Ξενοφῶν, Ἑλληνικά, 2.4 &18-19

Θεματικό κέντρο 18-23: να διαπιστωθεί τι σημαίνει κοινωνία πολιτών που ζουν μέσα σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, σε αντίθεση με την κοινωνία, όπως διαμορφώνεται κάτω από ένα τυραννικό καθεστώς και τι σημαίνει να αγωνίζεται κανείς για μια τέτοια κοινωνία πολιτών.

Θεματικό κέντρο:

• Αυτοθυσία του μάντη για το συμφέρον της ομάδας και συντελεί στην επίτευξη της νίκης από μέρους της δημοκρατικής παράταξης
• Νίκη των δημοκρατικών

Λεξιλόγιο

• μεταστρέφομαι : γυρίζω πάλι
• ἡσυxίαν ἒχω: ησυχάζω, αδρανώ, περιμένω
• τιτρώσκομαι (ἐτρώθην= παθnτ. αόρ.): τραυματίζομαι, πλnγώνομαι
• ἡγoυμαι:προχωρώ μπροστά,προnγούμαι
• ἓπομαί τινι: ακολουθώ κάποιον
• ψεύδομαί τινος:διαψεύδομαι, βγαίνω ψεύτης σε κάτι
• ἂγομαι ύπό μοίρας:οδnγούμαι από θεϊκή βούλnσn
• έμπίπτω τινί:επιτίθεμαι /ορμώ, πέφτω πάνω σε κάποιον
• μέχρι του όμαλου (ουδ.) : ως την πεδιάδα, ως το ίσιωμα
• σκυλεύω τινός τι: αφαιρώ από κάποιον νεκρό κάτι
• ύπόσπονδος, ον:κάτω από την προστασία σπονδών, ύστερα από ανακωχή
• προσέρχομαι / πρόσειμί τινι: πλnσιάζω κάποιον

  Δομή κεφ.2.4, &18-19

Σχόλια-Ερμηνευτικά

1.ὁ μάντις παρήγγελλεν αὐτοῖς: Η μαντική τέχνη ήταν στενά συνδεδεμένη με τη θρησκεία και οι πρόγονοί  μας θρησκόληπτοι και θεοσεβείς καθώς ήταν πίστευαν ότι οι μάντεις ήταν θεόπνευστοι και ερμηνευτές της θείας βούλησης. Έτσι ο μάντης συνόδευε πάντα και το στρατό και με τις μαντείες του καθόριζε συχνά τις πολεμικές εξελίξεις. Ο σεβασμός που φαίνεται να δείχνει ο Θρασύβουλος στην πρόρρηση του μάντη επιβεβαιώνει την πεποίθησή του ότι οι θεοί είναι με το μέρος τους και ότι θα τους βοηθήσουν να νικήσουν. Και ο Ξενοφώντας αποδεικνύεται ότι είναι θεοσεβής. Μάλιστα, συχνά παρεμβάλλει στην αφήγησή του τέτοια περιστατικά. Σύμφωνα, τέλος, με τη συμβουλή του ανώνυμου μάντη την ευθύνη για τον αλληλοσπαραγμό που θα ακολουθήσει στη μάχη θα έχουν οι Τριάκοντα που θα επιτεθούν πρώτοι κατά των δημοκρατικών.

            Η επιλογή του Ξενοφώντα να επικεντρωθεί στο μάντη και όχι στο πρόσωπο του Θρασύβουλου και στα γεγονότα της μάχης θέλει να τονίσει πόσο σημαντική είναι η ύπαρξη μιας κοινωνίας πολιτών, όπου το συλλογικό συμφέρον τίθεται πάνω από το ατομικό και στην οποία η αλληλεγγύη και η συνεργασία χαρακτηρίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων και αποτελούν προϋποθέσεις επίτευξης υψηλών στόχων

2…τῶν δὲ ἐν Πειραιεῖ δέκα ἀρχόντων:πρόκειται για τη δεκαρχία που είχε εγκαταστήσει ο Λύσανδρος στον Πειραιά, όπως στην  Αθήνα την τριακονταρχία (Πλούταρχος,Λύσανδρος 15)

     3.Χαρμίδης ό Γλαύκωνoς: Ήταν φιλόσοφος και ποιητής, αδερφός της μητέ­ρας του Πλάτωνα και θείος του, γνωστός για τα ολιγαρχικά του φρoνήματα. Ο Πλάτων και ο Ξενοφών συχνά τον αναφέρουν στο έργο τους. Πιθανότατα μαζί με τον Αλκιβιάδη και άλλους μετείχε στη διακωμώδηση των μυστηρίων το 415 πχ και εξορίστηκε (Ανδ.Περί των Μυστ.16)

     4.τoύς χιτῶνας οὐδενός τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν – τoύς νεκρoύς ὑπο­σπόνδoυς ἀπεδίδοσαν : Οι δημοκρατικοί, σε αντίθεση με τη συμπεριφορά των τριάκοντα τυράννων, σεβάστηκαν τους νεκρούς. Γι' αυτό δεν τους απο­γύμνωσαν, ώστε να μην τους εξευτελίσουν, αλλά και την ταφή τους επέτρε­ψαν. Οι ολιγαρχικοί ενθαρρύνονται από αυτή τη στάση. Φαίνεται ότι θα ακολουθήσει μετά τη σκληρή περίοδο της διχόνοιας ειρήνη και συμφιλίωση

5. η περίπτωση του μάντη θυμίζει την ανάλογη του μάντη Μεγιστία: Ο Μεγιστίας ήταν μάντης καταγόμενος από την Ακαρνανία. Ακολούθησε μαζί με το γιό του εθελοντικά τους Έλληνες στις Θερμοπύλες. Στην Αρχαία Ελλάδα οι μάντεις έπαιζαν σημαντικό ρόλο στον πόλεμο. Κάθε μάχη άρχιζε και τελείωνε με μια θυσία. Ο μάντης ήταν αυτός που μελετούσε τα σπλάχνα του ζώου και αποφάσιζε αν οι οιωνοί ήταν καλοί ή όχι. Ο Μεγιστίας κατά την τελευταία μέρα της μάχης και, αφού είχε παρθεί η απόφαση για την αναχώρηση των υπόλοιπων Ελλήνων (εκτός των Σπαρτιατών, Θεσπιών και Θηβαίων), έδιωξε με αυτούς τον μοναχογιό του και παρέμεινε μέχρι το τέλος. Οι Ακαρνάνες έστησαν μνημείο προς τιμήν του, επάνω στο οποίο υμνούσαν, με επίγραμμα του Σιμωνίδη, το θάρρος και την αυτοθυσία που έδειξε.

Για το επίγραμμα του Σιμωνίδη βλ. http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=118

μνῆμα τόδε κλεινοῖο Μεγιστία, ὅν ποτε Μῆδοι
Σπερχειὸν ποταμὸν κτεῖναν ἀμειψάμενοι,
μάντιος, ὃς τότε Κῆρας ἐπερχομένας σάφα εἰδώς
οὐκ ἔτλη Σπάρτης ἡγεμόνας προλιπεῖν.
ΠΑ 7, 677

                                       Μετ.

Τούτο είναι το μνήμα του ξακουστού Μεγιστία, που τον σκότωσαν οι Μήδοι τότε που διάβηκαν τον Σπερχειό ποταμό. Ήτανε μάντης· ήξερε ότι έρχονταν οι Μοίρες του θανάτου, κι όμως δεν θέλησε να εγκαταλείψει τους αρχηγούς της Σπάρτης. (μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)

Βλ. και Ηρόδοτος, 7, 219, 221, 228

&219

τοῖσι δὲ ἐν Θερμοπύλῃσι Ἑλλήνων πρῶτον μὲν ὁ μάντις Μεγιστίης ἐσιδὼν ἐς τὰ ἱρὰ ἔφρασε τὸν μέλλοντα ἔσεσθαι ἅμα ἠοῖ σφι θάνατον, ἐπὶ δὲ καὶ αὐτόμολοι ἦσαν οἱ ἐξαγγείλαντες τῶν Περσέων τὴν περίοδον. οὗτοι μὲν ἔτι νυκτὸς ἐσήμηναν, τρίτοι δὲ οἱ ἡμεροσκόποι καταδραμόντες ἀπὸ τῶν ἄκρων ἤδη διαφαινούσης ἡμέρης. 2 ἐνθαῦτα ἐβουλεύοντο οἱ Ἕλληνες, καί σφεων ἐσχίζοντο αἱ γνῶμαι· οἳ μὲν γὰρ οὐκ ἔων τὴν τάξιν ἐκλιπεῖν, οἳ δὲ ἀντέτεινον. μετὰ δὲ τοῦτο διακριθέντες οἳ μὲν ἀπαλλάσσοντο καὶ διασκεδασθέντες κατὰ πόλις ἕκαστοι ἐτράποντο, οἳ δὲ αὐτῶν ἅμα Λεωνίδῃ μένειν αὐτοῦ παρεσκευάδατο.

&221

 μαρτύριον δέ μοι καὶ τόδε οὐκ ἐλάχιστον τούτου πέρι γέγονε, ὅτι καὶ τὸν μάντιν ὃς εἵπετο τῇ στρατιῇ ταύτῃ, Μεγιστίην τὸν Ἀκαρνῆνα, λεγόμενον εἶναι τὰ ἀνέκαθεν ἀπὸ Μελάμποδος, τοῦτον εἴπαντα ἐκ τῶν ἱρῶν τὰ μέλλοντά σφι ἐκβαίνειν, φανερός ἐστι Λεωνίδης ἀποπέμπων, ἵνα μὴ συναπόληταί σφι. ὁ δὲ ἀποπεμπόμενος αὐτὸς μὲν οὐκ ἀπέλιπε, τὸν δὲ παῖδα συστρατευόμενον, ἐόντα οἱ μουνογενέα, ἀπέπεμψε.

&228

θαφθεῖσι δέ σφι αὐτοῦ ταύτῃ τῇ περ ἔπεσον, καὶ τοῖσι πρότερον τελευτήσασι ἢ ὑπὸ Λεωνίδεω ἀποπεμφθέντας οἴχεσθαι, ἐπιγέγραπται γράμματα λέγοντα τάδε.

μυριάσιν ποτὲ τῇδε τριηκοσίαις ἐμάχοντο
ἐκ Πελοποννάσου χιλιάδες τέτορες.

2 ταῦτα μὲν δὴ τοῖσι πᾶσι ἐπιγέγραπται, τοῖσι δὲ Σπαρτιήτῃσι ἰδίῃ.

ὦ ξεῖν᾽, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε
κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.

3 Λακεδαιμονίοισι μὲν δὴ τοῦτο, τῷ δὲ μάντι τόδε.

μνῆμα τόδε κλεινοῖο Μεγιστία, ὅν ποτε Μῆδοι
Σπερχειὸν ποταμὸν κτεῖναν ἀμειψάμενοι,
μάντιος, ὃς τότε κῆρας ἐπερχομένας σάφα εἰδώς
οὐκ ἔτλη Σπάρτης ἡγεμόνα προλιπεῖν.

4 ἐπιγράμμασι μέν νυν καὶ στήλῃσι, ἔξω ἢ τὸ τοῦ μάντιος ἐπίγραμμα, Ἀμφικτύονες εἰσὶ σφέας οἱ ἐπικοσμήσαντες· τὸ δὲ τοῦ μάντιος Μεγιστίεω Σιμωνίδης ὁ Λεωπρέπεος ἐστὶ κατὰ ξεινίην ὁ ἐπιγράψας.

6. Παραδόσεις και μάντεις

Στα χρόνια του Ομήρου έχουν ήδη διαμορφωθεί οι παραδόσεις για τις μάγισσες, όπως τη Μήδεια και την Κίρκη, τους θεραπευτές όπως το Χείρωνα και κυρίως τους μάντεις όπως τον Τειρεσία. Αν και οι γνωστές πηγές είναι μεταγενέστερες, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην ίδια περίπου εποχή διαμορφώθηκαν άλλες παραδόσεις όπως αυτή των ορφικών προφητών και χρησμών καθώς και εκείνη των σιβυλλικών χρησμών.

Κατά μία εκδοχή του μύθου Μαινάδες διαμέλισαν τον Ορφέα και πέταξαν το κεφάλι και τη λύρα του στον Έβρο. Το κύμα το έβγαλε στην ’ντισσα της Λέσβου κι εκεί σε μια σπηλιά του Διονύσου η κεφαλή συνέχισε να τραγουδά και να χρησμοδοτεί. Έκτοτε ομιλούσες κεφαλές και μαντείες συνδέθηκαν με τα ορφικά μυστήρια. Η διδασκαλία του ορφισμού, που προήλθε από την επαφή της θρακοφρυγικής λατρείας του Διονύσου με ελληνικά θρησκευτικά στοιχεία, είχε κοσμολογικό και εσχατολογικό περιεχόμενο. Οι μύστες καλούνταν ορφοτελεσταί και εξασκούσαν τη μαντική και τη θεραπευτική. Στους κλασικούς χρόνους, αν κρίνουμε από τις απόψεις του Πλάτωνα, δεν έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης. Η Σίβυλλα πάλι, που αρχικά θεωρούνταν μάντισσα από τη Μάρπησσο του Ελλησπόντου ή τις Ερυθρές της Ιωνίας, προφήτευε κατά τον ανατολικό τρόπο, δηλαδή μετέβαινε από πόλη σε πόλη και από χώρα σε χώρα. Σύμφωνα με τον Παυσανία ήρθε και στους Δελφούς όπου καλούνταν Ηροφίλη. Οι προφητείες της κομίστηκαν στην Κύμη της Καμπανίας και στη Ρώμη. Με τον καιρό δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι επρόκειτο για μία ιέρεια που έζησε πριν από πολλά χρόνια και συμπιλήθηκαν διάφορες συλλογές με τις προφητείες της που επέζησαν και μετά το τέλος του αρχαίου κόσμου.

Ωστόσο, η κατεξοχήν κοιτίδα μάντεων και γιατρών ήταν η Πελοπόννησος και η Βοιωτία. Από την αργεία μαντική οικογένεια των Αμυθαονιδών καταγόταν ο Μελάμποδας, ο οποίος κάποτε έσωσε τη ζωή του, επειδή είχε γίνει απαραίτητος στους δεσμώτες του λόγω των θεραπευτικών του ικανοτήτων. Στο ησιόδειο έπος "Μελαμποδία" αναφέρονται στοιχεία για ένα μάντη που συνδέει την ελληνική με την ανατολική παράδοση. Πρόκειται για το Μόψο, εγγονό του Τειρεσία. Ο Μόψος, που πιστεύεται πως είναι εκείνος που νίκησε σε μαντικό αγώνα τον Κάλχα, ταξίδεψε στη Μικρά Ασία, ίδρυσε το μαντείο της Κλάρου και έφτασε ως την Κιλικία. Θεωρείται ιδρυτής της πόλης Μοψουεστία, αναφέρεται σε χεττιτική επιγραφή του 8ου αιώνα π.X. και σχετίζεται με την καταγωγή τωνβασιλέων-μάντεων της Πάφου στην Κύπρο. Μαζί με το Μόψο αναφέρονται συχνά ο Αμφίλοχος και ο Αμφιάραος, που τιμούνται ως ήρωες και συνιδρυτές του μαντείου στη Μόλλο της Κιλικίας.

Oι έλληνες μάντεις στους ιστορικούς χρόνους θεωρούν ότι ανήκουν σε οικογένειες που έλκουν την καταγωγή τους από κάποιο μυθικό πρόσωπο. Η σημασία που απέδιδαν οι σύγχρονοί τους σε αυτήν την καταγωγή ήταν αναμφισβήτητα πολύ μεγάλη, όπως φαίνεται από την περίπτωση του Τεισαμενού, ο οποίος κατόρθωσε να αποκτήσει σημαντική επιρροή στη Σπάρτη τον 5ο αιώνα π.X., μόνο και μόνο γιατί ανήκε στην οικογένεια των Μελαμποδιδών. ’λλα σημαντικά μαντικά γένη της Πελοποννήσου ήταν οι Ιαμίδες και οι Κλυτιάδες από την Ολυμπία, ενώ στη Βοιωτία οι Βάκιδες διατήρησαν τη φήμη τους μέχρι την εποχή του Παυσανία. Από την Αθήνα δε γνωρίζουμε αντίστοιχα γένη, αν και οι Ευμολπίδες και οι Κύρηκες -που έλεγχαν το ιερό της Ελευσίνας- πιθανώς να ασκούσαν ανάλογες λειτουργίες. Επίσης μια ύστερη αναφορά σχετίζει το Αμφιάρειο του Ωρωπού με την οικογένεια του ρήτορα Αισχύνη. Στα Δίδυμα της Ιωνίας οι Βραγχίδες συνδέθηκαν τόσο στενά με την ιστορία του μαντείου, ώστε αυτό να αναφέρεται συχνά με το όνομά τους. Τέλος στην Καρία ήταν περιώνυμη η οικογένεια των Τελμισσίων και στη Σικελία των Γαλεωτών, ειδικών στην ερμηνεία "τεράτων και ενυπνίων". Προς τη μαγεία και το μυστηριακό κόσμο συγκλίνει και η πρώιμη πυθαγόρεια σκέψη, η οποία εκδηλώθηκε σαφέστερα προς αυτή την κατεύθυνση με τον Εμπεδοκλή και το νεοπυθαγορισμό. 7. για το λοιμό στην  Αθήνα και τα επόμενα βλ. http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=184

Τεχνική

1. κεντρικό πρόσωπο είναι ο μάντης, ο οποίος με τις συμβουλές του στους δημοκρατικούς και την αυτοθυσία του θα παίξει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις
2. αινιγματικό ύφος μαντικής και συναισθηματική φόρτιση, η οποία επιτυγχάνεται με τους αντιθετικούς συνδέσμους
3. η εναλλαγή ευθέος και πλαγίου λόγου δίνει δραματικότητα στη  αφήγηση και τονίζει το προφητικό περιεχόμενο των λόγων του μάντη
4. αποφυγή περιγραφής της μάχης, συνοπτική αναφορά στις απώλειες ολιγαρχικών και στη στάση των δημοκρατικών
5. παραστατικότητα και ζωντάνια αφήγησης= συντελούν:

·         εναλλαγή χρόνων: αόριστος= σύντομη διάρκεια, οριστικός και αμετάκλητος χαρακτήρας, ιστορικός ενεστώτας και παρακείμενος=τονισμός επαλήθευσης του μάντη και μέγεθος θυσίας

·         παρατατικός=διάρκεια και συναισθηματική ένταση λόγων

·         εικόνες= θυσία και ηρωικός θάνατος και συμφιλίωση αντιπάλων