Η διάβρωση της αλληλεγγύης

27.10.2018, 18:35 | Ετικέτες:  αλληλεγγύη

Συντάκτης: 

Θανάσης Γιαλκέτσης

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης του Γάλλου κοινωνιολόγου Σερζ Πογκάμ, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό L’Obs.

● Ποια επίδραση έχει, στις σύγχρονες κοινωνίες, η άνοδος του ατομικισμού πάνω στον κοινωνικό δεσμό; Η αυτονόμηση των ατόμων μεταφράζεται μηχανικά σε αποδυνάμωση της αλληλεγγύης;

Το (πελώριο!) ερώτημα που μου θέτετε είναι στο βάθος το κεντρικό ερώτημα που προκάλεσε τη γέννηση της νεότερης κοινωνιολογίας, στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι ιδρυτές πατέρες, ο ΕμίλΝτιρκέμ στη Γαλλία, ο Μαξ Βέμπερ και ο ΓκέοργκΖίμελ στη Γερμανία, κάνουν όλοι τους αυτή την παράδοξη διαπίστωση: η ανάπτυξη του ατομικισμού στη Δύση, μετά τον 18ο αιώνα, αποδυνάμωσε τις παραδοσιακές δομές της αλληλεγγύης· ωστόσο, είναι σαφές ότι το άτομο παραμένει συνδεδεμένο με τους άλλους και με την κοινωνία, προκειμένου να εξασφαλίζει την προστασία του απέναντι στους κινδύνους της ζωής, αλλά και για να ικανοποιεί την ανάγκη του για αναγνώριση.

Για να προσπαθήσουν να λύσουν αυτό το μυστήριο, αυτοί οι διανοούμενοι θεώρησαν ότι πρέπει να ερευνήσουν τα «κοινωνικά γεγονότα», εκείνα δηλαδή τα συλλογικά φαινόμενα που γεννιούνται από τις αλληλεπιδράσεις των ατόμων. Κάνοντας αυτήν την έρευνα, όρισαν μια νέα επιστήμη, την κοινωνιολογία.

Ποια διάγνωση όμως έκανε ο Ντιρκέμ, του οποίου η σκέψη εξακολουθεί να έχει μεγάλο κύρος όταν μελετάμε το ζήτημα του κοινωνικού δεσμού; Οτι με την εκβιομηχάνιση και με τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας περάσαμε από μια «μηχανική» αλληλεγγύη σε μιαν «οργανική» αλληλεγγύη –δηλαδή από παραδοσιακές κοινωνίες στις οποίες, επειδή τα άτομα δεν ήταν πολύ διαφοροποιημένα, η ομοιότητα των συμπεριφορών και των αξιών παράγει μιαν αυθόρμητη κοινωνική συνοχή, σε νεότερες κοινωνίες στις οποίες η εξειδίκευση των καθηκόντων καθιστά τα άτομα συμπληρωματικά και επομένως αλληλεξαρτημένα. Δεν έχουν άλλη επιλογή από το να συνεργάζονται στο εσωτερικό της επαγγελματικής τους ομάδας, όπως οφείλουν επίσης να συνεργάζονται και στο επίπεδο το ανώτερο από τις επαγγελματικές τους ομάδες.

Αυτή η μορφή αλληλεγγύης, που χαρακτηρίζει τις νεότερες κοινωνίες, δεν είναι επομένως «μηχανική», καθώς πρέπει να οικοδομείται με ατομικές και συλλογικές πρωτοβουλίες.

Ο Ντιρκέμ διατύπωσε αυτή την ιδέα το 1893, στο έργο του «Για τον καταμερισμό της κοινωνικής εργασίας». Επειτα βέβαια οι εθνολόγοι και οι ιστορικοί κατέδειξαν ότι υπήρχαν ήδη, στις παραδοσιακές κοινωνίες, μορφές διαφοροποίησης και αλληλεξάρτησης των ατόμων.

● Αν όμως ακολουθήσουμε την ανάλυση του Ντιρκέμ, η ανάπτυξη του ατομικισμού δεν θέτει σε κίνδυνο τον κοινωνικό δεσμό, αφού μια μορφή νέας αλληλεγγύης αντικατέστησε την παραδοσιακή αλληλεγγύη…

Ο Ντιρκέμ εξηγεί αντίθετα ότι η οργανική αλληλεγγύη, επειδή είναι ανθρώπινη κατασκευή, συναντάει πολλές δυσκολίες. Οι οικονομικές κρίσεις, ο καταναγκαστικός καταμερισμός της εργασίας, που υποχρεώνει τα άτομα να αναλαμβάνουν δραστηριότητες που δεν έχουν σχέση με τις δυνατότητές τους, ή ακόμη η κατακερματισμένη εργασία που επιβάλλει επαναλαμβανόμενα και φθοροποιά καθήκοντα σε εκείνους που βρίσκονται στο κατώτερο επίπεδο της κοινωνικής κλίμακας, δημιουργούν ρωγμές στον κοινωνικό δεσμό. Ο κόσμος της εργασίας, τον οποίο ο Ντιρκέμ αναγορεύει σε κύριο τόπο της συνεργασίας και της αλληλεγγύης, μπορεί να γεννάει αλλοτρίωση. Γι’ αυτό αυτός προτείνει μεταρρυθμίσεις διεκδικώντας κυρίως τη συγκρότηση πιο ισχυρών και πιο περιεκτικών επαγγελματικών ομάδων. Προεικονίζει έτσι τη σοσιαλδημοκρατία που αναπτύχθηκε στη διάρκεια της «ένδοξης τριακονταετίας», εκείνη του κράτους πρόνοιας, των συλλογικών συμβάσεων και της κοινωνίας της μισθωτής εργασίας. Με τη φιλελευθεροποίηση όμως της οικονομίας, που συντελέστηκε κατά τα τέλη του εικοστού αιώνα, επανεμφανίστηκαν τα ίδια προβλήματα με εκείνα που περιέγραφε ο Ντιρκέμ.

● Η αλληλεγγύη όμως και η συνεργασία δεν εκφράζονται μόνον στην επαγγελματική σφαίρα…

Ο ίδιος ο Ντιρκέμ ερεύνησε και άλλες μορφές κοινωνικού δεσμού, ιδίως τους δεσμούς μεταξύ των γενεών, στους κόλπους της οικογένειας –μιλάει για «οικιακή ηθική»–, και την «ηθική του πολίτη» που συνδέει το άτομο με ένα σύνολο ευρύτερο από την επαγγελματική του ομάδα. Ωστόσο, ποτέ δεν απαρνήθηκε αυτό το πρωτείο που απέδιδε στους επαγγελματικούς δεσμούς, το οποίο επιβεβαιώνεται ακόμη και σήμερα στη Γαλλία, αλλά πολύ λιγότερο σε άλλες περιοχές του κόσμου, που ο Ντιρκέμ δεν μπόρεσε να μελετήσει.

Από την πλευρά μου, εγώ εργάζομαι σήμερα για να αναλύσω τις διάφορες μορφές αυτού που αποκαλώ «κοινωνική πρόσδεση», η οποία δεν είναι ομοιογενής στον πλανήτη. Βασιζόμενος σε πολυάριθμες σειρές στατιστικών αναλύσεων, προσπαθώ να δω ποιος τύπος κοινωνικού δεσμού κυριαρχεί σε κάθε περιοχή. Καταγράφω τέσσερις κυριότερους τύπους: τον δεσμό πατρότητας, με την έννοια των σχέσεων συγγένειας· τον δεσμό συμμετοχής κατ’ επιλογή, που συνδέει το άτομα με επιλεγμένα οικεία πρόσωπα στο πλαίσιο της φιλίας ή της συνεργασίας· τον δεσμό «οργανικής» συμμετοχής, με την έννοια του Ντιρκέμ, που αναπτύσσεται στον επαγγελματικό κόσμο· τέλος, τον δεσμό που απορρέει από την ιδιότητα του πολίτη, με την έννοια των σχέσεων ισότητας ανάμεσα στα μέλη μιας πολιτικής κοινότητας.

Παντού στον κόσμο, αυτοί οι τέσσερις τύποι δεσμών συνυπάρχουν. Πάντοτε όμως ένας από αυτούς είναι κυρίαρχος, ορίζοντας έτσι ένα ειδικό «καθεστώς κοινωνικής πρόσδεσης». […]

Ολα αυτά τα καθεστώτα κοινωνικής πρόσδεσης είναι σήμερα σε κρίση. Στη Γαλλία, η μαζική ανεργία έχει διαβρώσει σημαντικά το μοντέλο της ενσωμάτωσης μέσω της εργασίας. Στη Νότια Αμερική και στις μεσογειακές χώρες, το «οικογενειακό» μοντέλο πλήττεται από σύγχρονες μορφές χειραφέτησης που έρχονται από το εξωτερικό – οι γυναίκες, στις οποίες βασίζεται κυρίως η οικογενειακή αλληλεγγύη, κάνουν όλο και λιγότερα παιδιά.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο πολιτειολόγος Ρόμπερτ Πάτναμ είχε διαγνώσει ήδη από το 2000, στο δοκίμιό του BowlingAlone, την παρακμή των διαπροσωπικών σχέσεων στο φιλικό και στο κοινοτικό επίπεδο.

Τέλος, το μοντέλο του Βορρά δέχεται και αυτό την επίθεση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Παρατηρούμε στις σκανδιναβικές χώρες μιαν άνοδο των κοινωνικών ανισοτήτων που θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική ισορροπία.

● Πνέει σήμερα ένας άνεμος που να ευνοεί το άνοιγμα στον άλλο, ιδίως όταν είναι φτωχός ή μετανάστης;

Είναι αλήθεια ότι ζούμε σήμερα μια περίοδο αναιμικής αλληλεγγύης με τους φτωχούς. Οι δεκαετίες 1980 και 1990 ήταν στη Γαλλία η «ένδοξη εικοσαετία» της πάλης εναντίον της φτώχειας, ιδίως με την καθιέρωση του ελάχιστου εισοδήματος ή με την ψήφιση του νόμου εναντίον των αποκλεισμών. Η έναρξη της δεκαετίας του 2000 σηματοδότησε μιαν απότομη αλλαγή. Από τότε δεν έπαψε να διαδίδεται στα πνεύματα ένα ιδεολογικό σύστημα εξουδετέρωσης της συμπόνιας απέναντι στη φτώχεια.

Πρόκειται για μία από τις επιπτώσεις του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος ενθάρρυνε έναν στιγματισμό των φτωχών και των ανέργων, που κατηγορούνται ότι δεν καταβάλλουν τις αναγκαίες προσπάθειες για να ξεφύγουν από την κατάστασή τους. Στο τωρινό μεταναστευτικό πλαίσιο, παρατηρούμε ήδη μια «φυλετικοποίηση» της φτώχειας – ο φτωχός είναι κάποιος που έρχεται από αλλού, που δεν έχει τους ίδιους κανόνες με μας. Δεν πρέπει όμως να απελπιζόμαστε.

Το να γίνει κανείς αλτρουιστής δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα μιας προσωπικής απόφασης. Οταν πρόκειται να ορίσει τη σχέση του με τον άλλο, το άτομο εμπλέκεται σε συλλογικά φαινόμενα. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις έχουν σωρευτικά αποτελέσματα. Να γιατί η καταστροφή του κοινωνικού δεσμού δεν είναι αναπόφευκτη.

ΘΕΜΑΤΑ

1.      Να παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας τη συνέντευξη  του Γάλλου κοινωνιολόγου Σέρζ Πογκάμ που σας ανατέθηκε να διαβάσετε σε ένα περιληπτικόμ κείμενο των 100-120 λέξεων

Μονάδες 25

2.      Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε , με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:

α.οι ιδρυτές της νεότερης κοινωνιολογίας διαπιστώνουν την φαινομενικά παράδοξη ισχύ της αλληλεγγύης σε μια κοινωνία ατομικισμού

β. μηχανική και οργανική αλληλεγγύη συνυπάρχουν στις κοινωνίες την εποχή της εκβιομηχάνισης, σύμφωνα με τον Ντιρκέμ

γ. οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει ο Ντιρκέμ στις κοινωνίες της οργανικής αλληλεγγύης ξεφεύγουν από την επαγγελματική σφαίρα

δ. Για τον Σέρζ Πογκάμ η ‘κοινωωνική πρόσδεση’ δεν είναι ομοιογενής στον πλανήτη

ε. τα παραδείγματα του σύγχρονου κόσμου τεκμηριώνουν την άποψη ότι τα καθεστώτα κοινωνικής πρόσδεσης δυσλειτουργούν         

Μονάδες 10

3.      Να βρείτε έναν τρόπο ανάπτυξης της όγδοης παραγράφου του κειμένου «Από την πλευρά μου … κοινότητας.» (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο (μονάδες 3).

Μονάδες 5

4.      Α.Τι επιδιώκει ο συντάκτης της συνέντευξης να δηλώσει με τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις:

«μηχανική» αλληλεγγύη &3

«Για τον καταμερισμό της κοινωνικής εργασίας» & 5

«κοινωνική πρόσδεση» &8               (μονάδες 3)

Β. Να γράψετε ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις στην τρίτη παράγραφο:

Όμως

Δηλαδή                                                 (μονάδες 2)

Μονάδες 5

5.      α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις/περιόδους λόγου του κειμένου, αντικαθιστώντας καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις με μία συνώνυμή της, χωρίς να αλλάζει το νόημα:

·         Η αυτονόμηση των ατόμων μεταφράζεται μηχανικά σε αποδυνάμωση της αλληλεγγύης

·         Οι οικονομικές κρίσεις, ο καταναλωτικός καταμερισμός της εργασίας…η κατακερματισμένη εργασία…δημιουργούν ρωγμές στον κοινωνικό δεσμό.

·         Στη Γαλλία η μαζική ανεργία έχει διαβρώσει σημαντικά το μοντέλο της ενσωμάτωσης μέσω της εργασίας.

·         Το «οικογενειακό» μοντέλο πλήττεται από σύγχρονες μορφές χειραφέτησης που έρχονται από το εξωτερικό.

·         (ο νεοφιλελευθερισμός) ενθάρρυνε έναν στιγματισμό των φτωχών και των ανέργων

·         Είναι αλήθεια ότι ζούμε σήμερα μια περίοδο αναιμικής αλληλεγγύης

Μονάδες 6

6.      Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:

·         παράδοξη (&1)

·         αυθόρμητη (&3)

·         φθοροποιά (&6)

·         συμμετοχής (&8)

·         παρακμή (&11)

Μονάδες 5

7.      Να γράψετε δύο διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου («Το (πελώριο!) ερώτημα που μου θέτετε…να ικανοποιεί την ανάγκη του για αναγνώριση») και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αντίστοιχη αναφορά για τον καθένα στο κείμενο.

Μονάδες 4

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Συμμετέχετε στην ομάδα δημιουργικής γραφής του σχολείου σας και πρόκειται να γράψετε ένα άρθρο στο ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου με θέμα την αλληλεγγύη και χρήση των όρων της συνέντευξης που προηγήθηκε «οργανική αλληλεγγύη». Το άρθρο πρέπει να αναφέρεται στις ωφέλειες που προκύπτουν από την εκδήλωση της αλληλεγγύης και στους τρόπους με τους οποίους ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να αγωνιστεί για την καλλιέργεια αυτής της σπουδαίας κοινωνικής αρετής.

ΟΡΙΣΜΟΙ

Ηθική: Οι αρχές και οι κανόνες που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά και τις πράξεις ενός ατόμου, οι ηθικοί νόμοι, η ηθική συνείδηση.

Ηθικότητα: Η ηθική τάξη που επικρατεί στον κόσμο, αλλά και η ιδιότη­τα του ηθικού, η συμμόρφωση δηλαδή του ατόμου στους ηθικούς κανό­νες.

Σεβασμός: Το συναίσθημα που προκαλείται από την αναγνώριση μιας ηθικής ή πνευματικής αξίας σ’ ένα πρόσωπο ή σ’ ένα ιδανικό.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΗΘΙΚΗΣ

• Συγκυριακή (ανάλογη με κοινωνία – εποχή).
• Υποκειμενική (την επιλέγει ο καθέ­νας).
• Συνεχής (χωρίς μεταπτώσεις).
• Ομοιόμορφη (χωρίς εξαιρέσεις).
• Αντικειμενική (κοινωνική ηθική).

ΕΙΔΗ ΗΘΙΚΗΣ

• Φιλοσοφική (επιστημονική).
• Χριστιανική (θρησκευτική).
• Κοινωνική (εθιμική).
• Επαγγελματική (αίσθημα ευθύ­νης).
• Πολιτική (σύστημα αρχών).

ΣΗΜΑΣΙΑ ΗΘΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ

• Προσανατολίζουν προς το αγαθό.
• Οριοθετούν τη συμπεριφορά.
• θεμελιώνουν την ομαλή συμβίω­ση.
• Εξευγενίζουν τον άνθρωπο.
• Χαλιναγωγούν τα πάθη.
• Κατοχυρώνουν τη δικαιοσύνη.
• Προκαλούν τον αλληλοσεβασμό.
• Προάγουν τον πολιτισμό.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΣΕΒΑΣΜΟΥ

• Διασφαλίζει τις ηθικές αξίες.
• Αναγνωρίζει και προάγει την αρετή.
• Δημιουργεί ελεύθερες προσωπι­κότητες.
• Αναπτύσσει την ηθική συμπερι­φορά.
• Βελτιώνει το πολιτιστικό επίπεδο.
• Δημιουργεί αρμονικές σχέσεις.
• Εξανθρωπίζει άνθρωπο και πολι­τισμό.

ΑΙΤΙΑ ΗΘΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

• Υλιστική αντίληψη του κόσμου.
• Υποβάθμιση αρχών και αξιών.
• Άμβλυνση    αισθήματος   καθήκο­ντος.
• Σύγχυση και αβεβαιότητα.
• Ρευστότητα και μεταλλαγές.
• Ποικιλία σκέψεων και αντιλήψεων.

ΑΙΤΙΑ ΑΣΕΒΕΙΑΣ

• Κρίση, μεταβολή των αξιών.
• Καχυποψία και εύκολη κριτική.
• Υποβάθμιση των ανθρωπιστικών αξιών.
• Εμπορευματοποίηση των ανθρώ­πινων σχέσεων.
• Χαλάρωση φορέων αγωγής.
• Τάση ισοπέδωσης και απλοποίη­σης.

24. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

1. Οικονομικός παράγοντας:

• Η οικονομική ανάπτυξη κυρίως των μεταπολεμικών χρόνων

έκανε την κατοικία πιο άνετη ·

• επέκτεινε τα μέσα συγκοινωνίας και· επικοινωνίας ·
• ανέπτυξε τον τουρισμό
• ίδρυσε σχολεία και ευαγή ιδρύματα ·
• ανέβασε το μορφωτικό επίπεδο των λαών ·
• εξάλειψε εστίες μόλυνσης και ασθενειών ·
• διπλασίασε το όριο ζωής (πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πό­λεμο ο μέσος όρος ζωής ήταν 35 χρόνια, ενώ σήμερα είναι 78 χρόνια).

2. Τέχνη:

• Με την τέχνη ο σύγχρονος άνθρωπος λυτρώνεται από τα πάθη του ·
• ικανοποιεί πνευματικές και -ψυχικές του ανάγκες ·
• ομορφαίνει τη ζωή του και την κάνει καλύτερη από ό,τι είναι.

3. Ελεύθερος χρόνος:

• με την ψυχαγωγία απαλύνει την αγωνία και το καθημερινό του άγχος κι έτσι γεύεται λίγη πρόσκαιρη χαρά ·
• ασχολείται με αθλοπαιδιές και με πολιτιστικές εκδηλώσεις ·
• θέτει τις βάσεις της ολοκλήρωσης του-
• ξεκουράζεται με την εναλλαγή εντυπώσεων και δραστηριοτή­των.

4. Κατοικία:

• εξυπηρετεί κυρίως τις υλικές του ανάγκες-
• ικανοποιεί τις επιθυμίες και τις απαιτήσεις του ·
• εναρμονίζει τις επιθυμίες του με τις σύγχρονες απαιτήσεις για ποιότητα ζωής.

5. Εργασία:

• Σήμερα η εργασία δεν είναι επίμοχθη όπως στο πα­ρελθόν.
• Η τεχνολογία άλλαξε τη μορφή της εργασίας, επέβαλε την εξειδίκευση.
• Η αύξηση της παραγωγής και η βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων ανέβασε το βιοτικό επίπεδο.

6. Μόρφωση:

• Με τη μόρφωση ο σημερινός άνθρωπος έχει πρόσβαση στα πολιτιστικά και καλλιτεχνικά αγαθά της εποχής μας· .
• ολοκληρώνει την προσωπικότητά του ·
• ολοκληρώνεται πνευματικά και ηθικά·
• εξανθρωπίζεται και γίνεται τέλειος πολίτης.

8. Τεχνολογία:

• Η σύγχρονη τεχνολογία ανέβασε το βιοτικό επίπε­δο,
• εκμηδένισε τις αποστάσεις,
• μείωσε τις ώρες εργασίας και
• αύξησε τον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου.

Ποιοι παράγοντες επιδρούν αρνητικά στην ποιότητα της ζωής
του συγχρόνου ανθρώπου;

Ι. Η υπεραφθονία υλικών αγαθών οδήγησε σε πνευματική νω­θρότητα, στην κοινωνική αδιαφορία και στον ψυχικό μαρασμό.

2. Στόχοι του σύγχρονου ανθρώπου είναι: η υλική πρόοδος, ο ωφελιμισμός, το συμφέρον, η απόκτηση «χρήσιμων» γνώσεων, η πρόσκαιρη απόλαυση.

3. Στην εποχή μας οι ποιοτικές αξίες της ζωής εκτοπίζονται από τις ποσοτικές.

4. Σήμερα κυριαρχεί το σύνθημα: «Ο άνθρωπος για την πρόοδο και όχι η πρόοδος για τον άνθρωπο».

5. Οι συνθήκες ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα των βιομηχανικά αναπτυγμένων χωρών είναι απάνθρωπες,, γιατί παρατηρείται σ’ αυτά: ρύπανση του περιβάλλοντος, κυκλοφοριακή συμφό­ρηση, οικιστική αναρχία, ανθυγιεινή διαβίωση των κατοίκων, αύξηση εγκληματικότητας και ναρκωτικών.

6. Η σύγχρονη πολυκατοικία δημιουργεί προβλήματα απομόνω­σης, ανωνυμίας, επικοινωνίας, άγχους. Μεταβάλλει τους ενοί­κους της σε δεσμώτες. Φυλακίζει τα παιδιά. Τυποποιεί τη ζωή και καλλιεργεί την τάση της φυγής.

7. Το κυνήγι της ποσότητας εκμηδένισε τον ελεύθερο χρόνο, κα­τέστρεψε το φυσικό περιβάλλον.

8. Ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών δηλητηριάζει τις σχέσεις των λαών, οδηγεί τα σύγχρονα κράτη σε οικονομικό μαρασμό και γενικά δημιουργεί το φόβο για έναν πυρηνικό αφανισμό.

9. Ή υποκουλτούρα έγινε υποκατάστατο της πνευματικής δημι­ουργίας και έκφρασης.

10. Η .καταναλωτική μανία που κατακλύζει σήμερα τις αναπτυ­γμένες χώρες επηρεάζει τις ανθρώπινες σχέσεις.

11. Τα μεγάλα αστικά κόμματα πολλών βιομηχανικά αναπτυγμέ­νων κρατών βάζουν στα κεντρικά τους συνθήματα την ποι­ότητα ζωής, γιατί ο υπερκαταναλωτισμός εμποδίζει τους αν­θρώπους να βρουν μια ποιότητα ζωής που θα καθορίσει τις ανθρώπινες σχέσεις.

12. Το οικονομικό κύκλωμα επηρεάζει, διαμορφώνει και παρα­μορφώνει τις οικογενειακές σχέσεις.

13. Η καταναλωτική κοινωνία επηρεάζει το σύγχρονο άνθρωπο τόσο ώστε τον κατευθύνει μέσω των διαφημίσεων.

14. Η εμπορευματοποίηση κάθε δημιουργίας στέρησε από τον άν­θρωπο τη χαρά της δημιουργίας.

15   Ο ατομικισμός και ο άκρατος ευδαιμονισμός κυριαρχούν στην εποχή μας και υπόσχονται τη «γη της επαγγελίας», ενώ η πείνα σκιάζει τις χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Πιστεύετε ότι η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη έφερε και τη βελτί­ωση της ποιότητας της ζωής;
Πρώτη άποψη:

• Η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη έφερε τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής, γιατί:
• άλλαξε τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου ·
• ανέβασε το βιοτικό επίπεδο των λαών ·
• γέμισε τις αγορές των βιομηχανικά αναπτυγμένων λαών με καταναλωτικά αγαθά ·
• αντιμετώπισε πιο αποτελεσματικά το πρόβλημα της υγείας ·
• εξάλειψε τον αναλφαβητισμό και ανέβασε το πνευματικό επί­πεδο των λαών ·
• περιόρισε στις πόλεις τη μόλυνση του περιβάλλοντος ·
• δημιούργησε ανεκτές συνθήκες εργασίας·
• απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τους εξαναγκασμούς του φυσι­κού περιβάλλοντος ·
• μείωσε το χρόνο εργασίας ·
• . μείωσε τις αποστάσεις που χώριζαν τους ανθρώπους.

Δεύτερη άποψη: 
Η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη δεν έφερε τη βελ­τίωση της ποιότητας ζωής, γιατί:

• στα μεγάλα αστικά κέντρα γεννήθηκε η τρομοκρατία, γιγαντώ­θηκε η βία, εξαπλώθηκαν τα ναρκωτικά, κυριάρχησε ο φόβος και η ανασφάλεια, έπληξε τους κατοίκους η πλήξη, η μοναξιά, η ανία·
• ο υπερκαταναλωτισμός στέρησε την ελευθερία των κατοίκων των μεγαλουπόλεων και τους έκανε δούλους των διαρκώς αυξανόμε­νων αναγκών τους ·
• αμφισβητήθηκαν και σχεδόν εξαφανίστηκαν οι παραδοσιακές θρησκευτικές, ιδεολογικές, πολιτικές, εθνικές και ηθικές αξίες·
• οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις κορέστηκαν με τυποποιημένα πο­λιτιστικά υποπροϊόντα ·
• καλλιεργήθηκε η τάση φυγής από τα μεγάλα αστικά κέντρα ·
• αποκόπηκαν οι μεγαλουπόλεις από τη φύση, η οποία αλόγιστα λεηλατήθηκε και παραμορφώθηκε ·
• με την αστικοποίηση του πληθυσμού δημιουργήθηκαν άθλιες ερ­γατικές συνοικίες και παρασιτικά επαγγέλματα ·
• διευρύνθηκε το χάσμα ανάμεσα στις πλούσιες και στις φτωχές τάξεις·
• κυριάρχησαν στις μεγαλουπόλεις οι κερδοσκόποι, οι πλαστο­γράφοι, οι εκμεταλλευτές, οι τρομοκράτες, οι βιαστές, οι ληστές, οι έμποροι ναρκωτικών.

Τρίτη άποψη: 
Σύγκριση των δύο απόψεων:

• Στις μεγαλουπόλεις ανέβηκε το βιοτικό επίπεδο, λόγω της μεγά­λης οικονομικής ανάπτυξης, χωρίς όμως να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής
• η τεχνολογική πρόοδος έλυσε πολλά προβλήματα, αλλά και δη­μιούργησε περισσότερα (μετέβαλε τον άνθρωπο σε καταναλω­τικό ον, αφαίρεσε την ποιότητα της ζωής από το σύγχρονο αστό) ·
• ο σημερινός άνθρωπος τρέχει για να κερδίσει περισσότερα χρή­ματα, τα οποία γρήγορα εξανεμίζονται από τον πολλαπλασιασμό των αναγκών του ·
• μέσα στη σύγχυση του ο σημερινός άνθρωπος γκρεμίζει ιδέες και ιδανικά, γίνεται φανατικός, δογματικός και αναρχικός, βρίσκει διέξοδο στους τεχνητούς παραδείσους, δηλαδή στα ναρκωτικά, τη μάστιγα της εποχής μας
• εξαιτίας της απληστίας του εξαφάνισε τα δάση, ανέτρεψε την οικολογική ισορροπία, αύξησε το άγχος του με το γρήγορο ρυ­θμό ζωής, ανέτρεψε την ψυχική του ισορροπία με την ηχορύπαν­ση·
• ικανοποιώντας σχεδόν όλες τις βιοτικές και βιολογικές του ανάγκες, νιώθει ανία, μονοτονία, εσωτερικό κενό ·
• ανέβηκε σε υλικές κατακτήσεις, αλλ’ έχασε τον ηθικό του προ­σανατολισμό ·
• διαψεύστηκε στις ελπίδες του για ποιότητα ζωής, γιατί στηρί­χτηκε μόνο στην οικονομική ανάπτυξη ·
• επομένως δε βελτίωσε την ποιότητα της ζωής του με τη μεγάλη οικονομική του ανάπτυξη ·
• απάντησε ποσοτικά στο πρόβλημα της ζωής του ·
• μέσα από την ποσότητα αναζητεί την ποιότητα της ζωής του.

Ποιες είναι οι προοπτικές για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τον σύγχρονου ανθρώπου;
Πρέπει:

• να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ του πνευματικού και του τεχνι­κού πολιτισμού
• να εξασφαλίσει το κράτος στους πολίτες ανέσεις, ελεύθερο χρό­νο, ψυχαγωγία, μόρφωση, ανεκτές συνθήκες εργασίας, ικανοποι­ητικούς μισθούς·
• να συνεργαστεί ο πολίτης με την πολιτεία ·
• να συμφιλιωθεί το κράτος με τον πολίτη ·
• να συμβαδίζει η άνοδος του βιοτικού επιπέδου με τη βελτίωση της ποιότητας της καθημερινής ζωής ·
• να πάρουν οι ηθικές αξίες την πραγματική τους θέση στην καθη­μερινή ζωή ·
• να επικρατήσει το αίτημα του σύγχρονου ανθρώπου: «Ναι στην ποιότητα της ζωής, όχι στην ποσότητα της παραγωγής» ·
• να πάψει να υπολογίζει ο σημερινός άνθρωπος την επιτυχία του μόνο από τους εντυπωσιακούς αριθμούς της παραγωγής ·
• να συμβαδίζει ο δείχτης της οικονομικής προόδου με το δείχτη της πνευματικής και ηθικής ωρίμανσης των λαών ·
• να ανέβει η πνευματική και πολιτιστική στάθμη των λαών.

25. ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ορισμός : Σύμφωνα με το λεξικό των Τεγόπουλου-Φυτράκη «Τρομοκρατία είναι :

α) η επικράτηση με τον τρόμο, β) η διακυβέρνηση με σκληρά και βίαια μέσα, γ) η χρησιμοποίηση βίας ή και απειλών βίας ιδιαίτερα για πολιτικούς σκοπούς.
Η διεθνής τρομοκρατία εξαπλώνεται πλέον σε πολλές χώρες σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Οι μεγάλες διεθνείς τρομοκρατικές οργανώσεις συνεργάζονται με τοπικές με στόχο μεγάλα τρομοκρατικά χτυπήματα , με σκοπό η ανασφάλεια και ο τρόμος να εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Εκδηλώσεις του φαινομένου :

• Βομβιστικές επιθέσεις σε δημόσια και μη κρατικά κτίρια.
• Επιθέσεις αυτοκτονίας σε πολυσύχναστα σημεία πόλεων , ναούς , στρατόπεδα ,με σκοπό να υπάρξουν πολλά θύματα.
• Βομβιστικές επιθέσεις σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.
• Δολοφονίες και απαγωγές πολιτικών και οικονομικών παραγόντων.
• Διασπορά προκηρύξεων και ειδήσεων στα Μέσα Μαζικής Πληροφόρησης για επικείμενο χτύπημα.
• Απειλητικά τηλεφωνήματα σε εφημερίδες, περιοδικά, τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς .

Αίτια

• Η επιβολή δια της βίας πολιτικών θέσεων .
• Ο επηρεασμός πολιτικών εξελίξεων
• Η φτώχεια και η ανέχεια που πλήττει όλο τον τρίτο κόσμο.
• Ο θρησκευτικός φανατισμός που ωθεί στην τιμωρία των «απίστων».
• Τα οικονομικά συμφέροντα .
• Ο έλεγχος και η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των χωρών του τρίτου κόσμου ,από τις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου (Η.Π.Α, Χώρες της Ε.Ε. κ.ά)
• Η αδικία σε βάρος των μουσουλμανικών λαών.
• Η υπεροπτική στάση των μεγάλων δυνάμεων απέναντι στους φτωχούς λαούς.
• Οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες της ίδιας χώρας.
• Η μακροχρόνια καταπίεση των πολλών από τους λίγους.
• Η «επιδρομή» πολυεθνικών εταιρειών στις χώρες του τρίτου κόσμου που απομυζούν το εργατικό δυναμικό τους.
• Η χρηματοδότηση τρομοκρατικών ομάδων και οργανώσεων για την επίτευξη πολιτικών και οικονομικών στόχων από διεθνείς παράγοντες.
• Η επικράτηση φονταμενταλιστικών και φανατικών απόψεων και ιδεών σε χώρες μουσουλμανικές κυρίως.
• Η ελλιπής κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων και του πολιτισμού των αραβικών και ασιατικών χωρών από μέρους των χωρών του Δυτικού Πολιτισμού.
• Το έλλειμμα της Δημοκρατίας που ακόμη διακρίνει πολλές χώρες του πλανήτη.
• Οι συνωμοσίες Μυστικών Υπηρεσιών και κρατών μεγάλων δυνάμεων για τη δημιουργία κλίματος τρομοκρατίας με σκοπό τη χειραγώγηση των πολιτών (προβοκάτσια) και την επιβολή μέτρων προστασίας και ασφάλειας.

Μέτρα Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας

• Ο διεθνής διάλογος για την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων.
• Η ενδυνάμωση της Δημοκρατίας σε όλες τις χώρες – κράτη του πλανήτη.
• Η άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
• Η καταπολέμηση της φτώχειας και της ανέχειας στα φτωχά κράτη του πλανήτη.
• Η ανακατανομή του παγκόσμιου πλούτου, για τον περιορισμό του αισθήματος της αδικίας .
• Η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών από τις χώρες που τις διαθέτουν.
• Η κατανόηση και ο σεβασμός των ιδιαιτεροτήτων και των πολιτισμικών διαφορών.
• Η διάδοση της παιδείας και των ανθρωπιστικών αξιών.
• Ο έλεγχος της διάθεσης όπλων και εκρηκτικών.
• Η επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης.

6. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Οι σύγ­χρονες κοινωνίες διαβιούν σε έναν κόσμο, στον οποίο η ανάπτυξη της τεχνικής και των επιστημών οδήγησε και μπορεί να οδηγήσει ακόμα σε σημαντικές βελτιώσεις του επιπέδου ζωής, της υγείας και της ευημερίας των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Οι α­γώνες για δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη οδήγησαν πολλές κοινωνίες, στις οποίες υπήρχαν καταπιεστικά δικτατορικά καθεστώτα, στην εγκαθίδρυση δημοκρατικής διακυβέρνησης και στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ωστόσο, ο κόσμος που ζούμε απέχει ακόμη πολύ από το να είναι ένας κόσμος της ειρήνης, της ασφάλειας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Πώς γίνεται φανερό αυτό; Από το γεγονός ότι: Ενώ σε μερικές κοινωνίες μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει εξασφαλίσει δικαί­ωμα στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην ελευθερία της έκφρασης, στην υγεία και ασφάλεια, στην κατοικία κτλ., σε άλλες κοινωνίες ή σε κάποιο τμήμα του πληθυσμού των ίδιων των κοινωνιών τα δικαιώματα αυτά δεν θεωρούνται κεκτημένα. Για τα μέ­λη των κοινωνιών που στερούνται αυτών των βασικών αγαθών και υπηρεσιών, ο κό­σμος μας είναι κόσμος της απελπισίας, της στέρησης και της απειλής.

Τις καταστάσεις που αναφέραμε πριν, οι οποίες δεν είναι επιθυμητές για μεγάλα σύνολα κοινωνικών ομάδων και για τις οποίες καταβάλλονται προσπάθειες βελτίωσης τους, ώστε να μην προκαλούν αυτού του είδους τα αισθήματα και τη δυσφορία στους πολίτες, θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε ως κοινωνικά προβλήματα.

Το τι όμως χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό πρόβλημα σε κάθε κοινωνία εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως π.χ το σύστημα αξιών, τις ομάδες πίεσης και συμ­φερόντων, τη μορφή εξουσίας κτλ. Επομένως ο χαρακτηρισμός μιας κατάστασης ως κοινωνικό πρόβλημα διαφέρει όχι μόνο από κοινωνία σε κοινωνία, αλλά και μέσα στην ίδια κοινωνία (π.χ άλλες ομάδες μπορεί να θεωρούν μια κατάσταση ως κοινωνι­κό πρόβλημα και άλλες όχι). Ακόμα διαφέρουν μέσα στο χρόνο. Άλλες καταστάσεις χα­ρακτηρίζονταν ως κοινωνικό πρόβλημα πριν από μερικά χρόνια και άλλες σήμερα.

Διαφορές ατομικού και κοινωνικού προβλήματος. Τα κοινωνικά προβλή­ματα διαφέρουν από τα ατομικά όχι τόσο ως προς τα χαρακτηριστικά, αλλά κυρίως: α) ως προς την έκταση του αριθμού των ατόμων που επηρεάζουν, π.χ όταν κάποιος είναι αναλφάβητος, ή άστεγος, ή άνεργος κλπ, αυτό δεν συνιστά κοινωνικό, αλλά ατομικό πρόβλημα. Αντίθετα όταν έχουμε ολόκληρες ομάδες πληθυσμού αναλφά­βητες, ή άστεγες, ή άνεργες τότε μπορούμε να μιλάμε για κοινωνικό πρόβλημα. β) ως προς τη μεθοδολογία αντιμετώπισης του, καθώς στο ατομικό πρόβλημα πολύ μεγάλο ρόλο παίζει το ίδιο το άτομο. Ενώ αντίθετα στην περίπτωση του κοινωνι­κού προβλήματος, σημαντικό ρόλο παίζει ο τρόπος που δρα η ίδια η κοινωνία για την αντιμετώπιση του (π.χ με τους νόμους που ψηφίζει ή με την κοινωνική πολιτι­κή που ασκεί.

Τα αίτια των κοινωνικών προβλημάτων και ο τρόπος αντιμετώπισης τους. Οι κοινωνικές ανισότητες και οι ταξικές δια­στρωματώσεις δημιουργούν διαφοροποιήσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ο­μάδων. Πολλά από τα προβλήματα που αναφέραμε είναι απόρροια του παγκοσμίου συστήματος διαστρωμάτωσης, της μεγάλης ανισότητας μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών του βιομηχανικού Βορρά και των χωρών του προς ανάπτυξη και υποβαθμισμένου Νότου. Για παράδειγμα ας θυμηθούμε εδώ μερικά στοιχεία από το μάθημα της γεωγραφίας για τα βιομηχανικά κυρίως προϊό­ντα, τον ορυκτό πλούτο, τον πληθυσμό κλπ κάθε χώρας και ας τα συγκρίνουμε.

Άλλα όμως κοινωνικά προβλήματα συνδέονται με το σύστημα διαστρωμά­τωσης και κοινωνικών ανισοτήτων που επικρατεί μέσα στην ίδια τη χώρα. Για παράδειγμα δεν είναι μόνο οι διαφορές μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, αλ­λά και οι διαφορές μέσα στην ίδια τη χώ­ρας μας. Απολαμβάνουν όλα τα παιδιά της χώρας μας το αγαθό της εκπαίδευ­σης ή της περίθαλψης ή της κατοικίας;

Τα κοινωνικά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου δεν μπορούν να διαχωρισθούν αυστηρά κατά γεωγραφικές περιοχές καθώς δεν μπορούν για πολύ καιρό να περιορισθούν σε μια περιοχή.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες προσπαθούν να βρουν τις αιτίες και να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά προβλήματα. Ορισμένοι από αυτούς (π.χ ψυχολόγοι) προσπαθούν να βρουν τη λύση δίνοντας έμφαση στα χαρακτηριστικά, στη συμπεριφορά, στις ε­μπειρίες και γενικά στην ψυχολογία των ατόμων (ατομοκεντρική προσέγγιση), ενώ κάποιοι άλλοι (όπως οι κοινωνιολόγοι) την αναζητούν στις κοινωνικές συνθήκες, στη δομή του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος και στα χαρακτηριστικά της οικο­νομίας (κοινωνιοκεντρικη προσέγγιση). Ωστόσο αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε εί­ναι ότι η αλληλο-υποστήριξη και αλληλο-συμπλήρωση των δυο προσεγγίσεων επιφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα.

Η ΦΤΩΧΕΙΑ

Η Φτώχεια ως κοινωνικό πρόβλημα. Στον πλανήτη μας ζουν σήμερα 5,66 δισεκατομμύρια άνθρωποι από τους οποίους 1 δις περίπου σε κατάσταση φτώχειας, με την έννοια ότι αγωνίζονται καθημερινά για να εξασφαλίσουν την απλή επιβίωση τους.

Ορισμός της φτώχειας. Όμως πώς ορίζεται τελικά η φτώχεια; Επειδή δεν είναι εύκολο να αποτιμηθούν κοινά στοιχεία για τον ορισμό της φτώχειας, οι κοινωνικοί επιστήμονες επέλεξαν ως κριτήριο ένα κρίνο χαρακτηριστικό, το εισόδημα και με βάση αυτό μετρούν τη φτώχεια σε απόλυτη και σχετική. Συνήθως μιλούν για από­λυτη φτώχεια όταν το επίπεδο του εισοδήματος δεν φτάνει να καλύψει ούτε καν τις βασικές ανάγκες (τροφή, στέγη, ενδυμασία, υγεία). Ας σκεφτούμε εδώ μερικά τέτοια παραδείγματα. Έχουν όλοι οι κάτοικοι στον πλανήτη ή στη χώρα μας εξασφαλι­σμένη στέγη, ή τροφή ή περίθαλψη κλπ;

Αντίθετα μιλούν για σχετική φτώχεια όταν το επίπεδο εισοδήματος, αν και φτά­νει να καλύψει τις βασικές ανάγκες, δεν επαρκεί για την ικανοποίηση συνηθισμένων αναγκών, όπως αυτές προσδιορίζονται από την κάθε κοινωνία σε δεδομένη στιγμή και συμφωνά με το καταναλωτικό της πρότυπο. Για παράδειγμα μια οικογένεια που ενώ καλύπτει τις βασικές της ανάγκες δεν μπορεί να διαθέσει χρήματα για σπουδές των παιδιών της, θεωρείται ότι είναι σχετικά φτωχή σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, όπου συνήθως όλες οι οικογένειες μπορούν να διαθέσουν χρήματα για σπουδές.

Συνήθως αυτός ο προσδιορισμός της σχετικής φτώχειας, έχει να κάνει με το πώς ο­ρίζονται κάθε φορά «οι βασικές ανάγκες» και τα «όρια» της φτώχειας. Το τι είναι όμως «βασικές ανάγκες» για τους ανθρώπους είναι κάτι που ποικίλει ιστορικά και κοινωνι­κά. Αντανακλά το τεχνολογικό και πολιτισμικό επίπεδο μιας κοινωνίας. Πολλοί κάτοι­κοι ορισμένων περιοχών του τρίτου κόσμου δεν θα μπορούσαν να διανοηθούν ότι η ύ­παρξη κεντρικής θέρμανσης και λουτρού μέσα στο σπίτι ή η οδοντιατρική περίθαλψη αποτελούν «βασικές ανάγκες» τους.

Η φτώχεια είναι ένα οικουμενικό φαινόμενο και έχει να κάνει κυρίως με την πα­γκόσμια διαστρωμάτωση, την παγκόσμια οικονομία και τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς σχετική κυρίως φτώχεια συναντάμε σε όλα τα κράτη, ακόμα και στα οικονο­μικά ισχυρά.

Αίτια της φτώχειας. Ποιες είναι όμως οι αιτίες της φτώχειας;

Μια από τις βασικότερες αιτίες της φτώχειας είναι η κοινωνική δια­στρωμάτωση, η οποία είναι χαρα­κτηριστικό της κοινωνίας και δεν υ­ποδηλώνει μόνο διαφορές μεταξύ των ατόμων. Η άνιση κατανομή των πλουτοπαραγωγικών πηγών (γης, υ­πεδάφους, υδάτων κλπ), του εισοδή­ματος και των περιουσιακών στοι­χείων μεταξύ των ατόμων και των

Άλλες αιτίες είναι η προκατάληψη, οι διακρίσεις και ο ρατσισμός απέναντι σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες (π.χ των τσιγγάνων, των οικονομικών προσφυγών, των φορέων του ΑΙΟδ, των ατόμων με ειδικές ανάγκες κτλ.). Ακόμα αιτίες φτώχειας εί­ναι ο πόλεμος, οι φυσικές καταστροφές και οι αλλαγές στην τεχνολογία, που προ­καλούν ευρύ φάσμα ανεργίας, καθώς οι μηχανές αντικαθιστούν όλο και περισσότε­ρα εργατικά χέρια.

Επιδείνωση της φτώχειας στο επίπεδο του κοινωνικού συνόλου προκαλούν και τα φαινόμενα της φοροδιαφυγής (μη καταβολής στο κράτος χρηματικών ποσών που προέρχονται από οικονομικές δραστηριότητες) και της παραοικονομίας (η μη επί­σημη καταγραφή από το κράτος των οικονομικών δραστηριοτήτων). Τα δυο αυτά φαι­νόμενα από τη μια αυξάνουν το ατομικό εισόδημα αυτών που εμπλέκονται, αλλά α­πό την άλλη, συμβάλλουν στην απώλεια σημαντικών εσόδων του κράτους, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση της ανεργίας κτλ.

Η φτώχεια εκτός από τα γεωγραφικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των κρατών σχετίζεται και με:

Α) Την ηλικία (κυρίως πλήττονται οι νέοι και οι ηλικιωμένοι).

Β) Τη φυλή και την εθνικότητα που προσδιορίζουν ως μειονότητες τα άτομα ή τις ο­μάδες όταν βρίσκονται εκτός της χώρας τους (π.χ. Αλβανοί, Αιθίοπες, Φιλλιππινέζοι κ.ά. στην Ελλάδα ή Έλληνες σε άλλες χώρες).

Γ) Το φύλο (οι γυναίκες π.χ πλήττονται περισσότερο και συνήθως αποκλείονται από

υψηλόβαθμες θέσεις εργασίας).

Δ) Τη μορφή της οικογένειας (κυρίως οι μονογονεϊκές οικογένειες οποιασδήποτε μορ­φής ή οι πολυπληθείς πυρηνικές είναι πιο ευάλωτες).

Ε) Το επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης (οι αναλφάβητοι για παράδειγμα ή όσοι έχουν ελλιπή κατάρτιση σε κάποιο τομέα δυσκολεύονται περισσότερο να βρουν εργασία, ή αμείβονται πο­λύ χαμηλά κτλ.).

Για τα φτωχά κυρίως κράτη τα αί­τια της φτώχειας συνδέονται με:

α)Την απουσία της τεχνολογίας και κυ­ρίως της βιομηχανικής και γεωργικής τεχνολογίας και της εξειδίκευσης.

β)Την αύξηση του πληθυσμού, τον ο­ποίο η οικονομία δεν μπορεί να συ­ντηρήσει.

γ) Τα πολιτισμικά πρότυπα (π.χ θρη­σκευτικά πιστεύω, ήθη και έθιμα, θεσμοί δικαίου, οργάνωση ζωής, ανεπάρκεια εκπαιδευτικού συστήματος κ.τλ.).

δ) Την κοινωνική διαστρωμάτωση (στις φτωχές χώρες είναι εξαιρετικά άνιση)

ε) Την ανισότητα ως προς τα φύλα (η κοινωνική θέση της γυναίκας είναι πολύ χα­μηλή, σε ορισμένες χώρες πολλές γυναίκες αποκλείονται από πολλά δικαιώματα και αρκετές θανατώνονται γιατί δεν έχουν προίκα).

στ) Τις διεθνείς / παγκόσμιες σχέσεις εξουσίας. Δηλαδή τις σχέσεις μεταξύ των κρα­τών. (Συνήθως τα ισχυρά οικονομικά κράτη εκμεταλλεύονται τους φυσικούς και αν­θρώπινους πόρους των φτωχών και σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούν ένα κα­θεστώς αποικιοκρατίας).
Επειδή ένα χαρακτηριστικό της φτώχειας είναι η αναπαραγωγή της από γενιά σε γενιά μέσω των περιουσιακών στοιχείων, με τα οποία κληρονομούνται συνήθως τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, η φτώχεια διαιωνίζει τις κοινωνικές ανισότητες. Η φτώ­χεια δεν εξαρτάται μόνο από το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, αλλά και α­πό τα ατομικά χαρακτηριστικά του καθενός (τη θέληση, τις προσδοκίες, την επιμο­νή κλπ) ή ακόμα και από διάφορα απρόοπτα συμβάντα της ζωής π.χ μια ασθένεια, ή μια αναπηρία από τροχαίο ατύχημα κ.τλ.

Συνέπειες της φτώχειας.

Με βάση τα όσα αναφέραμε παραπάνω γίνεται φανερό ότι η φτώχεια επιφέρει άμεσες συνέπειες τόσο στα άτομα, όσο και στην κοινωνία ολό­κληρη και γίνεται αιτία δημιουργίας μιας σειράς άλλων προβλημάτων (πείνας, πολέ­μων, ασθενειών, μεταναστεύσεων, θανάτων, βίας, ρατσισμού, ξενοφοβίας κλπ). Ένα φτω­χό άτομο έχει πολλές πιθανότητες να αποκλεισθεί από πολλά κοινωνικά αγαθά και ση­μαντικούς τομείς και δραστηριότητες της κοινωνίας όπως π.χ η εκπαίδευση, η περίθαλψη, η εργασία, η ψυχαγωγία κ.τλ. Και αν οι συνέπειες της φτώχειας που περιγράψαμε πριν είναι τόσο ση­μαντικές για το άτομο, μπορούμε να φαντασθούμε ποιες είναι για την κοι­νωνία. Τι προβλήματα δηλαδή αντιμε­τωπίζει μια φτωχή κοινωνία ή ένα φτω­χό κράτος, όταν δεν μπορεί να παράγει αγαθά και υπηρεσίες που είναι απα­ραίτητα για την διαβίωση του πληθυ­σμού του! Έτσι η πείνα, οι ασθένειες, ο αναλφαβητισμός, οι επιδημίες, η α­νεργία και τόσα άλλα προβλήματα γί­νονται αιτία καθυστέρησης της κοινω­νικής και οικονομικής ανάπτυξης στις φτωχές χώρες. Παράλληλα τα προ­βλήματα αυτά με τη σειρά τους δημι­ουργούν προβλήματα άλλα όπως η βία, η πορνεία, η καταπάτηση των ανθρω­πίνων δικαιωμάτων, ακόμα και η διά­λυση των δημοκρατικών θεσμών και η επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων, είναι συνήθη φαινόμενα στις φτωχές χώρες. Όμως δεν θα πρέπει να λησμο­νούμε, αυτό που και σε άλλο σημείο α­ναφέραμε, ότι μεγάλα προβλήματα ε­ξαιτίας της φτώχειας αντιμετωπίζουν και οι οικονομικά και κοινωνικά ανα­πτυγμένες χώρες, στις οποίες ολόκλη­ρες κοινωνικές ομάδες είναι άνεργες, άστεγες, αναλφάβητες κτλ.

Αντιμετώπιση της φτώχειας.

Στο ερώτημα πώς μπορεί να αντιμετωπι­σθεί η φτώχεια, η απάντηση θα μπο­ρούσε να είναι ότι:

• Η φτώχεια μπορεί να αντιμετωπι­σθεί κυρίως με την καταπολέμηση των αιτίων που την προκαλούν και ειδι­κότερα με την αναδιανομή του πλούτου και τουεισοδήματος, ώστε να μειωθούν οι κοινωνικές ανισότη­τες.
• Η πολιτεία από την πλευρά της αλλά και το ίδιο το άτομο από τη δι­κή του θα πρέπει να φροντίζουν ώ­στε να υιοθετούνται θεσμοί και τρό­ποι συμπεριφοράς που θα διευκο­λύνουν την καταπολέμηση της φτώ­χειας. Από την πλευρά της πολιτεί­ας λοιπόν τίθεται ένα πολιτικό και οικονομικό πρόβλημα, να αποφα­σίσει κατά πόσον και σε ποια έκτα­ση θα δημιουργήσει θεσμούς, οι ο­ποίοι θα εξασφαλίζουν τους πολίτες της από την φτώχεια και την εξαθλίωση. Τέτοιοι θεσμοί μπορούν να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν με την κοινωνική πολιτική που ασκεί το κράτος (Κράτος Πρόνοιας), λαμβάνοντας μέριμνα για τους οικονομικά ασθενέστερους, τους ηλικιωμένους, τους ανάπηρους, τα παιδιά και τις μητέρες.
• Το άτομο τώρα από την πλευρά του θα πρέπει κι εκείνο να έρχεται αρωγός της πο­λιτείας και παράλληλα με τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του να φροντίζει να ασκεί τα καθήκοντα του και τις υποχρεώσεις του. Η ενέργεια όμως που θα βοηθήσει ιδιαί­τερα το άτομο για την αποφυγή της φτώχειας, είναι η ολοκλήρωση των βασικών σπου­δών, ώστε να μην είναι αναλφάβητοι. Η επαρκής γενική μόρφωση καθώς και η εξει­δικευμένη επαγγελματική κατάρτιση, συνδυασμένες με θετική στάση απέναντι στη ζωή και την εργασία, δίνουν και τα εχέγγυα για επαγγελματική καριέρα. Σε αντίθετη πε­ρίπτωση το άτομο μπορεί να αποκλεισθεί από μια σειρά κοινωνικών διαδικασιών (πο­λιτισμού, υγείας κλπ).
• Από όσα αναφέραμε γίνεται φανερό πλέον ότι το πρόβλημα της φτώχειας δεν α­φορά ένα κακό που το έστειλε η μοίρα, αλλά συνδέεται με τους τρόπους που διάφο­ρες κοινωνικές ομάδες ερμηνεύουν την πραγματικότητα σύμφωνα με τα συμφέρο­ντα τους. Επομένως η ύπαρξη της φτώχειας συνδέεται με το γεγονός ότι οι άνθρω­ποι και οι κυβερνήσεις δεν κάνουν αρκετά για να την εξαλείψουν.

(«ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» , Γ’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ,ΟΕΔΒ)

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Ορισμός : Προπαγάνδα ονομάζεται η συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια διαστρέβλωσης εννοιών και ιδεών , η παραχάραξη της αλήθειας , με σκοπό την αποκόμιση άμεσων ή έμμεσων οφελών. Η χρησιμοποίηση μεθόδων ή άλλων τεχνητών συμβόλων με πρόθεση ,για τη μεταβολή της συμπεριφοράς και τελικά την παρώθηση σε πράξη. Πρόκειται για πρακτική που χρησιμοποιεί κυρίως η πολιτική εξουσία με σκοπό τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και της χειραγώγησής της. Η πολιτική προπαγάνδα στην εποχή μας διογκώνεται και εξαπολύεται μέσω των Μ.Μ.Ε. . Κάθε πολίτης ή άνθρωπος αποφασίζει βάσει των δεδομένων και των πληροφοριών που κατέχει . Αρα , ο έλεγχος ή ο χειρισμός της πληροφορίας καθίσταται κομβικός.

Τρόποι και μηχανισμοί επιβολής της προπαγάνδας :

α)Λογοκρισία κι έλεγχος ή περιορισμός των πληροφοριών ,ώστε να ελέγχονται και οι αντιδράσεις των πολιτών.

β) Υπερπληροφόρηση : παροχή υπερβολικού όγκου πληροφοριών ,κυριαρχία του επουσιώδους έναντι του σημαντικού ,που οδηγεί εν τέλει στον αποπροσανατολισμό από τα πραγματικά προβλήματα.

γ) Διαρκής επισήμανση -επανάληψη π.χ. στιγματισμός ενός αντιπάλου πολιτικού ή πολιτικής ομάδας. (Ο Γκαίμπελς, υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ, έλεγε :“να λέτε ψέμματα, πολλά ψέμματα ,στο τέλος κάτι θα μείνει”)

δ) Κατασκευή πραγματικότητας : 1)τονισμός της αρνητικής κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας (εγκληματικότητα ,σκανδαλολογία κ.ά) 2)επιβολή και προβολή μόνο των θετικών στοιχείων -εξωραϊσμός της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

ε) Υπεραπλούστευση -Λαϊκισμός : υπεραπλούστευση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Υπόσχεση ότι όλα τα προβλήματα θα λυθούν ,γιατί όλα στηρίζονται στη θέληση του πολιτικού ,χωρίς όμως να θιγούν κοινωνικά συμφέροντα.

στ) Εντονη χρήση της εικόνας σε βάρος της πολιτικής επιχειρηματολογίας .Π.χ. Νέος, γοητευτικός ,καλοντυμένος πολιτικός.

ζ) Εκμετάλλευση αθλητικών επιτυχιών.

η) Χρήση καλλιτεχνικής δημιουργίας . Μουσική ,λογοτεχνία και κινηματογράφος αναπαράγουν στερεότυπα ,εγκλωβίζουν τις μάζες πολώνοντας την πραγματικότητα και δημιουργώντας μια ονειρική πραγματικότητα φυγής.

Συνέπειες :

α) Πόλωση του πολιτικού κόσμου .

β) Φανατισμός και απουσία διαλόγου.

γ)Στροφή των πολιτικών σε μεθόδους πολιτικού μάρκετινγκ . Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην εικόνα ,στην προσωπική ζωή και όχι στον πολιτικό λόγο.

δ) Καταργείται ο πολιτικός προβληματισμός των πολιτών , εμφανίζεται το φαινόμενο της άγνοιας και της παθητικότητας.

ε) Υπονόμευση- εικονική λειτουργία της δημοκρατίας. Η λαϊκή κυριαρχία ουσιαστικά καταργείται από τη στιγμή που ο λαός δεν αποφασίζει με πολιτικά κριτήρια ,αλλά υπόκειται στους μηχανισμούς της προπαγάνδας.