B3.K.71-74

Γνωστικοί στόχοι

·         Δραματική κλιμάκωση της αντιπαράθεσης ολιγαρχικών και δημοκρατικών που οδηγεί στο διχασμό της πόλης

·         Ο εμφύλιος σπαραγμός των πολιτών της Κέρκυρας είναι αποτέλεσμα εξωτερικής παρέμβασης που εκφράζει την κλιμακούμενη αντιπαράθεση μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης

·         Ωμή επέμβαση Αθηναίων και Σπαρτιατών και οι διχαστικές συνέπειες στους κατοίκους της Κέρκυρας

·         Προσπάθειες των δύο πλευρών να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους με δούλους ή επικούρους

·         Γνωριμία με την  εξέλιξη της εμφύλιας σύγκρουσης στην Κέρκυρα και επισήμανση ενεργητικής συμμετοχής των γυναικών

·         Συνειδητοποίηση του παραλογισμού στον οποίο οδηγεί τους αντιπάλους η εμφύλια σύγκρουση

δομή

·         Οι ολιγαρχικοί αποφασίζουν ουδετερότητα, συμφέρουσα σε αυτούς και τους Κορινθίους

·         Διπλωματική αποστολή πρέσβεων στην Αθήνα- η κατάσταση δεν ευνοούσε τους Αθηναίους (πραξικόπημα- απόφαση ουδετερότητας)

·         Σύλληψη πρέσβεων από Αθηναίους-παραβίαση διεθνούς δικαίου-λόγοι

·         Ανάμειξη Σπάρτης με αποστολή Κορινθιακής τριήρους και Λακεδαιμονίων πρέσβεων στο νησί

·         Επίθεση ολιγαρχικών και νίκη έναντι των δημοκρατικών-νέα άμεση επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις του νησιού

·         Κατάληψη επίκαιρων θέσεων από αντιπάλους

·         Οργάνωση και αναζήτηση συμμαχιών-οι δούλοι και οι οικέτες στο σύνολό τους ιδεολογικά κοντά στους δημοκρατικούς-τους ολιγαρχικούς βοηθούν μισθοφόροι από την απέναντι ήπειρο

·         Μάχη και νίκη των δημοκρατικών λόγω αριθμητικής υπεροχής

·         Εμπρησμός της πόλης από ολιγαρχικούς-φόβος πλήρους κυριαρχίας δημοκρατικών-εσφαλμένη απόφαση ο εμπρησμός

·         Σε επιφυλακή οι αντίπαλοι- η Κορινθιακή τριήρης και πολλοί μισθοφόροι αποχωρούν κρυφά

1.Δράσαντες δέ... ἡγεῖσθαι: Μετά το πραξικόπημα που οργάνωσαν εναντίον των δημοκρατικών, που κατέληξε με τη δολοφονία του Πειθία και εξήντα ακόμα βουλευτών και απλών πολιτών, οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί συγκαλούν την Eκκλησία του Δήμου (άλία). Κάνουν μια εκτίμηση της κατάστασης που διαμορφώθηκε, λέγοντας ότι αυτό είναι το καλύτερο για τους Κερκυραίους, καθώς δε θα υποδoυλωθoύν στους Αθηναίους, και εκφράζουν τις προτάσεις τους για το πώς έπρεπε να ενεργή­σουν στο μέλλον: οι προτάσεις τους προέβλεπαν την τήρηση ουδετερότητας τόσο από την  Αθηναϊκή όσο και από την Πελοποννησιακή συμμαχία. Είναι εύλογο ότι το νέο καθεστώς ουδετε­ρότητας υπό όρους καταργεί το αμυντικό σύμφωνο (επιμαχία) με την Αθήνα. Η πολιτική της ουδετερότητας (απεμπλοκή της Κέρκυρας από τον πόλεμο) ήταν συ­νετή. Ωστόσο δεν αναιρείται ο αρχικός σκοπός των ολιγαρχικών, δηλαδή η εγκατάσταση ολιγαρχίας στην Κέρκυρα.

2.Πέμπουσι δέ... γένηται: Η εσπευσμένη αποστολή πρεσβείας στην Αθήνα από τους Κερκυραίους ολιγαρχικούς δείχνει διπλωματική ευελιξία. Η αιματηρή έκβα­ση του πραξικοπήματος και η απόφαση για ουδετερότητα ασφαλώς δεν ευνοού­σαν την Αθήνα. Έτσι οι ολιγαρχικοί κινήθηκαν προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις σε διπλωματικό επίπεδο:

ü  Έσπευσαν να καθησυχάσουν την Αθήνα σχετικά με τη νέα πολιτική πραγματικότητα που είχε διαμορφωθεί στο νησί: δεν επρόκειτο να θι­γούν τα συμφέροντα της μεγάλης ναυτικής δύναμης στην περιοχή.

ü  Έσπευσαν να πείσουν τους Κερκυραίους δημοκρατικούς να μην προχω­ρήσουν σε αντιδραστικές ενέργειες, κάτι που θα ήταν πιο εύκολο γι' αυ­τούς, καθώς θα είχαν τη συμπαράσταση των Αθηναίων.

Το γεγονός όμως ότι έστειλαν πρεσβεία στην Αθήνα ύστερα από τα τόσα αιματηρά γεγονότα στο νησί και τη δολοφονία του προξένου των Αθηναίων Πειθία δείχνει και υπερβολική αυτοπεποίθηση που μάλλον πήγαζε από την εμπιστοσύ­νη που τους είχε καλλιεργήσει η Κόρινθος, ότι θα έχουν δηλαδή τη συμπαράσταση της Πελοποννησιακής συμμαχίας

                 Οι Oλιγαρχικοί της Kέρκυρας δεν έκριναν σκόπιμη την αποστολή αντίστοιχης πρεσβείας και στη Σπάρτη, διότι με τη νέα πολιτική κατάσταση τα συμφέροντα της τελευταίας ευνοούνταν, αφού:

ü  καταργήθηκε η επιμαχία της Κέρκυρας με την Αθήνα, που φαινόταν ότι σύντομα θα οδηγούσε το νησί σε πλήρη ένταξη στην Αθηναϊκή συμμαχία, Τώρα η Aθήνα εκτοπιζόταν, ενώ αντίθετα ευνοούνταν η επιρροή της Πε­λοποννησιακής συμμαχίας στο νησί.

ü  η φιλοαθηναϊκή δημοκρατική παράταξη της Κέρκυρας είχε υποστεί καί­ριο πλήγμα, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του ηγέτη της (του Πειθία), σε εποχή μάλιστα που υπερίσχυε στο νησί.

    3. Οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί μετά το πραξικόπημα και τη δολοφονία πολλών δημοκρατικών, αναλαμβάνουν την εξουσία στο νησί: εμφανίζονται σκληρoί και πιεστικοί, καθώς επιβάλλουν στον κερκυραϊκό λαό, με την τρομο­κρατία που του είχαν ασκήσει, τις αποφάσεις τους. Έξυπνη κίνησή τους ήταν η αποστολή πρεσβείας στην Αθήνα, για να αποφύγουν κάποια βίαιη α­ντίδραση της μεγάλης δύναμης, καθώς μάλιστα εκεί βρίσκονταν και αρκετοί δυ­σαρεστημένοι Κερκυραίοι δημοκρατικοί που γλίτωσαν τη σφαγή. Στο σημείο αυ­τό όμως πρέπει να τονιστεί ότι οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί είναι δολοφόνοι και αναίσχυvτoι δολοπλόκοι, καθώς με την αποστολή πρεσβείας στην Αθήνα προσπα­θούν, μεταξύ των άλλων, και να διεγείρουν τα αισθήματα φιλοπατρίας εκείνων τους οποίους ήθελαν να φονεύσουν (τους Κερκυραίους δημοκρατικούς που είχαν καταφύγει εκεί).

4. Ἐλθόντων... τούς τε πρέσβεις... ξυλλαβόντες... ἐς Αίγιναν: Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι πρέσβεις της νέας ολιγαρχικής κυβέρνnσnς της Κέρκυρας κατάφεραν να πείσουν ορισμένους από τους δnμοκρατικούς που είχαν καταφύγει στην Αθήνα, παρόλο που αυτοί οι τελευταίοι έφυγαν από την πατρίδα τους κυνnγnμένοι και κινδυνεύοντας να σφαγιαστούν. Για να επιτύχουν τη μεταστροφή τους αυτή, οι πρέσβεις θα πρέπει να χρησιμοποίησαν κάποια από τα ακόλουθα  μέσα:

α. Εκβιασμό για κακή μεταχείριση των δικών τους ανθρώπων στnν Κέρκυρα

β. Διέγερσn του πατριωτικού τους αισθήματος.

γ. Δωροδοκία.

δ. Υποσχέσεις για χρnσιμοποίnσή τους στην εξουσία.

       Οι Αθnναίοι συνέλαβαν τους Κερκυραίους ολιγαρχικούς που πείστηκαν από τα λόγια των πρέσβεων, και τους οδήγnσαν μαζί με τους τελευταίους στην Αίγινα με την αιτιολογία ότι υποκινούσαν αναταραχή. Σε αυτή τους την ενέργεια οδηγήθnκαν από τους ακόλουθους λόγους:

Α. Φοβούνταν μήπως αυτοί επηρεάσουν και τους υπόλοιπους Κερκυραίους που βρίσκονταν στην Αθήνα.            .            ..

β. Θεωρούσαν ότι δεν τους ήταν πια χρήσιμοι για την ένταξη της Κέρκυρας στην Αθηναϊκή συμμαχία.

Η εκ διαμέτρου αντίθετη στάση των Αθηναίων απέναντι σε αυτούς τους Κερ­κυραίους ήταν εν μέρει δικαιολογημένη. Ταυτόχρονα όμως φανερώνει ότι οι μεγάλες δυνάμεις δεν ενεργούν με ανθρωπιστικά κίνητρα αλλά με βάση το συμφέ­ρον τους.

Σύμφωνα με τα κρατούντα ελληνικά έθιμα οι πρέσβεις προστατεύονταν από τους άγραφους νόμους της ασυλίας. Οι Αθηναίοι όμως παραβιάζουν αυτό το άγραφο δίκαιο στην περίπτωση των Κερκυραίων πρέσβεων. Η παραβίαση δε θα είχε κανέ­να ελαφρυντικό, αν στην Κέρκυρα δεν είχε καταλυθεί η έννομη τάξη και η συμπε­ριφορά των πρέσβεων στην Αθήνα (δημιουργία αναταραχής) δεν είχε καταστρα­τηγήσει τους κανόνες της φιλοξενίας. Βλ. και Gomme, ΙΙ 362.

5.Ἐν δε τούτῳ... ἐπιτίθενται τῷ δήμῳ καὶ μαχόμενοι ἐνίκησαν:Από το σημείο αυ­τό ξεκινά η αφήγηση του εμφύλιου πολέμου στο νησί. Οι Σπαρτιάτες αποφάσι­σαν κι έστειλαν και νέα πρεσβεία ύστερα από την ενημέρωση για τη μεταβολή της πολιτικής κατάστασης στο νησί που τους έγινε από την πρώτη πρεσβεία. Πιθανότατα οι Σπαρτιάτες είχαν δώσει εντολή στους            πρέσβεις  τους να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Τη στιγμή λοιπόν που έφτασαν, οι ολιγαρχικοί είχαν πάψει να τηρούν τα προσχήματα και ετοίμαζαν γενική αναμέτρηση με τους δημοκρατικούς (το «δήμο»). Το ότι η εμφύλια σύρραξη ξέσπασε αμέσως μετά την άφιξη των πρέσβεων της Σπάρτης πέρα από το ότι μπορεί να εξυπηρετούσε τη στρατηγική του αιφνιδιασμού των δημοκρατικών, ώστε να μην προλάβουν να οργανωθούν, μάλλον ήταν συνάρτηση και των διαβουλεύσεων που θα είχαν προηγηθεί με την πρεσβεία. Αν τα πράγματα είχαν έτσι, επρόκειτο ασφαλώς για απροκάλυπτη επέμβαση της Σπάρτης στις εσωτερικές υποθέσεις της Κέρκυρας.

6. Αθηναίοι: Όπως φαίνεται από το κεφάλαιο Γ 72, οι Αθηναίοι δεν αντιδρούν όπως περίμεναν οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί: η απάντησή τους στη νέα εξου­σία της Κορίνθου και στις προκλήσεις των Κερκυραίων πρέσβεων στην Aθήνα είναι σκληρή: συλλαμβάνουν τους Κερκυραίους πρέσβεις και όσους από τους δημοκρατικούς που είχαν καταφύγει στην Αθήνα κατάφεραν οι πρέσβεις να πείσουν, και τους οδηγούν στην Αίγινα. Οπωσδήποτε η αντίδρα­ση των Αθηναίων είναι αναμενόμενη και απόλυτα δικαιολογημένη  παρά τον άγραφο κανόνα της ασυλίας των πρέσβεων.

Κερκυραίοι ολιγαρχικοί: Οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί δεν κατάφεραν να τηρήσουν πια τα προσχήματα και αποκαλύπτεται η βιαιότητά τους και η συνεργασία τους με την Πελοποννησιακή συμμαχία. Σπεύδουν να έρθουν σε ανοιχτή ρήξη με το «δήμo», οδηγώντας το νησί τους σε αιματoκύλισμα.

Γυναίκες δημοκρατικών: Όπως μαρτυρεί ο Θουκυδίδης, στον αγώνα των δημοκρατικών επιστρατεύτηκε και ο άμαχος πληθυσμός. Ιδιαίτερα σημαντι­κή είναι η συμβολή των γυναικών: παρά το ότι (σύμφωνα με τις αντιλήψειςτων αρχαιοελλήνων) η φύση τις θέλει αδύναμες, αμέτοχες σε πολέμους και κλεισμένες στο σπίτι, οι γυναίκες εδώ δείχνουν θάρρος, καθώς δε διστάζουν να χτυπήσουν τους αντιπάλους τους με ό,τι έβρισκαν μπροστά τους (ιδίως με πήλινα αντικείμενα, Π.χ. κεραμίδια), αλλά και ψυχραιμία απέναντι στο θόρυβο της σύρραξης, που ουσιαστικά λάμβανε χώρα έξω από τα ίδια τους τα σπίτια.           .

         Ολιγαρχικοί: Οι ολιγαρχικοί, μόλις αντιλαμβάνονται ότι χάνουν στις μάχες ένα ένα τα οχυρά τους, προκειμένου να αποτρέψουν τη διέλευση των δημοκρα­τικών στο ναύσταθμο, κάνουν σπασμωδικές ενέργειες: βάζουν φωτιά στην αγορά, καίγοντας σπίτια και περιουσίες δικές τους και άλλων, χωρίς να ανα­λογίζονται ότι θα μπορούσε ο άνεμος να κατακάψει ολόκληρη  την πόλη.

      Πελοποννήσιοι πρέσβεις: Μόλις οι πρέσβεις από τη Σπάρτη που επέβαιναν στο κορινθιακό πλοίο αντιλαμβάνονται ότι υπερισχύουν οι δημοκρατικοί, σπεύδουν να αποχωρήσουν, εγκαταλείποντας τους Κερκυραίους ολιγαρχι­κούς στη μοίρα τους, καθώς μάλιστα φοβούνταν ότι θα μπορούσαν να συλ­ληφθούν ως αιχμάλωτοι ή και να δολοφονηθούν. Επιβεβαιώνεται έτσι εδώ η άποψη ότι οι μεγάλες δυνάμεις προσφέρουν βοήθεια μόνο «εκ του ασφα­λούς»: μόλις αντιληφθούν ότι με κάποιο τρόπο απειλούνται τα συμφέροντά τους, εγκαταλείπουν τους συμμάχους τους.

Μισθοφόροι: Για μια ακόμη φορά αποδεικνύεται εδώ ότι στρατός που απο­τελείται από μισθοφόρους ουσιαστικά δεν μπορεί να παράσχει ασφάλεια: οι μισθοφόροι βλέπουν τον πόλεμο ως επάγγελμα, δεν πολεμούν για ιδανικά όπως η προσωπική τους ελευθερία ή η αγάπη για την πατρίδα τους συνεπώς στη δύσκολη στιγμή σπεύδουν να αποχωρήσουν, για να διαφυλάξουν την προσωπική τους ακεραιότητα.

Κεφ. 71: συνοψίζοντας…

Παρακολουθώντας τις αντιδράσεις των ολιγαρχικών θα λέγαμε τα εξής:

·         Μετά τη δολοφονία των αρχηγών των δημοκρατικών προσπαθούν να καθησυχάσουν τους δημοκρατικούς λέγοντας πως, όπως διαμορφώθηκε η κατάσταση, είναι καλύτερη γι’ αυτούς, και να πείσουν τους ολιγαρχικούς ότι η ανεξαρτησία της Κέρκυρας διασφαλίζεται μ’ αυτό τον τρόπο.

·         Η μετάβαση από την επιρροή των Αθηναίων στην κυριαρχία των Κορινθίων, που παρουσιάζεται σαν αντικειμενικός σκοπός  της δράσης των ολιγαρχικών, πετυχαίνεται πιο εύκολα μέσα από  μια περίοδο ουδετερότητας.

·         Η εξωτερική πολιτική που παρουσιάζεται ανεξάρτητη κρύβει δόλο, που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι ολιγαρχικοί δολοφόνησαν τους πολιτικούς τους αντιπάλους και προσπαθούν να διεγείρουν την ευαισθησία και φιλοπατρία των Κερκυραίων που κατέφυγαν στην Αθήνα, αυτών δηλαδή που σκόπευαν να σκοτώσουν, για να μην κινηθούν εναντίον τους

Κεφ. 72: συνοψίζοντας…

Μετά την άφιξη των Κερκυραίων πρέσβεων στην Αθήνα:

·         Οι Αθηναίοι συλλαμβάνουν αυτούς και όσους έπεισαν από τους δημοκρατικούς που είχαν καταφύγει εκεί, τους απομόνωσαν στην Αίγινα, γιατί τους θεωρούσαν νεωτερίζοντες

·         Όταν έφτασε Κορινθιακό πλοίο στην Κέρκυρα με πρέσβεις των Σπαρτιατών, οι ολιγαρχικοί επιτέθηκαν εναντίον των δημοκρατικών και τους νίκησαν=  ανοικτή επέμβαση της Σπάρτης στα εσωτερικά της Κέρκυρας

·         Όταν νύχτωσε, οι δημοκρατικοί κατέλαβαν επίκαιρες θέσεις για λόγους ασφαλείας, όπως ήταν η ακρόπολη, τα υψηλά σημεία της πόλης και το Υλλαϊκό λιμάνι

·         Οι ολιγαρχικοί εγκαταστάθηκαν στην αγορά και το λιμάνι που βρισκόταν κοντά σ’ αυτήν

Κεφ. 73-74: επισήμανση…

·         Εμφανής έκφραση της παθολογίας του πολέμου. Το πάθος της επικράτησης οδηγεί σε ασυλλόγιστη φθορά της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας και οι πολιτικές οξύνσεις αφαιρούν απ΄την ψυχή του ανθρώπου κάθε στοιχείο οίκτου και ανθρωπισμού

·         Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μπαίνει πάνω από κάθε ιδέα και οδηγεί τον άνθρωπο σε υιοθέτηση και των πιο ανορθόδοξων τρόπων για την πραγματοποίηση των σκοπών του

·         Δεν ωφελείται κανένας και η κοινωνία αποδομείται

Δούλοι

Ο πόλεμος, η πειρατεία, η έκθεση των ανεπιθύμητων παιδιών και η τεκνοποιία των ίδιων των δούλων ήταν οι πηγές προέλευσης των δούλων που διατίθεντο, κατά την Αρχαιότητα, στις μεγάλες αγορές ανθρώπινου εμπορεύματος. Στην Aθήνα, μετά την απαγόρευση από το Σόλωνα της υποδούλωσης αθηναίων πολιτών εξαιτίας χρεών τους (αρχές 6ου αιώνα π.Χ.), οι δούλοι προέρχονταν κατά κανόνα από άλλες περιοχές. Oι αγοραπωλησίες δούλων πραγματοποιούνταν κάθε μήνα στην περιοχή των μεταλλείων στο Σούνιο, και στο άστυ στην Αγορά.

Η τιμή της αγοράς τους ποίκιλλε ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, την καταγωγή, τις σωματικές ή τις πνευματικές ικανότητες του προσφερόμενου δούλου. Oι δούλοι, οι οποίοι ανταλλάσσονταν με χρήματα, ονομάζονταν αργυρώνητοι. Aπό μία στήλη πώλησης δούλων που βρέθηκε στην Aττική, και χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., τα παιδιά πωλούνταν 70 δραχμές (τα αμόρφωτα παιδιά 50 δραχμές), ενώ οι άντρες 200 δραχμές. Τα παραπάνω ποσά απέκλιναν σημαντικά στις περιπτώσεις πώλησης διακεκριμένων προσώπων, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του φιλοσόφου Πλάτωνα που πουλήθηκε ως σκλάβος στην Αίγινα και ο αγοραστής του πλήρωσε 2000 ή 3000 δραχμές. Oι δούλοι, οι οποίοι ανταλλάσσονταν με αλάτι αποκαλούνταν αλώνητοι.

           

Οι δούλοι διακρίνονταν σε κατηγορίες ανάλογα με την εργασία που προσέφεραν. Έτσι διαμορφώνονται οι εξής κατηγορίες: οικιακοί δούλοι, εργάτες μεταλλείων, "χωρίς οικούντας", δημόσιοι δούλοι.

O δούλος θεωρούνταν απόκτημα, κτήμα έμψυχο, που -όπως κάθε κινητό αγαθό- αγοράζεται και πωλείται, ενοικιάζεται, κληροδοτείται ή δωρίζεται. Άτομο χωρίς νομική υπόσταση, πρωτοβουλίες και γνώμη, ο δούλος ήταν προσκολλημένος στον κύριό του, αποτελούσε -όπως χαρακτηριστικά γράφει στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης- μέρος του κυρίου, κατά κάποιον τρόπο έμψυχο μέρος του σώματός του, αλλά ξεχωριστό.

Ιδιοκτήτης δούλων, δεσπότης, μπορούσε να γίνει κάθε ελεύθερο άτομο, πολίτης, μέτοικος ή ξένος. Ένας μικρός αριθμός δούλων, επιφορτισμένων με την ασφάλεια της πόλης, ήταν ιδιοκτησία του δήμου των Αθηναίων. Aντικείμενο ιδιοκτησίας ο ίδιος, καταγραμμένος όχι στα μητρώα, αλλά στους περιουσιακούς καταλόγους, ο δούλος δεν είχε κανένα δικαίωμα ιδιοκτησίας, εκτός αν ο κύριος τού επέτρεπε να κρατάει κάποιο μέρος των χρημάτων που κέρδιζε από τις ποικίλες υπηρεσίες, που προσέφερε. Όμως τα έσοδα αυτά ανήκαν, από νομική άποψη, στον κύριό του.

Στην Αθήνα, το δικαίωμα της ζωής ήταν εξασφαλισμένο στους δούλους. Ενώ ο κύριος δεν μπορούσε να σκοτώσει το δούλο του, ο αθηναϊκός νόμος επέτρεπε το βασανισμό ή την κακομεταχείρισή του από τον ιδιοκτήτη του. H θνησιμότητα των δούλων ήταν βέβαια υψηλή σε περιπτώσεις απάνθρωπων συνθηκών εργασίας, όπως για παράδειγμα στα μεταλλεία του Λαυρίου.

Φιλολογικές πηγές της Κλασικής περιόδου σκιαγραφούν την κατάσταση των δούλων. Έτσι, στον Ψευδοξενοφώντα παρουσιάζεται ένας Αθηναίος ολιγαρχικών πεποιθήσεων, ο οποίος κατηγορεί τους συμπολίτες του για υπερβολική ανεκτικότητα στην κακοτροπία των δούλων και των μετοίκων. Στην κωμωδία, ωστόσο, αφθονούν τα αστεία με τους δούλους που φοβούνται το βασανισμό από τα αφεντικά τους, ενώ κοινή πρακτική στα αθηναϊκά δικαστήρια αποτελούσε η υποβολή των δούλων σε βασανιστήρια, για να διαπιστωθεί η αξιοπιστία της μαρτυρίας του κυρίου τους. Για την πλειονότητα των Aθηναίων η ύπαρξη των δούλων ήταν αδιαμφισβήτητη. Κριτική κατά της δουλείας ασκήθηκε από ελάχιστους στοχαστές της κλασικής Αρχαιότητας, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται ο τραγικός ποιητής Eυριπίδης, ο μαθητής του Γοργία Aλκιδάμας και ο Φιλήμονας.

           

Οικιακοί δούλοι

Στην κλασική Aθήνα όλοι, εκτός από τους πένητες, διέθεταν και δούλους. Εκείνοι που αποτελούσαν μέλη του οίκου και διέμεναν σ' αυτόν, ονομάζονταν οικέται ή οικείς. Tους οικιακούς δούλους τούς χρησιμοποιούσαν όχι μόνο για τις εργασίες του σπιτιού, αλλά και για την καλλιέργεια της γης. Επιπλέον, στο πλαίσιο των οικιακών εργασιών αναλάμβαναν τη φροντίδα των παιδιών (ως τροφοί ή παιδαγωγοί) και συνόδευαν τις μεν γυναίκες στις γιορτές, τους δε άνδρες στο κυνήγι.

Στην Αθήνα οι δούλοι εντάσσονταν στον οίκο με ειδική τελετουργία. Τα μέλη της οικογένειας τους οδηγούσαν στην εστία του σπιτιού και η οικοδέσποινα σκόρπιζε πάνω στο κεφάλια τους καρύδια, σύκα και γλυκίσματα. Κατά τη διάρκεια της τελετής οι δούλοι αποκτούσαν το νέο τους όνομα.

           

Η ισόβια παραμονή τους στο περιβάλλον του σπιτιού -δεδομένου ότι κάποιοι από αυτούς γεννιόνταν σ' αυτό- δημιουργούσε σχέσεις αφοσίωσης των οικιακών δούλων προς τον αφέντη,καθώς άλλωστε οι τύχες τους καθορίζονταν από τα πρόσωπα τα οποία υπηρετούσαν.

Εξαιτίας αυτής της ειδικής σχέσης, οι οικιακοί δούλοι είχαν τις περισσότερες δυνατότητες απελευθέρωσης. Στα τελευταία χρόνια της Κλασικής περιόδου η απελευθέρωση κάποιου δούλου περιελαμβανόταν συνήθως στη διαθήκη του κυρίου του ως ανταμοιβή για την αφοσίωσή του. Ο απελεύθερος, όπως ονομαζόταν ο απελευθερωμένος δούλος, είχε τη δυνατότητα να επιστρέψει στην πατρίδα του. Αν παρέμενε όμως στην Αθήνα εγγραφόταν στην πόλη ως μέτοικος και ο πρώην κύριός του αναλάμβανε να γίνει ο προστάτης του.