ΠΠΣΠΘ

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, ενότητα 6^η

Φύλλο εργασίας

1.      Ο Αριστοτέλης στα Τοπικά του 103b 15 επισημαίνει ότι : « ὁορισμὸςἐκ γένους καὶδιαφορῶνἐστι». Για να οριστεί, δηλαδή, μια έννοια πρέπει να καθοριστεί το προσεές της γένος(genusproximum), να υπαχθεί δηλαδή η οριστέα έννοια στο πλησιέστερο σύνολο, να καθοριστεί η ειδοποιός διαφορά(specificadifferentia), το ιδιαίτερό της γνώρισμα. Λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω να απαντήσετε στην ερώτηση τι είναι η αρετή με βάση το προσεχές της γένος, την ειδοποιό της διαφορά, τη φύση της.

Η.Ν.1102a [1] ὅτιἐστὶν ἡ εὐδαιμονίατῶν τιμίων καὶ τελείων. ἔοικεδ᾽οὕτωςἔχεινκαὶδιὰτὸεἶναιἀρχή· ταύτης γὰρ χάριν τὰλοιπὰ πάντα πάντες πράττομεν, τὴνἀρχὴνδὲκαὶτὸαἴτιοντῶνἀγαθῶντίμιόν τι καὶθεῖον τίθεμεν.[5] Ἐπεὶδ᾽ἐστὶν ἡ εὐδαιμονίαψυχῆςἐνέργειά τις κατ᾽ἀρετὴντελείαν, περὶἀρετῆςἐπισκεπτέονἂνεἴη· τάχα γὰροὕτωςἂν βέλτιον καὶπερὶτῆςεὐδαιμονίαςθεωρήσαιμεν. δοκεῖδὲκαὶ ὁ κατ᾽ἀλήθειανπολιτικὸςπερὶταύτην μάλιστα πεπονῆσθαι· βούλεται γὰρτοὺςπολίταςἀγαθοὺςποιεῖνκαὶτῶν [10] νόμων ὑπηκόους. παράδειγμα δὲ τούτων ἔχομεντοὺςΚρητῶνκαὶ Λακεδαιμονίων νομοθέτας, καὶεἴτινεςἕτεροιτοιοῦτοιγεγένηνται. εἰδὲτῆςπολιτικῆςἐστὶν ἡ σκέψιςαὕτη, δῆλονὅτιγίνοιτ᾽ἂν ἡ ζήτησιςκατὰτὴνἐξἀρχῆςπροαίρεσιν. περὶἀρετῆςδὲἐπισκεπτέονἀνθρωπίνηςδῆλονὅτι· καὶγὰρτἀγαθὸν [15] ἀνθρώπινονἐζητοῦμενκαὶτὴνεὐδαιμονίανἀνθρωπίνην. ἀρετὴνδὲλέγομενἀνθρωπίνηνοὐτὴντοῦ σώματος ἀλλὰτὴντῆςψυχῆς· καὶτὴνεὐδαιμονίανδὲψυχῆςἐνέργειανλέγομεν. εἰδὲταῦθ᾽οὕτωςἔχει, δῆλονὅτιδεῖτὸνπολιτικὸνεἰδέναι πως τὰπερὶψυχῆς, ὥσπερκαὶτὸνὀφθαλμοὺςθεραπεύσοντα [20]καὶ πᾶν<τὸ>σῶμα, καὶμᾶλλονὅσῳτιμιωτέρακαὶβελτίων ἡ πολιτικὴτῆςἰατρικῆς· τῶνδ᾽ἰατρῶνοἱ χαρίεντες πολλὰ πραγματεύονται περὶτὴντοῦ σώματος γνῶσιν. θεωρητέονδὴκαὶτῷπολιτικῷπερὶψυχῆς, θεωρητέονδὲ τούτων χάριν, καὶἐφ᾽ὅσονἱκανῶςἔχειπρὸςτὰ ζητούμενα

Η.Ν. 1105b: Μετὰδὲταῦτα τί ἐστιν ἡ ἀρετὴσκεπτέον. ἐπεὶοὖν [20] τὰἐντῇψυχῇ γινόμενα τρία ἐστί, πάθη δυνάμεις ἕξεις, τούτων ἄν τι εἴη ἡ ἀρετή. λέγω δὲ πάθη μὲνἐπιθυμίανὀργὴνφόβονθάρσοςφθόνονχαρὰνφιλίανμῖσοςπόθονζῆλονἔλεον, ὅλωςοἷςἕπεταιἡδονὴ ἢ λύπη· δυνάμεις δὲκαθ᾽ἃςπαθητικοὶ τούτων λεγόμεθα, οἷονκαθ᾽ἃςδυνατοὶ [25] ὀργισθῆναι ἢ λυπηθῆναι ἢ ἐλεῆσαι· ἕξειςδὲκαθ᾽ἃςπρὸςτὰ πάθη ἔχομενεὖ ἢ κακῶς, οἷονπρὸςτὸὀργισθῆναι, εἰμὲνσφοδρῶς ἢ ἀνειμένως, κακῶςἔχομεν, εἰδὲμέσως, εὖ· ὁμοίωςδὲκαὶπρὸςτἆλλα.Πάθη μὲνοὖνοὐκεἰσὶνοὔθ᾽αἱἀρεταὶοὔθ᾽αἱκακίαι, ὅτιοὐλεγόμεθα [30] κατὰτὰ πάθη σπουδαῖοι ἢ φαῦλοι, κατὰδὲτὰςἀρετὰςκαὶτὰς κακίας λεγόμεθα, καὶὅτικατὰμὲντὰ πάθη οὔτ᾽ἐπαινούμεθαοὔτεψεγόμεθα (οὐγὰρἐπαινεῖται ὁ φοβούμενος οὐδὲ ὁ ὀργιζόμενος, οὐδὲ ψέγεται ὁ ἁπλῶςὀργιζόμενοςἀλλ᾽ ὁ πῶς), 1106a [1] κατὰδὲτὰςἀρετὰςκαὶτὰς κακίας ἐπαινούμεθα ἢ ψεγόμεθα.Ἔτιὀργιζόμεθαμὲνκαὶ φοβούμεθα ἀπροαιρέτως, αἱδ᾽ἀρεταὶ προαιρέσεις τινὲς ἢ οὐκἄνευ προαιρέσεως. πρὸςδὲ τούτοις κατὰμὲντὰ πάθη [5] κινεῖσθαιλεγόμεθα, κατὰδὲτὰςἀρετὰςκαὶτὰς κακίας οὐκινεῖσθαιἀλλὰδιακεῖσθαίπως.Διὰταῦταδὲοὐδὲ δυνάμεις εἰσίν· οὔτεγὰρἀγαθοὶλεγόμεθατῷδύνασθαιπάσχεινἁπλῶςοὔτε κακοί, οὔτ᾽ἐπαινούμεθαοὔτεψεγόμεθα· ἔτιδυνατοὶμένἐσμεν φύσει, ἀγαθοὶδὲ ἢ κακοὶ [10] οὐγινόμεθα φύσει· εἴπομενδὲπερὶ τούτου πρότερον. εἰοὖν μήτε πάθη εἰσὶναἱἀρεταὶ μήτε δυνάμεις, λείπεταιἕξειςαὐτὰςεἶναι.Ὅ τι μὲνοὖνἐστὶτῷ γένει ἡ ἀρετή, εἴρηται.

2.      Στις προηγούμενες ενότητες ο Αριστοτέλης έδειξε ότι προσεχές γένος της αρετής είναι η ἕξις. Δεν αρκεί όμως η έννοια γένους για να οριστεί η αρετή, γιατί υπάρχουν πολλά είδη ἕξεων, καλών και κακών. Πρέπει να οριστεί η ποιότητα των ἕξεων που τις καθιστούν αρετές. Με ποιον τρόπο τεκμηριώνεται η άποψη στο συγκεκριμένο κείμενο;

3.      Σχολιάστε τον παρακάτω πίνακα, ο οποίος προσδιορίζει τα στοιχεία της Ηθικής Αρετής

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ
ΠΡΟΣΕΧΕΣ ΓΕΝΟΣ		ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ
Σε τι αναφέρεται	Τι είναι	Σε τι αναφέρεται	Τι είναι
Στη γενικότερη έννοια που ανήκει	έξη	Α. στο πώς εκδηλώνεται, πώς λειτουργεί	Α1.τελειότητα
			Α2. επιτυχία
		Β. στο πώς είναι καθεαυτή, ποια είναι η φύση της	ΜΕΣΟΤΗΤΑ

4.      Το παράδειγμα του ματιού στη 2^η και 5^η ενότητα: Ποια φαινομενική αντίφαση εγείρεται και πώς αίρεται;

5.      Τι γνωρίζετε για τον αριστοτελικό όρο «τέλος» και για την «τελεολογική αντίληψη»; Να λάβετε υπόψη σας τα κάτωθι:

1. Τελεολογία και εντελέχεια στον Αριστοτέλη

Η φύση λοιπόν των όντων καθορίζεται από το τέλος κατ' Αριστοτέλη [...] Το τέλος, το "οὗἕνεκα" είναι εκείνο που δίδει σε κάθε ον τη μορφή του, το είδος, την πληρότητά του. Για τούτο το τέλος είναι το βέλτιστον. Αυτό σημαίνει ότι, όταν ένα ον φθάσει στην πληρότητά του, τότε πραγματώνει τη φύση του, δεν έχει καμμιά στέρηση, είναι δηλαδή "αὔταρκες". "Ἡ δ' αὐτάρκειακαὶ τέλος καὶβέλτιστον" ("Πολιτικά" 1253a). Επομένως η φύση των όντων (φυτών, ζώων και ανθρώπου) είναι δυνατόν να κατανοηθεί, όταν προσέξουμε όχι μόνον το τι είναι το κάθε ον (απ' αυτά που αναφέραμε) κατά τη γέννησή του, αλλά, αν θεωρήσουμε αυτό κάτω από την προοπτική των δυνατοτήτων του, οι οποίες, όπως είναι φανερό, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν μόνον στο μέλλον.

[πηγή: Κ. Βουδούρης, «Η ανθρώπινη φύση και η γένεση της κοινωνίας», στο Αριστοτέλης: Οντολογία, Γνωσιοθεωρία, Ηθική, Πολιτική Φιλοσοφία, έκδ. επιμ. Δ. Ζ. Ανδριόπουλος, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1997, σελ. 33]

2. Ο Αριστοτέλης καταπιάνεται με το ζήτημα inmediasres δηλώνοντας ότι, εφόσον κάθε κοινωνία αποσκοπεί σε κάποιο αγαθό, το κράτος, που είναι η υπέρτατη και καθολικότερη μορφή κοινωνίας, πρέπει να αποσκοπεί στο υπέρτατο αγαθό. Η τελεολογική αυτή άποψη χαρακτηρίζει όλο το σύστημα σκέψης του. Το νόημα και ο χαρακτήρας κάθε πράγματος στον κόσμο —είτε έμβιο έιναιέιτε εργαλείο είτε κοινωνία— πρέπει να αναζητηθεί στο σκοπό της ύπαρξής του.

Στην περίπτωση ενός εργαλείου πρόκειται για το σκοπό που επιθυμεί ο χρήστης του και, σύμφωνα με αυτόν το σκοπό, η μορφή του εργαλείου επιβάλλεται στη ύλη του έξωθεν. Στην περίπτωση ενός έμβιου όντος ή μιας κοινωνίας ο σκοπός είναι ενυπάρχων: για το φυτό είναι η αύξηση και η αναπαραγωγή, για το ζώο η αίσθηση και η όρεξη που επικαλύπτει την ηθική ζωή, για τον άνθρωπο και για την ανθρώπινη κοινωνία ο λόγος και η ηθική δράση που επικαλύπτουν τόσο τη φυτική ζωή όσο και τη ζωική. Η ερμηνεία των όντων δεν πρέπει να αναζητείται στην αρχή της ανάπτυξής τους, αλλά στην τελική μορφή προς την οποία κατατείνει· η φύση τους προκύπτει από τον προορισμό και όχι από την προέλευσή τους.

[πηγή: W. D. Ross, Αριστοτέλης, μτφ. ΜαριλίζαΜητσού, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1993, σελ. 335-6]

6.      Πώς συσχετίζονται οι αρετές με τις έξεις και γιατί δεν αρκεί ο χαρακτηρισμός έξεις όταν μιλάμε για τις αρετές;

7.      Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο Αριστοτέλης με βάση την προηγούμενη ενότητα και ποιο είναι το νέο του ερώτημα σχετικά με τη φύση της αρετής.

8.      Σε άλλο σημείο των Ηθικών Νικομαχείων ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για το έργο κάθε τεχνίτη σε σχέση με το έργο του ανθρώπου που επιδιώκει την ευδαιμονία: «ὣσπερ γάρ αὐλητῇκαὶἀγαλματοποιῷκαὶπαντὶτεχνίτῃ, καὶὃλωςὧνἒστινἒργον τι καὶπρᾶξις, ἐντῷἒργῳδοκεῖτἀγαθὸνεἶναικαὶτὸεὖ, οὕτωδόξειενἄνκαὶἀνθρώπῳ, εἴπερἒστι τι ἒργοναὐτοῦ (1097 b 29-33). Στο ίδιο θέμα αναφέρεται και ο Πλάτων στην Πολιτεία (352d - 353e).Συγκρίνοντας τα αποσπάσματα με το κείμενό σας, να δώσετε το περιε-χόμενο των εννοιών ἀρετή και ἒργον όταν αποδίδονται σε «τεχνίτες», ζώα ή πράγματα. Τι συμπεραίνετε σχετικά με την επίδραση του δα¬σκάλου (Πλάτωνα) στον μαθητή (Αριστοτέλη);

9.      5Στο κείμενο το ζώο ή το πράγμα που το διακρίνει η αρετή χαρακτηρίζεται από το φιλόσοφο σπουδαῖον. α) Πώς καταλαβαίνετε το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού αυτού; β) Ποιο είναι το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού (σπουδαῖος), όταν αναφέρεται στον άνθρωπο; Να στηρίξετε την απάντησή σας στο κείμενο της ενότητας και στο χω¬ρίο των Ηθικών Νικομαχείων 1098 a 6-20

10.  Τι νόημα δίνει στον λόγο του Αριστοτέλη η χρήση της υποθετικής πρότασης («Εἰ δὴ …») και της δυνητικής ευκτικής («ἂν εἴη»);

Λεξιλογικές

11.  σπουδαίος: α) Να εξηγήσετε τη σημασία του επιθέτου στο κείμενο με βάση την ετυμολογική του προέλευση. β) Να δώσετε τουλάχιστον δύο σημασίες για τις ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής: σπουδάζω, σπουδή- σπουδές

12.  θεωρῶ: α) Να δώσετε την ετυμολογική προέλευση και την αρχική σημασία του ρήματος. β) Να εξηγήσετε πώς από την αρχική σημασία οδηγούμαστε στη σημασία που έχει το ρήμα μέσα στο κείμενο.

13.  ὀφθαλμός: Να δώσετε την εξήγηση των φράσεων:

α) δια γυμνού οφθαλμού,

β) ως κόρην οφθαλμού,

γ) αποστρέφω τους οφθαλμούς,

δ) εν ριπή οφθαλμού,

ε) έστιν δίκης οφθαλμός,

στ) χάρμα οφθαλμών.

14.  φανερόν, ἀγαθόν, πολέμιος, εὖ, εὖἒχω, σπουδαῖος, μένω: Να δώσετε αντώνυμα των λέξεων αυτών στην αρχαία ελληνική.

15.  σχεδόν,εργάτης, αντιποίηση, φόρος, γνήσιος, φυτό: Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι παραπάνω λέξεις.