυτά τα δύο, κερδίζει την αγάπη όχι ως κάτι καλό, αλλά ως κάτι που το τιμάμε επειδή δεν
έχουμε τη δύναμη να είμαστε άδικοι. Γιατί εκείνος που έχει τη δύναμη να διαπράξει το άδικο και
που πραγματικά το λέει η καρδιά του, δεν θα συμφωνούσε ποτέ και με κανέναν να μην αδικεί
και να μην τον αδικούν· γιατί θα ήταν τρελός αν το έκανε. Να λοιπόν, Σωκράτη, ποια είναι η
δικαιοσύνη και ποια η φύση της και ποιες οι συνθήκες από τις όποιες αναδύθηκε σύμφωνα με
αυτά τα λεγόμενα.
Το ότι, τώρα, και όσοι εφαρμόζουν στην πράξη το δίκαιο, το εφαρμόζουν παρά τη θέλησή τους,
από αδυναμία να πράξουν το άδικο, θα το αντιληφθούμε με τον καλύτερο τρόπο, αν κάνουμε
την ακόλουθη υπόθεση. Ας πούμε ότι δίνουμε στον καθένα από τους δύο, και στον δίκαιο και
στον άδικο, την εξουσία να κάνουν ό,τι θέλουν, κι έπειτα τους παρακολουθούμε για να δούμε
πού θα οδηγήσει τον καθένα τους η επιθυμία. Ε λοιπόν, επ' αυτοφώρω θα τον συλλαμβάναμε
τότε τον δίκαιο να ακολουθεί τα ίδια χνάρια με τον άδικο, αφού από τη φύση του κάθε πλάσμα
επιδιώκει να έχει περισσότερα από τα άλλα θεωρώντας ότι αυτό είναι κάτι καλό, αναγκάζεται
όμως δια της βίας από το νόμο να σέβεται την ισότητα. Κι αυτή η εξουσία για την οποία μιλώ θα
ήταν ακριβώς όμοια με εκείνη που θα είχαν, αν τους συνέβαινε να αποκτήσουν δύναμη σαν κι
εκείνη που, καθώς λένε, έλαβε κάποτε ο πρόγονος του Γύγη του Λυδού.
Ήταν, λένε, βοσκός και δούλευε στον άρχοντα, τότε, της Λυδίας, όταν ύστερα από μια μεγάλη
νεροποντή και σεισμό ράγισε κάπου το έδαφος και άνοιξε ένα βαθύ ρήγμα στον τόπο που
έβοσκε το κοπάδι του. Σάστισε σαν το είδε, κατεβαίνει, και κοντά στα άλλα περίεργα βλέπει εκεί,
όπως λέει ο μύθος, ένα χάλκινο άλογο, κούφιο από μέσα, που είχε κάτι μικρές θυρίδες·
σκύβοντας στο εσωτερικό του βλέπει μέσα έναν νεκρό με κορμί, έτσι έδειχνε, μεγαλύτερο από
ανθρώπινο που δεν είχε απάνω του τίποτε άλλο παρά μόνο φορούσε στο χέρι του ένα χρυσό
δαχτυλίδι, που ο βοσκός του το βγάζει κι ανεβαίνει επάνω. Καθώς τότε γινόταν η τακτική
συνάθροιση των βοσκών για να στείλουν, όπως κάθε μήνα, στο βασιλιά τις αναφορές τους για
τα κοπάδια, έφθασε κι αυτός φορώντας στο χέρι το δαχτυλίδι. Εκεί λοιπόν που καθόταν με τους
άλλους βοσκούς, γύρισε εντελώς τυχαία το δέσιμο του δαχτυλιδιού προς το μέρος του, προς την
παλάμη, και μόλις το έκανε αυτό, έγινε ο ίδιος άφαντος για όσους ήσαν καθισμένοι εκεί γύρω,
έτσι που κι εκείνοι μιλούσαν γι' αυτόν σαν να ήταν φευγάτος. Εκείνος τά 'χασε και ψηλαφώντας
πάλι το δαχτυλίδι γυρίζει το δέσιμο προς τα έξω, και με το που το έκανε αυτό έγινε ορατός.
Έχοντας αντιληφθεί ότι κάτι συνέβαινε, προσπάθησε να δοκιμάσει αν τη δύναμη αυτή την είχε
το δαχτυλίδι, και αν πραγματικά στρέφοντας το δέσιμο προς τα μέσα, γινόταν άφαντος, ενώ
στρέφοντάς το προς τα έξω γινόταν φανερός. Μόλις το διαπίστωσε, κατάφερε να πάει κι αυτός
με τους βοσκούς, με τους οποίους έστελναν τους λογαριασμούς στο βασιλιά, και φθάνοντας εκεί,
αφού μοίχευσε τη γυναίκα του βασιλιά, του επιτέθηκε μαζί της, τον σκότωσε και έτσι άρπαξε
την εξουσία. Αν λοιπόν γινόταν να είχαμε δύο τέτοια δαχτυλίδια, και το ένα να το φορούσε ο
δίκαιος, το άλλο ο άδικος, κανένας τους, καθώς φαίνεται, δεν θα αποδεικνυόταν τόσο
αδαμάντινος χαρακτήρας ώστε να μένει αταλάντευτα δίκαιος και να έχει τη λεβεντιά να
κρατιέται μακριά από τα ξένα πράγματα και να μην τα αγγίζει, μόλο που θα μπορούσε να
πηγαίνει στην αγορά και να παίρνει ό,τι θέλει χωρίς να έχει να φοβηθεί τίποτα, να μπαίνει στα
ξένα σπίτια και να σμίγει ερωτικά με όποιον του αρέσει, να σκοτώνει ή να βγάζει από τη φυλακή
όποιον κι αν θελήσει και να κάνει κάθε άλλη πράξη όντας ίδιος θεός ανάμεσα στους ανθρώπους.
Ενεργώντας δε έτσι, δεν θα 'κανε τίποτα διαφορετικό από τον άλλο, αλλά και οι δυο τους θα
τραβούσαν τον ίδιο δρόμο. Κι αναμφίβολα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι αυτό
αποτελεί τρανή απόδειξη πως κανένας δεν είναι με τη θέληση του δίκαιος αλλά από αναγκασμό,
πιστεύοντας ότι προσωπικά γι' αυτόν το δίκιο δεν αποτελεί κάτι καλό, αφού όπου καθένας
νομίζει ότι έχει τη δύναμη να αδικήσει, θα αδικήσει.
Γιατί κάθε άνθρωπος πιστεύει ότι για τον εαυτό του η αδικία είναι πολύ πιο ωφέλιμη από τη
δικαιοσύνη, και σωστά το πιστεύει, όπως θα υποστηρίξει όποιος εκφράζει μια τέτοια άποψη·
αφού, αν συνέβαινε να πάρει κάποιος στα χέρια του τέτοια εξουσία χωρίς να δείχνει καμιά
διάθεση να κάνει το άδικο ούτε να βάλει χέρι σε ξένα πράγματα, τον άνθρωπο αυτό, όσοι θα
τύχαινε να τον προσέξουν, θα τον θεωρούσαν αξιολύπητο ίσαμ' εκεί που δεν πάει άλλο, και πέρα
για πέρα ανόητο, ωστόσο δημοσίως θα τον επαινούσαν εξαπατώντας ο ένας τον άλλο από φόβο
μήπως αδικηθούν κι οι ίδιοι. Αυτά σχετικά με τούτο το θέμα.
Μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος. 2002. Πλάτων. Πολιτεία. Εισαγωγικό σημείωμα,
μετάφραση, ερμηνευτικά σημειώματα. Αθήνα: Πόλις.
Ο οριακός χαρακτήρας των ερωτημάτων της ηθικής φιλοσοφίας
“Με τον τρόπο που ρωτάμε για τα αληθινά και τα λάθη, ρωτάμε συχνά για τα καλά και τα κακά.
Θέτουμε μάλιστα οριακά ερωτήματα σαν τα ακόλουθα: Ποιο είναι το ύψιστο αγαθό της ζωής; Tι
κάνει μια πράξη σωστή; Ποιο είναι το κριτήριο με το οποίο διακρίνουμε καλά και κακά, ηθικά και
ανήθικα; [...] Nα οριστεί πώς διακρίνονται οι σωστές από τις εσφαλμένες πράξεις σημαίνει να
διατυπωθεί ένα κριτήριο ηθικότητας, δηλαδή μια σταθερά που χρησιμεύει ως μέτρο κρίσης του
καλού και του κακού”.
Θ. Βέικος, Εισαγωγή στη φιλοσοφία, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1989, σ. 137-138)
Η ενότητα
1. Πρέπει να μας απασχολούν τα αποτελέσματα των πράξεών μας στη ζωή
τη δική μας και των άλλων ανθρώπων;
Στόχοι
 εξοικείωση με το φιλοσοφικό περιεχόμενο του όρου ωφελιμισμός, σε
αντιδιαστολή προς την καθημερινή χρήση του, και συνειδητοποίηση ότι η
θεωρία του ωφελιμισμού, παρά την πειστικότητα των επιχειρημάτων
 της, παρουσιάζει σημαντικές αδυναμίες.
 κατανόηση της αντίληψης περί ηθικής ορθότητας, που η
συνεπειοκρατία συνεπάγεται και να γίνουν αντιληπτά τα όριά της
 στην ηθική δεν μπορεί να υπάρχουν σε κάθε περίπτωση απόλυτα και
άκαμπτα κριτήρια των πράξεών μας ούτε μπορεί η ηθική να συνδυαστεί
με ασφάλεια με την αριθμητική, όπως ήθελαν οι ωφελιμιστές (τα όρια
της ποσοτικοποίησης ως κριτηρίου για τη λήψη ηθικών αποφάσεων),
ώστε να αποκτήσει αδιάβλητο κύρος. Tα παραπάνω όμως δε σημαίνουν
αποδοχή ενός ακραίου σχετικισμού ή υποκειμενισμού.
 Ο όρος συνεπειοκρατία χρησιμοποιείται για την περιγραφή θεωριών
που κρίνουν το αν μια πράξη είναι σωστή ή λανθασμένη όχι από τις
προθέσεις του ατόμου που πράττει ή τα εγγενή χαρακτηριστικά της ίδιας
της πράξης και του κανόνα που τη διέπει, αλλά κυρίως από τα
αποτελέσματα αυτής της πράξης ή της υιοθέτησης του κανόνα που τη
διέπει.
 ο Καντ θα έλεγε ότι το ψέμα είναι πάντοτε ηθικά λανθασμένο, όποια κι αν
είναι τα πιθανά οφέλη που μπορεί να προκύψουν από αυτό, ένας
υποστηρικτής της θεωρίας των συνεπειών θα έκρινε το ψέμα από τα
αποτελέσματα που θα είχε ή που περιμένει κανείς.
 Ο ωφελιμισμός είναι η γνωστότερη θεωρία ηθικής που στηρίζεται στις
συνέπειες και ο πιο διάσημος υπέρμαχός της ήταν ο Τζον Στιούαρτ Μιλ
(1806-1873).
Η συνθήκη
Αν κάποιος επέβαλε τιμωρία (ξυλοδαρμό) σε ένα παιδί, επειδή έκανε μια αταξία, το
ερώτημα αν η πράξη του είναι ηθική ή όχι θα εξαρτιόταν απόλυτα από τα
αποτελέσματα αυτής της πράξης; Θα πρέπει άραγε να υπολογίσουμε μόνο το άμεσο
αποτέλεσμα της τιμωρίας του παιδιού ή μήπως πρέπει να λάβουμε υπόψη και τα
μακροχρόνια αποτελέσματα;
Το διάγραμμα
 Η μη οικειοποίηση ξένων χρημάτων είναι απόρροια των συνεπειών της πράξης
μας για:
 την επιχείρηση
 για τη ζωή των άλλων εργαζομένων
 οφείλουμε να αναλογιστούμε όχι τι θα συμβεί στη συγκεκριμένη περίπτωση,
όσο τι θα γινόταν, αν όλοι υπέκυπταν στον πειρασμό ενός εύκολου πλουτισμού
 ηθικά ορθή πράξη= τα αποτελέσματά της τα καλύτερα για όσο το δυνατόν
μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων//εσφαλμένη, αν οι συνέπειες είναι χειρότερες
από άλλες πράξεις
 κανόνας πράξης= η εφαρμογή του οδηγεί σε συγκριτικά καλύτερα
αποτελέσματα από όποιον άλλο//εσφαλμένος, αν η εφαρμογή του οδηγελι σε
χειρότερες συνέπειες
 οι φιλόσοφοι που εμμένουν στη σκέψη να προσέξουμε τις συνέπειες των
πράξεών μας: ποσό ωφέλειας που προκύπτει από τη συμπεριφορά μας
 πρόκειται για τη ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΥ (Ιδρυτές της οι Τζέρεμυ Μπένθαμ
και Τζον Στιούαρτ Μιλ)
Διαδόθηκε πλατιά στη Μεγάλη Βρετανία του 19ου αιώνα αντανακλώντας τους
πνευματικούς προσανατολισμούς της αγγλικής φιλελεύθερης αστικής τάξης. Η νοοτροπία
του αστού εκφράστηκε στην ηθική του Μπένθαμ (1748-1832) και στο γεγονός ότι ο ίδιος
ανήγαγε το πρόβλημα της ηθικής επιλογής σε έναν απλό υπολογισμό κερδών και ζημιών.
Γενικότερα, ήθελε να αποπέμψει τη μεταφυσική και τη θρησκεία από τους κανόνες
συμπεριφοράς του ανθρώπου. Ο Μπένθαμ, ως μεταρρυθμιστής του ποινικού δικαίου,
απαιτεί μια κατάλληλη ποσοτικοποίηση των κυρώσεων ανάλογα με τη σοβαρότητα των
συνεπειών κάθε σφάλματος και σύμφωνα με τη στάση της κοινότητας απέναντι στην
προκληθείσα βλάβη.
Η σπουδαιότητα του Μιλ στην ιστορία της φιλοσοφίας σχετίζεται με το έργο του ως
θεωρητικού της λογικής και της επιστημολογίας. Το 1859 ο Μιλ δημοσιεύει το Περί
ελευθερίας, ένα έργο στο οποίο δείχνει ότι είναι έτοιμος να πολεμήσει τη χρησιμοθηρία,
που συναινούσε στη θυσία του ατόμου στον βωμό της ευημερίας των πολλών. Ευνοεί έτσι
“μια ηθική αυτοδιδαχή της κοινωνίας, που θα ωθούσε τους ανθρώπους να συνεργάζονται
και να αλληλοβοηθιούνται”, κάτι που μοιάζει να αποτελεί τη διεκδίκηση μιας
αυτοοργανωμένης κοινωνίας πολιτών, η οποία εμπνέεται από το πνεύμα της συνεργασίας.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας θεωρητικός της επιστήμης ανήκει στη χορεία των επιφανών
στοχαστών της δημοκρατίας του 19ου αιώνα
 Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ηθικά ορθή χαρακτηρίζεται μια πράξη αν παράγει
τη μεγαλύτερη δυνατή ωφέλεια για το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό
ανθρώπων. Άρα για να αποφασίσουμε αν θα κάνουμε μια πράξη, πρέπει να
υπολογίσουμε τις συνέπειες που θα έχει η πράξη αυτή στην ανθρωπότητα.
 ΣΗΜΕΙΩΣΗ: η θεωρία του ωφελιμισμού δε σχετίζεται με την σημασία που έχει
σήμερα ο όρος, ο οποίος χρησιμοποιείται με την έννοια της εγωιστικής
επιδίωξης του προσωπικού συμφέροντος.
 Για παράδειγμα, στο δίλημμα του ταμία, σύμφωνα με τη θεωρία του
ωφελιμισμού, ο ταμίας δεν θα πρέπει να προχωρήσει στην κατάχρηση, γιατί
μπορεί τα χρήματα που θα καταχραστεί να είναι λίγα, όμως, αν πολλοί έκαναν
αυτή την πράξη με το ίδιο σκεπτικό, τότε σίγουρα πολλές επιχειρήσεις θα
χρεωκοπούσαν και πολλοί εργαζόμενοι θα έχαναν τη δουλειά τους.
 ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΥ
1. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορούμε πάντα να προβλέψουμε με ασφάλεια
τις συνέπειες των πράξεών μας.
2. Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρούμε τον τρόπο να «μετρήσουμε» το ποσό της
παραγόμενης ωφέλειας από κάθε μας πράξη.
3. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια άποψη για το τι είναι ηθικό, καλό, δίκαιο.
Υπάρχουν πολλών ειδών ηδονές ή λύπες για την αξία των οποίων οι γνώμες
διαφέρουν.(π.χ. οι απόψεις για την ελεημοσύνη ή για τη σεξουαλική ηδονή
ταυτίζονται;)
4. Συχνά μπορεί στην προσπάθειά μας να εξασφαλίσουμε την ευτυχία της
πλειοψηφίας να αγνοήσουμε τα δικαιώματα των πιο ασθενών μειονοτήτων.
5. Ακόμα και αν συμφωνήσουμε όλοι για το τι είναι ηθικό και δίκαιο, μπορεί
στην προσπάθειά μας να μεγιστοποιήσουμε την παραγόμενη ωφέλεια, να μη
δώσουμε ιδιαίτερη σημασία στα μέσα που θα χρησιμοποιήσουμε για να
επιτύχουμε το σκοπό μας και τότε να καταλήξουμε στην αποδοχή της
επικίνδυνης αρχής «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
Τα κείμενα
 ´Επειδή η ηδονή είναι το πρωταρχικό και έμφυτο αγαθό, δεν επιζητούμε κάθε
ηδονή, αλλά συμβαίνει κάποτε πολλές ηδονές να τις αποφεύγουμε, όταν
συνεπάγονται για μας μεγαλύτερες δυσχέρειες. Πολλούς πάλι πόνους τους
θεωρούμε ανώτερους από τις ηδονές, επειδή τους ακολουθεί μεγαλύτερη ηδονή,
αφού υπομείναμε για πολύν καιρό τους πόνους. Μολονότι λοιπόν κάθε ηδονή
είναι αγαθό χάρη στη φυσική της συγγένεια προς εμάς, δεν είναι κάθε ηδονή
τέτοια που να την επιδιώκουμε· με τον ίδιο τρόπο, μολονότι κάθε πόνος είναι
κακό, δεν είναι κάθε πόνος από τη φύση του τέτοιος που πάντα να τον
αποφεύγουμε. Όλα αυτά είναι σωστό να τα κρίνουμε με συσχετισμό και
προσεκτική εκτίμηση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων. Γιατί
μερικές φορές αντιμετωπίζουμε το καλό σαν να είναι κακό και, αντίστροφα, το
κακό σαν να είναι καλό
Επίκουρος, Επιστολή προς Μενοικέα, μετάφραση Στ. Δημόπουλου και Μ.
Δραγώνα-Μονάχου5 , σσ. 129-130
Αφού το μελετήσετε, να απαντήσετε σε δύο από τις ερωτήσεις που ακολουθούν:
α) Πώς προσδιορίζει την ηδονή ο Επίκουρος; β) Ποια στάση πρέπει να τηρεί ο
άνθρωπος απέναντι στις ηδονές και με βάση ποια κριτήρια να τις επιλέγει; γ)
Πώς συνδέει ο φιλόσοφος την ηδονή με τον πόνο; δ) Πόσα είδη ηδονών
διακρίνει ο Επίκουρος; Αφού τα αναφέρετε, να προσδιορίσετε την ουσία και την
ποιοτική τους διαφορά. ε) Μπορείτε να αναφέρετε κάποιες ηδονές που έχουν
δυσάρεστα αποτελέσματα γιí αυτούς που τις καρπώνονται ή αντίστροφα
κάποιους πόνους από τους οποίους προκύπτουν τελικώς ηδονές;
 Η στάση ζωής των Κυνικών.
Έλα λοιπόν, είπε ο Σωκράτης, λέγε μας πάλι πώς συμβαίνει, ενώ έχεις τόσο
μικρή περιουσία, να καυχιέσαι για πλούτο. ´Διότι είμαι της γνώμης, φίλοι, ότι
τον πλούτο και τη φτώχεια οι άνθρωποι δεν τα έχουν στο σπίτι αλλά στην ψυχή
τους. Γιατί βλέπω πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι μí όλο που διαθέτουν πάρα
πολλά χρήματα, θεωρούν τον εαυτό τους τόσο φτωχό, ώστε να καταβάλλουν
κάθε προσπάθεια και διακινδυνεύουν τα πάντα προκειμένου να αποκτήσουν
περισσότερα· και ξέρω και αδέλφια που αν και κληρονόμησαν ίσα μερίδια,
ωστόσο ο ένας από αυτούς έχει όσα του χρειάζονται για να ζει και επιπλέον
κάποιο περίσσευμα, ενώ ο άλλος στερείται τα πάντα. Ακούω επίσης για
κάποιους τυράννους πως έχουν τέτοια δίψα για λεφτά, ώστε κάνουν πράγματα
πολύ χειρότερα κι από τους πιο απένταρους. Γιατί, φυσικά, είναι η ανέχεια που
κάνει άλλους να κλέβουν, άλλους να γίνονται διαρρήκτες, άλλους να γίνονται
σωματέμποροι· ενώ υπάρχουν κι ορισμένοι τύραννοι που καταστρέφουν
ολόκληρες οικογένειες, σκοτώνουν αμέτρητους ανθρώπους, συχνά μάλιστα
υποδουλώνουν κι ολόκληρες πολιτείες για τα λεφτά. Αυτούς εγώ τους οικτίρω,
και πάρα πολύ, για την πολύ βαριά τους αρρώστια. Μου δίνουν την εντύπωση
πως έχουν πάθει ό,τι κι ένας άνθρωπος με μεγάλη περιουσία, ο οποίος αν και
τρώει πολύ, δεν χορταίνει ποτέ. Όσο για μένα έχω τόσα που κι εγώ ο ίδιος με
δυσκολία τα βρίσκω· ωστόσο υπάρχουν αρκετά για να τρώγω, ώστε να μην
πεινάω και να πίνω ώστε να μη διψώ και να είμαι ντυμένος, ώστε, όταν είμαι
έξω, να μην τρέμω από το κρύο περισσότερο απí ότι τούτος εδώ ο πάμπλουτος
Καλλίας. Κι όταν βρεθώ στο σπίτι, οι τοίχοι μου φαίνονται σαν πολύ ζεστά
ρούχα, τα ταβάνια σαν πολύ χοντρά πανωφόρια κι η κρεβατόστρωσή μου είναι
τόσο επαρκής που δυσκολεύομαι να σηκωθώ από το κρεβάτι. Γιατί όσοι
πιστεύουν ότι αυτά που οι ίδιοι έχουν είναι με το παραπάνω αρκετά, ελάχιστα
ορέγονται όσα έχουν οι άλλοι. Κι αξίζει ακόμη να καταλάβει κανείς ότι ένας
τέτοιος πλούτος κάνει τους ανθρώπους γενναιόδωρους. Γιατί και τούτος εδώ ο
Σωκράτης, στον οποίο οφείλω αυτό τον πλούτο* , μου πρόσφερε μια βοήθεια
όχι περιορισμένη και με το μέτρο, αλλά ό,τι μπορούσα να το κρατήσω μου το
έδινε· κι εγώ τώρα δεν φθονώ κανέναν, αλλά το θησαυρό που έχω στην ψυχή
μου τον δείχνω σí όλους τους φίλους και τον προσφέρω σí όποιον τον θέλει. Και
το πιο περίκομψο κτήμα μου: το βλέπετε πως πάντα έχω ελεύθερο χρόνο, ώστε
να βλέπω όσα αξίζουν να τα βλέπει κανείς, και να ακούω όσα αξίζουν να τα
ακούει και - πράγμα που εγώ το θεωρώ πολύτιμο - να περνώ απερίσπαστος την
ημέρα μου μαζί με το Σωκράτη. Κι αυτός πάλι δεν θαυμάζει όσους έχουν πολύ
χρυσάφι, αλλά συναναστρέφεται αυτούς που είναι αρεστοίª. Αυτά είπε ο
Αντισθένης.
Ξενοφώντος, Συμπόσιο IV 34-44, μετάφραση Ν. Μ. Σκουτερόπουλου
*´Στο τέλος του λόγου του ο Αντισθένης εκφράζει με θέρμη την ευγνωμοσύνη του στον Σωκράτη:
η συναναστροφή με αυτόν στάθηκε για τον Αντισθένη μάθημα αυτοκυριαρχίας και ολιγάρκειας.
Μπορούμε έτσι να υποθέσουμε ότι οι βασικές αρχές της αντισθένειας ηθικής αποτελούν
μετάπλαση - σε θεωρητικό επίπεδο - ορισμένων χαρακτηριστικών βιογραφικών γνωρισμάτων
του Σωκράτηª (Οι αρχαίοι κυνικοί, ό.π., σ. 87).
• Η ολιγάρκεια στο παράδειγμα του Κράτη.
Όμοια και ο Κράτης περιφρόνησε τα χρήματα και άφησε την περιουσία του
έρημη να βόσκουν σí αυτήν τα πρόβατα - γιατί κατά τη γνώμη του η περιουσία
υπηρετεί την κακία και το σώμα, και αφού ανέβηκε πιο ψηλά από το βωμό,
έκανε καταμεσίς στην Ολυμπία τη μεγάλη διακήρυξη βροντοφωνάζοντας εκείνο
το περίφημο: ´Ο Κράτης από τη Θήβα ελευθερώνει τον Κράτηª, γνωρίζοντας
καλά ότι είναι δουλεία να έχει κανείς κυριευτεί από τα πράγματα· λένε ότι αυτός
ο Κράτης (σύμφωνα όμως με ορισμένους, κάποιος άλλος φιλόσοφος με τις ίδιες
απόψεις) ταξιδεύοντας κάποτε στη θάλασσα, καθώς η θαλασσοταραχή αγρίευε
και το πλοίο έγερνε από το φορτίο, πετούσε πολύ πρόθυμα τα πράγματά του
στο βυθό λέγοντας επιπλέον, αυτά τα λόγια που αξίζει να τα θυμόμαστε:
´Ευχαριστώ, Τύχη εσένα που με δίδαξες καθετί όμορφο, για το ότι μου είναι
τόσο εύκολο να μαζευτώ σí ένα παλιωμένο ρούχοª.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ποιήματα, Οι αρχαίοι κυνικοί, ό.π., μετάφραση Ν.
Μ. Σκουτερόπουλου, σσ. 500-501 4.
• Η άποψη του Επίκουρου για το θάνατο. ´Ο θάνατος δεν είναι τίποτα για μας·
γιατί αυτό που έχει καταλυθεί δεν έχει αντιληπτικό αίσθημα· και αυτό που δεν
έχει αντιληπτικό αίσθημα δεν μας ενδιαφέρειª.
Επίκουρος, Κύριαι Δόξαι, ΙΙ, Long, ό.π., σ. 90
´Ο θάνατος δεν έχει καμιά σχέση με μας· γιατί κάθε καλό και κακό υπάρχει
επειδή το νιώθουμε και ο θάνατος είναι μια κατάσταση όπου δεν νιώθει κανείς
τίποτα... Ο θάνατος δεν έχει καμιά σχέση με μας, γιατί ο πεθαμένος δεν
αισθάνεται τίποτε, και όποιος δεν αισθάνεται τίποτε δεν έχει σχέση με μαςª.
Διογένης Λαέρτιος, Επίκουρος, Χ, 124, 139 ΙΙ 5.
• Η φυσιοκρατική πλάνη στη θεωρία του Επίκουρου.
Από τον Αριστοτέλη μαθαίνουμε ότι ο σύγχρονός του Εύδοξος κατέληγε και
αυτός στο συμπέρασμα ότι η ηδονή είναι ´το αγαθόª, με βάση το εμπειρικό,
κατά τη γνώμη του, γεγονός ότι όλα τα πλάσματα την επιζητούν (Ηθ. Νικ., 10,
1172b 9). Από το γεγονός τώρα, αν πρόκειται για γεγονός, ότι οι άνθρωποι
επιζητούν την ηδονή δεν προκύπτει ότι η ηδονή είναι αυτό που οφείλουν να
επιζητούν. Αυτό που επιθυμούμε δεν είναι ταυτόσημο με αυτό που πρέπει να
επιθυμούμε. Σωστή απόδοση της άποψης του Επίκουρου θα ήταν να πούμε ότι
είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι να αναζητούμε αυτό που θα μας
προκαλέσει ηδονή και να αποφεύγουμε αυτό που θα προκαλέσει πόνο. Και
πιθανόν ο Επίκουρος υποστήριζε ότι κανένα ζωντανό πλάσμα του οποίου η
φυσική κατάσταση είναι ακμαία δεν μπορεί να έχει άλλους σκοπούς.
Long, Η ελληνιστική φιλοσοφία, μετάφραση Στ. Δημόπουλος και Μ.
Δραγώνα-Μονάχου, ό.π., σσ. 110-111 6.
• Η απήχηση του επικουρισμού στον ωφελιμισμό.
´Ö Πρώτος εισάγει ο Επίκουρος το γνωστό κυρίως από τον J. Bentham
´ηδονιστικό λογισμόª, όταν ορίζει ως κριτήριο των επιλογών τη ´συμμέτρησιν
συμφερόντων και ασυμφόρωνª. Και πρώτος κάνει τη γνωστή από τον J. S. Mill
ποιοτική διάκριση των ηδονών, όταν απορρίπτει τις απολαυστικές ηδονές των
ασώτων και αποδέχεται τη σωματική ευεξία (αναλγησία) και την ψυχική
αταραξία που επιτυγχάνονται με τη μετρημένη απόλαυση μιας απλής ζωής, με
διανοητική νηφαλιότητα και μη ενοχλητικές σκέψεις. Παρά την αναγωγή της
ευδαιμονίας στην ηδονή, ο Επίκουρος δίνει στη φρόνηση και γενικά στις αρετές
ως μέσα για την επίτευξη της ηδονής, εξέχουσα θέση στο σύστημά του, ώστε
τελικά η ευχάριστη ζωή να ανάγεται στο ´φρονίμως και καλώς και δικαίως ζηνª,
επειδή πιστεύει ότι αρετή και ευχαρίστηση είναι αχώριστα.
Μ. Δραγώνα-Μονάχου, Σύγχρονη ηθική φιλοσοφία. Ο αγγλόφωνος
στοχασμός, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, σ. 91 7.
• Ιστορικές συνθήκες γένεσης των θεωριών του κυνισμού και του
ηδονισμού.
Η απώλεια της ανεξαρτησίας των ελληνικών πόλεων έχει ως πρώτη συνέπεια Ö
τη διάσπαση της ενότητας του ανθρώπου με τον πολίτη, του φιλοσόφου με τον
πολιτικό, της εσωτερικότητας με την εξωτερικότητα, της θεωρίας με την
πρακτική, με ένα λόγο αυτής ´της ωραίας ολότητας με τον εαυτό τηςª που, κατά
τον Hegel, χαρακτηρίζει την κλασική εποχή της Ελλάδας, εκείνη την εποχή όπου
ο άνθρωπος ένιωθε την πόλη σπίτι του. Τη στιγμή που το παραδοσιακό πλαίσιο
της ελληνικής πόλης εξαφανίζεται μπροστά σε μιαν αυτοκρατορία που οι
αποφάσεις της δεν υπόκεινται σε κριτική ή συζητήσεις των υπηκόων της, ο
φιλόσοφος βρίσκεται περιορισμένος είτε μέσα στην καθαρή θεωρία είτε μέσα
στην απλή ηθική διδαχή, ενώ η πολιτική, ύπατη μορφή πράξης για τους
Έλληνες, παύει να εξαρτάται απí αυτόν. Ö Είναι η στιγμή που η ελευθερία του
ελεύθερου ανθρώπου, η οποία μέχρι τότε συγχεόταν με την άσκηση των
πολιτικών δικαιωμάτων, μετατρέπεται, ελλείψει καλύτερης λύσης, σε
εσωτερική ελευθερία· η στιγμή όπου τα ελληνικά ιδεώδη της αυτάρκειας και της
αυτονομίας, τα οποία μέχρι τότε αναζητούσαν την ικανοποίησή τους μέσα στην
πόλη, επαφίενται σε μόνες τις πνευματικές πηγές του ατομικού ανθρώπου.
Φροντίζοντας περισσότερο να παρηγορήσουν ή να καθησυχάσουν τον άνθρωπο
παρά να μιλήσουν για το ον, οι φιλοσοφίες της ελληνιστικής εποχής δεν θα
φτάσουν την θεωρητική αυστηρότητα του πλατωνισμού ή του αριστοτελισμού.
Από μιαν άλλη πλευρά, θα μπορέσουν να φτάσουν σí ένα επίπεδο
καθολικότητας επαρκές, ώστε να προτείνουν, απέναντι στις δοκιμασίες της
ζωής, διάφορες πιθανές συνειδησιακές στάσεις, που γρήγορα θα φανούν σαν
ισάριθμες άχρονες κατηγορίες ή σαν πολιτιστικά στερεότυπα που
προσφέρονται στον άνθρωπο της Δύσης. Φτάνει να κατονομάσουμε τα τρία
μεγάλα ελληνιστικά ρεύματα: στωικισμός, επικουρισμός, σκεπτικισμός, για να
αντιληφθούμε ότι πρόκειται για τρεις ´τρόπους ζωήςª, που, πέρα από τις
ιστορικές περιστάσεις της εμφάνισής τους, θα παραμένουν για πάντα
πρόσφορες στη μίμησή μας. Στην ελληνιστική εποχή εμφανίζεται η λαϊκή έννοια
της φιλοσοφίας, έννοια που υποδηλώνει μιαν ορισμένη τέχνη, δύσκολη βέβαια,
αλλά προσιτή ως δικαίωμα σε όλους, να ζήσουν ευτυχείς ακόμα και μέσα σε
ενάντιες συνθήκες. Στην τέτοια έννοια αναφέρεται ακόμα και σήμερα η
έκφραση: ´να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα φιλοσοφικάª.
Η Φιλοσοφία, Τόμος Α΄, επιμέλεια Φρανσουά Σατελέ, μετάφραση Κωστή
Παπαγιώργη, εκδ. ´Γνώσηª