ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ

Λογική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ερευνά τους κανόνες με βάση τους οποίους πρέπει να κινηθεί η σκέψη, ώστε να τηρεί τις θεμελιώδεις αρχές της και να καταλήγει σε συμπεράσματα χωρίς άλματα, κενά και αντιφάσεις. Η λογική σήμερα έχει τυποποιηθεί και μελετάται με μαθηματικές μεθόδους.

·         ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ

v  Πλάτος

v  Βάθος

v  Έννοια γένους - προσεχές γένος

v  Έννοια είδους - προσεχές είδος

v  Ειδοποιός διαφορά

v  Επάλληλες έννοιες

v  Υπάλληλες έννοιες

v  Επαλλάσσουσες έννοιες

v  Παράλληλες έννοιες

v  Αντίθετες – αντιφατικές έννοιες

v  Καταφατικές – αποφατικές προτάσεις

·         συνειδητοποίηση στοιχεία λογικής σκέψης που υπολανθάνουν στη χρήση της γλώσσας και να αντιληφθεί το έργο, τη σημασία, αλλά  και τα όρια της λογικής.

·         Ο καθημερινός λόγος, προφορικός ή γραπτός, με παραγωγικούς και επαγωγικούς συλλογισμούς, μας παρέχει πολλά πρόχειρα παραδείγματα σύζευξης της γλώσσας με τη λογική σκέψη. Ο λόγος μας ανοίγει τον δρόμο της λογικής

·         Η τυπική λογική παραμένει ένα πολύτιμο και αναντικατάστατο όργανο, που ρυθμίζει την ορθή λειτουργία της σκέψης μας. Δεν είναι όμως ικανή να οδηγήσει μόνη της στην επιστημονική γνώση. Η αδυναμία της λογικής να εξασφαλίσει μόνη της την έγκυρη γνώση προετοιμάζει το έδαφος για την προσέγγιση των ερωτημάτων της γνωσιολογίας (3ο κεφάλαιο), καθώς και για την εισαγωγή στη φιλοσοφία της επιστήμης(4ο κεφάλαιο).

·         Πιθανές σχέσεις μεταξύ των εννοιών

Ως προς το πλάτος

v  Επάλληλες= έχουν το ίδιο πλάτος: σπίτι-κατοικία

v  Υπάλληλες= έννοια Α γένος της έννοιας Β και Β είδος της έννοιας Α: ζώα-θηλαστικά

v  Επαλλάσσουσες= συμπίπτουν εν μέρει ως προς το πλάτος τους: μερικά Α είναι Β και μερικά Β είναι Α: γυναίκα και μαθηματικός

v  Παράλληλες= οι δύο έννοιες έχουν εντελώς διαφορετικό πλάτος, αν και υπάγονται σε μια ευρύτερη έννοια: αυτοκίνητο μοτοσικλέτα(όχημα)

Ως προς το βάθος

v  Αντίθετες= υπάρχουν μεταξύ τους ενδιάμεσες έννοιες: μαύρος-άσπρος, κοντός-ψηλός

v  Αντιφατικές= η μια είναι άρνηση της άλλης δίχως ενδιάμεση έννοια: αλήθεια-ψεύδος, ωραίο-όχι ωραίο, ζωντανός-νεκρός

·         Προτάσεις

v  Αποφαντικές ή δηλωτικές

v  Οι αποφαντικές δηλώνουν γνώμες ή πεποιθήσεις, είναι αληθείς ή ψευδείς

v  Υ-Κ

v  Καταφατικές-αποφατικές

v  Λογικό τετράγωνο

v  Καθολικές-μερικές-ατομικές

v  Οι αντιφατικές προτάσεις δεν μπορεί να είναι συγχρόνως αληθείς και ψευδείς: Ο Αριστοτέλης είναι ζωντανός-ο Αριστοτέλης είναι νεκρός

v  Οι αντίθετες δεν μπορεί να είναι συγχρόνως αληθείς, μπορεί να είναι όμως συγχρόνως ψευδείς: ο Νίκος είναι κοντός-ο Νίκος είναι ψηλός

v  Οι συμπληρωματικές προτάσεις μπορεί να είναι συγχρόνως είτε αληθείς είτε ψευδείς: μερικοί άνθρωποι είναι μαύροι-μερικοί άνθρωποι δεν είναι μαύροι

·         Συλλογισμοί

v  Αποτελούν συγκεκριμένη μορφή επιχειρημάτων

v  Υ=ελάσσων όρος

v  Κ= μείζων όρος

v  Μ.Ο=μέσος όρος

v  Σχήματα συλλογισμών

Ø  Μ-Κ/Υ-Μ/Άρα: Υ-Κ

Όλα τα ψάρια είναι οργανισμοί

Το χέλι είναι ψάρι

Άρα: το χέλι είναι οργανισμός

Ø  Κ-Μ/Υ-Μ/Άρα: Υ-Κ

Τα φάρμακα θεραπεύουν

Τα αντιβιοτικά θεραπεύουν

Άρα: τα αντιβιοτικά είναι φάρμακα

Ø  Μ-Υ/Μ-Κ/Άρα: Υ-Κ

Τα αντιβιοτικά είναι φάρμακα

Τα αντιβιοτικά έχουν  παρενέργειες

Άρα: Μερικά φάρμακα έχουν παρενέργειες

Ø  Κ-Μ/Μ-Υ/Άρα: Υ-Κ

Όλοι οι ενεργοί πολίτες συμμετέχουν  στα κοινωνικά κινήματα

Όσοι συμμετέχουν στα κοινωνικά κινήματα δίνουν σημασία στη συλλογική κοινωνική διεκδίκηση

Άρα: Όσοι δίνουν σημασία στη συλλογική κοινωνική διεκδίκηση είναι ενεργοί πολίτες

·         Βασικές αρχές συλλογιστικής διαδικασίας

v  Όταν και οι δύο προκείμενες είναι καταφατικές, καταφατικό είναι και το συμπέρασμα

v  Όταν η μια προκείμενη είναι καταφατική και η άλλη αποφατική, το συμπέρασμα είναι αποφατικό

v  Όταν η μια προκείμενη είναι καθολική και η άλλη μερική, το συμπέρασμα είναι μερικό

·         Τα κείμενα

1.“Μακρύς ο δρόμος από τον μάγο και τα ξόρκια ως τον γλωσσολόγο και τον λογικό φιλόσοφο. Στον ενδιάθετο λοιπόν λόγο αναφέρεται η λογική, με σκοπό […] όχι να εξετάσει τι είναι νόηση -θέμα φιλοσοφικό- ούτε ποια η φυσική λειτουργία της -θέμα ψυχολογικό. Μοναδικός σκοπός της να μελετήσει και να συλλάβει τις αρθρώσεις της σκέψης, τις μορφές, τους τύπους στους οποίους αποκρυσταλλώνονται (έννοιες, κρίσεις, συλλογισμοί), τους γενικούς και μεθοδολογικούς βηματισμούς της (ορισμός, διαίρεση και ταξινόμηση, παραγωγή, επαγωγή, αναλογία, ανάλυση, σύνθεση, υπόθεση

κτλ.), τις γενικές αρχές που ακολουθεί, όταν είναι προσανατολισμένη στη λογικά αναγκαία εκείνη πορεία, τη λογική δηλαδή αναγκαιότητα, που την εξασφαλίζει και την κατοχυρώνει ως ορθή σκέψη […]”. (Β. Τατάκη, Λογική, Θεσσαλονίκη 1966, σ. 45-46)

-Nα δείξετε ποιο είναι το έργο της λογικής

2.“O Σωκράτης πραγματευόταν τις ηθικές αρετές και πρώτος αυτός προσπαθούσε να δώσει σχετικά με αυτές γενικούς ορισμούς. […] Mε λογική συνέπεια ερευνούσε την ουσία (το “τι έστιν”). Αυτό το έκανε, γιατί προσπαθούσε να σκεφτεί με συλλογισμούς - και η αρχή του συλλογισμού είναι η ουσία (το “τι έστιν”) Δύο λοιπόν κατακτήσεις θα μπορούσε να αποδώσει κανείς δίκαια στον Σωκράτη: την επαγωγική σκέψη και το γενικό ορισμό. Και τα δύο είναι η λογική αρχή της επιστήμης. Αλλά ο Σωκράτης δεν έκανε τις γενικές έννοιες και τους ορισμούς (αυθύπαρκτες) ουσίες. Οι άλλοι όμως έκαναν αυθύπαρκτες ουσίες τα παρόμοια και τα ονόμασαν ιδέες των όντων” (Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Μ, 4, 1078b, 17-32)

-Το πρώτο μέρος του κειμένου αναφέρεται στη σωκρατική έννοια και το δεύτερο στην πλατωνική ιδέα: α) Πώς “προχωρούσε” ο Σωκράτης στη σύλληψη της έννοιας; β) Ποια είναι τα κοινά γνωρίσματα και ποιες οι διαφορές ανάμεσα στη σωκρατική και την πλατωνική έννοια;

3. Ορισμός είναι ο καθορισμός και η έκθεση των κύριων γνωρισμάτων μιας έννοιας: “Γλώσσα είναι κώδικας σημείων ορισμένης μορφής (γλωσσικής), με τα οποία επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας“.

-Αφού διαβάσετε προσεκτικά τον ορισμό, να επισημάνετε την οριστέα έννοια, το γένος και την ειδοποιό διαφορά της, δηλαδή τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά της που τη διακρίνουν από τις υπόλοιπες έννοιες οι οποίες ανήκουν στο ίδιο γένος.

·         Οι ερωτήσεις

1.        Τι καλούμε πλάτος και βάθος της έννοιας: να δώσετε σχετικά παραδείγματα

2.        Γένος-είδος-ειδοποιός διαφορά της έννοιας: να εξηγήσετε τους όρους

3.        Ποιες σχέσεις μπορούν να έχουν δύο έννοιες ως προς το πλάτος τους;

4.        Ποιες ιδιαίτερες σχέσεις μπορούν να έχουν δύο έννοιες ως προς το βάθος τους;

5.        Προτάσεις και λογικό τετράγωνο: να εκθέσετε όλες τις δυνατές εκδοχές

6.        Τι είναι οι συλλογισμοί, ποια η δομή τους και ποια τα βασικά τέσσερα σχήματά τους; Να δώσετε σχετικά παραδείγματα