3.&52-54

Θ.Κ:Η αντίδραση του Θηραμένη  και η σύλληψη του

Λεξιλογικά- σημασιολογικά

1.ἐξαλείφειν=απαρ εν του ρήμ ἐξαλειφω, Παρακ= ἀλήλιφα, Συν=χρίω, Ομορ=αλοιφή,άλειμμα,

ανεξάλειπτος

2.ἀρκέσει=μέλ του ρ. ἀρκέω-ω,ομορ=αυτάρκης,αρκούντως,αυτάρκεια,Συν=ἀμύνω,βοηθῶ,

ἐπικουρῶ

3.θαυμάζω=εκπλήσσομαι,θαυμάζω,συν=άγαμαι,αντ=ατιμάζω,καταφρονω,Ομορ=θαυμαστής,θαυμαστικό, θαυμα|μέλ=θαυμάσομαι

4.κατακεκριμένον=μετ. παρακ του ρ.κατακρίνομαι,μελ=κρινοῦμαι,Ομορ=κρίση,κριτής,

κριτικός

Νοηματικοί άξονες

·         Η αντίδραση του Θηραμένη στην αυθαίρετη καταδίκη του

v  Ικετεύει του δικαστές να αφαιρέσουν από τον Κριτία το δικαίωμα να διαγράφει από τον κατάλογο των πολιτών όποιον θέλει: Ἐγὼ δ’ ἔφη…ὃν ἂν βούληται

v  Τονίζει ότι το δικαίωμα της διαγραφής πρέπει να έχει μόνο η Βουλή, σύμφωνα και με σχετικό νόμο των Τριάκοντα: ἀλλ’ ὅνπερ νόμον…τὴν κρίσιν εἶναι

v  Επισημαίνει ότι γνωρίζει πως ο βωμός στον οποίο έχει καταφύγει δεν πρόκειται να τον προστατεύσει , γεγονός που αποδεικνύει πόσο άδικοι και ασεβείς είναι οι Τριάκοντα: Καὶ τοῦτο μὲν, ἔφη…, περὶ θεοὺς ἀσεβέστατοι

v  Προειδοποιεί του δικαστές ότι, αν δεν αντιδράσουν, τους περιμένει ανάλογη τύχη: Ὑμῶν μέντοι, ἔφη…ἢ τὸ ὑμῶν ἑκάστου

·         Η σύλληψη του Θηραμένη

v  Ο κήρυκας προστάζει τους Ένδεκα να συλλάβουν τον Θηραμένη: Ἐκ δὲ τούτου ἐκέλευσε…ἐπὶ τὸν Θηραμένην

v  Ο Κριτίας υποκριτικά ισχυρίζεται ότι η σύλληψη είναι νόμιμη και διατάζει τους Ένδεκα, αφού συλλάβουν τον Θηραμένη, να τον οδηγήσουν εκεί που πρέπει, για να εκτελεστεί:…εἶπε μἐν ὁ Κριτίας: «Παραδίδομεν ὑμῖν…ἐκ τούτων πράττετε

                                                       Ερμηνευτικά

1.Ἀκούσας ταῦτα……ἑκάστου= Ο Θηραμένης συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο που διατρέχει η ζωή του καταφεύγει στο βωμό της  βουλής και ως ικέτης διατυπώνει το αίτημα      να  μην παραχωρήσουν στον Κριτία το δικαίωμα να διαγράφει  ανεξέλεγκτα αυτούς που θέλει, αλλά ο καθένας να δικάζεται σύμφωνα με τους νόμους που οι ίδιοι συνέταξαν. Βέβαια  παραδέχεται ότι η ικεσία  του δεν πρόκειται να τον σώσει, καθώς η τυραννία  έχει καταλύσει  τα ιερά και τα όσια, τους πανάρχαιους θεσμούς  της ευσέβειας, που αποτελούσαν τα θρησκευτικά και ηθικά θεμέλια  στα οποία εδραζόταν η κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας. Ταυτόχρονα βλέποντας τους βουλευτές απαθείς και  ασυγκίνητους μπροστά στο προσωπικό του δράμα, εκπλήσσεται  και τους  προειδοποιεί  ότι τους αναμένει η ίδια τύχη ,αν δεν αντισταθούν στις αυθαιρεσίες των τυράννων.

    Όμως ο Θηραμένης δεν έχει καμιά ελπίδα να  συγκινήσει τους βουλευτές γιατί:

α.Ο Κριτίας  είχε ήδη προετοιμάσει τα πνεύματα εναντίον του  με τις κατηγορίες ότι ήταν υπονομευτής της ολιγαρχίας,

β.οι βουλευτές ήταν οι περισσότεροι φανατικοί οπαδοί της τυραννίας,

γ.Ο Κριτίας επιστράτευσε και τον παρακρατικό μηχανισμό εξόντωσης των αντιπάλων.

Δ.Ο Κριτίας κυνικά είπε ότι ο Θηραμένης έχει διαγραφεί από τον κατάλογο των τρισχιλίων και έχει καταδικαστεί σε θάνατο από τους τριάκοντα

2.Ἐκ δὲ τούτου…..πράττετε: Οι ένδεκα  αποτελούσαν την εκτελεστική εξουσία, που φρουρούσε  τους καταδίκους και φρόντιζε για  την εκτέλεση της ποινής που είχε επιβληθεί. Είχε ιδρυθεί τον 6^ο αι. π.Χ. Κατά την περίοδο της τυραννίας διορίζονταν από τους Τριάκοντα τυράννους, ενώ κατά την περίοδο της δημοκρατίας εκλέγονταν με κλήρο. Ο Κριτίας λοιπόν, παραβιάζοντας τους νόμους και την ηθική  και υποκαθιστώντας τη δικαιοσύνη γνωστοποιεί  με κυνισμό στο εκτελεστικό όργανο των 30 την καταδίκη του Θηραμένη, η οποία ήταν τάχα σύμφωνη με του ς νόμους.

3.Τεχνική

·         Ευθύς λόγος (παραστατικότητα, ζωντάνια, εκφράζει την απελπιστική θέση Θηραμένη

·         χρήση προσωπικής αντωνυμίας

·         αλλαγή προσώπων σε ρήματα-μετοχές: αποτυπώνει μεταβίβαση εντολών από το ένα πρόσωπο στο άλλο και παρουσιάζει σκηνικό τραγωδίας

·         α΄ πληθυντικό (Κριτίας): προσδίδει κύρος και καθολική ισχύ στην απόφαση του.

·         Σύντομες προτάσεις= ταχύτητα εξέλιξης των γεγονότων

3.&55-56

Θ.Κ.Η εκτέλεση του Θηραμένη

Λεξιλογικά-σημασιολογικά

1.εἷλκον=παρατ του ἕλκω, Συν=σύρω,αντ=ὠθῶ,Ομορ.προσελκυση,έλξη,διελκυστινδα,

ανελκυστήρας

2.οἰμωξοιτο=ευκτ μελ του οἰμωζω,μελ=οἰμωξομαι,συν=θρηνω,οδύρομαι,ολοφύρομαι

3.ἐπήρετο=β. αορ. του ἐπερωτάω-ῶ,Ομορ=ερώτηση, ερωτηματικό,Συν=πυνθάνομαι,αντ.

=αποκρίνομαι

Νοηματικοί άξονες

·         Η βίαιη απομάκρυνση του Θηραμένη από το βωμό

v  Ο Σάτυρος και οι βοηθοί του αποσπούν βίαια το Θηραμένη από το βωμό που κατέφυγε: Ὡς δὲ ταῦτα εἶπεν…οἱ ὑπηρέται

v  Ο Θηραμένης επικαλείται Θεούς και ανθρώπους να δούν την αδικία: Θηραμένης…τὰ γιγνόμενα

·         Η αντίδραση της Βουλής

v  Η Βουλή παρακολουθεί αδρανής, τρομοκρατημένη από τη παρουσία ένοπλων ανδρών στο Βουλευτήριο: Ἡ δὲ βουλὴ…ἔχοντες παρῆσαν

·         Ο Θηραμένης σύρεται βίαια μέσα από την αγορά

v  Καθώς μεταφέρεται μέσα από την αγορά ο Θηραμένης φω νάζει δυνατά όσα υποφέρει: Οἱ δ’ ἀπήγαγον…οἷα ἔπασχε

v  Η απειλή του Σάτυρου ότι, αν δε σιωπήσει, θα θρηνήσει και η απάντηση του Θηραμένη: αν σιωπήσω, άραγε, δε θα θρηνήσω;: Ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος…οἰμώξομαι;

·         Το τέλος του Θηραμένη

v  Ο Θηραμένης πίνει το κώνειο, ενώ ειρωνικά εύχεται στην υγεία του Κριτία: καὶ ἐπεὶ γε ἀποθνῄσκειν…τῷ καλῷ

·         Το σχόλιο του ιστορικού

v  Ο ιστορικός εκφράζει το θαυμασμό του για τον Θηραμένη , γιατί διατηρεί την ύστατη στιγμή την αυτοκυριαρχία του  και το χιούμορ του: Καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ…ἐκ τῆς ψυχῆς

Ερμηνευτικά

1.Εἷλκε ….ὁ Σάτυρος: Ο Σάτυρος, βίαιος οπαδός της τυραννίας απέσπασε βίαια το Θ. από το βωμό της βουλής. Η πράξη συνιστά ανευλάβεια και ασέβεια προς το θείο και περιφρόνηση του πατροπαράδοτου θεσμού της ικεσίας. Γιος του Κηφισία, πήρε προφανώς τη θέση του Θηραμένη και έγινε ένας από τους Τριάκοντα.

2.ἡσυχίαν εἶχε: Οι βουλευτές παρακολουθούσαν άπρακτοι και σιωπηλοί τα γεγονότα, γιατί ένοπλοι και θρασύτατοι νεαροί κατέλαβαν τη βουλή  και με την απειλή όπλων ενέσπειραν τον τρόμο και υπαγόρευαν τα τετελεσμένα γεγονότα κατά τη βούληση του Κριτία.

3.ἂν δὲ σιωπῶ…..οἰμώξομαι: Ο Θηραμένης, καθώς οδηγείται μέσα από την  αγορά στο δεσμωτήριο διαμαρτύρεται με δυνατή φωνή. Οι εντολοδόχοι του Κριτία επιζητούν να τον φιμώσουν με απειλές. Ο Θηραμένης όμως απαντά με ευφυολόγημα: <<μα και αν σωπάσω μήπως δε θα κλάψω;>> Η παιγνιώδης διάθεση ακόμη και μπροστά στο θάνατο αποτελεί δείγμα του φιλοπαίγμονος χαρακτήρα των Αθηναίων, ακόμη και σε κρίσιμες ή τραγικές περιστάσεις.

4.Κριτία    τῷ καλῷ: εκπλήσσει η ψυχραιμία του Θηραμένη  και η χιουμοριστική του διάθεση  ακόμη και μπροστά στο θάνατο, παίζοντας με τις τελευταίες σταγόνες του δηλητηρίου  το παιγνίδι του κότταβου και ευχόμενος ειρωνικά  υγεία στον Κριτία. Βέβαια ο Ξενοφών επιμένει πολύ στην περιγραφή του τέλους του Θηραμένη κάνοντας τον αναγνώστη να λησμονεί την προηγούμενη ελεεινή διαγωγή του. Ο Λυσίας πάντως (Κατά Ερατοσθένους,78)βρίσκει δίκαιη τη θανάτωση του Θηραμένη

καὶ τοσούτων καὶ ἑτέρων κακῶν καὶ αἰσχρῶν καὶ πάλαι καὶ νεωστὶ καὶ μικρῶν καὶ μεγάλων αἰτίου
γεγενημένου τολμήσουσιν αὑτοὺς φίλους ὄντας ἀποφαίνειν, οὐχ ὑπὲρ ὑμῶν ἀποθανόντος Θηραμένους ἀλλ’ ὑπὲρ τῆς αὑτοῦ πονηρίας, καὶ δικαίως μὲν ἐν ὀλιγαρχίᾳ δίκην δόντος (ἤδη γὰρ αὐτὴν κατέλυσε), δικαίως δ’ ἂν ἐν δημοκρατίᾳ· δὶς γὰρ ὑμᾶς κατεδουλώσατο, τῶν μὲν παρόντων καταφρονῶν, τῶν δὲ ἀπόντων ἐπιθυμῶν, καὶ τῷ καλλίστῳ ὀνόματι χρώμενος δεινοτάτων ἔργων διδάσκαλος καταστάς.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Και μολονότι ήταν υπεύθυνος για τόσα και άλλα κακά και αισχρά, και παλιά και πρόσφατα, και μικρά και μεγάλα, θα τολμήσουν αυτοί να δηλώσουν ότι είναι φίλοι του. Και όμως ο Θηραμένης θανατώθηκε όχι από το ενδιαφέρον του για σας αλλά από τη φαυλότητά του. Τιμωρήθηκε δίκαια στην περίοδο της ολιγαρχίας (αφού την είχε κιόλας καταλύσει), όπως θα μπορούσε να τιμωρηθεί και σε περίοδο δημοκρατίας. Δύο φορές σας υποδούλωσε, περιφρονώντας αυτά που είχε και επιδιώκοντας αυτά που δεν είχε· χρησιμοποιώντας για πρόσχημα την πιο ωραία λέξη, δίδασκε με το παράδειγμά του τις χειρότερες πράξεις.

5.Μήτε τὸ φρόνιμον ψυχῆς: Ο ιστορικός εξυμνεί το ψυχικό του σθένος και τη φιλοπαίγμονα διάθεση του, εμποτισμένη με ειρωνεία ,ακόμη και την ύστατη στιγμή.

6.Τεχνική

·         Χρήση παρατατικού(διαρκεια βιαιότητας,αντίσταση θύματος,συνεχής  αδιαφορία βουλευτών)

·         αιτιώδης σχέση(εἷλκον-ἐπεκαλεῖτο, ἡσυχίαν εἶχεν-ὁρῶ

·         εναλλαγή πλαγίου-ευθέος λόγου=δραματικότητα

·         σύντομες προτάσεις=γρήγορος ρυθμός, αυξάνουν την ένταση και την αγωνία

7.Χαρακτηρισμός Θηραμένη

·         με φωνές διαμαρτυρίας προσπαθούσε να ξεσηκώσει τους Αθηναίους εναντίον της παρανομίας, της αδικίας και ασέβειας

·         δειλός, αλλά ψύχραιμος μπροστά στο θάνατο

·         διατήρηση παιγνιώδους χαρακτήρα αρχαίων Αθηναίων ακόμη και μπροστά στο θάνατο

·         διακρινόταν από αυτοκυριαρχία, πικρόχολη ειρωνεία και δηκτικό σαρκασμό

8.προσχεδιασμένη καταδίκη:

·         παρουσία νεαρών μαχαιροφόρων

·         φαινομενική προστασία δικαστών από Κριτία που τους προστατεύει από δικαστική πλάνη

·         εκφοβισμός βουλευτών με την επίκληση των νεαρών μαχαιροφόρων

·         παράνομη διαγραφή του Θηραμένη από τον κατάλογο των τρισχιλίων

·         αδράνεια δικαστών στις δραματικές επικλήσεις Θηραμένη

Ο Κότταβος

Ο κότταβος ήταν ένα παιχνίδι δεξιοτεχνίας πολύ διαδεδομένο στα συμπόσια της κλασικής Aθήνας. Οι συμποσιαστές σημάδευαν έναν ορισμένο στόχο (συνήθως ένα σκεύος) με το κρασί που έμενε στον πάτο του ποτηριού τους προφέροντας το όνομα ενός αγαπημένου τους προσώπου. Αν το κρασί έπεφτε μέσα στο σκεύος, το θεωρούσαν ευνοϊκό οιωνό για την ερωτική τους επιδίωξη. Oι εταίρες έπαιζαν κι αυτές συχνά τον κότταβο στα συμπόσια.
Σταδιακά επινοήθηκαν πολλές παραλλαγές του παιχνιδιού. Συχνά το σκεύος που χρησίμευε για στόχος ήταν γεμάτο νερό, στην επιφάνεια του οποίου έπλεαν μικρότερα πήλινα αγγεία. Σ' αυτήν την περίπτωση οι συμποσιαστές έπρεπε να στοχεύσουν με το κρασί τους τα μικρά αγγεία με επιδέξιο τρόπο, ώστε να ανατραπούν. Βραβευόταν εκείνος που κατάφερνε να ανατρέψει τα περισσότερα.
Με βάση μία δεύτερη παραλλαγή του, ένας ψηλός μετάλλινος πάσσαλος, στο άκρο του οποίου ισορροπούσε ένας μικρός δίσκος, στερεωνόταν σε κάποιο σημείο του δωματίου. Ο παίχτης έπρεπε να ρίξει κάτω το δίσκο εκσφενδονίζοντας τις σταγόνες του κρασιού που είχαν μείνει στο ποτήρι του. Το χτύπημα θεωρούνταν ιδιαίτερα επιτυχημένο, αν πέφτοντας ο δίσκος χτυπούσε ένα άλλο σκεύος (λυχνάρι ή αγγείο πόσεως στραμμένο ανάποδα), το οποίο στερεωνόταν σε ένα σημείο του πασσάλου στα δύο τρίτα του ύψους του. Ο κότταβος παιζόταν στα συμπόσια, αλλά και σε δημόσιους χώρους, όπως στα λουτρά. Το βραβείο για το νικητή ήταν αυγά, μήλα, γλυκά, σανδάλια ή ένα περιδέραιο. O παίχτης κρινόταν όχι μόνο από τη δεξιοτεχνία του να πετυχαίνει το στόχο, αλλά και από την κομψότητα με την οποία κρατούσε το ποτήρι και με την οποία έριχνε το κρασί που είχε μείνει σ' αυτό.

Περί παιγνιώδους

1.    Βάτραχοι, Αριστοφάνη, στ. 283-297

Διόνυσος

ὡς οἰμώξεται.

ἠλαζονεύεθ᾽ ἵνα φοβηθείην ἐγώ, 280

εἰδώς με μάχιμον ὄντα φιλοτιμούμενος.

οὐδὲν γὰρ οὕτω γαῦρόν ἐσθ᾽ ὡς Ἡρακλῆς.

ἐγὼ δέ γ᾽ εὐξαίμην ἂν ἐντυχεῖν τινι

λαβεῖν τ᾽ ἀγώνισμ᾽ ἄξιόν τι τῆς ὁδοῦ.

Ξανθίας

νὴ τὸν Δία καὶ μὴν αἰσθάνομαι ψόφου τινός. 285

Διόνυσος

ποῦ ποῦ ᾽στιν;

Ξανθίας

ἐξόπισθεν.

Διόνυσος

ἐξόπισθ᾽ ἴθι.

Ξανθίας

ἀλλ᾽ ἐστὶν ἐν τῷ πρόσθε.

Διόνυσος

πρόσθε νυν ἴθι.

Ξανθίας

καὶ μὴν ὁρῶ νὴ τὸν Δία θηρίον μέγα.

Διόνυσος

ποῖόν τι;

Ξανθίας

δεινόν· παντοδαπὸν γοῦν γίγνεται

τοτὲ μέν γε βοῦς, νυνὶ δ᾽ ὀρεύς, τοτὲ δ᾽ αὖ γυνὴ 290

ὡραιοτάτη τις.

Διόνυσος

ποῦ ᾽στι; φέρ᾽ ἐπ᾽ αὐτὴν ἴω. 

Ξανθίας

ἀλλ᾽ οὐκέτ᾽ αὖ γυνή ᾽στιν, ἀλλ᾽ ἤδη κύων.

Διόνυσος

Ἔμπουσα τοίνυν ἐστί.

Ξανθίας

πυρὶ γοῦν λάμπεται

ἅπαν τὸ πρόσωπον.

Διόνυσος

καὶ σκέλος χαλκοῦν ἔχει;

Μετάφραση

ΞΑΝΘΙΑΣ

Μα το ∆ία! Αχ! Άκουσα κάτι σαν τρίξιµο.

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Που; Που είναι;

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

Πίσω σου.

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Για έλα πίσω µου.

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

Τώρα ακούγεται από µπροστά.

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Έλα µπροστά µου τώρα…

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

Α! µα το ∆ία, βλέπω θεριό µεγάλο!

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Τι θεριό;

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

Τροµερό! Χίλιες µορφές αλλάζει!

Βόδι γίνεται, µουλάρι, κοπέλα πανέµορφη!.

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Που είναι; Πες να πάω προς αυτήν.

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

∆εν είναι γυναίκα πια! Τώρα είναι σκύλα.

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Λάµια άρα είναι.

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

Το πρόσωπό της είναι όλο µια φωτιά.

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Και µπρούτζινο το πόδι;

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

Το ένα, µα τον Ποσειδώνα! Το άλλο είναι ίδιο µε γαϊδουριού.

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Α πα πα! Από πού να φύγω;

 

ΞΑΝΘΙΑΣ

Κι εγώ;

 

(Ο ∆ιόνυσος απευθύνεται σε έναν ιερέα που κάθεται στην πρώτη σειρά)

 

∆ΙΟΝΥΣΟΣ

Παπά µου, παπά µου! Πες πως είµαστε και τα πίνουµε µαζί.

 

2.       Πλάτων, Θεαίτητος 148e-149a

[148e] Θεαίτητος

ἀλλ' εὖ ἴσθι, ὦ Σώκρατες, πολλάκις δὴ αὐτὸ ἐπεχείρησα σκέψασθαι, ἀκούων τὰς παρὰ σοῦ ἀποφερομένας ἐρωτήσεις. ἀλλὰ γὰρ οὔτ' αὐτὸς δύναμαι πεῖσαι ἐμαυτὸν ὡς ἱκανῶς τι λέγω οὔτ' ἄλλου ἀκοῦσαι λέγοντος οὕτως ὡς σὺ διακελεύῃ, οὐ μὲν δὴ αὖ οὐδ' ἀπαλλαγῆναι τοῦ μέλειν.

Σωκράτης

ὠδίνεις γάρ, ὦ φίλε Θεαίτητε, διὰ τὸ μὴ κενὸς ἀλλ' ἐγκύμων εἶναι.

Θεαίτητος

οὐκ οἶδα, ὦ Σώκρατες: ὃ μέντοι πέπονθα λέγω.

[149a] Σωκράτης

εἶτα, ὦ καταγέλαστε, οὐκ ἀκήκοας ὡς ἐγώ εἰμι ὑὸς μαίας μάλα γενναίας τε καὶ βλοσυρᾶς, Φαιναρέτης;

Θεαίτητος

ἤδη τοῦτό γε ἤκουσα.

Σωκράτης

ἆρα καὶ ὅτι ἐπιτηδεύω τὴν αὐτὴν τέχνην ἀκήκοας;

Θεαίτητος

οὐδαμῶς.

Σωκράτης

ἀλλ' εὖ ἴσθ' ὅτι: μὴ μέντοι μου κατείπῃς πρὸς τοὺς ἄλλους. λέληθα γάρ, ὦ ἑταῖρε, ταύτην ἔχων τὴν τέχνην: οἱ δέ, ἅτε οὐκ εἰδότες, τοῦτο μὲν οὐ λέγουσι περὶ ἐμοῦ, ὅτι δὲ ἀτοπώτατός εἰμι καὶ ποιῶ τοὺς ἀνθρώπους ἀπορεῖν. ἦ καὶ τοῦτο ἀκήκοας;