Ξενοφώντας, Ελληνικά, 3.& 50-51

Θ.Κ:Παρωδία  δικης-ο ρόλος του θηραμένη

Λεξιλογικά-σημασιολογικά

1.γνοὺς=μετ αορ. Β του ρ. γιγνώσκω, αορ.β΄=ἔγνων, Σύνταξη=α.με αιτιατ.,β.με ειδική προταση,γ.με τελικό απαρέμφ.=αποφασίζω να,δ.κατηγορ.μετοχή,ε. με ειδικό απαρ.,Ομορ=γνωστός,γνώση,άγνωστος,γνωστικός,γνώμη,Συν=αισθάνομαι,επισταμαι,οιδα,,Αντ=αγνοω

2.ἀναφεύξοιτο=γλιτώνω,αθωώνομαι,ευκτ.μελ του ρ. ἀναφεύγω,Ομορ=φυγάς,φυγή,

αποφεύγω,διαφυγή,προσφυγή,πρόσφυγας,Συν=απέρχομαι,αποδιδράσκω,Αντ=διώκω

3.ἐπιστῆναι=απαρ αορ β. του ἐφίσταμαι=επιστατω,στεκομαι κοντά σε κάποιον,Ομορ=στάση,ανάστημα,στήλη,σταυρός,σταθερός,αστάθεια,ανάστατος,ανάστημα,από-στημα,σταθμός

4.φανερῶς=προδήλως

5.ἐπιτρέπῃ=υποτ του ρ. ἐπιτρεπω,,αορ.β=ἔτραπον,πρκ=τέτροφα και τέτραφα,υπερς=ἐτετρόφειν και ἐτετράφειν,Ομορ=τροπή,Τρόπος,επίτροπος,πολύτροπος,

ανατροπέας,

6.ἀνήσομεν=μελ του  ρ. ἀνίημι,Πρκ=ἀνεῖκα,αορ=ἀνῆκα

7.λυμαινόμενον=βλάπτω,μέλ=λυμανουμαι,(λύμη=βλάβη,κακή μεταχείρηση), συν=βλάπτω,

λωβάωμαι-ῶμαι,αντ=ἀνίνημι,ωφελω,ομορ=απολύμανση,απολυμαντικος,λύματα

8.ἐξαλείφω=ἀλείφω,ἤλειφον,ἀλείψω,ἤλειψα,ἀλήλιφα,ἀληλιφειν,Ομορ=αλοιφή,άλειμμα,ανεξάλειπτος,

Νοηματικοί άξονες του κειμένου

·         Η αντίδραση του Κριτία στην επιτυχημένη αγόρευση του Θηραμένη

v  Η αγόρευση του Θηραμένη προκαλεί θετικές εντυπώσεις στη Βουλή:  Ὡς διειπὼν ταῦτα…εὐμενῶς ἐπιθορυβήσασα

v  Ο Κριτίας φοβάται ανατροπή των σχεδίων του  για εξόντωση του Θηραμένη-δεν αφήνει τη Βουλή να ψηφίσει: γνοὺς ὁ Κριτίας…οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος

·         Ο Κριτίας προετοιμάζει την αντεπίθεσή του

v  Προβαίνει σε μυστικές συνεννοήσεις με τους άλλους τυράννους: προσελθὼν…ἐξῆλθε

v  Διατάζει μια ομάδα νεαρών μαχαιροφόρων να μπει στη Βουλή: καὶ ἐπιστῆναι…ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις

·         Χειραγώγηση Βουλής

v  Ο Κριτίας ισχυρίζεται υποκριτικά ότι ότι οι βουλευτές έχουν εξαπατηθεί από το Θηραμένη και ο ίδιος επιθυμεί να τους προστατέψει: Ἐγώ, ὦ βουλή,…τοῦτο ποιήσω

v  Υποστηρίζει ότι οι υποστηρικτές της ολιγαρχίας, όπως και οι νεαροί μαχαιροφόροι, δε θα ανεχτούν όσους την καταστρέφουν: Καὶ γὰρ οἵδε…τὴν ὀλιγαρχίαν λυμαινόμενον

·         Τίθεται σε λειτουργία νέος νόμος

v  Η βουλή μπορούσε να αποφασίσει την εκτέλεση κάποιου, εφόσον αυτός ανήκε στον κατάλογο των τριών χιλιάδων: Ἔστι δὲ ἐν τοῖς καινοῖς νόμοις…ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου

v  Για τους εκτός καταλόγου αποφάσιζαν μόνοι οι Τριάκοντα τύραννοι: τῶν δ’ ἔξω τοῦ καταλόγου…θανατοῦν

·         Η αυθαίρετη καταδίκη του Θηραμένη

v  Ο Κριτίας διαγράφει με τη σύμφωνη γνώμη των άλλων τυράννων τον Θηραμένη από τον κατάλογο: Ἐγὼ οὖν, ἔφη…ἅπασιν ἡμῖν

v  Κατά συνέπεια ο Θηραμένης πρέπει να θανατωθεί: Καὶ τοῦτον…θανατοῦμεν

                                                      Ερμηνευτικά

1.Ὡς δὲ εἰπών…….ἐξῆλθε=Ο Θηραμένης, προκαλούμενος από τον Κριτία αντικρούει τις κατηγορίες εις βάρος του, επιρρίπτοντας ευθύνες στους άλλους τυράννους για  τα έκτροπα και τις δολοφονίες του καθεστώτος. Έτσι αντιστρέφει το αρνητικό κλίμα που δημιουργήθηκε  με την αγόρευση του Κριτία, και επηρεάζει  ευνοϊκά  το ακροατήριο αλλά και τους βουλευτές, παρ΄όλο  που ήταν έμπιστοι των Τριάκοντα και  διορίζονταν από αυτούς. Ωστόσο για τον Κριτία θα ήταν πράγματι αφόρητο (οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος) να απαλλαγεί από την κατηγορία ο Θηραμένης και να συνεχίσει την αντιπολιτευτική τακτική του. Ο Κριτίας συνομίλησε λίγο με τους τυράννους, ζητώντας προφανώς για τελευταία φορά τη συγκατάθεση τους και  ύστερα βγήκε από το βουλευτηριο

2.ἐπιστῆναι …..λυμαινόμενον: Η δίκη του Θηραμένη γίνεται παρωδία. Εκτός από τη φανερή ψηφοφορία που είχε επιβληθεί, εκδηλώνεται και απροκάλυπτη τρομοκρατία με την προκλητική εμφάνιση των παρακρατικών. Ο στόχος είναι να ανατρέψει τη δικαστική απόφαση. Καταλύεται κάθε έννοια ηθικής   και δικαίου, καθώς δεν αφήνει τους  βουλευτές να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώμη τους ,επικαλούμενος και τη μαρτυρία των νεαρών που είναι αντίθετη με την καταδίκη του Θηραμένη. Μάλιστα, θέτοντας αναίσχυντα τον εαυτό του  πάνω από βουλευτές και δικαστές παρουσιάζεται ως αλάθητος ηγέτης  που δεν μπορεί να επιτρέψει την εξαπάτηση των συντρόφων από το Θηραμένη.

          Οι τριάκοντα είχαν αφοπλίσει όλους τους πολίτες και τα όπλα τους τα είχαν αφιερώσει στον Παρθενώνα, προς τιμήν τάχα της θεάς Αθηνάς, τον οποίο όμως φύλαγαν οι Λακεδαιμόνιοι φρουροί του Καλλίβιου. Μόνο στους δικούς του τρισχιλίους είχαν επιτρέψει να είναι ένοπλοι. Επίσης, σε κάποιους νεαρούς ολιγαρχικούς, αδίστακτους λάτρες της τυραννίας-παρακρατικούς, είχαν δώσει εντολή κρατώντας μικρά ξίφη να παρευρίσκονται σε περίπτωση ανάγκης έξω από το χώρο της βουλής. Αυτούς κάλεσε ο Κριτίας να σταθούν επιδεικτικά μπροστά στους βουλευτές, όταν η δίκη έγερνε προς το μέρος του Θηραμένη, ώστε να εκβιάσει τη δικαστική απόφαση με την απειλή των όπλων.

Βουλευτήριον (περί το 500 και 416/5-409/6 π.Χ.)

Στα χρόνια περί το 500 π.Χ. ή λίγο αργότερα χτίστηκε κατά μήκος της δυτικής πλευράς της Αγοράς, στα βόρεια του Κτιρίου F και εν μέρει πάνω από το Kτίριο D, ένα ευρύχωρο οικοδόμημα, σχεδόν τετράγωνης κάτοψης. Κατά πάσα πιθανότητα διέθετε πέντε υποστηρίγματα στο εσωτερικό του, όμως κανένα άλλο ίχνος εσωτερικής διαρρύθμισης του χώρου δεν έχει διασωθεί. Το σχέδιο, το μέγεθος και η θέση που κατέλαβε οδήγησαν στην ταύτισή του με το Παλαιό Βουλευτήριον, που λειτούργησε ως έδρα του πολυμελούς νομοθετικού σώματος της Βουλής των Πεντακοσίων, το οποίο δημιουργήθηκε στα πλαίσια των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένους (το αποτελούσαν 50 βουλευτές από κάθε μία εκ των δέκα νέων φυλών της Αττικής), αντικαθιστώντας την προγενέστερη Βουλή των Τετρακοσίων. Εδώ πρέπει να φυλασσόταν και το δημόσιο αρχείο της πόλης, το οποίο στεγάστηκε στο Μητρώο στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. Το Παλαιό Βουλευτήριον καταστράφηκε με την περσική εισβολή του 480 π.Χ. στην Αθήνα και επισκευάσθηκε μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων (479 π.Χ.).

Κατά την περίοδο 416/5-409/6 π.Χ. ένα Νέο Βουλευτήριον οικοδομήθηκε αμέσως στα δυτικά του παλαιότερου, στις παρυφές του Αγοραίου Κολωνού. Αδιευκρίνιστοι παραμένουν οι λόγοι που υπαγόρευσαν την ανέγερσή του καινούριου κτιρίου, από το οποίο δεν έχει διατηρηθεί παρά μόνο ένα μικρό μέρος του, όχι ικανό να μας δώσει μια επαρκή ιδέα των πλεονεκτημάτων που προσέφερε εν συγκρίσει με τον προκάτοχό του, που ακόμη στεκόταν ακέραιος κατ’ εκείνους τους χρόνους. Το Νέο Βουλευτήριον, που φιλοξένησε τις καθημερινές συνεδριάσεις της Βουλής των Πεντακοσίων (με εξαίρεση τις μέρες αργίας) μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ήταν μάλλον μια ευρύχωρη αίθουσα με παράθυρα και ξύλινα εδώλια αμφιθεατρικά τοποθετημένα, με είσοδο στην νοτιοανατολική γωνία και στοά στην νότια πλευρά του. Την ίδια περίοδο κατακευάστηκε στην νοτιοανατολική γωνία του Παλαιού Βουλευτηρίου και μετέπειτα Μητρώου μνημειακό πρόπυλο που συνέδεε λειτουργικά τα κτίσματα του τριγύρω χώρου (Βουλευτήριον, Μητρώον, Θόλος).

Aθήνα - Παλαιό και Νέο Βουλευτήριο

Tο Παλαιό Bουλευτήριο, απλό οικοδόμημα στη δυτική πλευρά της αθηναϊκής Aγοράς και ανατολικά της Θόλου, χρονολογείται στο τέλος του 6ου αι. π.X. Εκεί γίνονταν οι συνεδριάσεις της Βουλής, ενός σώματος με σημαντικές συμβουλευτικές, νομοθετικές και διοικητικές αρμοδιότητες στα πλαίσια της αθηναϊκής Δημοκρατίας. Tο κτήριο αποτελούνταν από ορθογώνια, υπόστυλη αίθουσα, χωρητικότητας 700 ατόμων, με μεγάλο προθάλαμο.	Παλαιό Βουλευτήριο
Τη Βουλή αποτελούσαν 500 βουλευτές, 50 από κάθε μια από τις δέκα φυλές στις οποίες είχε χωρίσει ο Κλεισθένης τους δήμους της Αττικής στο τέλος του 6ου αι. π.X. Μέλος της μπορούσε να γίνει όποιος πολίτης ήταν πάνω από 30 ετών. Η θητεία του ήταν ετήσια. Η Βουλή συνεργαζόταν στενά με την Εκκλησία του Δήμου, καθώς μια από τις κύριες ασχολίες της ήταν η επεξεργασία των θεμάτων και των νόμων που εισάγονταν προς ψήφιση στη συνέλευση των πολιτών.
Στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. κτίσθηκε το Νέο Βουλευτήριο, στα δυτικά του Παλαιού, για να καλύψει τις νέες ανάγκες της πολιτείας. Ήταν ένα ορθογώνιο οικοδόμημα με παράθυρα και ξύλινα εδώλια αμφιθεατρικά τοποθετημένα. Το συγκρότημα αυτών των κτηρίων περιλάμβανε μνημειακό πρόπυλο που κτίσθηκε την ίδια εποχή με το Νέο Βουλευτήριο. Μετά την ανέγερση του Νέου Βουλευτηρίου, στο Παλαιό φυλάσσονταν τα αρχεία του κράτους και πιθανόν στεγαζόταν το Ιερό της Μητέρας των Θεών.	Νέο Βουλευτήριο

http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Bouleuterion.aspx

http://project.athens-agora.gr/index.php?view=ktirio&pid=7&lang_id=gr

http://project.athens-agora.gr/index.php?view=ekdpar&pid=9&lang_id=gr

http://project.athens-agora.gr/index.php?view=ekdox&lang_id=gr

Η ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΠΕΝΤΑΚΟΣΙΩΝ

Από τις σημαντικότερες αρμοδιότητες της Βουλής των 500 ήταν η κατάρτιση των προβουλευμάτων, δηλαδή των προσχέδιων νόμων που επρόκειτο να συζητηθούν και να ψηφισθούν από την Εκκλησία του δήμου (Aριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 45.4). Παράλληλα, είχε τον έλεγχο των οικονομικών του κράτους και των θησαυρών των ιερών, ήταν υπεύθυνη για τον εξοπλισμό και για την επάνδρωση των τριήρων καθώς και για το ιππικό, ενώ βρισκόταν σε συνεχή επαφή με τους άρχοντες και με τους στρατηγούς (Aριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 46.1, 49.1-2). Για κάθε καινούργια πρόταση που έμελλε να συζητηθεί και να ψηφιστεί από την Εκκλησία του δήμου, έπρεπε να γίνει γνωστός ο βουλευτής που είχε κάνει την εισήγηση, η πρυτανεύουσα φυλή και ο επιστάτης των πρυτάνεων, τα ονόματα των οποίων αναγράφονταν στην αρχή του ψηφίσματος. Εάν ένα ψήφισμα ήταν ανάρμοστο, τότε, σύμφωνα με τη γραφή παρανόμων, το ψήφισμα ακυρωνόταν κι ο αρχικός εισηγητής του δικαζόταν.

Κάθε μια απο τις δέκα κλεισθένειες φυλές επέλεγε από τους δήμους που της ανήκαν πενήντα προκρίτους, οι οποίοι αποτελούσαν τη Βουλή των 500. Η εξουσία τους τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν ετήσια, ενώ κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. δεν μπορούσαν να θητεύσουν για δύο συνεχόμενα χρόνια ή περισσότερο από δύο φορές στη ζωή τους. Οι βουλευτές έπρεπε να είναι αθηναίοι πολίτες, να ανήκουν σε μία από τις τρεις ανώτερες οικονομικές τάξεις, των πεντακοσιομέδιμνων, των ιππέων ή των ζευγιτών, και η ηλικία τους να υπερβαίνει τα 30 χρόνια. Πριν ορκιστούν στην πρώτη συνεδρία κάθε έτους, οι νέοι βουλευτές περνούσαν από έλεγχο, τη λεγόμενη δοκιμασία, ενώ μετά το τέλος της θητείας τους λογοδοτούσαν για την ορθή άσκηση των καθηκόντων τους (εύθυνα). Είχαν ορισμένα προνόμια, όπως απαλλαγή από κάθε στρατιωτική υποχρέωση κατά τη διάρκεια της θητείας τους, ειδική θέση στα θέατρα, ασυλία, ενώ μετά τις μεταρρυθμίσεις του Περικλή (450/1 π.Χ.) έπαιρναν και βουλευτικό μισθό.

Η Βουλή συνεδρίαζε στο Βουλευτήριο κάθε μέρα, εκτός από τις γιορτές. Τη συγκαλούσε η πρυτανεύουσα φυλή, την οποία αποτελούσαν οι πενήντα βουλευτές της κάθε φυλής, με τη σειρά που αυτοί ορίζονταν μετά από κλήρωση. Οι βουλευτές κάθε φυλής γίνονταν πρυτάνεις για τριανταπέντε ή τριανταέξι ημέρες, διάστημα που αντιστοιχούσε σε έναν αττικό μήνα, ο οποίος έπαιρνε το όνομά του από την πρυτανεύουσα φυλή και ήταν ίσος προς το 1/10 του πολιτικού έτους. Οι πρυτάνεις ήταν τα πιο σημαντικά πρόσωπα της πόλης τους. Κάθε μέρα αναδείκνυαν με κλήρο τον επιστάτη των πρυτάνεων, ο οποίος με τους δεκαεπτά πρυτάνεις της μίας τριττύος (ο αριθμός αντιστοιχούσε με το 1/3 του αριθμού των πενήντα πρυτάνεων) έμεναν και σιτίζονταν στο Πρυτανείο, πιθανότατα στη Θόλο. Με τον τρόπο αυτό κάθε αθηναίος πολίτης στη διάρκεια της ζωής του θα είχε την ευκαιρία για ένα 24ωρο -από τη δύση του ηλίου της μίας ημέρας μέχρι τη δύση της επομένης- να γίνει επιστάτης των πρυτάνεων. Έτσι θα μπορούσε να ασκήσει την ανώτατη εκτελεστική εξουσία, να κρατήσει τη δημόσια σφραγίδα και τα κλειδιά των ιερών, όπου υπήρχε ο θησαυρός της πόλης και τα δημόσια αρχεία, ακόμη και να εκτελέσει χρέη προέδρου της Βουλής των 500 και της Εκκλησίας του δήμου, στην περίπτωση που θα συνέπιπτε η συνεδρία της Εκκλησίας με την ημέρα της πρυτανείας του.

3.Ἔστι ἐν τοῖς καινοῖς νόμοις…….θανατοῦμεν: Καταλύεται κάθε έννοια νομιμότητας, αφού οι τύραννοι δε σέβονται  ούτε τις δικές τους αποφάσεις. Ο Θηραμένης καταδικάζεται σε θάνατο  όχι με την απόφαση των δικαστών  αλλά με τις αυθαίρετες  ενέργειες των τριάντα ,που υποκινεί  ο Κριτίας για λόγους ιδεολογικούς και προσωπικής αντεκδίκησης. Στα απολυταρχικά καθεστώτα δεν ισχύουν νόμοι-δεσπόζει η βούληση του τυράννου και ισχύουν μόνο τα κελεύσματά του. Ωστόσο  στην αρχαία Ελλάδα κυριαρχούσε η αντίληψη πως η ευδαιμονία της πόλης στηριζόταν στην ευπείθεια προς τους νόμους. Η υπονόμευση τους    αποτελούσε πράξη άδικη  απέναντι στην πολιτεία και ενέργεια ανόσια. Π.χ. Ηράκλειτος=ο λαός έχει υποχρέωση να αγωνίζεται για το νόμο ,όπως και για το κάστρο του \ Η δικαιοσύνη  σήμαινε πάνω από όλα υπακοή στο νόμο. Αλλωστε η νομοθεσία αποτέλεσε το πρώτο βήμα για τη δημιουργία σταθερών προτύπων ζωής και κανόνων  και συνεπώς την ανάπτυξη πολιτισμού.

Έτσι:

-οι τύραννοι δεν τηρούν ούτε τους νόμους που ψήφισαν οι ίδιοι

-οι αντιλήψεις των πολιτών για το νόμο και την ευσέβεια ωμά παραβιάζονται

-ο νόμος γίνεται παιγνίδι στα χέρια των τυράννων

-επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου

Τεχνική

·         Χρονική αλληλουχία των γεγονότων, αιτιώδης σχεση

·         Σύνθετος λόγος που μαρτυρεί την ενότητα των ενεργειών του Κριτία

·         Παραγωγική πορεία σκέψης  του

·         Πρόταξη του εγώ (εγωισμός-αυτοπεποίθηση)

·         Επανάληψη του ἡμῖν-ἡμεῖς (επενδύει τις αποφάσεις του με συλλογική ευθύνη)= πονηριά και θρασύτητα= αποποίηση ευθύνης για την παρωδία της δίκης

·         Εναλλαγή πλαγίου με ευθύ λόγο, για να δώσει εγκυρότητα στα λεγόμενά του, να γίνει παραστατικός και να αποκαλυφθεί ο αδίστακτος χαρακτήρας του Κριτία