ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

«Φαινόμενο πολυσυζητημένο και ανησυχητικό είναι στην εποχή μας η αλλοτρίωση. Πως εκδηλώνεται και που οφείλεται; Ποιες συνέπειες έχει πως νομίζετε πως μπορεί να αντιμετωπιστεί;»

«Είναι αληθινά δραματικό να διαπιστώνει κανείς πως όσο σιμότερα στον άλλο άνθρωπο ζει ο καθένας τόσο και πιο ξένος στον άλλο άνθρωπο γίνεται, τόσο ασφυκτικότερη νιώθει τη μοναξιά του.)

Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος

            Αλλοτρίωση ή αποξένωση είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ξένος, μια κατάσταση χωρισμού από κάτι με το οποίο κανονικά ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται σε μια στενή φιλική σχέση.

            Η αποξένωση αυτή είναι μια κατάσταση που έρχεται χωρίς κανείς να την επιδιώκει χωρίς να το καταλαβαίνει. Αυτό το κάτι απ’το οποίο ο άνθρωπος αποξενώνεται ανεπίγνωστα μπορεί να είναι η εργασία του, ο συνάνθρωπός του, η φύση, οι αξίες, τα πράγματα που χρησιμοποιεί και καταναλώνει ακόμα και ο ίδιος ο εαυτός του.

1. Πως δημιουργείται η αλλοτρίωση

α) Από την εργασία (βιομηχανική)

Παράγει εξαρτήματα ομοιόμορφα (τυποποίηση - αυτοματοποίηση) κατά χιλιάδες χωρίς συναισθηματική σχέση μαζί τους. (Το αντίθετο γινόταν με την χειρωνακτική εργασία του παλιού μάστορα).

β) Από τους συνανθρώπους του.

Δεν επικοινωνεί μαζί τους, είναι αδιάφοροι και μερικές φορές τον ενοχλούν κιόλας. Στις σχέσεις των ανθρώπων κυριαρχεί ο ψυχρός υπολογισμός του υλικού συμφέροντος. Κλασσικό παράδειγμα είναι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι που είχαν μείνει μόνοι τους στη ζωή βρήκαν τραγικό θάνατο και τα πτώματά τους βρέθηκαν μετά από πολλές μέρες.

γ) Από τη φύση.

Ξεμάκρυνε από τη φύση ζώντας στη μεγαλούπολη. Αλλά και όταν την επισκέπτεται δε δείχνει να την αγαπά στ’αλήθεια. Πηγαίνει σ’αυτή περισσότερο για ν’απομακρυνθεί από την πόλη παρά από πραγματική αγάπη. Αντίθετα την καταστρέφει, τη μολύνει ή την εκμεταλλεύεται (υλοτόμηση, λατομεία)

δ) Από τις αξίες της ζωής.

Οι λέξεις που εκφράζουν τις αξίες της ζωής έχουν πέσει σε αχρηστία. Λέξεις όπως εντιμότητα, εγκράτεια, ηθική αρετή τείνουν να εξαφανιστούν και ως λέξεις από τη ζωή.

ε) Από τα πράγματα που χρησιμοποιούμε ή καταναλώνουμε.

Για πολλά από τα πρώτα δε ξέρουμε τίποτε άλλο παρά να χρησιμοποιούμε πατώντας τα κουμπιά τους. Για πολλά από τα δεύτερα δε ξέρουμε τίποτα άλλο παρά να τα καταναλώσουμε.

στ) Από τον εαυτό μας.

Άλλοι αποφασίζουν για μας. (προπαγάνδα).

2. Αίτια αλλοτρίωσης

α) βιομηχανική τεχνολογική ανάπτυξη σημαίνει :

- μηχανή : κατάργηση της χειρονακτικής εργασίας

- αποξένωση από τον συνάνθρωπό μας και την εργασία μας (τηλεόραση που σημαίνει απομάκρυνση από το πατροπαράδοτο ¨κουτσομπολιό»)

β) Αστικοποίηση : αποξένωση από τη φύση και από τον συνάνθρωπο συγχρόνως (μικρά κλουβιά διαμερίσματα)

γ) Οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα :

- διαφήμιση

- καταναλωτισμός : αποξένωση από τις αξίες της ζωής από πράγματα που χρησιμοποιούμε, από τον ίδιο τον εαυτό μας

- υλιστικές αντιλήψεις (η επικράτηση υλιστικών αντιλήψεων σημαίνει απομυθοποίηση όλων των ευγενών συναισθημάτων της πίστης της αρετής, των ιδανικών και συνεπώς νέα αποξένωση από τον συνάνθρωπο και τις αξίες της ζωής.

- προπαγάνδα : αποξένωση από τις αξίες της ζωής και του συνανθρώπου.

δ)Διαστρέβλωση της παιδείας. (Τέλος την καινούργια αυτή κατάσταση των πραγμάτων, την παραγωγή και την ύλη έρχεται να υπηρετήσει και η παιδεία με το αίτημα ότι το σχολείο πρέπει να συνδεθεί με τη ζωή, δηλαδή με την παραγωγή.

Μια τέτοια παιδεία είναι χρησιμοθηρική, ωφελιμιστική, διαστρεβλωτική και αλλοτριωτική. Αποξενώνει με τη σειρά της από τις αξίες της ζωής από τους συνανθρώπους μας και από τον εαυτό μας.

Η μεγάλη υπεύθυνη γι’αυτό το φαινόμενο που μπορεί να γεννήθηκε στις μέρες μας αλλά σίγουρα στις μέρες μας έχει πάρει διαστάσεις εκρηκτικές, είναι η μεγάλη βιομηχανική επανάσταση. Η βιομηχανία και η τεχνολογία στην υπηρεσία της υπερπαραγωγής υλικών αγαθών θεοποίησαν σχεδόν την ύλη και έκαναν τον πολιτισμό μας μονοδιάστατο, με την έννοια ότι υποβιβάζουν και υποβαθμίζουν συνεχώς το πνεύμα και την ψυχή ως ανθρώπινα στοιχεία με αξία αλλά και με ανάγκες.

Ο καταναλωτισμός ως σκοπός ζωής ενισχύει υλιστικές ιδεολογίες και αυτές οδηγούν στην αλλοτρίωση του ανθρώπου από τις αληθινές αξίες της ζωής

3. Συνέπειες

α) Μηχανοποίηση, απώλεια της αυτοτέλειας του ανθρώπου, απώλεια της δυνατότητας να σκεφτόμαστε

β) Άγχος, νευρώσεις και απανθρωποίηση.

γ) Η εντύπωση όχι η ηθική και η αρετή δεν αξίζουν τίποτε.

δ) Η εντύπωση ότι δεν αξίζει τίποτα, ούτε το ίδιο το άτομο, αίσθημα ανασφάλειας, απομόνωση έλλειψη συμμετοχής στις κοινές υποθέσεις.

4. Μέτρα

Χρειάζονται μέτρα προληπτικά (για να μη δημιουργείται) και γι’αυτά πρέπει να υπάρξουν δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις.

1) Περιορισμός των απαντήσεων μας για βιομηχανικά αγαθά, μετριασμός των αναγκών μας, αμεσότερη και ουσιαστικότερη επαφή με τη φύση, αναζήτηση του συνανθρώπου μας για αλλιώτικες ανθρωπινότερες σχέσεις μαζί του. Επειδή όμως αυτά δεν είναι πράγματα που γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Η ασθένεια αυτή Δε θεραπεύεται ανασταλτικά αλλά προληπτικά.

α) αποκέντρωση αποαστικοποίηση

β) πρότυπες μικρές πόλεις και μικρές κατοικίες

γ) τόνωση της πνευματικής ζωής

δ) κατάργηση καταναλωτικών προτύπων

ε) προβολή άλλου μοντέλου ζωής

στ) στροφή από την ύλη στην ψυχή και τις ανάγκες της

Θα χρειαστεί μια πολιτική που σχεδιάζει και θα πραγματοποιήσει την αποκέντρωση και την αποαστικοποίηση με πρότυπες μικρές πόλεις με νέα οικιστική αντίληψη, για κατοικίες μικρές και ανθρωπινότερες. Θα τονίσει τις αξίες της πνευματικής ζωής, θα καταργήσει τα καταναλωτικά πρότυπα από την τηλεόραση και κοινωνία, θα προβάλει ένα άλλο μοντέλο ζωής πραγματοποιώντας τη στροφή από την ύλη στην ψυχή και τις ανάγκες της.

2) Αλλαγή παιδείας που θα δώσει προτεραιότητα στα ανθρωπιστικά μαθήματα. Θα συνδέσει το σχολείο όχι με την παραγωγή αλλά την αληθινή ζωή, δηλαδή τη μη αλλοτριωτική θα εμπνεύσει δηλαδή στα παιδιά το σεβασμό και την εκτίμηση για τον συνάνθρωπό του.

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ 2

Ορισμός

Αλλοτρίωση = η αίσθηση της αποξένωσης του ανθρώπου από τον εαυτό του, από τον κόσμο που τον περιβάλλει, η απώλεια στοιχείων της προσωπικότητάς του, με αποτέλεσμα να καταλήγει ξένος ή κατώτερος από αυτό που ήταν. Γενικότερα, αλλοτρίωση είναι η υπαγωγή του εαυτού μας σε άλλους, η εξάρτηση, η υποδούλωση που συνεπάγεται απώλεια βασικών γνωρισμάτων της προσωπικότητάς μας.

Γ. Μπαμπινιώτης

Πεδία στα οποία κυριαρχεί η αλλοτρίωση

Στις ανθρώπινες σχέσεις:

Δεν επικρατεί η ουσιαστική φιλία. Τολμούμε να υποστηρίξουμε ότι οι αυθεντικές φιλικές σχέσεις είναι ανύπαρκτες. Στις επιταγές της σύγχρονης κοινωνίας του άκρατου καταναλωτισμού, αναπτύσσονται φιλίες που βασίζονται στο συμφέρον, γιαυτό και είναι ιδιαίτερα εύθραυστες.

Στον εργασιακό χώρο:

Στην εποχή της τεχνολογικής/ ψηφιακής επανάστασης, η εργασία δεν ολοκληρώνει το άτομο. Αντιθέτως, η εξάρτηση του από τους Η/Υ αναιρεί κάθε έννοια δημιουργικής διάθεσης. Βέβαια, η συνεργασία στον επαγγελματικό χώρο, η συναδέλφωση, η από κοινού προσπάθεια είναι τόσο ΄΄ξεπερασμένες΄΄ έννοιες στο στυγνά ανταγωνιστικό εργασιακό χώρο μιας δημόσιας ή ιδιωτικής εταιρείας.

Στην πολιτική ζωή:

Τα δείγματα αλλοτρίωσης εκ μέρους των πολιτών και των πολιτικών είναι δυστυχώς πολλά και αποτυπώνουν την απολιτική στάση των μεν και των δε.

Αναφορικά με τους πρώτους, η αδιαφορία τους για τα κοινά σε καθημερινή βάση και η αποχή τους από τις εκλογικές αναμετρήσεις αποτελούν δεδομένη κατάσταση. Είναι πλέον γνωστό ότι οι νέοι αποφεύγουν να ενημερώνονται για τις πολιτικές εξελίξεις του τόπου τους με αποτέλεσμα να μη συγκροτούν μια δημοκρατική συνείδηση. Όμως, και οι μεγαλύτεροι δηλώνουν τη δυσαρέσκειά τους για την πολιτική αδράνεια της χώρας τους, θεωρώντας υπεύθυνους τους διεφθαρμένους πολιτικούς/ τους κρατικούς λειτουργούς.

Όσο για τους ασκούντες την πολιτική εξουσία, είναι από όλους δεκτό ότι περί άλλα τυρβάζουν*. Ως ψηφοθήρες*, συμμετέχουν σε προεκλογικούς αγώνες μόνο και μόνο για την προσωπική προβολή τους/ την ικανοποίηση της βουλιμίας τους για την εξουσία. (ε διστάζουν να διαστρεβλώσουν την αλήθεια μπροστά στα μάτια όλων των πολιτών που τους παρακολουθούν στα τηλεοπτικά παράθυρα. Εκτός από αυτό, η συχνή τακτική της προώθησης των ατόμων της ιδεολογίας τους/ του στενού τους κύκλου, ως μέλη της κυβέρνησης, δικαιολογεί το χαρακτηρισμό τους ως τροφοδότες της ευνοιοκρατίας.

Πολιτισμός:

Είναι κοινά αποδεκτό ότι τα σημερινά δημιουργήματα της τέχνης δε μεταρσιώνουν* τους δέκτες (πχ: τραγούδια, βιβλία, ποιητικές συλλογές, πίνακες ζωγραφικής). Παράλληλα, ο εκπεσμός του αθλητικού ιδεώδους με τις απαράδεκτες πράξεις βίας στα γήπεδα, με την ολοένα και μεγαλύτερη χρήση αναβολικών χαπιών εκ μέρους των αθλητών, είναι φθοροποιοί παράγοντες του πολιτισμού μας. Βέβαια, η συρρίκνωση του γλωσσικού κώδικά μας υπό την επίδραση της αγγλικής και γενικότερα της ΄΄τεχνολογικής΄΄ γλώσσας αποτελεί τρανή απόδειξη της αποξένωσης του ατόμου από ένα ζωογόνο στοιχείο του πολιτισμού του.

Περιβάλλον:

Η απομύζηση των πλούτων της μάνας- γης, η αποψίλωση στρεμμάτων γης με

διάφορες πυρκαγιές που προξενούν ορισμένοι ΄΄επιτήδειοι΄΄, προκειμένου να οικοδομήσουν οικήματα, η κατασπατάληση των πηγών ενέργειας αποτελούν ενδείξεις της αλλοτρίωσης του ατόμου.

Παιδεία-εκπαίδευση:

Το σχολείο ως θεσμός δεν αποβλέπει στην ολόπλευρη μόρφωση του ατόμου. Οι

εξαντλητικές εξετάσεις για την είσοδο στην Ανώτατη εκπαίδευση, η στείρα αποστήθιση των γνώσεων που υπαγορεύεται από τη δεσμευτική ύλη των αναλυτικών προγραμμάτων, η μη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η ανεπαρκής υλικοτεχνική υποδομή είναι παράμετροι του σημερινού εκπαιδευτικό σύστημα. Οι τελευταίοι θέτουν φραγμό στην πνευματική αναβάθμιση, ψυχική καλλιέργεια, ηθική ανύψωση των νέων.

Δυστυχώς, οι μαθητές μαχόμενοι για υψηλότερες επιδόσεις σε σχέση με αυτές των συμμαθητών τους, ουσιαστικά τους ανταγωνίζονται αντί να συναγωνίζονται. Οι ίδιοι, είναι εντελώς απροετοίμαστοι για τα επαγγελματικά αδιέξοδα που τους επιφυλάσσει η έξοδός του από το ενιαίο λύκειο γι αυτό και η απογοήτευση, η αποξένωση κλπ από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον είναι οι κύριες αντιδράσεις τους

Αιτίες αλλοτρίωσης:

·         Βασικότατο αίτιο της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι οι ΄΄νόμοι΄΄ που θέτει η παραγωγή, η κατανάλωση και γενικότερα η βιομηχανοποίηση που βασίζεται στην τεχνολογία. Για μεγαλύτερη σαφήνεια αναφέρουμε ότι ο εργαζόμενος αντί να κατευθύνει την παραγωγική διαδικασία καθίσταται όργανο παραγωγής που μηχανιστικά χειρίζεται διάφορα τεχνικά μέσα. Στο πλαίσιο αυτό, ερμηνεύεται και η υπερεντατικοποίηση της εργασίας μέσω της οποίας ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει πιο πολλά χρήματα για την αποκλειστική κατανάλωση υλικών αγαθών. Με τον τρόπο όμως αυτό δεν κατανοεί ότι πρωτίστως αναλώνει τις διανοητικές και ψυχικές δυνάμεις του.

·         Επιπλέον, το σύνολο των ραφιναρισμένων* ειδήσεων που προβάλλονται καθημερινά στην οθόνη των δεκτών, διευκολύνουν την ιδεολογική σύγχυση και τη αδυναμία αποτίμησης των γεγονότων εκ μέρους τους. Είναι βέβαιο, ότι η σκόπιμη διαστρέβλωση των ειδήσεων, η απόκρυψη της αλήθειας για τα κοινά ζητήματα που απασχολούν το σύνολο των πολιτών παρακωλύουν την ολόπλευρη/ σφαιρική ενημέρωση των ανθρώπων και αναντίλεκτα οδηγούν στην πνευματική ομοιομορφία τους.

·         Ακόμα, η ίδια η δομή της κοινωνίας διευκολύνει, θα λέγαμε, την ηθικοψυχική του αλλοίωση σύγχρονου ανθρώπου. Τόσο, ο τρόπος θέσπισης των θεσμών* με τη μη συμμετοχή των πολιτών και τη συνακόλουθη επιλεκτική εφαρμογή αυτών από τους τελευταίους, όσο και η μη βίωση του κράτους δικαίου/ του κράτους προνοίας στο οποίο άξονας θα ήταν οι αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος, καταδεικνύουν την υπολειτουργία του κρατικού μηχανισμού. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, το άτομο αρνείται να προωθήσει τις κοινωνικές αξίες (δικαιοσύνη, ευνομία, αλληλεγγύη κλπ).

·         Μία πρόσθετη ρίζα του αλλοτριωμένου τρόπου ζωής είναι η κρίση του ανθρωπισμού.

·         Δεν μπορεί να αντιτεθεί κανείς στο ότι η κατίσχυση του ατομισμού και ο επακόλουθος εγωισμός είναι κυρίαρχα χαρακτηριστικά του συνόλου των ατόμων μιας κοινωνίας, διαβρώνοντας τις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων. Η πλεονεξία και ιδιοτέλεια αναδεικνύονται στην καθημερινή πάλη του εργαζόμενου για την απόκτηση περισσότερων υλικών αγαθών, ο οποίος δεν διστάζει για το σκοπό αυτό να απεκδυθεί κάθε αίσθηση ανθρωπιάς, αλληλεγγύης, αλτρουισμού προς το συνάνθρωπο.

Τρόποι αντίστασης στην αλλοτρίωση:

Ατομικό επίπεδο:

·         Ο κάθε άνθρωπος καλείται να αποκτήσει τα κατάλληλα εφόδια που θα τον οδηγήσουν στην απόκτηση της αυτογνωσίας του. Τόσο οι ηθικές αξίες όσο και ατομικές αρετές, όπως η υπομονή, η επιμονή, η αυτοεκτίμηση , η αισιοδοξία πρέπει να αποτελούν τα κριτήρια βάσει των οποίων θα λαμβάνονται οι αποφάσεις του.

·         Επίσης, η στροφή του κάθε ατόμου προς την πνευματικότητά του αποτελεί ένα ανασχετικό παράγοντα στην αλλοτρίωσή του. Η σωστή εκτίμηση των γεγονότων που του συμβαίνουν μέσω της κριτικής τους εξέτασης, η σφαιρική αντίληψη των πραγμάτων μέσω της απόκτησης ορθολογικού πνεύματος, ο συνεχής προβληματισμός σε θέματα επικαιρότητας, απελευθερώνουν τον άνθρωπο από την ημιμάθεια συμβάλλοντας στην απόκτηση σύνεσης.

·         Πολιτεία:

·         Η πολιτεία έχει χρέος με κάθε τρόπο να προάγει την παιδεία και τον πολιτισμό, να υπερασπίζεται τη δικαιοσύνη, την αξιοκρατία ενεργοποιώντας έτσι το ανθρώπινο δυναμικό της. Η δημιουργία του κράτους προνοίας εναπόκειται πρωτίστως στους λειτουργούς της. Στον αντίποδα του παραπάνω οράματος βρίσκεται ο σημερινός εμπτυσμός * της πολιτικής ζωής της χώρας μας.

·         Άνθρωποι του πνεύματος:

Αναμφίβολα, στην αποφυγή της αλλοτρίωσης μπορούν να συμβάλλουν και οι ποιητές, οι λογοτέχνες, οι ζωγράφοι, οι συνθέτες κλπ. Με το έργο τους δύνανται να επισημάνουν τις συνέπειες του αλλοτριωτικού τρόπου ζωής, τις μεθόδους με τις οποίες μπορεί να αποφευχθεί το παραπάνω. Και βέβαια, ο προσανατολισμός των νέων προς την αναζήτηση της αληθινής ευτυχίας, προς την απόκτηση ανελαστικής ατομική συνείδησης προς την ανάπτυξη ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, προς την υπεράσπιση συλλογικών στόχων μπορεί να ΄΄εκπορευτεί΄΄ από αυτούς τους δημιουργούς

Λεξιλόγιο:

μεταρσιώνω= προκαλώ ψυχική ανάταση, εξυψώνω την ψυχή και το πνεύμα

απομυζώ= εκμεταλλεύομαι εξαντλητικά, καρπώνομαι κάθε απόθεμα (οικονομικό, δύναμης, ενέργειας) κάποιου

αποψιλώνω= καθαρίζω, καταστρέφω της βλάστηση μιας περιοχής, στερώ (μτφ).

εμπτυσμός= το φτύσιμο (κυρ.) ως ένδειξη περιφρόνησης, (συνεκδ.) ο εξευτελισμός

Κείμενο 1

Φαινόμενα αλλοτρίωσης στην ελληνική κοινωνία Σταχυολογώντας από την πλούσια στο θέμα αυτό βιβλιογραφία των κοινωνικών επιστημών, μπορούμε να προσδιορίσουμε πέντε πιθανές ερμηνείες του όρου “αλλοτρίωση” ή “αποξένωση”. Συγκεκριμένα μπορεί να σημαίνει “αποδυνάμωση” ή “έλλειψη νοημάτων”, ακόμη “έλλειψη αρχών ή ανομία”, επίσης “απομόνωση ή μοναξιά” και, τελικά, “αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό”.

H αλλοτρίωση ως αποδυνάμωση ξεκίνησε από το έργο του Μαρξ και συνεχίζεται σήμερα. Στη μαρξιστική θεωρία, το εργαζόμενο άτομο αισθάνεται αλλοτριωμένο μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, διότι αποτελεί μια ασήμαντη, για τον επιχειρηματία-καπιταλιστή, μονάδα και δεν του επιτρέπεται να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων, ακόμη και όταν αυτές αφορούν άμεσα την τύχη και το μέλλον του.

Η σύγχρονη τεχνολογία μαζικής παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, βασισμένη στην ορθολογιστική κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού, των μηχανημάτων παραγωγής και του κεφαλαίου, αφαίρεσε από τον μεμονωμένο εργαζόμενο την άντληση ικανοποίησης από την εργασία, από τη δουλειά του, που συνήθως ερχόταν ως αποτέλεσμα της ολοκλήρωσης μιας πράξης, το αποτέλεσμά της οποίας ήταν χειροπιαστό: ένα ζευγάρι παπούτσια, ένα βάζο, κάποιο, οποιοδήποτε, χειροπιαστό αντικείμενο...

Τελικά, η αλλοτρίωση ως αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό ταυτίζεται με την απώλεια του νοήματος της εργασίας μας, καθώς στην παραγωγική διαδικασία το άτομο προσθέτει με τον μόχθο της καθημερινής οκτάωρης εργασίας του ένα πολύ μικρό κομμάτι στο τελικό προϊόν που δεν εντοπίζεται εύκολα.

Ως αλλοτρίωση νοείται η κατάσταση όπου το άτομο υποφέρει από έλλειψη νοημάτων. Οφείλεται στο γεγονός ότι στη σύγχρονη αστικοβιομηχανική κοινωνία το μεμονωμένο άτομο αδυνατεί να κατανοήσει τις γοργά εναλλασσόμενες διαδικασίες, να αξιολογήσει και να εκτιμήσει όσα συμβαίνουν γύρω του. Αλλά και το σύνολο των ατόμων της κοινωνίας βιώνει έντονα μια σύγχυση και συναισθήματα απάθειας και αδιαφορίας μπροστά στο ξεπούλημα αυτών των αξιών και των συνειδήσεων. Για παράδειγμα στην πολιτική ζωή η έννοια του κράτους έχει αλλοτριωθεί καθώς παρουσιάζεται στο μέσο πολίτη σαν κάτι ξένο, σαν «αυτοί εκεί επάνω», οι «άλλοι» και η αλλοτρίωση αυτή επεκτείνεται στην 137 πνευματική και ηθική ζωή του ανθρώπου.

Η αλλοτρίωση ως απομόνωση ή μοναξιά αναφέρεται στα έντονα συναισθήματα του κατοίκου μιας σύγχρονης αστικοβιομηχανικής μητρόπολης που, αν και περιστοιχίζεται από μυριάδες συνανθρώπους στον χώρο εργασίας, στην πολυκατοικία, στους δρόμους και στα λεωφορεία, αισθάνεται απομονωμένος, υποφέρει από έντονα συναισθήματα μοναξιάς.

Μία από τις περισσότερο δραματικές διαστάσεις της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι η γέννηση και η εκδήλωση της ψυχοκοινωνικής απάθειας, δηλαδή της παθητικής αποδοχής του γεγονότος ότι τα μεμονωμένα άτομα αδυνατούμε να επηρεάσουμε τις διαδικασίες που χαρακτηρίζουν το κοινωνικό σύστημα. Η απάθεια του Νεοέλληνα -όχι μόνο του κατοίκου της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης αλλά και των μικρών επαρχιακών πόλεων- διαφαίνεται και σε κρούσματα ψυχοκοινωνικής παθολογίας, όπως είναι η αύξηση της απρόσωπης και βάρβαρης μικρομεσαίας εγκληματικότητας, αλλά και η ακραία, δραματική περίπτωση, κατά την οποία κάποιος μοναχικός συγκάτοικος στην πολυκατοικία μας πεθάνει και χρειάζεται να μυρίσει το πτώμα του, για να αντιληφθούμε οι υπόλοιποι -δήθεν γείτονες- ότι για τον άγνωστο αυτόν συνάνθρωπό μας έκλεισε η παρένθεση μιας ζωής…

 28/02/2010 Διασκευή σε κείμενο του του Γιώργου Πιπερόπουλου, καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Γράψτε με συντομία το περιεχόμενο κάθε παραγράφου

2. «… και η αλλοτρίωση αυτή επεκτείνεται στην πνευματική και ηθική ζωή του ανθρώπου». Να αναφέρεται με συγκεκριμένα παραδείγματα τι εννοεί ο συγγραφέας ως « πνευματική και ηθική αλλοτρίωση του ανθρώπου»

3. Να παρουσιάσετε τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου.

4. τρόποι και μέσα πειθούς της τελευταίας παραγράφου

5. Να γράψετε τις αντίθετες λέξεις (των υπογραμμισμένων λέξεων)

6. Σε ποιους τομείς της ζωής του ανθρώπου παρουσιάζονται, σύμφωνα με το κείμενο, φαινόμενα αλλοτρίωσης και πώς εκφράζονται στην καθημερινότητα των ανθρώπων σε κάθε περίπτωση;

Κείμενο 2

Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς, 628 – 655 μ.Χ.

Η σκλαβιά του ψεύδους

Μασκαρευόμαστε πρόσωπα;

Το φάσμα της ψευδολογίας

Πρόκληση

Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς628 – 655 μ.Χ.

Με λόγια, με φυσιογνωμία, και με τρόπους
μια εξαίρετη θα κάμω πανοπλία·
και θ' αντικρύζω έτσι τους κακούς ανθρώπους
χωρίς να έχω φόβον ή αδυναμία.

Θα θέλουν να με βλάψουν. Αλλά δεν θα ξέρει
κανείς απ' όσους θα με πλησιάζουν
πού κείνται η πληγές μου, τα τρωτά μου μέρη,
κάτω από τα ψεύδη που θα με σκεπάζουν.

Ρήματα της καυχήσεως του Αιμιλιανού Μονάη.
Άραγε νάκαμε ποτέ την πανοπλία αυτή;
Εν πάση περιπτώσει, δεν την φόρεσε πολύ.
Είκοσι επτά χρονώ, στην Σικελία πέθανε.

Κ. Π. Καβάφης«Ποιήματα»

Η σκλαβιά του ψεύδους

[...] Στον άνθρωπο πού να τελειώνει άραγε το πρόσωπο και ν' αρχίζει το προσωπείο; – Στο δύσκολο τούτο ερώτημα θα προσπαθήσω να δώσω μιαν απάντηση.

Ον προικισμένο με ψυχικό κόσμο, ο άνθρωπος ζει σε δύο διαστάσεις, την «εσωτερική» και την «εξωτερική». Με τον «εαυτό» του και με τους «άλλους», τους συνανθρώπους του. Έτσι η ύπαρξή του μοιράζεται κατά κάποιο τρόπο. Από το ένα μέρος είναι στραμμένη προς τα «μέσα» (αισθάνεται, σκέπτεται, θέλει για τον «εαυτό» του και από τον «εαυτό» του)· από το άλλο στρέφεται προς τα έξω (αισθάνεται, σκέπτεται, θέλει μαζί με τους «άλλους» και για τους «άλλους»). Έχει λοιπόν δυο τρόπους ή μορφές ύπαρξης: μιαν ατομική («ιδιωτική») και μια κοινωνική («δημόσια»). Ανήκει ταυτόχρονα σε δύο περιοχές: στον «εαυτό» του και στην «ομάδα» μέσα στην οποία έχει ενταχθεί –με τη γλώσσα που μιλεί, με τα ήθη που τηρεί, με το επάγγελμα που ασκεί, με τις αισθηματικές, φιλικές, πολιτικές σχέσεις που δημιουργεί κ.ο.κ.

Από τον «εαυτό» μας δεν μας χωρίζει τίποτα· και θα έπρεπε να συνεννοούμαστε απευθείας και άριστα μαζί του. Αν δεν συμβαίνει τούτο (και πραγματικά δεν συμβαίνει, τουλάχιστο στον μέγιστο αριθμό των περιπτώσεων), η αιτία είναι ότι αφ' ενός ο ψυχικός μας κόσμος έχει βάθος απροσμέτρητο και στρώματα σκοτεινά, ανεξιχνίαστα, αφ' ετέρου δεν συνηθίζομε ν' αυτοσυγκεντρωνόμαστε και να εξερευνούμε τους μυστικούς χώρους του είναι μας, να μιλούμε με τον εαυτό μας και να τον «γνωρίζομε». Με τους «άλλους», τους συνανθρώπους, άμεση επικοινωνία δεν υπάρχει. Για να τους καταλάβομε και να μας καταλάβουν, πρέπει και μεις και κείνοι να «φανερωθούμε». Δηλαδή να εξωτερικέψομε συμβολικά (με το μορφασμό, τη χειρονομία, το λόγο κτλ.) αυτό που αισθανόμαστε, σκεπτόμαστε ή θέλομε –αυτό, με μια λέξη, που ζούμε μέσα μας. Η έκφραση είναι η γέφυρα προς τους άλλους, και των άλλων προς εμάς. Σ' αυτήν απάνω και με αυτήν συναντιόμαστε με τον συνάνθρωπο· του ανοίγομε τον εσωτερικό μας κόσμο και αυτός μας ανοίγει τον δικό του· του προσφερόμαστε και μας προσφέρεται· τον εννοούμε και μας εννοεί.

Εδώ όμως αρχίζει να δημιουργείται το πρόβλημα. Από την ώρα που κανείς δεν μπορεί να μπει μέσα μας, να ιδεί και να ακούσει τι γίνεται στην ψυχή μας, αλλά κατ' ανάγκη στέκεται σ' εκείνο που εμείς του δείχνομε (με την έκφραση) –ο άνθρωπος γίνεται ένα μεγάλο αίνιγμα. Ό,τι φανερώνει (με τις αλλοιώσεις της φωνής, τις λέξεις και τις αποχρώσεις τους, τη στάση και τις κινήσεις κ.ο.κ.) μπορεί να είναι αληθινή απεικόνιση των πραγματικών βιωμάτων του, αλλά και ψεύτικη, απατηλή κατασκευή, προσποίηση και υποκρισία. Αυτό που βγάζομε προς τα έξω και «φανερώνομε» δεν είναι πάντοτε και κατά κανόνα γνήσια και ακριβής έκφραση του ενδόμυχου¹ είναι μας, αλλά πολύ συχνά προθήκη, βιτρίνα, όπου εκθέτομε σε κοινή θέα σκέψεις που δεν κάνομε, αισθήματα που δεν νιώθομε, θελήματα που δεν έχομε. Τότε δεν δείχνομε στους άλλους το πρόσωπό μας, αλλά το προσωπείο μας.

Στη χρήση του προσωπείου μπορούμε να διακρίνομε τρεις κύριες περιπτώσεις: τη σύμβαση, το ψεύδος και τη νοθεία. Κοινότερη και αθωότερη είναι η πρώτη. Τίτλοι, επάγγελμα και θέση μέσα στο κοινωνικό σύνολο επιβάλλουν στο άτομο μια προσαρμογή που φτάνει έως το σημείο να γίνεται ό,τι προσδοκούν οι άλλοι απ' αυτό, ή ό,τι θέλει να βλέπουν απάνω του οι άλλοι. Το «περιβάλλον» δεν ενεργεί μόνον ισοπεδωτικά (ενσταλάζει² με την ιστορία, την παράδοση και τον εθισμό ομοιόμορφες πεποιθήσεις, αισθήματα, βλέψεις, όπως και στερεότυπους τρόπους συμπεριφοράς), αλλά και με τις ειδικές κατά περιοχή απαιτήσεις του «επιθέτει» απάνω στα άτομα (σα σφραγίδες) ορισμένες «μορφές ζωής» που από το εξωτερικό εισχωρούν σιγά-σιγά στο εσωτερικό τους, τα εμποτίζουν (σαν ισχυρά οξέα) και τα φτιάχνουν κατ' εικόνα και ομοίωση του αντίστοιχου προτύπου: «ο κύριος καθηγητής», «ο κύριος σύμβουλος», «ο κύριος δικαστής», «ο κύριος πρεσβευτής», «ο κύριος επιτελάρχης» κ.ο.κ. Λίγο ως πολύ (όπως πολύ ορθά παρατηρεί και σημειώνει ο C. G. Jung³ στον χαρακτηρισμό της «persona») όλοι οι άνθρωποι υφίστανται την υποβολή των ανώνυμων και απρόσωπων δυνάμεων του ειδικού περιβάλλοντος και της κοινής γνώμης, και χρειάζεται να έχει ασυνήθιστες ψυχικές δυνάμεις εκείνος που θα μπορέσει μέσα στην κοίτη του μεγάλου ποταμού να διατηρήσει (στις ιδέες και στα αισθήματα, στη συμπεριφορά και στη γενικότερη τοποθέτηση απέναντι στα προβλήματα της ζωής) μιαν ιδιορρυθμία, τον προσωπικό του τόνο.

Ψεύδος και νοθεία στην έκφραση δεν είναι το ίδιο πράγμα. Μολονότι και η μία και η άλλη εκτροπή παρατηρείται όχι μόνο στη συγκινησιακή, αλλά και στη νοητική και στη βουλητική σφαίρα του ψυχικού είναι, ευκολώτερη γίνεται η διαστολή στις συναισθηματικές παρορμήσεις. Άλλα είναι τα αναληθή, τα ψεύτικα συναισθήματα και άλλα τα νόθα. Όταν λ.χ. σκόπιμα παίρνω την εξωτερική πρόσοψη της λύπης, για ν' αποκρύψω τα αληθινά εσωτερικά γεγονότα του ψυχικού μου κόσμου, υποκρίνομαι, και η έκφρασή μου είναι ένα ψεύδος, που μπορεί να μου προσφέρει πολλές υπηρεσίες: να προσθέσει στην υπόληψή μου, ή στην τσέπη μου. Ούτε λυπούμαι ούτε θέλω να λυπηθώ· προσποιούμαι τον λυπημένο, για να επιτύχω σ' αυτήν ή σ' εκείνη την επιδίωξή μου. Στην περίπτωση του νόθου συναισθήματος η κατάσταση είναι διαφορετική. Εδώ είμαι τίμιος στις προθέσεις μου και προσπαθώ με ειλικρίνεια να λυπηθώ για ένα περιστατικό (για το ατύχημα π.χ. ενός συναδέλφου μου), αλλά δεν το κατορθώνω· το «εσωτερικό» μου, το βάθος της ψυχής μου δεν παρακολουθεί (είτε γιατί άλλα, συνειδητά ή ασύνειδα, ελατήρια εμποδίζουν, είτε γιατί η φιλαλληλία ως αληθινό βίωμα είναι μέσα στον ψυχικό μου κόσμο μια φτωχή και ασήμαντη φλέβα). Ντύνομαι λοιπόν εξωτερικά τη λύπη, επειδή ντρέπομαι, φοβούμαι να προδοθώ, αλλά όλη η συμπεριφορά μου είναι απλούστατα μια ηθοποιία. Και στις δύο λοιπόν περιπτώσεις (του ψεύδους και της νοθείας) φορώ μια μάσκα, παρουσιάζομαι εξωτερικά διαφορετικός από κείνον που είμαι εσωτερικά. Αλλά στο ψεύδος έχω στην ψυχή μου ένα γεγονός που με την πλαστή έκφραση το κρύβω, ενώ στη νοθεία μέσα μου υπάρχει κενό· η εξωτερική συμπεριφορά είναι μια φόρμα αδειανή. [...]

Με τη μικρή αυτή ανάλυση καταλαβαίνομε, νομίζω, καλύτερα τι είναι στην υπόσταση του ανθρώπου το πρόσωπο, και τι το προσωπείο. Όπου η φανέρωση (έκφραση, λόγος, ζωή) αναβλύζει από τον μέσα μας κόσμο με αλήθεια και γνησιότητα, αυθόρμητα και ειλικρινά, με ακρίβεια και συνέπεια, εκεί είμαστε και για τους άλλους αυτοί που είμαστε για τον εαυτό μας, καθαροί και ακέραιοι· επομένως αυτό που δείχνομε προς τα έξω είναι το πρόσωπο μας. Όπου όμως καμιά αντιστοιχία δεν υπάρχει μεταξύ της εξωτερικής μας επιφάνειας και του εσωτερικού μας είναι, αλλά η φανέρωσή μας είναι μια κατασκευή που έγινε για να κρύψει στους άλλους ό,τι είμαστε για τον εαυτό μας ή για να σκεπάσει το μέσα μας κενό, εκεί αυτό που δείχνομε δεν είναι το πρόσωπο αλλά το προσωπείο μας. Κατά βάθος συμβατικός, ψεύτικος και νόθος είναι ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχική πενία, από έλλειψη δημιουργικότητας, από δειλία ή οκνηρία, από αδυναμία (με μια λέξη) να προχωρήσει έως τις πηγές της αληθινής ζωής και εκεί μέσα να καθαρίσει και ν' ανανεώσει τον εαυτό του. Ο Nietzsche⁴ διατύπωσε επιγραμματικά αυτή τη μεγάλη αλήθεια. «Όσο μεγαλύτερη» γράφει «είναι η ουσία της πραγματικότητας και η δημιουργική δύναμη του ανθρώπου, τόσο περισσότερο αναπηδάει από τα μέσα προς τα έξω η φυσιογνωμία του· όταν είναι μικρή η δημιουργική δύναμη, η προσωπικότητα διαπλάσσεται από τα έξω προς τα μέσα και διαμορφώνεται κάτω από την επίδραση της παράδοσης, του ειδώλου του παρελθόντος, της κοινωνίας και της κοινής γνώμης».

Ο άνθρωπος είναι απ' όλα τα ζώα το εφευρετικότερο και το ικανότερο να ψευτίζει και τα πράγματα γύρω του και τον ίδιο τον εαυτό του. Για τούτο η αλήθεια έγινε ανέκαθεν ο μεγάλος καημός, το ιδανικό και η αρετή του. Από τα πρώτα βήματα της ζωής το ψεύδος μάς πολιορκεί και προσπαθεί να μας υποτάξει. Αδύνατοι καθώς είμαστε στην αρχή, πριν γνωρίσομε το αληθινό μας πρόσωπο, κατασκευάζομε σιγά-σιγά το προσωπείο μας –για να αμυνόμαστε με τις περισσότερες ελπίδες και να κάνομε τις επιθέσεις μας με τις λιγότερες απώλειες. Όσο δυναμώνομε και πλουτίζομε τον εσωτερικό μας κόσμο, όσο γινόμαστε στερεώτεροι, τόσο η «ηθοποιία» μας στενοχωρεί και μας ντροπιάζει και αναζητούμε στην αλήθεια την ελευθερία μας, το φανέρωμα και την πραγμάτωση του γνήσιου εαυτού μας. Η αναζήτηση αυτή είναι ένας θανάσιμος, τραχύς και επικίνδυνος αγώνας, όπου ελάχιστοι νικούν και σώζονται. Οι πλείστοι πεθαίνουν χωρίς ούτε οι άλλοι, ούτε οι ίδιοι να γνωρίσουν το αληθινό πρόσωπο τους.

Ε. Π. Παπανούτσος«Πρακτική Φιλοσοφία»

  

1.      Σε ποιες διαστάσεις, κατά το συγγραφέα, ζει ο άνθρωπος; Πώς σχετίζονται αυτές με τις έννοιες του προσώπου και του προσωπείου;

2.      Ποιες περιπτώσεις διακρίνει ο συγγραφέας στη χρήση του προσωπείου; Πώς τις ιεραρχεί και ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της καθεμιάς;

3.      Σε τι διαφέρουν τα ψεύτικα από τα νόθα συναισθήματα; Δώστε δικά σας παραδείγματα για κάθε περίπτωση στη χρήση του προσωπείου.

4.      Να συγκρίνετε τον επίλογο του δοκιμίου με το ποίημα του Κ. Π. Καβάφη «Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς 628 – 655 μ.Χ.» και να συζητήσετε για την αναγκαιότητα ή τη ματαιότητα της κατασκευής προσωπείου-πανοπλίας στη ζωή μας.

---

¹ ενδόμυχος: που βρίσκεται (κρυμμένος) στο βάθος της συνείδησης, της ψυχής κάποιου, μύχιος

²  ενσταλάζω (μτφ.): σιγά σιγά και συστηματικά καλλιεργώ σε κάποιον ένα συναίσθημα, μια διάθεση, μια αντίληψη

³  Καρλ Γιουνγκ (Carl Yung, 1875 – 1961): Ελβετός ψυχίατρος, ψυχολόγος, ιδρυτής της Σχολής της Αναλυτικής Ψυχολογίας

⁴ Φρειδερίκος Νίτσε (Frederic Nietzsche, 1844 – 1900): Γερμανός φιλόσοφος, κλασικός φιλόλογος και ποιητής, πρόδρομος του υπαρξισμού

 Κείμενο 3

Μασκαρευόμαστε πρόσωπα;

«Τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς· έτσι λέει το ημερολόγιο και έτσι πρέπει να είναι. Είναι; το τελευταίο; ή μήπως είναι ένα ακόμη μέσα στα πολλά του έτους; Παλιότερα ήταν ένα ξέδωμα, μια έκρηξη χαράς, μια εκτόνωση. Φορούσες τη μουτσούνα για να γίνεις άλλος, όχι ο καθημερινός· φορούσες τη μάσκα, την προσωπίδα, την περσόνα σου, το προσωπείο για να διαφοριστείς από το χτεσινό ή τον αυριανό εαυτό σου:

Τώρα, όμως, τα προσωπεία είναι καθημερινά. Όλοι κρύβονται κάθε μέρα πίσω από ένα προσωπείο. Προσωπείο χάρτινο, πέτσινο, λεκτικό, κομματικό, ιδεολογικό. Κανένας δεν δείχνει το πρόσωπό του. Ύστερα είναι η μόδα που μας κυρίευσε τον τελευταίο καιρό. Όλοι κουκουλώνονται. Οι ληστές σκεπάζουν τα πρόσωπά τους με γάζες, με κάλτσες, με τσουβάλια. Οπλοφορούν και σκεπάζονται. Η διαμαρτυρία, ακόμη και η δικαιολογημένη, φορά και αυτή την κουκούλα της, απεχθάνεται το γυμνό πρόσωπο. Λες και η αλήθεια, η πικρή και η μαύρη αλήθεια, χρειάζεται την κάλυψη του ψεύδουςγια να γίνει πειστική.

Γι' αυτό έλεγα μήπως πρέπει να αντιστρέψουμε τα πράγματα. Μήπως από δω και πέρα, αρχίζοντας από σήμερα, στις Απόκριες να κυκλοφορούμε χωρίς τις καθημερινές μας μάσκες με γυμνά πρόσωπα, με την αλήθεια στο φως.

Άλλοτε μια φορά το χρόνο ψευδόμαστε, υποκρινόμαστε πως είμαστε άλλοι. Μήπως τώρα που όλο τον χρόνο ψευδόμαστε και παριστάνουμε πως είμαστε κάτι άλλο από αυτό που μπορούμε και θέλουμε, πρέπει τις Απόκριες να μασκαρευόμαστε αυτό που είμαστε πραγματικά; Να αποκαλύπτουμε τον πραγματικό μας εαυτό, γυμνό και απροκάλυπτο;

Έτσι κι αλλιώς η Δευτέρα που έρχεται Καθαρά δεν είναι. Δεν θα εγκαινιάσει καμιά νηστεία, καμιά αλλαγή στη ζωή, στη δίαιτα, στη συνείδηση. Θα είναι τόσο Καθαρά, όσο οι άλλες Δευτέρες που θα ακολουθήσουν. Ας συμπεριφερθούμε, λοιπόν, αυτό το Σαββατοκύριακο πεντακάθαρα, πρώτα με τον εαυτό μας.

Χωρίς μάσκες. Άραγε έχουμε πρόσωπο;

Κώστας Γεωργουσόπουλος  Από τον ημερήσιο Τύπο

1.      Να σχολιάσετε την παρατήρηση του συγγραφέα «Λες και η αλήθεια... για να γίνει πειστική» και να τη συσχετίσετε με τον τίτλο που επέλεξε. Ποια εικόνα της καθημερινής ζωής προβάλλει;

2.      Γιατί ο συγγραφέας συγκρίνει το σήμερα με τον τρόπο που γιορταζόταν παλιά η Αποκριά; Ποια διαφορά βρίσκει στο άλλοτε και το τώρα;

 Κείμενο 4

Το φάσμα της ψευδολογίας

Αν θελήσει ν' απαριθμήσει κανείς τα είδη της ψευδολογίας (ανάλογα με τις προθέσεις του ενόχου) φοβούμαι ότι δεν θα φτάσει στην άκρη του πλήθους. Από την άποψη αυτή τουλάχιστον είναι ορθό το λεγόμενο: «Η αλήθεια είναι μία, τα ψεύδη πολλά»... Πρόκειται ασφαλώς για ένα φαινόμενο του ψυχικού (αλλά και του κοινωνικού) βίου πολύμορφο, που έχει από πανάρχαιους χρόνους απασχολήσει δικαστές και παιδαγωγούς, ψυχολόγους και ηθολόγους. «Γιατί λέει ο άνθρωπος ψέματα; ποια ελατήρια τον κινούν, και τι επιδιώκει όταν ψεύδεται;». Ας επισημάνομε μερικές χαρακτηριστικές ποικιλίες της ψευδολογίας, για να φανεί πόσο μεγάλο είναι το φάσμα της (ο όρος με το νόημα που του δίνει η Φυσική).

Στο πρώτο γένος υπάγονται τα είδη του ψεύδους που πίσω τους υπάρχουν διαθέσεις και τάσεις ιδιοτέλειας. Στην κεφαλή η ψευδολογία του συμφέροντος, του άμεσου ή του έμμεσου, του υλικού κατά κύριο λόγο, που αρχίζει από το ευτελές κέρδος και φτάνει έως τη μεγαλόσχημη καριέρα. Και περιλαμβάνει όλες τις παραλλαγές: από τη σιωπηλήν απόκρυψη των ασύμφορων στοιχείων έως την κατάφωρη¹ και προκλητική διαστροφή των πραγματικών γεγονότων. Ο καθ' έξιν συμφεροντολόγος ψεύτης δεν ξέρει τη ντροπή· όταν αποκαλυφτεί, χαμογελάει με κυνισμό προβάλλοντας το επιχείρημα ότι στον τραχύ αγώνα της ζωής, όπου ο τίμιος και ειλικρινής κατά κανόνα υποσκελίζεται από τους επιτήδειους, κάθε μέσον είναι θεμιτό. Άλλωστε, οι εύπιστοι θα την πάθουν οπωσδήποτε· αν δεν τους γελάσει αυτός, θα τους γελάσουν άλλοι. Επιτέλους: «εγώ κοιτάζω να πουλήσω· εσύ πρόσεξε πριν αγοράσεις...». Παρά το γεγονός ότι ο ψεύτης του συμφέροντος στιγματίζεται ανέκαθεν, από τον άμβωνα και την έδρα του δασκάλου, στην κοινωνία της οικονομικής και της πολιτικής συναλλαγής το είδος τούτο ευδοκιμεί. Οι πολύπειροι και της μιας και της άλλης αγοράς τιμούν ίσως τον φιλαλήθη, αλλά δεν τον εμπιστεύονται –δεν γίνεται «δουλειά» με ανθρώπους που έχουν την αθεράπευτη αδυναμία να λένε «τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη»...

Έπειτα έρχεται στη σειρά η ψευδολογία της άμυνας. Όταν κινδυνεύει (πραγματικά ή υποθετικά), ο αδύνατος άνθρωπος καταφεύγει στο ψέμα για να σωθεί. Αποκρύπτει την ενοχή του, ενοχοποιεί άλλους, μεταθέτει τις ευθύνες, προσποιείται άγνοια των πραγμάτων, σκηνοθετεί ένα άλλοθι κτλ., επειδή από δειλία ή στην αμηχανία του δεν βρίσκει άλλο τρόπο ν' αποφύγει μια τιμωρία ή μια ζημιά αναπόφευκτη, συνέπειες κολάσιμων πράξεων ή παραλείψεών του, εμπρόθετων ή και τυχαίων. Το ψέμα αυτού του είδους γίνεται όπλο προστασίας και καταφύγιο σ' εκείνους που δεν έχουν το θάρρος ν' αντικρύσουν κατά μέτωπο έναν ισχυρό αντίπαλο ή μια δυσχερή² κατάσταση και να τα «βγάλουν πέρα» μαζί τους, στην ανάγκη με τίμημα ακριβό, αλλά χωρίς αναξιοπρέπεια. Το χρησιμοποιούν στην υπεράσπιση τους τα παιδιά, οι σωματικά ή πνευματικά αδύνατοι, οι ευθυνόφοβοι και οι δειλοί. Ίσως μπορεί κανείς να το συχωρέσει ή τουλάχιστο να το κρίνει με επιείκεια, όταν ο αμυνόμενος προσπαθεί με αυτό ν' αποφύγει την ασύμμετρη σκληρότητα ενός αδίσταχτου τιμητή. Όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν γεννηθεί ήρωες ή μάρτυρες.

Τρίτη θα ονόμαζα την ψευδολογία της κακότητας. Εδώ βρισκόμαστε στο σκοτεινό χώρο της συκοφαντίας. Ο ψευδολόγος από κακότητα δεν χρειάζεται την αποσιώπηση ή την παραποίηση της αλήθειας για να επιτύχει ένα ορισμένο προσωπικό ωφέλημα ή για να αμυνθεί απέναντι ισχυροτέρων αντιπάλων. Ψεύδεται για να κακουργήσει· για να ζημιώσει έναν άνθρωπο που συμβαίνει να ευημερεί, για να υποσκάψει τη θέση ενός συναδέλφου, για να σπιλώσει την υπόληψη ενός προσώπου που έχει κερδίσει τη γενικήν εκτίμηση, για να σπείρει ζιζάνια μεταξύ φίλων, να διεγείρει εχθρότητες, ν' αναστατώσει «σπίτια», να γκρεμίσει «καθεστώτα»... Και όλα αυτά από διάθεση σατανική: κακεντρέχεια, φθόνο, μανία καταστροφής. Στο βάθος αυτού του εωσφορισμού³ υπάρχει μια άφατη⁴ δυστυχία – οδυνηρή αίσθηση ανικανότητας, ανεπάρκειας, νικημού. Έτσι αντιδρούν οι (πραγματικά ή υποθετικά) ηττημένοι, όσοι έθρεψαν φιλοδοξίες μεγαλύτερες από τις δυνάμεις τους και εγκατέλειψαν τον αγώνα ντροπιασμένοι. Εκδικούνται εκείνους που ευτύχησαν να ιδούν τους καρπούς της αρετής και του μόχθου των. Και είναι τόσο μεγάλο κάποτε το μίσος τους, ώστε δεν διστάζουν να συκοφαντήσουν ακόμη και όταν κινδυνεύουν να καταρρεύσουν μαζί με τα θύματά τους. «Αφού δεν επέτυχα κ' εγώ, ας καταστραφούμε μαζί –έτσι θα εξισωθούμε»...

Στο δεύτερο γένος ανήκουν τα είδη της ανιδιοτελούς ψευδολογίας. Πρώτο και γνωστότερο το ψέμα της ματαιοδοξίας. Ο ματαιόδοξος θέλει οπωσδήποτε ν' αποσπάσει το θαυμασμό μας, και επειδή τα πραγματικά του κατορθώματα είναι ανύπαρκτα ή λίγα και ασήμαντα, επινοεί άλλα, συνταραχτικά, για να μας εντυπωσιάσει. Που φυσικά είναι ψεύτικα από την αρχή έως το τέλος, ή τουλάχιστο κατά το μέγιστο μέρος τους. (Πειστικότεροι γίνονται εκείνοι που σε τέτοιες περιστάσεις ξέρουν να υφαίνουν το πλαστό με κάποια υποτυπώδη έστω νήματα του γνήσιου). Λαμπρός αφηγητής, ο ψευδολόγος από ματαιοδοξία ξέρει να ιστορεί περίεργα και ασυνήθιστων διαστάσεων «γεγονότα», καθώς και να τα τοποθετεί με μεγάλην ευκολία στο χώρο και στο χρόνο, για να γίνουν πιστευτά. Το παράδοξο είναι ότι μερικά δείγματα του είδους ικανοποιούνται με την προβολή όχι δικών τους, αλλά ξένων «θριάμβων»– που αυτοί όμως μόνο είχαν το προνόμιο να τους παρακολουθήσουν ή να τους πληροφορηθούν πρώτοι. Επιτέλους είναι και αυτό κάτι· αφού δεν μπορείς να είσαι στρατηλάτης, γίνεσαι ο ιστορικός του πολέμου...

Ακολουθεί στον κατάλογο η ψευδολογία της ψυχαγωγίας, εκείνη που θέλει και επιδιώκει να τέρψει, να διασκεδάσει, να συγκινήσει το ακροατήριο με τη φαντασία της. Ο ματαιόδοξος ψεύτης δεν είναι κακός ούτε επικίνδυνος· τα ψέματά του είναι ανώδυνα· είτε τα πιστέψεις είτε όχι, δεν πρόκειται να ζημιωθείς. Αυτός εδώ που ψευδολογεί για να σ' «ευχαριστήσει», βρίσκεται ένα σκαλί παραπάνω: ευεργετεί (θέλει να ευεργετήσει) με τα φαντασιοκοπήματά του μια συντροφιά μικρήν ή μεγάλη (παρούσαν ή απούσαν, αφού μπορεί με το γράψιμο να επικοινωνήσει κανείς άριστα και μ' ένα αόρατο κοινό) που διψάει ν' ακούσει ή να διαβάσει κάτι «ενδιαφέρον» για να τραφεί ψυχικά, ή και για να διαλύσει την πλήξη της. Για να επιτύχει τούτο το «ωφέλιμο» αποτέλεσμα, ο φαντασιοκόπος μεταχειρίζεται (συνειδητά ή ασυνείδητα, επιδέξια ή αδέξια) όλα τα τεχνάσματα της μυθιστορηματικής ή της δραματικής Τέχνης: απλοποιεί και στυλιζάρει τα «συμβάντα», συμπληρώνει τα κενά της πορείας, στρογγυλεύει τους χαρακτήρες, μοιράζει τους τόνους, άλλοτε για να υπογραμμίσει και άλλοτε για να παραμερίσει ορισμένες λεπτομέρειες, και τελικά κατασκευάζει μιαν «εικόνα» πλαστική που εντυπωσιάζει όσους τη βλέπουν με τα μάτια της φαντασίας. Μην αναζητήσετε την «αλήθεια» σε τέτοια κατασκευάσματα, γιατί θα ματαιοπονήσετε. Αυτή κάποτε κακοποιείται εκεί δεινά. Αλλά χωρίς κακή πρόθεση –απλώς για διασκέδαση...

Το τελευταίο (στη συνοπτική μου απαρίθμηση) είδος ψευδολογίας, το αθωότερο, το ευπρεπέστερο και ευλαβέστερο απ' όλα είναι η pia fraus⁵ που τιμήθηκε από πολλούς και αυστηρούς ηθολόγους, και απ' αυτόν τον Πλάτωνα: ν' αποσιωπάς την αλήθεια, να καταφεύγεις ακόμη και στο ψέμα, για να παρηγορήσεις, να γλυκάνεις τον πόνο, να σώσεις από την απόγνωση έναν άνθρωπο. «Δικαιοσύνη» μας λέγει στο πρώτο βιβλίο της «Πολιτείας» του ο αρχαίος φιλόσοφος, δεν είναι να «αποδίδεις τα ανήκοντα» σε κάποιον με οποιουσδήποτε όρους. Γιατί αν υποθέσομε ότι ένας φίλος σού έχει εμπιστευθεί για φύλαξη τα όπλα του και σου τα ζητεί την ώρα που θέλει ν' αυτοκτονήσει – είναι άραγε «δίκαιο» να του τα επιστρέψεις αμέσως; Έτσι συμβαίνει κάποτε και με την «αλήθεια»· μπορεί να σκοτώσει τον άνθρωπο που θα την ακούσει, ή να διαλύσει ένα στράτευμα και να καταστρέψει μια πατρίδα. Όταν βρίσκεσαι στο δίλημμα τούτο, τι θα κάνεις; Θα φωνάξεις: dicat Veritas et pereat mundus!⁶ και θα αποκαλύψεις την αλήθεια; Ή θα πεις ακόμη κ' ένα ψέμα (ένα άγιο ψέμα) που μπορεί ίσως να φέρει την ανέλπιστη σωτηρία, ή τουλάχιστο δεν θα προκαλέσει τον βέβαιο όλεθρο; Το πρώτο δεν είναι μόνο ανόητο αλλά και απάνθρωπο· το δεύτερο αποτελεί μια βαρειά θυσία για τον ευαίσθητο και έντιμο άνθρωπο. Θυσία όμως που την αναδέχεται για να μη γίνει –ακούσιο έστω– όργανο του κακού και πλήξει τον συνάνθρωπο από άκρα, αλλά και συνάμα τυφλήν, ευσυνειδησία.

Ο κατάλογος μας δεν είναι πλήρης· ούτε προσφέρεται με αυτή την αξίωση. Άλλωστε είναι τόσες οι παραλλαγές της ψευδολογίας (οι καθαρές και οι ανάμεικτες) και τόσο περίπλοκη στις διαθέσεις και στις τάσεις της η ψυχή του ανθρώπου, ώστε ματαιοπονεί όποιος θα προσπαθήσει να γεμίσει τα κενά του καταλόγου για να φτάσει στην πληρότητά του. Μόνο ο αμύητος πιστεύει ότι είναι «σαφείς» οι πράξεις του ανθρώπου, επειδή, όταν συντελεσθούν και ολοκληρωθούν, εύκολα μπορούν να αναλυθούν και να σημασιολογηθούν. Όπως ο κοινωνιολόγος και ο ιστορικός, έτσι και ο ψυχολόγος έμαθε πλέον να μιλεί για γεγονότα που οφείλονται σε πολλαπλούς προσδιοριστικούς «λόγους» (αίτια, κίνητρα, προθέσεις κτλ.) που δεν είναι απαραίτητο να ανήκουν στην ίδια κατηγορία ή να χαρακτηρίζονται με το ίδιο σημείο, το συν και το πλην. Όσο λιγότερο επιχειρούμε να εξηγήσομε με απλά και λογικά σχήματα τις ανθρώπινες πράξεις, τόσο περισσότερο μπορούμε να τις «καταλάβομε». Αλλά ποτέ δεν εξαντλείται με την «κατανόηση» μας η σημασία τους –γιατί πάντα περιέχουν κάτι περισσότερο απ' όσα υποθέτομε, ή κάτι λιγότερο από κείνα που αποδίνομε σ' αυτές. Τούτο ακριβώς συμβαίνει και με την ψευδολογία. Σε ασύγκριτα μεγαλύτερο βαθμό από την «αληθολογία». Γιατί, όπως είπαμε και στην αρχή, το ψέμα είναι απείρως περισσότερο πολύμορφο από την αλήθεια.

Ε. Π. Παπανούτσος

1.      Ποιες χαρακτηριστικές κατηγορίες και ποικιλίες της ψευδολογίας επισημαίνει ο συγγραφέας; Γιατί καταφεύγει ο ψευδολόγος στην καθεμία απ' αυτές;

2.      Εντοπίζετε κάποιες από τις μορφές της ψευδολογίας στις διαπροσωπικές και τις κοινωνικές σας σχέσεις; Αν ναι, ποιες; Σε ποιους λόγους οφείλεται η καθεμία, κατά την άποψή σας;

3.      Συζητήστε στην τάξη ποια στάση υιοθετείτε απέναντι σ' ένα ψευδολόγο συνομιλητή ή συμμαθητή σας, και γιατί.

4.      Κλιμακώστε τα είδη του ψεύδους, στα οποία αναφέρεται ο συγγραφέας, από τα πιο ανώδυνα έως τα πιο επικίνδυνα. Αιτιολογήστε την κλιμάκωσή σας.

---

¹ κατάφωρος: ολοφάνερος

² δυσχερής: δύσκολος

³ εωσφορισμός: διαβολικότητα, κακία, πονηριά, δολιότητα

⁴ άφατος: που δεν μπορεί να ειπωθεί, άρρητος, ανείπωτος

⁵ pia fraus: ευσεβής απάτη, γενναίον ψεύδος, άγιο ψέμα

⁶ dicat veritas et pereat mundus: ας ειπωθεί η αλήθεια και ας καταστραφεί ο κόσμος

Κείμενο 5

Πρόκληση

Όλοι αυτοί οι πολεοδόμοι, φιλόσοφοι, οικονομολόγοι, καθηγητές κτλ. που γράφουν, συζητούν, αγορεύουν σε συνέδρια και σε σεμινάρια για τη βαρβαρότητα των πόλεων, τη μαζοποίηση, την αλλοτρίωση, το αδιέξοδο του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού, από προοδευτική πάντα σκοπιά, αριστερή και συνήθως άκρως ριζοσπαστική –πόσο βολεμένοι οι ίδιοι σε θέσεις με γερούς μισθούς και επιμίσθια, με παροχές και ταξίδια, πόσο δεμένοι οι ίδιοι με το σύστημα που καταριούνται και, υποτίθεται, αγωνίζονται για την ανατροπή του, πόσο βέβαιοι τελικά πώς τίποτα ευτυχώς δεν κινδυνεύει ν' αλλάξει, τουλάχιστο στο άμεσο προσεχές μέλλον.

«Με προκαλούν» είπες.

Μανόλης Αναγνωστάκης«Το περιθώριο»

1.      Ποιο προσωπείο και ποιο είδος ψεύδους, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του Ε. Π. Παπανούτσου, χρησιμοποιούν τα πρόσωπα του κειμένου; Τεκμηριώστε την απάντησή σας.

2.      Σχολιάστε την τελευταία φράση του κειμένου.

Κείμενο 6

Κείμενο

Διαμορφώθηκε στην εποχή μας μια αντι-κουλτούρα, η οποία επιφέρει μία ευρύτατη απανθρωποποίηση,  ευρύτερη και βαθύτερη  από  εκείνη που είχε προκαλέσει ο φασισμός σε περιορισμένη σχετικά κλίμακα. Τούτο, διότι εμφανίζεται πλέον ως  παγκοσμιοποιημένο φαινόμενο·  ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που εκδηλώνεται ως επίθεση κατά του πολιτισμού σε πολλά μέτωπα  και πάντα με άρμα μάχης και αιχμή του δόρατος τα πλήρως  ελεγχόμενα  και  κατευθυνόμενα  Μέσα Μαζικής ενημέρωσης.

Ως πρώτο μέτωπο μπορεί αναμφισβήτητα να εντοπιστεί η έκπτωση του Λόγου και η υποβάθμιση  της γλώσσας.  Με την μονομερή και καταχρηστική χρησιμοποίηση  της εικόνας ο σύγχρονος άνθρωπος χάνει όλο και περισσότερο την  ικανότητα  να  διαλέγεται και να συνδιαλέγεται και, τελικά,  να εκφράζεται και να διαλογίζεται.

Το δεύτερο μέτωπο κινείται προς την κατεύθυνση της διάρρηξης του επικοινωνιακού ιστού μεταξύ των ανθρώπων, που κοινωνικοποιούνται ως παθητικοί δέκτες «μηνυμάτων»και  συνθημάτων  και  οδηγούνται  σε αποσυλλογικοποίηση  και  ιδιωτικοποίηση  με  τη χειρότερη έννοια του όρου, όπως δηλαδή  τον  χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, για τους οποίους ο ιδιώτης,  ο  ιδιωτεύων  εθεωρείτο ηλίθιος. Με τον τρόπο αυτόν παρά τη διαφημιζόμενη επέκταση της πληροφόρησης  με τη  βοήθεια των σύγχρονων ηλεκτρονικών μέσων, και χωρίς να λάβουμε υπόψη τη συστηματική αντιπληροφόρηση  και την παραπληροφόρηση, ο σύγχρονος άνθρωπος διαμορφώνεται, έτσι ώστε να αδιαφορεί για τα γενικότερα προβλήματα στον βαθμό που δεν τον  αγγίζουν  άμεσα και προσωπικά και δεν θίγουν τα συμφέροντά του. Απομένει μόνο το εγωιστικό άτομο, που δεν γνωρίζει αισθήματα συμπαράστασης και αλληλεγγύης  για  τον συνάνθρωπο  και 

λειτουργεί   με αποκλειστικό γνώμονα την εξυπηρέτηση των ατομικών του συμφερόντων.

Το τρίτο μέτωπο της αντιπολιτισμικής επίθεσης έχει ως στόχο την ομοιομορφοποίηση των  ανθρώπων  από  την  άποψη  των  καταναλωτικών 

προτιμήσεων,  των  προτύπων επιτυχίας, του γούστου, του τρόπου ζωής και διασκέδασης με επιδίωξη όχι φυσικά την προαγωγή των ανθρώπινων ποιοτήτων αλλά τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Ακριβώς γι’ αυτό μόνο μειοψηφίες σήμερα αντιλαμβάνονται την ποιότητα ζωής σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον, το οποίο κι αυτό καταστρέφεται στο όνομα της κερδοσκοπικής αντίληψης.

Το τέταρτο μέτωπο της αντιπολιτιστικής επίθεσης αναφέρεται στην περίφημη θεωρία για το τέλος των ιδεολογιών. Με βάση  αυτή τη θεώρηση, η ανθρωπότητα θα πορευτεί στο εξής χωρίς ευρύτερη  σύλληψη για το σύμπαν και την κοινωνία, χωρίς αναζήτηση

 για τη ζωή και την ύπαρξη, χωρίς οραματισμούς για το μέλλον,  αλλά καθαρά 

στο πλαίσιο σκοπιμοτήτων και με χρησιμοθηρικά κριτήρια υλικής αποτελεσματικότητας.  Επομένως, ολόκληρη  η μέχρι τώρα   διαδρομή του ανθρώπου  ήταν ένα  πελώριο λάθος,  μια ανεδαφική φαντασίωση.  Είναι όμως, προφανές ότι τα περί «τέλους των ιδεολογιών» εκφράζουν μια ιδεολογία: αυτήν της διαφύλαξης και της διατήρησης με 

 κάθε μέσο της ισχύουσας οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης, η οποία εξιδανικεύεται και προβάλλεται ως αμετακίνητη.

Το  πέμπτο  μέτωπο  είναι  η  θεωρία  περί  του  «τέλους  της  ιστορίας»,  συνέχεια  της προηγούμενης.   Σύμφωνα   με   αυτήν   το   σημερινό   αδιέξοδο  ανάγεται   σε   μόνιμη   και αμετακίνητη  πραγματικότητα  και,  ταυτόχρονα,  υποκρύπτεται  

ως  αίτημα  ο  άνευ  όρων συμβιβασμός με τη κατάσταση αυτή.Έτσι όμως, ο άνθρωπος, ως δημιουργός της ιστορίας,απαλείφεται.Ταυτόχρονα, επέρχεται το τέλος του πολιτισμού αλλά και η κατάργηση της αντίληψης που θεωρούσε τον άνθρωπο μοχλό και κινητήρια δύναμη της επίγειας εξέλιξης.

(Βασίλης Φίλιας, απόσπασμα από το κείμενο 

Οι κοινωνικές παράμετροι της πολιτισμικής κρίσης, Αναφορές στην κοινωνική πραγματικότητα του τέλους του 20ου αιώνα, εκδ. Ι. Σιδέρης,

συντομευμένο και ελαφρώς διασκευασμένο).

Παρατηρήσεις

Α. Να αποδώστε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100-120 λέξειςχωρίς δικά σας σχόλια. (μονάδες 25)

Β.1. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 100-120 λέξεις την άποψη: Με τηνμονομερή και καταχρηστική  χρησιμοποίηση της 

 εικόνας   ο   σύγχρονος  άνθρωπος  χάνει  όλο  και περισσότερο 

την ικανότητα να διαλέγεται καινα συνδιαλέγεται και, τελικά, να εκφράζεται και να διαλογίζεται (2ηπαράγραφος). (μονάδες 12)

Β.2.α. Να ανιχνεύσετε τη συνοχή μεταξύ των έξι (6) παραγράφων του κειμένου. Νομίζετε ότι ο συγγραφέας διευκολύνει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει τη συλλογιστική του πορεία;

                                                                                                                                 (μονάδες 8)

Β.2.β. Να αποδώσετε πλαγιότιτλους στη δεύτερη (Ως πρώτο μέτωπο… και ναδιαλογίζεται), στην τρίτη (Το δεύτερο μέτωπο…των ατομικών τουσυμφερόντων), 

στην τέταρτη (Το τρίτο μέτωπο … κερδοσκοπικήςαντίληψης), στην πέμπτη 

(Το τέταρτο μέτωπο…ως αμετακίνητη) και στην έκτη  (Το πέμπτο μέτωπο … 

της επίγειας εξέλιξης)  παράγραφο του κειμένου.  (μονάδες 5)

Β.3. Να γράψετε τα συνώνυμα των λέξεων: καταχρηστική (2η παράγραφος), εξυπηρέτηση (3η παράγραφος), προαγωγή (4η  παράγραφος), πορευτεί (5η  παράγραφος), απαλείφεται (6η παράγραφος), χωρίς να αλλάζει το νόημα του κειμένου.           (μονάδες 10)

Γ. Στο κείμενο που διαβάσατε ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ένα από τα μέτωπα της αντιπολιτισμικής  επίθεσης  στοχεύει  στην  ομοιομορφοποίηση  

των  ανθρώπων  από  την άποψη των καταναλωτικών προτιμήσεων, του γούστου, του τρόπου ζωής και διασκέδασης. Σε κείμενο-εισήγηση που θα παρουσιάσετε στους  συμμαθητές σας για τις ανάγκες του μαθήματος της νεοελληνικής  γλώσσας αναφέρεστε στους παράγοντες που οδηγούν τους σύγχρονους ανθρώπους στην υιοθέτηση όμοιων τρόπων συμπεριφορών

 καιδράσης. Επίσης, αναφέρεστε στις προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν,

ώστε αυτός να κατορθώνει να διατηρεί στοιχεία της ατομικής του ταυτότητας 

(500-600 λέξεις).  (μονάδες 40)