Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 4. & 1-17

Α. Θεματικό κέντρο:

·         το τυραννικό καθεστώς υποχρεούται  να σκληρύνει τη στάση του, για να διατηρηθεί στην εξουσία.

·         Όσο σκληρύνεται το καθεστώς τόσο η αντίδραση σ’ αυτό μεγαλώνει, η σύγκρουση είναι μοιραία

Β. η κατάσταση

·         Ταραγμένη σε μέγιστο βαθμό είναι η περίοδος μετά το θάνατο του Θηραμένη.

·         Οι τύραννοι αποθρασύνονται και γίνονται πιο βίαιοι και αιμοβόροι

·         Αναπόφευκτα η στάση τους γεννά αντίδραση, η οποία ξεκινά από τους κόλπους των πολιτικών προσφύγων

·         Με αρχηγό το Θρασύβουλο οι εξόριστοι οργανώνονται και ύστερα από δύο συνεχείς νίκες κατά των ολιγαρχικών ετοιμάζονται για την τελική σύγκρουση

·         Οι Τριάκοντα αντιλαμβάνονται ότι το καθεστώς τους αρχίζει να καταρρέει και επιχειρούν τις απέλπιδες κινήσεις σωτηρίας

·         Η αντίστροφη μέτρηση είναι γεγονός παρά τη βοήθεια της Σπάρτης και την  τρομοκτρατία που ασκείται

1.Τέτοιος στάθηκε ο θάνατος του Θηραμένη: Ο Θηραμένης πέθανε το φθινόπωρο του 404 π.χ., αλλά ο θάνατός του ήταν η αρχή του τέλους των τριάκοντα τυράννων.

2.Λόγοι για τους οποίους οι Τριάκοντα απαγόρευαν την είσοδο στο «άστυ» στους εκτός καταλόγου πολίτες:

-διασφάλιση εξουσίας και αποτροπή όσων προσπαθούν να αντισταθούν

-ανεπιθύμητοι και επικίνδυνοι για το καθεστώς

-υποψία μήπως έρθουν σε  επαφή με άλλους πολίτες και οργανώσουν αντίσταση

-δεν ήθελαν να αφήσουν περιθώρια για αντικαθεστωτική δράση

-φοβούνταν για την εξουσία και τη ζωή τους, δείχνοντας εμπιστοσύνη στους ολιγαρχικούς που περιλαμβάνονταν στους καταλόγους, δηλαδή στους τρισχιλίους

3.Οι κατατρεγμένοι κατέφευγαν στον Πειραιά:

- Όσοι δεν αναγράφονταν στον κατάλογο των τρισχιλίων κατέφυγαν αρχικά στον Πειραιά, γιατί εκεί είχε διαμορφωθεί ένα κλίμα υγιούς δημοκρατίας με τη βοήθεια του στόλου, των εμπόρων και των μετοίκων. Κατά τη μαρτυρία αρχαίων συγγραφέων (Διοδώρου, Ισοκράτη, Λυσία) τότε εξορίστηκαν περισσότεροι από 5.000 Αθηναίοι και φονεύτη­καν 1500 περίπου. Πρόκειται κυριολεκτικά για διωγμό των πολιτών.

-η διαταγή για την απαγόρευση εισόδου στο άστυ δεν περιλάμβανε και τον Πειραιά

-ο Πειραιάς ήταν η πιο κοντινή περιοχή στην Αθήνα,για να οργανωθεί καλύτερα η αντίσταση κατά του καθεστώτος

4.τα Μέγαρα και η Θήβα γέμισαν πρόσφυγες: Οι πολιτικοί εξόριστοι και οι φυγάδες ζήτησαν άσυλο και σε άλλα μέρη, όπως στη Χαλκίδα, την Ήλιδα και το Άργος, Το γεγονός αυτό ακριβώς ανησύχησε τους Λακεδαιμόνιους, που θέλησαν να προστατεύσουν τους Τριάκοντα. Γι' αυτό εξέδωσαν απαγορευτι­κή προκήρυξη για τις πόλεις που δέχονταν τους εξόριστους, απαίτησαν την παράδοσή τους και επέβαλαν πρόστιμο πέντε ταλάντων σε όποιον δε συνερ­γαζόταν (Διόδωρος, 14.6). Πολλές πόλεις, αν και σύμμαχες της Σπάρτης, δέχτηκαν πρόσφυγες κι αυτό γιατί είχαν αγανακτήσει απ΄ τη συμπεριφορά των Σπαρτιατών. Έβλεπαν ότι με τη λήξη του πολέμου δεν πέτυχαν αυτά που ήθελαν. Έτσι αγανακτισμένοι δέχονταν τους πρόσφυγες, σημάδι δυσαρέσκειας προς τους Σπαρτιάτες.

5.Λόγοι ανησυχίας Τριάκοντα και Λακεδαιμονίων από το κύμα προσφύγων. Η προκήρυξη του Λυσάνδρου: Το κύμα των πολιτικών προσφύγων μεγάλωσε υπερβολικά και αποτελούσε πλέον κίνδυνο για το καθεστώς των Τριάκοντα. Οι πολιτικοί πρόσφυγες στις γειτονικές πόλεις μπορούσαν να οργανώσουν ένοπλες αντιστασιακές ομάδες. Έτσι προκάλεσαν το Λύσανδρο να παρέμβει. Ο Πλούταρχος μας παραδίδει ότι ο Λύσανδρος εξέδωσε διαταγή οι γειτονικές πόλεις να μη δέχονται τους αυτοεξόριστους δημοκρατικούς Αθηναίους. Απαίτησε από τις κυβερνήσεις να τους οδηγούν, καθώς και τους μετοίκους πίσω στην πόλη και να τους παραδίδουν στους Τριάκοντα. Όρισε μάλιστα πρόστιμο πέντε ταλάντων και να θεωρούνται παραβάτες όσες κυβερνήσεις εμπόδιζαν αυτούς που προσπαθούσαν να φέρουν τους πολιτικούς φυγάδες πίσω στην Αθήνα. Πολλές πόλεις υπάκουσαν. Οι Αργείοι όμως που μισούσαν τους σκληρούς Σπαρτιάτες και ένιωθαν οίκτο για τους άτυχους δημοκρατικούς δεν πειθάρχησαν. Οι Θηβαίοι μάλιστα αποφάσισαν να τιμωρούν με πρόστιμο αυτόν που δε θα βοηθούσε τους πολιτικούς φυγάδες.

6.Θρασύβουλος : Γνωστός Αθηναίος δημοκρατικός πολίτης, ναύαρχος και στρατηγός. Γεννήθηκε πριν το 442 π.Χ.  και καταγόταν από εύπορη οικογένεια τριηραρχών. Ανδρώθηκε στο περιβάλοον του Περικλή και ενστερνίστηκε τις δημοκρατικές ιδέες. Όταν το 411 π.χ. καταλύθηκε στην Αθήνα το δημοκρατικό καθε­στώς και εγκαθιδρύθηκε η ολιγαρχία των Τετρακοσίων, αυτός, ως ναύαρχος του αθη­ναϊκού στόλου που ναυλοχούσε στη Σάμο, αντέδρασε, όπως και ο συνάρχο­ντάς του Θράσυλος, και έπεισαν τους στρατιώτες και τους συμμάχους να ορκιστούν πίστη στη δημοκρατία. Την ίδια εποχή οι δύο στρατηγοί καταναυμάχησαν στην Άβυδο τους Λακεδαιμόνιους, στην Κύζικο(410 π.Χ). αποτέλεσαν αυτές τις πρώτες τους νίκες μετά την πανωλεθρία της Σικελικής εκστρατείας. Συμμετείχε επίσης στη νικηφόρα για την πόλη του ναυμαχία των Αργινουσών (Σεπτέμβριος  του 406), αλλά καταδικάστηκε γιατί δεν περισυνέλεξε τους ναυαγούς και τους νεκρούς. Γλίτωσε γιατί δεν παρουσιάστηκε στη δίκη.

            Το 404 π.χ. συγκρούστηκε με τους τριάκοντα και κατέφυγε στη Θήβα, που την εποχή αυτή είχε φιλικές σχέσεις με την Αθήνα. Από εκεί με χρήματα και όπλα της Θήβας και τους εβδομήντα περίπου δημοκρατικούς Αθηναίους κατέλαβε τη Φυλή στην Πάρνηθα και την κατέστησε ορμητήριο κατά των τυράννων. Στη συνέχεια κυρίευσε τη Μουνιχία των Αχαρνών, κατανίκησε τους τριάκοντα και τους υποχρέωσε να συνομολογήσουν ειρήνη (Σεπτ. του 403).Αποκατέστησε την αθηναϊκή δημοκρατία, επέβαλε το νόμο της αμνη­στίας, ενώ τιμώρησε ελάχιστους, και πέτυχε τη συμφιλίωση των πολιτών. Και αυτή ήταν η μεγαλύτερη υπηρεσία του προς την πατρίδα. Συνέχισε τους αγώνες του εναντίον της Σπάρτης, αλλά φονεύθηκε κοντά στον Ευρυμέδοντα ποταμό.

Βλ. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CF%81%CE%B1%CF%83%CF%8D%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82

7.κ’έπιασε το οχυρό φρούριο της Φυλής: Πρόκειται για μια οχυρή τοποθεσία ανάμεσα στον Κιθαιρώνα και την Πάρνηθα (Ιαν. 403). Το φρούριο αυτό απείχε περίπου 100 στάδια(20 χιλ.περίπου)από την Αθήνα και δέσποζε στο δρόμο Θήβας­-Αθήνας (σώζονται και σήμερα ερείπιά του). Στο φρούριο αυτό, όπως και σε άλλα της Αττικής, οι τριάκοντα δεν είχαν εγκαταστήσει φρουρές. Γι' αυτό και ο Θρασύβουλος με λίγους άντρες εύκολα το κατέλαβε.

8.φύλαγαν την περιοχή: Κατά το Διόδωρο (ΙΔ, 32) οι τριάκοντα πρότειναν στο Θρασύ­βουλο να διαλύσει το σώμα των εξόριστων και να συνεργαστεί μαζί τους παίρνοντας τη θέση του Θηραμένη. Αυτός όμως απέρριψε με αξιοπρέπεια την πρότασή τους δηλώνοντας ότι θα συνεχίσει τον αγώνα ως την αποκατά­σταση της δημοκρατίας και την επαναφορά των εξορίστων.

9.έστησαν τρόπαιο: Οι νικητές κρεμούσαν τα όπλα των ηττημένων σ’ένα δέντρο ή έβαζαν το ένα όπλο πάνω στο άλλο, φτιάχνοντας πυραμίδα εκεί όπου οι ηττημένοι τράπηκαν σε φυγή. Τα τρόπαια ήταν αφιερωμένα στους θεούς. Γι αυτό κανείς δεν μπορούσε να τα εξαφανίσει.

10.αποφάσισαν να κάνουν δική τους την Ελευσίνα: Οι τριάκοντα προβλέπουν την ανα­τροπή τους και θέλουν να εξασφαλίσουν την υποχώρησή τους. Γι’ αυτό επι­λέγουν την Ελευσίνα που βρίσκεται στο δρόμο για τον Ισθμό. Αυτή ήταν οχυ­ρωμένη με τείχη και επιπλέον είχε εσωτερικό περίβολο γύρω από το Ιερό. Άλλωστε από εκεί μπορούσαν εύκολα να αποχωρήσουν στα Μέγαρα ή στην Κόρινθο, πόλεις προσκείμενες στην ολιγαρχία. Επιπλέον οι τύραννοι είχαν επιλέξει και τη Σαλαμίνα ως καταφύγιο, όπως μαρτυρεί ο Λυσίας (Κατά Έρατοσθένους 52, Κατ' 'Αγοράτου 44).

11.πόσοι είναι και πόση πρόσθετη φρουρά θα χρειαστούν: Πρόκειται για τους Ελευ­σίνιους. Οι τριάκοντα με τη δύναμη των όπλων και την τρομοκρατία που ασκούν ελέγχουν και πολλές κωμοπόλεις της Αθήνας γι' αυτό και διατάζουν απογραφή του πληθυσμού της Ελευσίνας. Φυσικά προφασίζονται ότι αυτό το κάνουν για να προστατεύσουν τους κατοίκους της από τις επιδρομές του Θρασύβουλου.

12.Αφού τους έπιασαν όλους: Κατά το Διόδωρο (ΙΔ,32) και κατά το Λυσία  οι τριάκοντα συνέλαβαν από την Ελευσίνα και τη Σαλα­μίνα περίπου τριακόσιους και τους φόνευσαν με μία ψήφο, έπειτα από παρωδία δίκης χωρίς συγκεκριμένο κατηγορητήριο. Κάτι ανάλογο είχε γίνει και στη δίκη των 10 στρατηγών μετά τη ναυμαχία στις Αργινούσες το 406 π.χ., ενώ έπρεπε για κάθε κατηγορούμενο να εκδοθεί ξεχωριστή απόφαση και όχι συνολική.

            Η δίκη των Ελευσινίων είναι δίκη παρωδία. Ο Κριτίας ζητά από τους παρόντες να στηρίξουν την πολιτική του και να μοιραστούν μαζί με τους Τριάκοντα όχι μόνο τις τιμές, αλλά και τους κινδύνους. Στην ουσία ο Κριτίας ζητά να καταστήσει τους πολίτες συνυπεύθυνους στο ανόσιο έργο του.

            Επειδή, δεν είχε καμία εμπιστοσύνη ακόμη και στους συνεργάτες του καθεστώτος, επιβάλλει φανερή ψηφοφορία, ενώ η πολυπληθής παρουσία των Σπαρτιατών στρατιωτών στο δικαστήριο ασκεί ακόμα μεγαλύτερη πίεση στους διακστές. Ο Λυσία αναφέρει(Κατά Ερατοσθένους, 52) ότι δικάστηκαν τριακόσιοιθ άνθρωποι με μία ψήφο, ενώ βασική αρχή του αθηναϊκού δικαίου ήταν να μην εκδίδονται συνολικές δικαστικές αποφάσεις, αλλά για τον κάθε κατηγορούμενο χωριστά.

13.συγκέντρωσαν στο Ωδείο:Το Ωδείο ήταν δημόσιο κτίριο, θέατρο στε­γασμένο. Οικοδομήθηκε από τον Περικλή (444-443 π.χ.) και ήταν μίμηση της σκηνής του μεγάλου βασιλέως των Περσών (Πλούταρχος, Περικλής 13). Βρισκόταν ΝΑ της Ακρόπολης, κοντά στο θέατρο του Διονύσου, και χρησί­μευε για απαγγελία ποιημάτων και κυρίως για μουσικές ακροάσεις. Εκεί συναθροίζονταν οι Αθηναίοι, για να παρακολουθήσουν το λεγόμενο «προά­γωνα». Πυρπολήθηκε το 85 π.χ. από το Σύλλα.

14….στο Ωδείο τους οπλίτες που ήταν γραμμένοι στον κατάλογο: Πρόκειται για τους τρισχι­λίους ολιγαρχικούς οπλίτες που αναγράφονταν στον ομώνυμο κατάλογο και ήταν έμπιστοι συνεργάτες των τυράννων.

Ωδείον Περικλέους: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Odeion_of_Perikles.aspx

     15.είχαν μαζευτεί περίπου χίλιοι: Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι οι δυνά­μεις του Θρασύβουλου πολλαπλασιάζονται, αφού σε μια μέρα μόνο προστέ­θηκαν άλλοι τριακόσιοι. Aρχηγoί -ήταν ο Θρασύβουλος βέβαια αλλά και ο Άνυτoς (Λυσίας, Κατ' Αγοράτου 78) και ο Αρχίνος (Δrιμoσθ., Κατά Τιμοκράτους 135).Είναι Μάιος του 403 πχ.

    16.Μόλις τόμαθαν οι Τριάκοντα…ιππικό: Όσοι επέζησαν από τους 700 φρουρούς του Καλλίβιου, με τους ιππείς και τους τρισχιλίους συγκροτούν τις δυνάμεις των τριάκοντα και σπεύδουν εναντίον των δrιμoκρατικών.

17.από τον αμαξωτό δρόμο που ανεβαίνει στον Πειραιά: Ο Πειραιάς -ήταν κτισμένος κοντά στη σrιμερινή Καστέλα, 90 περίπου μέτρα ψηλότερα από τη σημερινή του θέση. Γι' αυτό και ο δρόμος ανrηφόριζε. Κατά το Θoυκυδίδrι (2.Β,7) ο περί­γυρος του Πειραιά είχε έκταση περίπου 60 στάδια (11.150 μ.).

18.συσπειρώθηκαν στη Μουνιχία: Ο λόφος της Μουνιχίας (σrιμερινός Αγ. Ηλίας - Καστέλα) βρίσκεται σε υψόμετρο 230 μ. περίπου. Ονομαστό ήταν το ιερό της θεάς Άρτεμrης και τrης Βένδιδας.

Βλ. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B9%CF%87%CE%AF%CE%B1

     19.Τότε οι ολιγαρχικοί πήγαν στην Ιπποδάμειο Αγορά: Ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος ήταν διαπρεπής πολεοδόμος και αρχιτέκτοντας της αρχαιότητας που καθιέρωσε το ομώνυμο ιπποδάμειο ρυμοτομικό σύστημα (αυτό διακρινόταν για τις κάθετα τεμνόμενες οριζόντιες οδούς σε σχήμα τετραγώνου). Έζησε τον 5ο αι., ήταν σύγχρονος του Περίκλή και με εντολή αυτού ρυμοτόμησε και δια­κόσμησε τον Πειραιά. Η Ιπποδάμειος αγορά βρισκόταν στους πρόποδες της Μουνιχίας. Σ' αυτήν δέσποζαν το «αγορανόμιον» και τα ιερά της Εστίας, της Άρτεμης και της Βένδιδας. Η αγορά ήταν το κέντρο της οικονομικής και κοι­νωνικής ζωής του Πειραιά,το αξιoλoγότερο εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου τότε.

Ιππόδαμος ο Μιλήσιος:

 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%80%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CE%BF_%CE%9C%CE%B9%CE%BB%CE%AE%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82

     20.της Άρτεμης της Μουνιχίας: Ήταν γνωστό ιερό της Μουνιχίας προς τιμήν της θεάς Άρτεμης. Τη λατρεία της την είχε καθιερώσει ο Μούνι­χος, μυθικός βασιλιάς της Αττικής και οικιστής της περιοχής.

     21.τό Βενδίδειο : Ήταν ονομαστό ιερό της θρακικής θεάς Βένδιδας στην πλα­γιά του λόφου της Μουνιχίας, 50 μ. ψηλότερα από την αγορά του Ιππόδα­μου.

Τοπογραφικό σχέδιο δήμου Ελευσίνας: 

http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Sanctuary_of_Demeter_and_Kore.aspx

     22.και το βάθος τους έφτασε τις πενήντα σειρές: Η παράταξη είχε συνήθως βάθος οχτώ αντρών. Επειδή όμως οι ολιγαρχικοί ήταν πολλοί και ο δρόμος στενός, γι' αυτό η παράταξή τους είχε τόσο μεγάλο βάθoς.

     23.άρχισαν ν’ανηφορίζουν:Οι ολιγαρχικοί, παρατεταγμένοι σε βάθος 50 ασπιδοφόρων  αντρών, προχωρούσαν για να συγκρουστούν με τους δημοκρατικούς του Θρασύβουλου, που τους περίμεναν πιο ψηλά, στην κορυφή του λόφου της  Μουνιχίας.Ήταν λιγότεροι και αυτό τους παρείχε φυσική προστασία απέναντι στον εχθρό.

24.ασπιδοφόροι:στρατιώτες οπλισμένοι με πέλτη, δηλαδή με ελαφριά δερμάτινη ασπίδα που είχε ημικυκλικό σχήμα.Τη χρησιμοποιούσαν κυρίως οι Θράκες, αλλά ο αθηναίος στρατηγός Ιφικράτης* την εισήγαγε και στον Αθηναϊκό στρατό καθιερώνοντας το σώμα των πελταστών.

25.ελαφρό πεζικό: ήταν οπλισμένο με ακόντια, χωρίς ασπίδα. Ο Ξενοφώντας εδώ προσθέτει τη λέξη «με ακόντια», για να κάνει διάκριση ανάμεσα στους ασπιδοφόρους και στους ψιλούς (τοξότες, ακοντιστές, σφενδονήτες).

26.Το επιχείρημα των θεών από το Θρασύβουλο: θέλει να τονώσει το ηθικό των ανδρών του και επισημαίνει ότι οι θεοί είναι σύμμαχοι με τους δίκαιους δημοκρατικούς ταλαιπωρημένους πολίτες. Δέχεται επομένως εδώ ο Ξενοφώντας την πίστη των αρχαίων ελλήνων ότι οι θεοί παρεμβαίνουν στα ανθρώπινα, σε αντίθεση με το Θουκυδίδη ότι οι θεοί δεν επεμβαίνουν.

27.Παιάνας:θρησκευτικό τραγούδι που απευθυνόταν στον Απόλλωνα ή στην Άρτεμη για ικεσία, στους θεούς για ευχαριστία, στον Ενυάλιο Άρη πρίν ή μετά τη μάχη για να τον παρακαλέσουν με δυνατές φωνές για βοήθεια. Ακόμη με τον παιάνα εξιλέωναν άλλους θεούς, τον Ασκληπιό, το Δία, τις φυσικές δυνάμεις (πχ.σεισμό) ή και τιμούσαν θνητούς.

28. Πώς ένιωθαν οι αρχαίοι Έλληνες τη σχέση θεών και ανθρώπων: Οι αρχαίοι Έλληνες ένιωθαν πολύ στενή και άμεση σχέση θεών και ανθρώπων. Όπως φαίνεται και στο λόγο του Θρασύβουλου, οι θεοί ενδιαφέρονταν για τις ανθρώπινες υποθέσεις και έπαιρναν το μέρος των αδικημένων και αδυνάτων πολιτών, δίκαιων και ενάρετων δημοκρατικών πολιτών. Τιμωρούσαν παραδειγματικά τους κακους και τυράννους. Φανέρωναν την εύνοιά τους προς τους δίκαιους και ενάρετους πολίτες με διάφορους τρόπους, Στο λόγο αυτό του Θρασύβουλου άλλαξαν τις καιρικές συνθήκες για να βοηθήσουν τους δίκαιους και δημοκρατικούς Αθηναίους. Με επέμβασή τους αποκατέστησαν το δίκαιο, δηλαδή απέδωσαν στους δημοκρατικούς τα κοινά αγαθά που στερήθηκαν εξαιτίας των Τριάκοντα (την πατρίδα, τα σπίτια, την πολυπόθητη ελευθερία, τις τιμές, την οικογένεια). Τη νίκη χάρισαν στους δημοκρατικούς, που ζήτησαν τη θεϊκή βοήθεια. Τίμησαν τον ευσεβή στρατηγό Θρασύβουλο που απέδιδε τη σίγουρη νίκη των δημοκρατικών στη θέληση των θεών λέγοντας: «αν ο θεός θέλει» και τονίζοντας ότι η επιλογή της πλεονεκτικής θέσης των δημoκρατικών στο λόφο της Μουνιχίας ήταν έργο των θεών.

       Γενικά, οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στους θεούς τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. Επιδίωκαν με γιορτές και θυσίες να έχουν τη θεϊκή εύνοια με το μέρος τους για να πετυχαίνουν στους στόχους και σκοπούς τους. Πίστευαν ότι η θεϊκή ­δικαιοσύνη (Δίκη), όταν έβλεπε την αλαζονεία των ανθρώπων (Ύβρη), τότε παραδειγματικά τιμωρούσε τους αλαζόνες (Νέμεση). Στο λόγο του Θρασύβουλου, η ­δικαιοσύνη, όταν είδε τις αυθαιρεσίες και αδικίες των αλαζόνων Τριάκοντα, έτρεξε να βοηθήσει τους δίκαιους δημοκρατικούς για να τιμωρήσουν τους άδικους τυράννους και να αποκαταστήσουν την κλονισμένη ηθική ισορροπία εξαιτίας της τυραννίας με την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

*

Έμβατα:πορθμός μεταξύ Ερυθρών και Χίου.

29. Ομιλία Θρασύβουλου

Α.ΔΟΜΗ                     

1. Προοίμιο: &13: «Θυμηθείτε…με τα όπλα στα χέρια!»

-Ο Θρασύβουλος αναφέρει ότι οι δημοκρατικοί είναι έτοιμοι να συγκρουστούν με τους ολιγαρχικούς. Θέλει να κινήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη

-θέλει να δώσει θάρρος στους στρατιώτες του και να τονώσει την αυτοπεποίθησή τους για τη νέα και σίγουρη νίκη των δημοκρατικών

2. Κύριο μέρος: &14-17: «Κάποτε μας έπιαναν…τους γκρεμίζουμε»

-Ο Θρασύβουλος επιχειρηματολογεί και συνάγει πειστικά συμπεράσματα. Αιτιολογεί γιατί οι δημοκρατικοί είναι έτοιμοι να πολεμήσουν με τη βοήθεια των θεών

-οι θεοί στο παρελθόν ήταν ευνοϊκοί με τη θύελλα που προκάλεσαν σε καλοκαιρία και έδωσαν τη δυνατότητα στους λίγους δημοκρατικούς να στήσουν τρόποια

-οι θεοί τους βοηθούν, πράγμα που φαίνεται και από την ευνοϊκή στρατιωτική θέση που βρίσκονται

3. Επίλογος: &17: «Εμπρός λοιπόν…μας έκαναν!»

-Ο Θρασύβουλος εμψυχώνει τους συμπολεμιστές του και τους ζητά να εκδικηθούν για όσα δεινά έχουν υποφέρει. Πρέπει ολόψυχα να πολεμήσουν

-ως κίνητρο δράσης προβάλλει τις αξίες της ζωής και τις ηθικές αρχές, όπως πατρίδα, οικογένεια, θεοσέβεια,ελευθερία,τιμές, αγωνιστικό φρόνημα, αυτοθυσία, υστεροφημία

Β. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΑΝΑΠΤΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΤΩΝ ΣΥΝΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ

ü  Πριν τέσσερις μέρες πέτυχαν νίκη κατά των αντιπάλων

= πραγματικό γεγονός

ü  Έχουν ευκαιρία να εκδικηθούν τους τυράννους, για όσα δεινά έχουν υποστεί, καθώς τους στέρησαν πατρίδα, σπίτια, αγαπημένα τους πρόσωπα, τα οποία εξόντωσαν χωρίς δίκη

= ψυχολογικό επιχείρημα®στοχεύει να ενισχύσει την εκδικητική μανία των στρατιωτών του

ü  Έχουν οι δημοκρατικοί στη μάχη αυτή την ευκαιρία να εκδικηθούν τους ολιγαρχικούς για τις παρανομίες και αυθαιρεσίες τους

= ψυχολογικό επιχείρημα

ü  Οι δημοκρατικοί έχουν πλέον όπλα και είναι έτοιμοι και αποφασισμένοι να συγκρουστούν με τους ολιγαρχικούς

= πραγματικό επιχείρημα®αναφέρεται με σκοπό να τονώσει το ηθικό των στρατιωτών του

ü  Έχουν την εύνοια των θεών, αφού οι θεοί εκπροσωπούν το δίκαιο και χάρη σε αυτούς βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τους αντιπάλους τους

=ηθικό επιχείρημα®θέλει να τονώσει την αυτοπεποίθηση των συναγωνιστών του Θρασύβουλου

ü  Είναι κατάλληλα εξοπλισμένοι και έχουν καλύτερη θέση στη σύγκρουση με τους αντιπάλους τους. Οι ολιγαρχικοί βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, στον κατήφορο, οι δημοκρατικοί σε πλεονεκτική, στο λόφο της Μουνυχίας, στον ανήφορο

=λογικό και πραγματικό επιχείρημα®ενισχύει την αισιοδοξία για την καλή έκβαση της μάχης

ü  Κάθε δημοκρατικός πολίτης πρέπει με θάρρος να πολεμήσει για τη νίκη

=ηθικό επιχείρημα®προβάλλει τη συνείδηση του χρέους και ηθικού καθήκοντος

ü  Η νίκη τους θα δώσει  στους επιζώντες το δικαίωμα να χαίρονται τα οφέλη της δημοκρατίας και στους νεκρούς λαμπρό και ένδοξο θάνατο και υστεροφημία

=ηθικό επιχείρημα®τονίζει το χρέος και την ανάγκη θυσίας για τις αξίες της ζωής και τις ηθικές αρχές

30. &9-10: Γιατί οι Τριάκοντα ανάγκασαν τους ολιγαρχικούς πολίτες να μετέχουν  στην παρωδία δίκης των Ελευσινίων;

ü  Για να συξήσουν τους υποστηρικτές του τυραννικού καθεστώτος

ü  Να κατασκευάσουν συνενόχους στις παρανομίες και αυθαιρεσίες τους ώστε κι αυτοί να φοβούνται την εκδίκηση των δημοκρατικών σε περίπτωση ανατροπής του τυραννικού καθεστώτος

ü  Να μετατρέψουν τους ολιγαρχικούς πολίτες σε πειθήνια φανατικά όργανά τους

31. τα Μέγαρα και η Θήβα γέμισαν πρόσφυγες: οι Αθηναίοι πρόσφυγες βρήκαν καταφύγιο-άσυλο στα Μέγαρα, στη Θήβα και σε άλλες ελληνικές πόλεις, όπως στην Ήλιδα, στο Άργος, στην Κόρινθο. Οι πόλεις αυτές πρόσφεραν:

·         προστασία στους εξόριστους

·         βοήθεια στη συγκρότηση αντίστασης κατά του καθεστώτος των Τριάκοντυα

Η Θήβα βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση, επειδή από εκεί πιο έυκολα μπορούσαν να εισχωρήσουν, λόγω εγγύτητας, στην Αττική και να μεταφερθούν εφόδια, χωρίς να πέσουν στην αντίληψη των φρουρών μέσα από μονοπάτια και δασώδεις εκτάσεις

            Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Βίος Λυσάνδρου) οι Τριάκοντα από φόβο  ενδεχόμενης ένοπλης αντίστασης των εξορίστων εξέδωσαν διαταγή σύμφωνα με την οποία έπρεπε να παραδώσουν στην Αθήνα τους πρόσφυγες που βρίσκονταν στα εδάφη τους και το ίδιο θα έκαννα και στο μέλλον. Αν δεν υπάκουαν θα υφίσταντο πρόστιμο πέντε ταλάντων  ή θα θεωρούνται έκσπονδες. Κάποιες πόλεις συμφώνησαν, όχι  όμως η Ήλιδα, το Άργος, τα Μέγαρα, η Θήβα. Οι Θηβαίοι όχι μόνο αψήφησαν τις απειλές τους, αλλά προστάτευσαν ενεργητικά τους εξορίστους. Εξέδωσαν νόμο σύμφωνα με τον οποίο θα τιμωρούν όποιον Θηβαίο δε βοηθούσε πρόσφυγα. Ζήτησαν μάλιστα να κλείνουν τα μάτια  τους οι πολίτες που αντιλαμβάνονται μεταφορά όπλων από τη Βοιωτία στην Αττική.

            Λόγοι αυτής της αλλαγής στάσης:

·         απέχθεια για τις ακρότητες των Τριάκοντα

·         πολιτικό άσυλο και δεσμεύσεις εθιμικού δικαίου, επιβαλλόταν σεβασμός σε πολιτικούς πρόσφυγες από θεούς, όπως ο Διόνυσος και ο Ηρακλής

·         δυσαρέσκειά τους εναντίον των Σπαρτιατών, διότι:

Ø  στήριξαν το καθεστώς των Τριάκοντα

Ø  δεν έλαβαν υπόψη τους τις προτάσεις τουςτιμωρίας των Αθηναίων μετά την ήττα τους

Ø  αδιαφόρησαν για τις οικονομικές και εδαφικές τους διεκδικήσεις, πράγμα που θα τους βοηθούσε να ανακάμψουν οικονομικά.

Ø  Οι Σπαρτιάτες επέβαλαν στις πόλεις καθεστώτα που ελέγχονταν από πελοποννησιακές φρουρές και σκληρούς αρμοστές στερώντας τους το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης

Παράλληλα κείμενα:

1.      Διόδωρος Ιστορική Βιβλιοθήκη, 14, 5-6, 32

&5,6: Μετὰ δὲ τὸν τούτου θάνατον οἱ τριάκοντα τοὺς πλουσίους ἐπιλεγόμενοι, τούτοις ψευδεῖς αἰτίας ἐπερρίπτουν, καὶ φονεύοντες τὰς οὐσίας διήρπαζον. Ἀνεῖλον δὲ καὶ Νικήρατον τὸν Νικίου τοῦ στρατηγήσαντος ἐπὶ Συρακοσίους υἱόν, ἄνδρα πρὸς ἅπαντας ἐπιεικῆ καὶ φιλάνθρωπον, πλούτῳ δὲ καὶ δόξῃ σχεδὸν πρῶτον πάντων Ἀθηναίων· διὸ καὶ συνέβη πᾶσαν οἰκίαν συναλγῆσαι τῇ τἀνδρὸς τελευτῇ, τῆς διὰ τὴν ἐπιείκειαν μνήμης προαγούσης εἰς δάκρυα. Οὐ μὴν ἔληγόν γε τῆς παρανομίας οἱ τύραννοι, πολὺ δὲ μᾶλλον ἐπίτασιν λαμβανούσης τῆς ἀπονοίας τῶν μὲν ξένων τοὺς πλουσιωτάτους ἑξήκοντα κατέσφαξαν, ὅπως τῶν χρημάτων κυριεύσωσι, τῶν δὲ πολιτῶν καθ´ ἡμέραν ἀναιρουμένων οἱ τοῖς βίοις εὐπορούμενοι σχεδὸν ἅπαντες ἔφυγον ἐκ τῆς πόλεως. Ἀνεῖλον δὲ καὶ Αὐτόλυκον, ἄνδρα παρρησιαστήν, καὶ καθόλου τοὺς χαριεστάτους ἐπέλεγον. Ἐπὶ τοσοῦτο δὲ κατέφθειραν τὴν πόλιν, ὥστε φυγεῖν τοὺς Ἀθηναίους πλείους τῶν ἡμίσεων.

[6] Λακεδαιμόνιοι δὲ τὴν στάσιν τῶν Ἀθηναίων ὁρῶντες, οὐδέποτε ἰσχῦσαι βουλόμενοι τοὺς Ἀθηναίους, ἔχαιρον καὶ φανερὰν ἑαυτῶν ἐποίουν τὴν διάθεσιν· ἐψηφίσαντο γὰρ τοὺς Ἀθηναίων φυγάδας ἐξ ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος ἀγωγίμους τοῖς τριάκοντα εἶναι, τὸν δὲ κωλύσαντα πέντε ταλάντοις ἔνοχον εἶναι. Δεινοῦ δ´ ὄντος τοῦ ψηφίσματος, αἱ μὲν ἄλλαι πόλεις καταπεπληγμέναι τὸ βάρος τῶν Σπαρτιατῶν ὑπήκουον, Ἀργεῖοι δὲ πρῶτοι, μισοῦντες μὲν τὴν Λακεδαιμονίων ὠμότητα, κατελεοῦντες δὲ τὰς τύχας τῶν ἀκληρούντων, ὑπεδέχοντο φιλανθρώπως τοὺς φυγάδας. Καὶ Θηβαῖοι δὲ ἐψηφίσαντο ὑπάρχειν πρόστιμον τῷ θεασαμένῳ μὲν ἀγόμενον φυγάδα, μὴ βοηθήσαντι δὲ κατὰ τὸ δυνατόν. Τὰ μὲν οὖν περὶ Ἀθηναίους ἐν τούτοις ἦν.

&32: Οἱ δ´ ἐν ταῖς Ἀθήναις δυναστεύοντες τριάκοντα τύραννοι καθ´ ἡμέραν οὐκ ἐπαύοντο τοὺς μὲν φυγαδεύοντες, τοὺς δὲ ἀναιροῦντες. Τῶν δὲ Θηβαίων ἀγανακτούντων ἐπὶ τοῖς γινομένοις καὶ φιλοφρόνως τοὺς φυγάδας ὑποδεχομένων, Θρασύβουλος Στιριεὺς ὀνομαζόμενος, ὢν Ἀθηναῖος, ὑπὸ δὲ τῶν τριάκοντα πεφυγαδευμένος, συνεργούντων αὐτῷ λάθρᾳ τῶν Θηβαίων κατελάβετο τῆς Ἀττικῆς χωρίον ὀνομαζόμενον Φυλήν. Ἦν δὲ τὸ φρούριον ὀχυρόν τε σφόδρα καὶ τῶν Ἀθηνῶν ἀπέχον σταδίους ἑκατόν, ὥστε πολλὰς ἀφορμὰς αὐτοῖς παρέχεσθαι πρὸς τὴν ἔφοδον. Οἱ δὲ τριάκοντα τύραννοι πυθόμενοι τὸ γεγονός, τὸ μὲν πρῶτον ἐξήγαγον ἐπ´ αὐτοὺς τὴν δύναμιν ὡς πολιορκήσοντες τὸ χωρίον· πλησίον δὲ τῆς Φυλῆς αὐτῶν στρατοπεδευόντων ἐπεγενήθη πολὺς νιφετός. Καί τινων ἐπιχειρησάντων μετασκηνοῦν, οἱ πολλοὶ φεύγειν αὐτοὺς ὑπέλαβον καὶ πλησίον τινὰ πολεμίαν δύναμιν εἶναι· ἐμπεσόντος δὲ εἰς τὸ στρατόπεδον θορύβου τοῦ καλουμένου Πανικοῦ μετεστρατοπέδευσαν εἰς ἕτερον τόπον. Οἱ δὲ τριάκοντα θεωροῦντες τοὺς πολίτας ἐν Ἀθήναις, ὅσοι μὴ μετεῖχον τῆς τῶν τρισχιλίων πολιτείας, μετεώρους ὄντας πρὸς τὴν κατάλυσιν τῆς δυναστείας, μετῴκισαν αὐτοὺς εἰς τὸν Πειραιᾶ, καὶ τοῖς ξενικοῖς ὅπλοις διακατεῖχον τὴν πόλιν· Ἐλευσινίους δὲ καὶ Σαλαμινίους αἰτιασάμενοι τὰ τῶν φυγάδων φρονεῖν, ἅπαντας ἀνεῖλον. Τούτων δὲ πραττομένων πολλοὶ τῶν φυγάδων συνέρρεον πρὸς τοὺς περὶ Θρασύβουλον - - - φανερῶς μὲν περί τινων αἰχμαλώτων διαλεξόμενοι, λάθρᾳ δὲ συμβουλεύειν αὐτῷ {τὸ} διαλῦσαι τὸ συνεστηκὸς φυγαδικὸν καὶ μεθ´ ἑαυτῶν τῆς πόλεως δυναστεύειν ἀντὶ Θηραμένους προσαιρεθέντα, λαβεῖν δ´ ἐξουσίαν δέκα τῶν φυγάδων οὓς ἂν προαιρῆται κατάγειν εἰς τὴν πατρίδα. Ὁ μὲν Θρασύβουλος ἔφησε προκρίνειν τὴν ἑαυτοῦ φυγὴν τῆς τῶν τριάκοντα δυναστείας, καὶ τὸν πόλεμον οὐ καταλύσειν, εἰ μὴ πάντες οἱ πολῖται κατέλθωσι καὶ τὴν πάτριον πολιτείαν ὁ δῆμος ἀπολάβῃ. Οἱ δὲ τριάκοντα θεωροῦντες πολλοὺς μὲν ἀφ´ ἑαυτῶν ἀφισταμένους διὰ τὸ μῖσος, τοὺς δὲ φυγάδας ἀεὶ πλείους γινομένους, ἀπέστειλαν εἰς Σπάρτην πρέσβεις περὶ βοηθείας, αὐτοὶ δ´ ὅσους ἠδύναντο πλείστους ἀθροίσαντες ἐν ὑπαίθρῳ περιεστρατοπέδευσαν περὶ τὰς ὀνομαζομένας Ἀχαρνάς.

2.       Λυσίας, Κατά Ερατοσθένους, &50-52

ἴσως δ᾽ ἂν ἔχοι εἰπεῖν ὅτι ἐδεδοίκει, καὶ ὑμῶν τοῦτο ἐνίοις ἱκανὸν ἔσται. ὅπως τοίνυν μὴ φανήσεται ἐν τῷ λόγῳ τοῖς τριάκοντα ἐναντιούμενος: εἰ δὲ μή, ἐνταυθοῖ δῆλος ἔσται ὅτι ἐκεῖνά τε αὐτῷ ἤρεσκε, καὶ τοσοῦτον ἐδύνατο ὥστε ἐναντιούμενος μηδὲν κακὸν παθεῖν ὑπ᾽ αὐτῶν. χρῆν δ᾽ αὐτὸν ὑπὲρ τῆς ὑμετέρας σωτηρίας ταύτην τὴν προθυμίαν ἔχειν, ἀλλὰ μὴ ὑπὲρ Θηραμένους, ὃς εἰς ὑμᾶς πολλὰ ἐξήμαρτεν. [51] ἀλλ᾽ οὗτος τὴν μὲν πόλιν ἐχθρὰν ἐνόμιζεν εἶναι, τοὺς δ᾽ ὑμετέρους ἐχθροὺς φίλους, ὡς ἀμφότερα ταῦτα ἐγὼ πολλοῖς τεκμηρίοις παραστήσω, καὶ τὰς πρὸς ἀλλήλους διαφορὰς οὐχ ὑπὲρ ὑμῶν ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἑαυτῶν γιγνομένας, ὁπότεροι τὰ πράγματα πράξουσι καὶ τῆς πόλεως ἄρξουσιν. [52] εἰ γὰρ ὑπὲρ τῶν ἀδικουμένων ἐστασίαζον, ποῦ κάλλιον ἦν ἀνδρὶ ἄρχοντι, ἢ Θρασυβούλου Φυλὴν κατειληφότος, τότε ἐπιδείξασθαι τὴν αὑτοῦ εὔνοιαν; ὁ δ᾽ ἀντὶ τοῦ ἐπαγγείλασθαί τι ἢ πρᾶξαι ἀγαθὸν πρὸς τοὺς ἐπὶ Φυλῇ, ἐλθὼν μετὰ τῶν συναρχόντων εἰς Σαλαμῖνα καὶ Ἐλευσῖνάδε τριακοσίους τῶν πολιτῶν ἀπήγαγεν εἰς τὸ δεσμωτήριον, καὶ μιᾷ ψήφῳ αὐτῶν ἁπάντων θάνατον κατεψηφίσατο

3.       Λυσίας, Κατά Αγοράτου 78

ἀκούω δὲ αὐτὸν παρασκευάζεσθαι ἀπολογεῖσθαι, ὡς ἐπὶ Φυλήν τε ᾤχετο καὶ συγκατῆλφεν ἀπὸ Φυλῆς, καὶ τοῦτο μέγιστον ἀγώνισμα εἶναι. ἐγένετο δὲ τοιοῦτον: ἦλθεν οὗτος ἐπὶ Φυλήν: καίτοι πῶς ἂν γένοιτο ἄνθρωπος μιαρώτερος; ὅστις εἰδὼς ὅτι εἰσί τινες ἐπὶ Φυλῇ τῶν ὑπὸ τούτου ἐκπεπτωκότων ἐτόλμησεν ἐλθεῖν ὡς τούτους. ἐπειδὴ δὲ εἶδον αὐτὸν τάχιστα,[78] συλλαβόντες ἄγουσιν ἄντικρυς ὡς ἀποκτενοῦντες, οὗπερ καὶ τοὺς ἄλλους ἀπέσφαττον, εἴ τινα λῃστὴν ἢ κακοῦργον συλλάβοιεν. στρατηγῶν δὲ Ἄνυτος [ἐπὶ Φυλὴν] οὐκ ἔφη χρῆναι ποιεῖν αὐτοὺς ταῦτα, λέγων ὅτι <οὔπω> οὕτω διακέοιντο, ὥστε τιμωρεῖσθαί τινας τῶν ἐχθρῶν, ἀλλὰ νῦν μὲν δεῖν αὐτοὺς ἡσυχίαν ἔχειν. εἰ δέ ποτε οἴκαδε κατέλθοιεν, τότε καὶ τιμωρήσοιντο τοὺς ἀδικοῦντας. [79] ταῦτα λέγων αἴτιος ἐγένετο τοῦ ἀποφυγεῖν τοῦτον ἐπὶ Φυλῇ: ἀνάγκη δὲ ἦν στρατηγοῦ ἀνδρὸς ἀκροᾶσθαι, εἴπερ ἔμελλον σωθήσεσθαι.

4.        Θουκυδίδης, Β 13

…τὰ δὲ μακρὰ τείχη πρὸς τὸν Πειραιᾶ τεσσαράκοντα σταδίων, ὧν τὸ ἔξωθεν ἐτηρεῖτο· καὶ τοῦ Πειραιῶς ξὺν Μουνιχίᾳ ἑξήκοντα μὲν σταδίων ὁ ἅπας περίβολος…