Θουκυδίδης, Β.3.Κ.70

 

Στόχοι

Να κατανοηθούν τα αίτια και οι αφορμές του εμφυλίου πολέμου στην Κέρκυρα

-Ύπαρξη αντιμαχόμενων πολιτικών παρατάξεων που δρουν στο προσκήνιο και παρασκηνιακών παραγόντων

-Κοινωνική αντιδικία(πάλη των τάξεων)που εξηγεί τις στάσεις που με αφετηρία την Κέρκυρα σημειώθηκαν στη συνέχεια του Πελοποννησιακού πολέμου σε πολλές ελληνικές πόλεις.

 

Ερμηνευτικά

 

1.Με την εξέταση των κεφαλαίων 70-81 που αφορά τον εμφύλιο πόλεμο στην Κέρκυρα και 82-83 που αφορά την Παθολογία του πολέμου θα μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε τις απόψεις του ιστορικού για τον πόλεμο, που γεννά τη βία, την ανθρώπινη αποκτήνωση, το χάος. Με περισσή λιτότητα και παραστατικότητα και δραματικότητα ο Θουκυδίδης εξιστορεί τα φρικιαστικά γεγονότα του εμφυλίου στην Κέρκυρα(427πχ) που ήταν το άμεσο αποτέλεσμα της αναμέτρησης  Αθήνας-Σπάρτης. Ήδη η Αθήνα ήταν καταπονημένη από το λοιμό και τις έριδες και φαινόταν να ηττάται. Γι αυτό δόθηκε η ψευδής εντύπωση ήττας που οδήγησε στην επανάσταση στην Κέρκυρα. Ορισμένα μέλη του ολιγαρχικού κόμματος παρωθημένα από τους Κορινθίους προσπάθησαν να πείσουν το λαό να λύσει η Κέρκυρα τη συμμαχία της με την Αθήνα και να επιστρέψει στην πρότερη κατάσταση ουδετερότητας. Αλλά…(βλ. κείμενο).

2. ἐπειδὴ οἱ αἰχμάλωτοι... ὑπό Κορινθίων ἀφεθέντες: Η Επίδαμνος, στη  θέση του σημερινού Δυρραχίου, ήταν αποικία των Κερκυραίων, που είχε ιδρυθεί το 627π.χ. με αρχηγό τον Κορίνθιο Φάλιο Ερατοκλείδη, από το γένος των Ηρα­κλειδών (υπενθυμίζεται ότι η Κέρκυρα ήταν αποικία μιας ομάδας Δωριέων της Κορίνθου, που ιδρύθηκε το 734 π.χ.). Η γεωγραφική της θέση συνέβαλε στην ανά­πτυξη αξιόλογης εμπορικής δραστηριότητας με την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία. Στις εσωτερικές ταραχές της πόλης (436 π.χ.) αναμίχθηκαν τόσο η Κόρινθος, όσο και η Κέρκυρα, κάτι που οδήγησε τις δύο πόλεις σε ρήξη: η τελευταία σύγκρουση ήταν η ναυμαχία στα Σύβοτα (πρόκειται για δυο μικρά νησιά κοντά στις ακτές της Θεσπρωτίας) το 433 πχ. Στη ναυμαχία εκείνη νίκησαν οι Κερκυραίοι, με τη βοήθεια της παρουσίας μοίρας του αθηναϊκού στόλου. Είχαν όμως σημαντικές α­πώλειες: από τους 1050 Κερκυραίους αιχμαλώτους, 250 σημαίνοντες πολίτες μάλλoν όχι απλώς μετριoπαθείς, έντιμοι και πατριώτες, όπως υποστηρίζει ο Gomme, Π, 359, αλλά με ολιγαρχικές τάσεις: Βλ. και Ε. Λαμπρίδη, Θovκυδίδoυ Ισroρίαι: Γ-Δ, σσ. 309-310, σημ. 113) δεν πουλήθηκαν δούλοι, αλλά κρατήθηκαν με πολλές περιποιήσεις στην Κόρινθο, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν αργότερα, όταν οι περιστάσεις θα το απαιτούσαν, ως πολιτικοί πράκτορες των Κορινθίων. Πραγματικά, η στιγμή της απόλυσής τους συνδεόταν με την επικράτηση των δημο­κρατικών στα πράγματα της Κέρκυρας και το διαφαινόμενο κίνδυνο προσάρτη­σης του νησιού στην Αθηναϊκή συμμαχία.

 

3. Η χειρονομία των Κορινθίων εγγυητών θα μπορούσε να δράσει εφησυχαστικά πάνω στον κερκυραϊκό λαό: θα μπορούσε να πείσει τους Κερκυραίους πολίτες για τις αγαθές προθέσεις της Κορίνθου. Έτσι θα καθίστατο ευκολότερη η πραγματοποίηση των σχεδίων της Κορίνθου, καθώς θα επικρατούσε στο νησί η ολιγαρχική παράταξη. Το γεγονός ότι τελικά δεν εφησυχάστηκαν οι Κερκυραίοι πολίτες οφείλεται στις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβη η απελευθέρωση,

α. Ήταν n εποχή που είχε επικρατήσει η δημοκρατική- φιλοαθηναϊκή παράταξη με αρχηγό τον Πειθία.

β. Το ποσό που υποτίθεται ότι κατέβαλαν ήταν εξαιρετικά υπέρογκο (ξεπερ­νούσε κατά πολύ τα ετήσια έσοδα της αθηναϊκής συμμαχίας), κάτι που α­σφαλώς προκάλεσε υποψίες στο λαό του νησιού.

Αμέσως μετά την απελευθέρωσή τους, οι 250 Κερκυραίοι ολιγαρχικοί άρχι­σαν προπαγάνδα κατά της Αθήνας και συνωμοτική δράση κατά της δημοκρατικής παράταξης (ιδίως κατά του αρχηγού της, του Πειθία).

 

4. Το 427 π.χ, οι συνθήκες ευνοούσαν περισσότερο από κάθε άλλη φορά την πλήρη προσάρτηση της Κέρκυρας στην Αθηναϊκή συμμαχία:

 

α).Το πλήθoς, δηλαδή ο λαός, πολίτες φτωχοί και μέτριου εισοδήματος, ζούσαν κάτω από δύσκολες συνθήκες και πολλοί 'ήταν χρεωμένοι, όπως παρατηρεί ο ίδιος ο Θoυκυδίδης (Γ 81). Ενώ λοιπόν στα πλαίσια του παραδοσια­κού ολιγαρχικού πολιτεύματος (που ακολουθούσε τα πρότυπα της πολιτι­κής oργάνωσης της Κορίνθου) την εξουσία ασκούσαν οι γαιοκτήμονες της παλιάς τάξης των αριστοκρατών μαζί με τους πλούσιους εμπόρους ­πλοιοκτήτες, στα χρόνια του Πελoπoννησιακoύ πολέμου με την επιρροή του κράτους της Αθήνας η άλία (μορφή Eκκλησίας του Δήμου) αποκτά κυ­ριαρχικά δικαιώματα, στα όρια μιας ιδιότυπης ίσως δημoκρατικής μεταρ­ρύθμισης,

   

    β).Το 433 π.χ. και ενώ λάμβανε χώρα η σύγκρουση της Κέρκυρας με την Κό­ρινθο, η Aθήνα ανταποκρίθηκε πρόθυμα στο αίτημα του νησιoύ για βοή­θεια, στέλνοντας μια μοίρα από το στόλο της, Τα γεγονότα αυτά, όπως εί­ναι φυσικό, δημιoύργησαν αφενός φιλoαθηναϊκό, αφετέρου αντικορινθια­κό κλίμα στο νησί.

 

    γ).Η Αθήνα είχε δημιoυργήσει επιμαχία (αμυντική συμμαχία) με την Κέρκυ­ρα το 433 Π.χ., για να μην παραβιάσει τις τριακονταετείς σπονδές του 433 π.Χ. Τώρα όμως που ο Πελοποννησιακός πόλεμος είχε αρχίσει, τίποτα δεν εμπόδιζε τους Aθηναίoυς να προχωρήσουν τις διαδικασίες για την πλήρη ένταξη του νησιού στη συμμαχία τους,

   

   δ).Ο Πειθίας, αρχηγός της δημoκρατικής παράταξης και «εθελοπρόξενος» των Αθηναίων στην Κέρκυρα, ήταν ευφυής και δυναμική πολιτική προσωπικό­τητα, κατορθώνοντας να επηρεάζει καθοριστικά τους συμπολίτες του.

Oλoφάνερo είναι λοιπόν ότι η Κέρκυρα οδηγούνταν κατευθείαν σε προσχώ­ρηση στην Aθηναϊκή συμμαχία. Την πολιτική αυτή πορεία του νησιoύ κινήθηκαν να ανακόψουν οι ολιγαρχικοί.

 

   5. Οί δ' επειδή... ες έξήκοντα: Οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί προχωρούν στην οργάνωση συνωμοσίας: μπήκαν με μαχαίρια στη βουλή, όπου σκότωσαν τον Πει­θία και άλλους 60 βουλευτές και απλούς πολίτες που ανήκαν στην παράταξη των δημοκρατικών, Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι λόγοι που ώθησαν τους ολιγαρχι­κούς σε αυτή τη πράξη ήταν δύο:

       α. Το αδιέξοδο στο οποίο βρέθηκαν, προσπαθώντας μάταια να υπερκερά­σουν το νόμο (επειδή τω νόμω εξείργοντο).

β. Ο ορατός πια γι' αυτούς κίνδυνος προσχώρησης της Κέρκυρας στην Αθηναϊκή συμμαχία με απόφαση του κερκυραϊκού λαού (επυνθάνοντο τον Πειθίαν μέλλειν το πληθoς αναπείσειν). Οι μαρτυρίες του Θουκυδί­δη είναι αποκαλυπτικές των νέων κοινωνικών και πολιτικών πραγματι­κοτήτων που είχαν αρχίσει να επικρατούν στο νησί στη φάση της μετάβασης από την ολιγαρχία στη δημοκρατία.

6. ὀκτακοσίων ταλάντων…: αυτό το ποσό των λύτρων φαίνεται υπέρογκο και μερικοί εκδότες διορθώνουν σε ογδοήκοντα. Ο έφορος αναφέρει(Διόδωρος ΧΙΙ. 57.2): ἱκανῶν τινῶν ταλάντων, πράγμα που υποδηλώνει μικρότερο ποσό. Τα 800 τάλαντα είναι πάρα πολλά για τους 250 αιχμαλώτους, πράγμα που αποκαλύπτει ότι η συμφωνία μεταξύ των προξένων της Κορίνθου και των Κορινθίων, ήταν μάλλον εικονική  και αποτελούσε μέρος πολιτικής συμπαιγνίας κατά των Κερκυραίων.

1 τάλαντο= 60 αττικές μνες

1 μνᾶ= 100 αττικές δραχμές

Στην Κόρινθο, την Κέρκυρα και σε άλλες ελληνικές πόλεις κυκλοφορούσε τοπικό νόμισμα, ο στατήρ, ίσος με  2 δραχμές.

      7. η ταυτόχρονη άφιξη αθηναϊκής και σπαρτιατικής πρεσβείας προκάλεσε αναμφίβολα πολιτική κρίση στην Κέρκυρα, η οποία και εκτονώθηκε με το συμβιβαστικό ψήφισμα ουδετερότητας= επικύρωση της αμυντικής συμμαχίας με την Αθήνα και ανανέωση της φιλίας με τους Πελοποννήσιους. Επρόκειτο όμως για μια περιστασιακή και εύθραυστη συμφωνία.

      8. το καθεστώς των διμερών σχέσεων με Αθήνα και Σπάρτη είναι δηλωτική της σοβούσας πολιτικής κρίσης στο νησί που οδήγησε μοιραία στον εμφύλιο. Μηνύσεις και αντιμηνύσεις μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών για υποθέσεις που αφορούσαν το δημόσιο συμφέρον  θα γίνουν έναυσμα σφοδρών συγκρούσεων. Στόχος των πρώτων ο επικεφαλής του δήμου και ένθερμος εκφραστής της φιλοαθηναϊκής πολιτικής Πειθίας, μέλος και της Κερκυραϊκής Βουλής εκείνη τη χρονιά, θα κατηγορηθεί ως όργανο της Αθήνας.

      9. ἐτύγχανε καὶ βουλῆς ὢν…ἕως ἔτι βουλῆς ἐστι: η βουλή στα ολιγαρχικά πολιτεύματα ήταν ολιγάριθμο σώμα που συγκέντρωνε την πολιτική εξουσία. Τα μέλη της προέρχονταν από την τάξη των ευγενών και των πλουσίων και ήταν ισόβια. Στην Κέρκυρα, κατά το πρότυπο της Κορίνθου, είχε υιοθετηθεί ο θεσμός των προβούλων, ένα περιορισμένο συμβούλιο που έφερνε επεξεργασμένες τις υποθέσεις στη βουλή και του οποίου ο πρόεδρος προέδρευε και στην εκκλησία του δήμου(ἁλία). Η τελευταία δεν είχε κυριαρχικά δικαιώματα στις ολιγαρχίες. Λειτουργούσε συμβουλευτικά, συμμετέχοντας τυπικά σχεδόν στη νομοθετική διαδικασία ή επικυρώνοντας νομοσχέδια και ψηφίσματα που είχαν  ετοιμαστεί από τη βουλή. Κάτω όμως από την πίεση των κοινωνικών διαφοροποιήσεων  που είχαν συντελεστεί με τον καιρό στην Κέρκυρα , με την άνοδο της τάξης των εμπόρων και βιοτεχνών, και την ισχυρή επιρροή της Αθήνας είχε αρχίσει κι εδώ ο εκδημοκρατισμός των πολιτικών θεσμών. Η θητεία των βουλευτών έγινε ετήσια, οι τελευταίοι δεν ανήκαν μόνο στην ανώτερη τάξη, μάλιστα οι δημοκρατικοί τότε είχαν τον έλεγχο της βουλής. Η εκκλησία του δήμου, το πλήθος, είχε αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο στη διαχείριση των υποθέσεων που το αφορούσαν.

 

 

 

ΠΠΣΠΘ  

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ

ΚΕΦ. ΙΙΙ, 70

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1.      Να δειχτεί με ποιο τρόπο οι ισχυρές εντυπώσεις, που προκάλεσε η χειρονομία των Κορινθίων εγγυητών, θα μπορούσαν να επιδράσουν εφησυχαστικά πάνω στον κερκυραϊκό λαό για τους πραγματικούς λόγους του επαναπατρισμού των ολιγαρχικών αιχμαλώτων

2.      Να περιγραφούν οι συνθήκες που ευνοούσαν την πολιτική εξέλιξη στην Κέρκυρα, προσάρτηση στο άρμα της Αθήνας, γεγονός που ήθελαν να εμποδίσουν να συμβεί οι ολιγαρχικοί

3.      Μετά την επίτευξη συμφωνίας από όλες τις ενδιαφερόμενες παρατάξεις οι ολιγαρχικοί αναζητούν προσχήματα να ανακινήσουν το θέμα. Να συζητηθεί αν η παράταξη τους ήταν η λιγότερο ή περισσότερο ευνοημένη από τη συμφωνία και σε τι απόβλεπαν με την υπαγωγή του κυριότερου πολιτικού τους αντιπάλου σε δίκη

4.      Ποια ήταν τα κίνητρα της πράξης των Κορινθίων να αφεθούν με εγγυήσεις των προξένων οι αιχμάλωτοι Κερκυραίοι από τη ναυμαχία στα Σύβοτα;

5.      Με βάση το κείμενο και τα σχόλια του βιβλίου σας να κρίνετε αν το ποσόν ήταν πραγματικό ή πλασματικό και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας

6.      Ποια ήταν η απόφαση των Κερκυραίων; Ποιοι λόγοι υπαγόρευσαν την απόφαση αυτή;

7.      Για ποιους λόγους οι ολιγαρχικοί οδήγησαν τον Πειθία σε δίκη; Πώς αντέδρασε ο Πειθίας;

8.      Με βάση το κείμενο να γράψετε τα αίτια που οδήγησαν τους ολιγαρχικούς στο πραξικόπημα

9.      Πώς θα χαρακτηρίζατε την πολιτική κατάσταση που περιγράφει ο Θουκυδίδης στο συγκεκριμένο κείμενο και γιατί;

10.  Ποιες συνθήκες οδήγησαν στη δολοφονία τον Πειθία; Πώς κρίνετε το γεγονός;

11.  Γιατί η εμφάνιση των δύο πλοίων στην Κέρκυρα συντελεί  στη διαμόρφωση μιας νέας πολιτικής κατάστασης;

12.  Σε ποια σημεία του κειμένου πιστεύετε ότι ο Θουκυδίδης δεν καταγράφει απλώς τα ιστορικά γεγονότα, αλλά εμβαθύνει σ’ αυτά (παρουσιάζει αίτια, κίνητρα, σκοπιμότητες); 

13.  Κατά τα ξυγκείμενα: σε ποιο γεγονός αναφέρεται ο ιστορικός;

14.  Με ποιους χρόνους δηλώνεται η δράση των ολιγαρχικών και γιατί επιλέγονται αυτοί οι χρόνοι; 

15.  ἔπρασσον, ὑπάγουσιν, τέμνειν, ταξάμενοι, νομίζειν, λαβόντες: να γράψετε τους ίδιους τύπους σε όλους τους χρόνους.

16.  τεμένους, ἄνδρες, πλῆθος, χάρακα, στατὴρ, νόμῳ, πρέσβεις, νεώς: να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των ουσιαστικών σε ενικό και πληθυντικό

17.  ὀλίγοι, φίλοι, ἐχθροί: να γράψετε τα παραθετικά των επιθέτων

18.  να εντοπίσετε τα απαρέμφατα του κειμένου και να προσδιορίσετε το είδος και τη θέση τους στο λόγο

19.  « Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι…Ἀθηναίων τὴν πόλιν»: να βρείτε και να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις δευτερεύουσες προτάσεις

20.  Να γράψετε τις αιτιολογικές και χρονικές μετοχές του κειμένου

21.  Να συμπληρώσετε τα κενά:

οὗτοι: είναι…………………..στο……………………

Διὸς: είναι…………………..στο……………………

ὀλίγοι: είναι…………………..στο……………………

ἐξήκοντα: είναι…………………..στο……………………

 τριήρη: είναι…………………..στο……………………

 τῷ Πειθία: είναι…………………..στο……………………

 ἐξαπιναίως: είναι…………………..στο……………………

 τῷ νόμῳ(ἐξείργοντο): είναι…………………..στο……………………

τῶν πολιτῶν: είναι…………………..στο……………………

ἱκετῶν: είναι…………………..στο……………………

τῶν βουλευτῶν: είναι…………………..στο……………………

22.  Οφειλή, φήμη, ποίημα, τομή, ταμίας, εγγύηση, εξόφληση, λαβή, προϊστάμενος, αποστάτης, τύχη, είσοδος, τεμάχιο: με ποιες λέξεις του κειμένου σχετίζονται ετυμολογικά οι παραπάνω;

23.  ἀποδῶσιν, ἐτύγχανε: να γράψετε τέσσερα παράγωγα ουσιαστικά ή επίθετα, απλά ή σύνθετα, για καθένα από τα ρήματα που σας δίνονται

24.  ξυγκείμενα: ποια είναι η σημασία της λέξης; Να αντικαταστήσετε την πρόθεση διαδοχικά με πέντε άλλες προθέσεις, να γράψετε σύνθετες λέξεις, δόκιμες στη νέα ελληνική

25.   Να γράψετε από ένα ομόρριζο ουσιαστικό (Β΄ στήλη) και επίθετο (Γ΄στήλη) (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας για καθεμιά από τις λέξεις της Α΄ στήλης.

Α΄ ΣΤΗΛΗ	Β΄ ΣΤΗΛΗ	Γ΄ ΣΤΗΛΗ
λέξεις	ουσιαστικά	επίθετα
πεπεισμένοι
ἀγουσῶν
λέγοντες
ἀποστήσωσιν
ἔργῳ

 

26.  Να σχηματίσετε από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους ένα ομόρριζο ουσιαστικό (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ελληνικής, χρησιμοποιώντας την κατάληξη που σας δίνεται:

ρηματικοί τύποι	κατάληξη	ομόρριζα ουσιαστικά
ὑπάγουσιν	-ή
κατέφυγον	-άς
λαβόντες	-ις
τέμνειν	-μα
λέγοντες	-ος

 

27.  χρῆσις, ἀγωγεύς, χρῆμα, στρατηγός, παιδαγωγός: Να κατατάξετε τις παρα-πάνω ομόρριζες προς τους ρηματικούς τύπους χρήσασθαι και ὑπάγουσιν λέξεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην κατάλληλη στήλη, ανάλογα με το τι σημαίνει η καθεμία.

ενέργεια ή κατάσταση	πρόσωπο που ενεργεί	αποτέλεσμα ενέργειας

 

28.  ἱκέτης, ζημία, δίκη, φίλος, νόμος: Να γράψετε για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου ένα ομόρριζο ρήμα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

29.   πάνδημος, δούλος, ικεσία, τύχη, πειστικός: Να συνδέσετε τις παραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας με τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια.

30.  ἐθελοπρόξενος, καταδουλῶ, προΐσταμαι, ἀνθυπάγω, ἀναπείθω: Να αναλύσετε τις παραπάνω σύνθετες λέξεις του κειμένου στα συνθετικά τους.