Γιώ ργος Ιώά ννου 13-12-43
Φύλλο εργασίας

Για ανάλυση βλ. https://latistor.blogspot.com/2012/09/13-12-43.html 
http://www.pi.ac.cy/pi/files/epimorfosi/ekpaid_yliko/logot_mesi/13_12_43_ioannou.pdf 
http://users.sch.gr/papangel/sch/lit/ko.ioanou1.htm 
 Γνωριμία με το συγγραφέα:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGLC131/
595/3929,17364/
 http://entefktirio.blogspot.gr/2015/01/blog-post_35.html
 Βασικά χαρακτηριστικά πεζογραφίας του Ιωάννου:
 Βιωματικός χαρακτήρας
 Πρωτοπρόσωπη αφήγηση
 Εσωτερικός μονόλογος
 Εξομολογητικός τόνος
 Ενοχές
 Τα αφηγήματά του κινούνται κυρίως στο χώρο της Θεσσαλονίκης
 Η μνήμη είναι η κοίτη του πεζογραφικού του έργου
 Ο χαρακτήρας περνάει σε δεύτερη μοίρα και κάποτε δεν υπάρχει
 Τεχνική αδιάσπαστου και διασπασμένου θέματος: στην πρώτη
περίπτωση υπάρχει αρχή, μέση και τέλος με χωρική και χρονική
αλληλουχία. Στη δεύτερη το κείμενο απαρτίζεται από θεματικές
ψηφίδες οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με εσωτερικές και
εξωτερικές συνάφειες
 Επιδίωξη: ένταξη των γεγονότων στο διαδραματιζόμενο χωροχρονικό
πλαίσιο και σχολιασμός της διαφορετικής στάσης των προσώπων
απέναντι στα γεγονότα
 Οι επιδράσεις στο έργο του: Ο Ιωάννου επηρεάζεται στο έργο του από
τον Ν. Πεντζίκη, τον Φ. Κόντογλου, τον Κ. Π. Καβάφη, τον Α.
Παπαδιαμάντη κ.ά.
 Από τον Πεντζίκη ως προς τον εσωτερικό μονόλογο/συνειρμική
γραφή, από τον Κόντογλου ως προς την αγάπη για τη λαϊκή παράδοση
και τη στροφή στο παρελθόν, από τον Καβάφη ως προς την εμμονή σε
συγκεκριμένο χώρο (Θεσσαλονίκη - Αλεξάνδρεια), το υπαινικτικό
ύφος, τη λειτουργία της μνήμης, το ερωτικό στοιχείο, από τον
Παπαδιαμάντη διδάχθηκε πολλά: επίσης την εμμονή στο χώρο
(Θεσσαλονίκη - Σκιάθος), την κατασκευή ιστοριών με πυρήνα
βιωματικό υλικό και παιδικές αναμνήσεις, τη μουσικότητα του λόγου,
αλλά και τις παρεκβάσεις που χαρακτηρίζουν την τεχνική του.
 Χαρακτηριστικά του έργου του
 Αφηγηματικό υλικό: Τα αφηγήματα του Ιωάννου έχουν ως πρώτη
ύλη μαρτυρίες και βιώματα, αλλά και πρόσωπα, πράγματα και
2
γεγονότα από το παρελθόν, την καθημερινότητα και τη νεοελληνική
πραγματικότητα (τον κόσμο της προσφυγιάς, τον πόλεμο, την κατοχή,
τη μεταπολεμική περίοδο), τα οποία ο συγγραφέας εξομολογείται,
διασώζοντάς τα με δύο κυρίως μέσα: την πολύ ισχυρή μνήμη του και
τη μεγάλη παρατηρητικότητά του.
 Η αφήγηση: «Με την αφήγηση ανασταίνει κυρίως μια παλιότερη
εποχή, προσωπικά και υποκειμενικά βιωμένη. Έτσι, τα αφηγήματα
φαίνονται σαν αναμνήσεις του από τα περασμένα, όπου διοχετεύει τις
απόψεις του, τις κρίσεις του, τις προτιμήσεις του» (Σαχίνης).
 Ο χρόνος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου δεν είναι απλός. Συνήθως
παρελθόν και παρόν γίνονται ένα, εμπλέκονται, δίνοντας στα έργα του
την εικόνα της σύνθεσης παρόντος - παρελθόντος και των
διαφορετικών χρονικών στιγμών (Αράγης). Συχνά το παρελθόν
εσωτερικεύεται, γίνεται παρόν κλιμακωτά, ενώ αιχμαλωτίζεται από
την αφήγηση (Δρουκόπουλος).  Ο χώρος: Ο χώρος (που ο ίδιος
αποκαλεί «δοχείο μνήμης») είναι παρών στα περισσότερα έργα του. Ο
συγγραφέας τον αντιμετωπίζει ως αντικείμενο της πεζογραφίας του,
αφού είναι ουσιαστικό στοιχείο των έργων του και όχι απλό σκηνικό
 Το αφηγηματικό είδος: Τα πεζογραφήματα του Ιωάννου αποτελούν
μικρογραφίες της καθημερινής ζωής των κατοίκων της Θεσσαλονίκης:
«μινιατούρες της καθημερινότητας» (Βιστωνίτης). «Άλλοτε
πλησιάζουν τον ‘‘άμορφο’’ συνειρμικό μονόλογο […], άλλοτε
υποδύονται το δοκίμιο[…], άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά
διηγήματα […]». (Κοτζιάς)
 Το πεζογράφημα: Σε συνέντευξή του (1984) ο ίδιος χαρακτήρισε το
αφήγημά του ως «πολύπτυχο πεζογράφημα» και το όρισε ως: «Αυτό
που περιέχει όλα τα είδη, που είναι και δοκίμιο και χρονικό και
σχόλιο πάνω στις ιστορίες που εννοούνται». «Η αφήγησή του, που
κατά κύριο λόγο γίνεται σε πρώτο πρόσωπο, έχει έναν χαρακτήρα
καταγραφικό και κάποτε χρονογραφικό [...]». «Η εμπειρία είναι το
κυρίαρχο στοιχείο […]».
 Αφηγηματικές τεχνικές
 Οπτική γωνία: Μονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση: Ο αφηγητής
αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική. μια αφήγηση
στην οποία τα πάντα μας δίνονται από μία και μοναδική οπτική γωνία:
μέσα από την όραση, τα συναισθήματα, τη σκέψη και την αίσθηση
ενός μονάχα προσώπου. Ποικίλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην
αφήγηση, αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε
πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με
υπαινιγμούς. Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται
συνήθως από τη δική του οπτική. Η αφήγηση μπορεί να είναι σε
πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο). 
3
 Η τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων: ο
Ιωάννου παρατηρεί, θυμάται, συγκεντρώνει αποκόμματα. Οι
συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα, από το χώρο, από τις
σκέψεις, τις αναμνήσεις, τις κουβέντες, τα αντικείμενα, τις λέξεις, τους
ήχους κλπ. Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση
και άλλοτε όχι, οπότε η αφήγηση αρχίζει «ανεπαίσθητα».
 Η τεχνική του συγκερασμού: η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και
συχνά αντιθετικών πραγμάτων, ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε
με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο, για να εξυπηρετήσει την
εκάστοτε αφήγηση. Συγκερασμός του παλιού με το νέο.
 Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της
αναδρομικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται
ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική, για να επηρεάσει πρόσωπα και
πράγματα. 
 Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα
αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός.
 Η τεχνική του «διασπασμένου θέματος»: Το τεράστιο και
ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του
διασπασμένου θέματος, από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα -
σπαράγματα, μικρογραφίες της καθημερινότητας, που κάποτε
κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε
μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή, ο οποίος αντιμετωπίζει
τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό
αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα. Η μνήμη και τα
πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και
ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του
αφηγηματικού υλικού). Σπανιότερα χρησιμοποιεί την τεχνική του
αδιάσπαστου θέματος: ο αφηγητής παρατηρεί, θυμάται, σκηνοθετεί
και ενοποιεί τελικά το υλικό του με τρόπο ευθύγραμμο. 
 Η τεχνική του φενακισμού: Ο εξομολογούμενος στα κρίσιμα σημεία
υπεκφεύγει, κρατάει τον αναγνώστη σε απόσταση από τον μύχιο
πυρήνα της ψυχής του, αφήνει μια απορία μήπως τα όσα ειπώθηκαν
δεν αναφέρονται αποκλειστικά στο πρόσωπο του αφηγητή, αλλά τα
χρησιμοποιεί ως τεχνάσματα, για να αφυπνίσει τη συνείδηση του
αναγνώστη. Μετά από ατελείωτες
 Εργογραφία
Α. Πεζογραφία:
1. Για ένα Φιλότιμο (1964)
2. Η σαρκοφάγος (1971)
3. Η μόνη Κληρονομιά (1974)
4. Το δικό μας αίμα (1978)
5. Ομόνοια (1980)
6. Οδυσσέας (1980)
4
7. Επιτάφιος θρήνος (1980)
8. Κοιτάσματα (1981)
9. Πολλαπλά κατάγματα (1981)
10. Εφήβων και μη (1982)
11. Εύφλεκτη χώρα (1982)
12. Καταπακτή (1982)
13. Η πρωτεύουσα των προσφύγων (1984)
14. Ο της φύσεως έρως (1985)
Β. Ποίηση:
1. Ηλιοτρόπια (1954)
2. Τα χίλια δέντρα (1963)
3. Τα χίλια δέντρα και άλλα ποιήματα 1954-1963 (1973)
Γ. Θέατρο:
1. Το αυγό της κότας (1981)
2. Η μεγάλη Άρκτος (1981)
Δ. Μελέτες:
1. Δημοτικά τραγούδια της Κυνουρίας (1965)
2. Το δημοτικό τραγούδι. Παραλογές (1966)
3. Μαγικά παραμύθια του ελληνικού λαού (1966)
4. Παραλογές (1970)
5. Καραγκιόζης (1973)
6. Παραμύθια του λαού μας (1973)
7. Ημερολόγιο Φίλιππου Δραγούμη (1984
1. Διαβάστε το παρακάτω βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα και
επισημάνετε τα γνωρίσματά της τεχνοτροπίας του. Στη συνέχεια προσπαθήστε
να τα διερευνήσετε και στο συγκεκριμένο αφήγημα
Βλ. και http://www.eoellas.org/2014/03/02/viografiagiorgosioannou/
Ο Γιώργος Ιωάννου - το πραγματικό του όνομα ήταν Σορολόπης και το άλλαξε
στα 1955 - γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε Φιλολογία. Δούλεψε ως
καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση και για κάποια χρόνια στο Υπουργείο
Παιδείας.
Στην αρχή εμφανίστηκε στα ελληνικά Γράμματα ως ποιητής και στη συνέχεια
στράφηκε στην πεζογραφία. Πολλά όμως από τα θέματα των ποιημάτων του και
ιδίως τα αυτοβιογραφικά στοιχεία απαντώνται και στα αφηγηματικά του
κείμενα. Η αμαρτία, η ενοχή, η ειρωνεία και ο αυτοσαρκασμός, αλλά και το
χιούμορ, αποτελούν τα βασικότερα.
5
Το πρώτο πεζογραφικό του έργο είναι το Για ένα Φιλότιμο (1964) που
εκδόθηκε ένα χρόνο μετά την έκδοση της τελευταίας του ποιητικής συλλογής.
Ακολούθησε Η σαρκοφάγος (1971) και Η μόνη Κληρονομιά (1974). Ο Ιωάννου
εμπνέεται από τη Θεσσαλονίκη της κατοχικής και μετακατοχικής εποχής, τους
προσφυγικούς συνοικισμούς, τα Εβραίικα. Ο αφηγητής στα κείμενά του είναι
συνήθως ένας ευαίσθητος, ντροπαλός έφηβος, βασανισμένος και φτωχός. Αυτός
ο αφηγητής μέσα από τη λειτουργία της μνήμης αναφέρεται σε ό,τι έχει
παρατηρήσει, με γλώσσα υπαινικτική, όπου κυριαρχούν οι μικρές περίοδοι, ενώ
η σύνδεση των προτάσεων είναι κυρίως παρατακτική. Συχνά το πρώτο
πρόσωπο εναλλάσσεται με το τρίτο και με αυτό τον τρόπο η δεδομένη
συμμετοχή του αφηγητή διαβαθμίζεται. Ο χώρος των κειμένων του συγγραφέα
είναι η πόλη, έστω και κατακερματισμένη, μακριά όμως από τη φύση.
Τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν το έργο του Ιωάννου είναι ο τρόπος με τον
οποίο χειρίζεται την αφήγηση όπου τα πάντα αποδίδονται από την οπτική γωνία
ενός και μόνο προσώπου χωρίς να είναι απαραίτητη η χρήση του πρώτου
προσώπου. Επιπλέον, χρησιμοποιεί την τεχνική του διασπασμένου θέματος,
δηλαδή, τα γεγονότα παρουσιάζονται κομμάτι κομμάτι και αποτελούν όλα μαζί
σε συνδιασμό με τις σκέψεις και τα συναισθήματα του αφηγητή το έργο.
Καταργείται με αυτόν τον τρόπο η κλασική μέθοδο της αρχής, του μέσου και του
τέλους. Το τρίτο βασικό χαρακτηριστικό στην τεχνική του Ιωάννου είναι η
χρήση του χρόνου και η ικανότητα του έχει ο συγγραφέας να πηγαίνει με
ιδιαίτερη ευκολία από το παρόν στο παρελθόν και αντίστροφα.


2. Να επισημάνετε στο πεζογράφημα στοιχεία ρεαλισμού και προσωπικής
εξομολόγησης που υπάρχουν στο πρώτο μέρος του
3. «Μας καλεί σε πνευματική αγρύπνια: Κάθε φορά που όλοι εμείς νιώθουμε
την εσωτερική μας «καθίζηση» και καταλαβαίνουμε ότι «διαβρώνεται» ο
αμυντικός μηχανισμός μας, αισθανόμαστε πολύ κοντά μας τον Γιώργο
Ιωάννου, να μας κοι- τάει ίσια στα μάτια -γιατί δεν τα χαμηλώνει ποτέ-, να
μας καλεί σε πνευματική αγρύπνια και να μας προσφέρει με τον λό- γο του το
δικό του νήμα για να ξεφύγουμε από τον λαβύρινθο. Κι εμείς, που το
θεωρούμε πολύτιμο, το αρπάζουμε, γιατί «διψάμε για γνήσιο ουρανό»...
Σκεφτόμαστε αλήθεια πόσα «αντιαισθητικά και ολέθρια θα είχαμε αποφύγει»,
αν εξακολουθούσε σήμερα να βρίσκε- ται ανάμεσά μας ο Γιώργος Ιωάννου;»
Αφιέρωμα εφημ. Μακεδονία: Θ.Δ. Σαρηγιάννης
βλ.
http://www.makthes.gr/filestore/docs/koukos/Ioannou%20Afierwma%20mikr
o%2015-02.pdf
Θεωρείτε ότι αυτά τα λόγια αντικατοπτρίζονται στο συγκεκριμένο αφήγημα;
Να τεκμηριώσετε την άποψή σας
4. Δήμος Χλωπτσιούδης: «Ο Γιώργος Ιωάννου υπήρξε ο μεγαλύτερος ίσως
εκπρόσωπος της μεταπολεμικής γενιάς στο χώρο του διηγήματος. Με μία
μοναδική δύναμη ο Ιωάννου καινοτομεί στο χώρο του διηγήματος, κυρίως,
ξεφεύγοντας από τις σταθερές που είχαν δημιουργήσει οι προηγούμενες γενιές.
6
Με την εισαγωγή νέων τεχνικών στο διήγημα, που μέχρι τότε είχαμε κατά βάση
σε νουβέλες και μυθιστορήματα, απεμπολώντας τη δεσποτεία του μύθου και τη
γραμμική δομή, δημιουργεί ένα ιδιαίτερο είδος»: να επισημάνετε στοιχεία
αυτής της νέας τεχνικής στο συγκεκριμένο αφήγημα (βλ.
http://tvxs.gr/news/paideia/mia-kritiki-paroysiasi-stin-pezografia-toy-giorgoyioannoy
)
5. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου; Να παρουσιάσετε τη δομή του
πεζογραφήματος προσδιορίζοντας και τιτλοφορώντας τις θεματικές ενότητες
στις οποίες και χωρίζεται
6. «Φτάνω στο σημείο να πω πως ίσως θα ‘ταν καλύτερα να μην είχα πατήσει
ποτέμου σε κείνο τον τόπο της ομαδικής εκτελέσεως»: να σχολιάσετε τη φράση
απαντώντας στα ακόλουθα ερωτήματα: α). γιατί ο αφηγητής επισκέφτηκε το
συγκεκριμένο τόπο; β). πώς αιτιολογείται παρακάτω στο κείμενο το νόιημα
της φράσης και πώς λειτουργούν η φράση και η αιτιολόγησή της στο
αφήγημα; γ). πώς θα περίμενε ο αναγνώστης να αιτιολογηθεί η φράση και
γιατί;
7. Να σχολιάσετε τα στοιχεία με τα οποία κλέινει η προσέγγιση του χώρου από
τον αφηγητή και τις σκέψεις στις οποίες οδηγείται συνειρμικά
8. Ποια είναι η στάση του συγγραφέα απέναντι σε όσους εκτελέστηκαν από τους
Γερμανούς κατά τη διάρκεια της κατοχής και ιδιαίτερα απέναντι στον
ανώνυμο νεκρό
9. Πώς γίνεται η μετάβαση στο δεύτερη ενότητα και γιατί ο αφηγητής επιλέγει
αυτό τον τρόπο;
10. Γιατί ο αφηγητής θεωρεί λανθασμένη την ενέργεια του αδερφού του νεκρού,
που έδειξε στους περίεργους το σημάδι της χαριστικής βολής;
11. Με βάση όσα αναφέρονται είτε ευθέως είτε υπαινικτικά στους Έλληνες των
χρόνων της Κατοχής και της σύγχρονης με το συγγραφέα περιόδου, να
εξετάσετε τη στάση τους και το ρόλο που παίζουν μέσα σε όλο το διήγημα
12. Ποιον αντίκτυπο είχε στην ψυχή του συγγραφέα η συμπεριφορά των άλλων
επισκεπτών;
13. Να αποσαφηνίσετε το νόημα των παρακάτω φράσεων του κειμένου: α) η γη
της πατρίδας μας είναι παραγεμισμένη με κόκαλα παλικαριών β) πολύ ήταν
και που μ’ άφηναν κοντά τους μια τέτοια ώρα γ) άρχισα να ψιθυρίζω…το
αντρίκειο εκείνο μοιρολόγι δ) το παλικάρι με την αξίνα απαντούσε πιέζοντας
ολοφάνερα τον εαυτό ου ε) αυτό όμως θα ήταν πέρα από τα όρια της αντοχής
τους στ) και τι εφημερίδες…-η βρομερή εφημερίδα κυλιόταν πάνω στα χόρτα
14. Να συγκρίνετε τα δυο παρακάτω ποιήματα με το συγκεκριμένο αφήγημα ως
προς την απόδοση παρόμοιων των γεγονότων
Α. Νικηφόρου Βρεττάκου, «Επιμνημόσυνη γονυκλισία»
Στους εκτελεσμένους του Διστόμου
Δεν σας ξεχάσαμε.
Είναι η καρδιά μας ένα ευρύ πεδίο αναστάσεως.
7
Δεν σας αφήσαμε άνιφτους κι άντυτους,
όλο αίματα, τρύπες και χώματα.
Μάρτυς ο ήλιος μας δεν σας ξεχάσαμε!
Η καρδιά μας μεγάλωσε, απόχτησε ουρανό
με σελήνη κι αστέρια δικά της, λαμπρά,
για τους ήρωες, τους μάρτυρες, τους αγίους της.
Σκηνώσατε μέσα της κι υπάρχει απ' όταν
χάσατε εδώ τα παιδιά και τα σπίτια σας.
Υπάρχετε μέσα κι έξω από μας, στα δέντρα
που φυτέψατε και ψήλωσαν, άνθισαν, κάρπισαν
μόνα τους, δίχως εσάς. Δεν σας ξεχάσαμε!...
Κι αν δεν σας κάναμε αιώνιο τραγούδι
δεν φταίμε εμείς. Σε τούτο τον τόπο είναι πολλά αυτά που το ύψος τους
φαίνεται δύσκολα. Περιβλημένες από ένα
πλατύγυρο φως καμωμένο από διάφανο αίμα
οι μορφές σας, στέκουν πάνω απ' την ποίηση.
Δε χωράνε στη μουσική. Ούτε φθόγγοι ούτε λέξεις
δεν φτάνουν να φτιάξουμε, ωραίο-ωραίο, καθώς
θα της ταίριαζε, ένα ένδυμα στη θυσία σας.
Αν μπορείτε ν' ακοόυσετε τη σιωπή μας, ακούστε τη
αδελφοί. Συγχωρέστε μας. Δεν σας ξεχάσαμε!
[πηγή: Αφιέρωμα στα 50 χρόνια από τη σφαγή του Διστόμου 1944-1994, περ.
Εμβόλιμον (Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας), τχ. 21-22 (Ιούν. 1994) 209]
Β. Γιάννη Ρίτσου, «Επίγραμμα για το Δίστομο»
Εδώ ’ναι το πικρό το χώμα του Διστόμου.
Ω, εσύ διαβάτη, όπου πατήσεις, να προσέχεις —
εδώ πονά η σιωπή, πονάει κι η πέτρα κάθε δρόμου
κι απ’ τη θυσία κι απ’ τη σκληρότητα του ανθρώπου.
Εδώ μια στήλη απλή, μαρμάρινη, όλη κι όλη
με ονόματα σεμνά, κι η Δόξα τα ανεβαίνει
λυγμό-λυγμό, σκαλί-σκαλί, μεγίστη σκάλα.
[πηγή: Γιάννης Ρίτσος, Συντροφικά τραγούδια. Αφιέρωμα στα 40χρονα του
ΕΑΜ, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1981, σ. 137]