Διαφήμιση, καταναλωτισμός, δημοκρατία

Η σύγχρονη κοινωνία αν μπορούσε να χαρακτηριστεί από κάτι είναι ο καταναλωτισμός ο οποίος επηρεάζει και το ίδιο το πρόσωπο αφού ο καθένας μας σαν μέρος αυτής της κοινωνίας ουσιαστικά την καθρεφτίζει και την αποτελεί.

 

1.      Ο σύγχρονος άνθρωπος και ο καταναλωτισμός

 

Ο Καταναλωτισμός στην κοινωνία που ζούμε είναι ουσιαστικά το μεγαλύτερο χαρακτηριστικό της και επηρεάζει την προσωπικότητα μας ενώ κάποιοι φτάνουν στο σημείο να πιστεύουν ότι διαμορφώνει εξολοκλήρου την προσωπικότητα μας.

Σαν φιλοσοφία ο καταναλωτισμός βασίζεται στην χρόνια και μόνιμη αγορά και κατανάλωση νέων προϊόντων η υπηρεσιών με λίγη η και ελάχιστη προσοχή στης πραγματικές ανάγκες του κόσμου.  Βασίζεται εξολοκλήρου στο καπιταλιστικό σύστημα και τρόπο ζωής και κινείται με τον σκοπό τη μεγιστοποίηση του κέρδους για τις επιχειρήσεις.

Ο καταναλωτισμός γεννήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα σαν μέσο ικανοποίησης των αναγκών του ατόμου και με την άνοδο του καπιταλισμού και του προσωποκεντρισμού έγινε το δημοφιλέστερο χαρακτηριστικό της ζωή μας. Οι άνθρωποι πια προσπαθούν όσο το δυνατόν περισσότερο να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και να εκπληρώσουν τα όνειρα τους. Στην προσπάθεια για ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο και την ανάγκη της μεσαίας τάξης να ξεχωρίσει γεννήθηκαν αρκετά προϊόντα τα οποία είχαν ως στόχο την ανάδειξη μάλλον των διαφορών μεταξύ των τάξεων και των δυνατοτήτων που είχε κάθε μία για να απολαύσει της διάφορες ανέσεις.

Στα οφέλη που προσέφερε ο καταναλωτισμός είναι η πρόοδος των διαφόρων υπηρεσιών και προϊόντων, ο άνθρωπος πια αλλάζει σχεδόν καθημερινά ρούχα, αγοράζει το πανάκριβο άρωμα και δίνει εκατομμύρια για να πάρει τo αμάξι των ονείρων του. Ο Δυτικός πολιτισμός δημιούργησε μία πολύ όμορφη βιτρίνα και έκλεισε σε αυτή ό, τι πιο γοητευτικό και όμορφο μπορούσε να φανταστεί ο άνθρωπος.

Έξω από αυτή τη βιτρίνα όμως τι απέμεινε, τι έχασε η ανθρωπότητα για να κερδίσει το όμορφο άρωμα και την γοητεία της ασυδοσίας και του πλούτου και τέλος τι είναι αυτό που έχασε ο ίδιος ο άνθρωπος, ποιο είναι το τίμημα που πλήρωσε για να έχει αυτές τις ανέσεις;

Παρόλη την ψευδαίσθηση που πολλά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προσπαθούν να πουλήσουν με την κορύφωση το λεγόμενο Αμερικάνικο όνειρο που οι ίδιοι οι Αμερικάνοι έχουν αποδεχθεί ότι έχει αποτύχει σαν σκέψη, η πραγματικότητα είναι ότι εκατομμύρια άνθρωποι σε αυτό τον κόσμο δουλεύουν σε μία δουλειά που σιχαίνονται, αγοράζουν πράγματα που δεν χρειάζονται για να εντυπωσιάσουν ανθρώπους που ούτε καν τους συμπαθούν.

Η πίεση που προκαλείται από τα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας έχει δημιουργήσει δυστυχισμένους ανθρώπους που δεν τους χωράει η ζωή τους. Τελικά ο καταναλωτισμός σαν ιδέα μεταμορφώθηκε από προσπάθεια να καλυφθούν οι ανάγκες των ανθρώπων στο να τις μεγαλώσει να τις μεγιστοποιήσει και να καθιστά το άτομο ψυχολογικά μονίμως να νοιώθει κενό και ανολοκλήρωτο.

Α. να γράψετε την περίληψη του κειμένου

Β1. Να χωρίσετε το κείμενο σε νοηματικές ενότητες και να δώσετε έναν τίτλο σε καθεμιά

Β2. «Ο Δυτικός πολιτισμός δημιούργησε μία πολύ όμορφη βιτρίνα και έκλεισε σε αυτή ό, τι πιο γοητευτικό και όμορφο μπορούσε να φανταστεί  ο άνθρωπος»: να αναπτύξετε την άποψη σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων

Β3. Α. να διερευνήσετε την δομή της 3^ης παραγράφου και να επισημάνετε τη συλλογιστική πορεία της. Να τεκμηριώσετε τις απόψεις σας

Β. με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή και συνεκτικότητα της τελευταίας παραγράφου;

Β4.α. με βάση το β΄συνθετικό των λέξεων με έντονα πλάγια γράμματα να σχηματίσετε από ένα παράγωγο επίθετο σε κάθε περίπτωση

Β. να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις με έντονα γράμματα που να ταιρι΄ζει στο νοηματικό περιβάλλον του κειμένου

Γ. Παραγωγή Λόγου

Σε εισήγηση ημερίδας του σχολείου σας που διοργανώνεται με σκοπό τα προβλήματα που προκαλεί ο καταναλωτισμός στη ζωή μας να επισημάνετε τις αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτή την ευδαιμονιστική τάση και τις συνέπειες αυτού του φαινομένου σε άτομα και κοινωνίες

Συνοδευτικά…

ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΞΕΝΕΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ

1)      Το θύμα της μόδας και η έλλειψη αυτοπεποίθησης

Πολλοί άνθρωποι νοιώθουν ανήμποροι να επιβληθούν με τον χαρακτήρα τους και γενικότερα τις δυνατότητες τους και νομίζουν ότι μπορούν μέσω της μόδας είτε να είναι πιο πετυχημένοι είτε πιο θελκτικοί στους άλλους. Κάτι τέτοιο όμως αποδεικνύετε ότι είναι λάθος γιατί αντί το ενδιαφέρον του ατόμου να στρέφετε στην ουσία τελικά στρέφετε προς το ανούσιο και τελικά βλαβερό για την προσωπικότητα του ατόμου.  Υπάρχουν άτομα που είναι εξαρτημένα από τη μόδα και δεν κάνουν κανένα βήμα ακολουθώντας ακόμη και τις πιο εξωφρενικές συμβουλές της μόδας, πίσω από αυτό βέβαια κρύβετε η βαθιά ανασφάλεια του ατόμου ότι δεν μπορεί να ξεχωρίσει διαφορετικά. Ένα ακόμη πρόβλημα που παρουσιάζεται είναι ότι ο κόσμος αρχίζει και λειτουργεί σπασμωδικά στης αγορές του και τελικά μία αγορά δεν έχει σκοπό την κάλυψη κάποιας ανάγκης του ατόμου παρα μόνο την επιβεβαίωση ότι απλά ψώνισε. Πολλά πρόσωπα μπορεί να νοιώσουν πολύ άσχημα αν δεν μπορέσουν να έχουν απεριόριστη πρόσβαση σε ψώνια ενώ τελικά το άτομο και μετά τις αγορές έπειτα από ένα σύντομο διάστημα ευχάριστων συναισθημάτων πάλι δεν νοιώθει καλά γιατί πολύ απλά πρέπει να μάθουμε ότι τα υλικά αγαθά δεν είναι αυτά που μας προσφέρουν την πραγματική ευτυχία.

 

2)ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Ο καταναλωτισμός είναι υπεύθυνος και για τις διαταραχές της διατροφής όπως η Βουλιμία και η νευρική ανορεξία, και οι δύο διαταραχές βασίζονται στα καταναλωτικά μοντέλα, από τη μία η Βουλιμία είναι αποτέλεσμα μίας κοινωνία που θεωρεί ότι όσο περισσότερο τόσο κάτι θα είναι καλύτερο ενώ φέρει επάνω της και το ζήτημα της εγκατάλειψης του εαυτού που έχει κάποιο πρόσωπο ύστερα από κάποια απογοήτευση, το πρόσωπο επηρεαζόμενο από μία κοινωνία που δεν έχει οικολογική συνείδηση τελικά λαμβάνει ευχαρίστηση με λάθος τρόπους. Στην νευρική ανορεξία δε ο ίδιος ο καταναλωτισμός απαιτεί από τις γυναίκες να έχουν κάποιον συγκεκριμένο σωματότυπο, οι γυναίκες παρόλο που είναι ελεύθερες στην Δυτική κοινωνία είναι πολλές φορές θύματα ενός κρυφού και βασανιστικού ρατσισμού, αυτού της ομορφιάς, για χάρη αυτής αρχίζει να διαμορφώνετε ένα λανθασμένο μοντέλο που τελικά στη συνέχεια οδηγεί στη νευρική ανορεξία.

 

3)     ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ

Ο καταναλωτισμός ουσιαστικά βασίζετε στο σκεφτικό του Φασισμού που σύμφωνα με αυτό ένα επαναλαμβανόμενο μήνυμα στο τέλος όσο ψεύτικο και αν είναι θα πείσει τον κόσμο. Οι άνθρωποι κατακλύζονται από μηνύματα που δεν τους επιτρέπουν να ανακαλύψουν τους εαυτούς τους και τι είναι αυτό που πραγματικά του κάνει ευτυχισμένους στη ζωή. Οι άνθρωποι αρχίζουν να χάνουν την επικοινωνία με τον ίδιο τους τον εαυτό και τελικά γίνονται δυστυχισμένοι και ανίκανοι να δημιουργήσουν, εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από μελαγχολία και κατάθλιψη γιατί ακριβώς έχουν χάσει αυτή την εσωτερική επαφή με τον εαυτό τους και τον αυτοσκοπό τους. Απομακρύνονται από αυτά που θα τους γεμίσουν πραγματικά και σταδιακά από τη στιγμή που αυτά που κάνουν και έχουν γύρω τους δεν τους αντιπροσωπεύουν τους απογοητεύουν και τους αναγκάζουν να κλειστούν στον εαυτό τους.

 

ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

 

• Πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τι είναι αυτό που πραγματικά έχουμε ανάγκη.
• Να αφουγκραστούμε τον εαυτό μας και να κατανοήσουμε τους σκοπούς μας.
• Ότι κάνουμε πρέπει να γίνεται για να μπορέσουμε να κάνουμε τον εαυτό μας και τους ανθρώπους γύρω μας ευτυχισμένους  και όχι απλά να ικανοποιήσει το εγώ μας ή να προκαλέσει τον θαυμασμό των άλλων προς το πρόσωπο μας γιατί μία πράξη που έχει σαν σκοπό μόνο τον θαυμασμό είναι ανούσια.
• Να κατανοήσουμε ότι τα υλικά αντικείμενα δεν είναι αυτά που φέρνουν την ευτυχία αλλά η προσωπική ολοκλήρωση και οι υγιείς σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω μας.
• Δεν θα πρέπει να παρασυρόμαστε τόσο εύκολα από την επιφάνεια και τέλος
• Πρέπει να αναλογιστούμε ότι είμαστε μοναδικοί σε αυτό τον κόσμο και με τον ίδιο τρόπο τα πράγματα γύρω μας ταυτίζονται μοναδικά για αυτό καμία γενικευμένη ιδέα η διαφήμιση δεν μπορεί να μας αντιπροσωπεύσει πόσο μάλλον να μας επιβάλλει τον τρόπο του φέρεστε.

 

Η προσπάθεια μας αυτή δεν είναι κάτι εύκολο χρειάζεται μία μόνιμη μάχη αρχικά με το περιβάλλον μας και αυτό που μας προσφέρετε κάθε στιγμή γύρω μας. Η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση κάθε ανθρώπου όμως είναι τα μεγαλύτερα όπλα του. Δεν θα πρέπει να παρερμηνευτεί όμως αυτή η αντίδραση και σε ολοκληρωτική ακύρωση της καθημερινότητας μας μεταμορφώνοντας μας σε μοντέρνους «επαναστάτες» εξάλλου η ολοκληρωτική αντίθεση στον καταναλωτισμό τον προάγει ακόμη περισσότερο. Η έννοια της αυτάρκειας και του μέτρου που είχαν τόσο υπέροχα αναφέρει οι αρχαίοι Έλληνες είναι τα βασικά στοιχεία που πρέπει να αποκτήσουμε για να κάνουμε την ζωή μας καλύτερη και αυτό γίνεται μέσα από εσωτερική κατανόηση μα πάνω από όλα με την προσπάθεια μας να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας στη θέση που του αξίζει στην κοινωνία η οποία θα είναι μοναδική και διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη.

 

Η ευτυχία δεν κερδίζετε στις αγορές άσχετα από το πόσο διαφήμιση μπορεί να υπάρξει η οποία θα προσπαθήσει να μας πείσει για το αντίθετο, αυτό το βλέπουμε καθημερινά στην ίδια μας τη ζωή αλλά και τη ζωή των γύρω μας, μπορεί να υπάρξει μία προσωρινή ευχαρίστηση και ικανοποίηση αλλά τελικά τίποτα δεν θα σταματήσει την μεγάλη μας δίψα για κάτι καινούριο. Πουθενά όμως και κανένας άνθρωπος δεν θα κερδίσει από αυτά όλα πραγματικά. Ίσως θα πρέπει σταδιακά να αρχίσουμε να κατανοούμε ότι σημαντικά πράγματα σε αυτή τη ζωή και ανεκτίμητα είναι η ίδια μας η ζωή και η ζωή των ανθρώπων γύρω μας και μόνο από αυτούς μπορούμε να εισπράξουμε την πραγματική ευτυχία. Κανένα άρωμα η φανταχτερό ρούχο δεν θα κάνει τον άλλον να μας αγαπήσει απλά θα του κεντρίσει το ενδιαφέρον εξάλλου η ιστορία έχει δείξει ότι στο τέλος άλλα παίζουν ρόλο για μία πετυχημένη σχέση. Οι αδύνατες και οι παχουλές, οι πλούσιοι και οι φτωχοί, οι ντυμένοι σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας ή σύμφωνα με τη λαϊκή αγορά της γειτονιάς φαίνεται πως από τη ζωή έχουν κοινό μερίδιο στην ευτυχία και την δυστυχία. Η λύση μάλλον βρίσκεται κάπου αλλού και όχι στις δυνατότητες μας να αποκτήσουμε κάτι ακόμη άχρηστο πραγματικά για μας, κάτι τόσο ίσως ψεύτικο….

2.      Του ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

1.      Ερμηνεύουμε συνήθως την κρίση των σύγχρονων αναπτυγμένων κοινωνιών μόνον με οικονομικούς και πολιτικούς όρους. Παραγνωρίζουμε έτσι το ανθρωπολογικό ζήτημα που είναι θεμελιώδες. Η κρίση των σύγχρονων κοινωνιών δεν μπορεί να γίνει κατανοητή αν δεν συνυπολογίσουμε τις ανθρωπολογικές διαστάσεις της. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης μάς έδειξε ότι η κρίση αυτή είναι και κρίση των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών, οι οποίες δεν παρέχουν πλέον στα άτομα τους κανόνες, τις αξίες, τις αναφορές, τα κίνητρα που θα τους επέτρεπαν να κάνουν την κοινωνία να λειτουργήσει.

2.      Η ψυχοκοινωνική δομή του ατόμου είναι στενά συνδεδεμένη με τη δομή του συστήματος που επικρατεί και με τις κοινωνικές φαντασιακές σημασίες που έχει θεσπίσει αυτό το σύστημα. Η κυρίαρχη φαντασιακή σημασία του καπιταλισμού υποβάλλει στους ανθρώπους την ιδέα ότι ήρθαν στον κόσμο για να παράγουν και να καταναλώνουν εμπορεύματα.

3.      Ο θρίαμβος του καπιταλιστικού φαντασιακού οδηγεί στην πολιτική απάθεια, το γενικευμένο κομφορμισμό, τον κυνισμό, την έκλειψη της κοινωνικής και πολιτικής αμφισβήτησης, την εμφάνιση νέων μορφών αλλοτρίωσης και ετερονομίας, την καθίζηση της πολιτικής δημιουργικότητας των δυτικών κοινωνιών.

4.      Τι είδους ανθρώπινες υπάρξεις δημιουργεί ο σύγχρονος αναπτυγμένος καπιταλισμός; Δημιουργεί ανθρώπους παθητικούς στο πολιτικό πεδίο, κλεισμένους στην ιδιωτική τους σφαίρα, αφιονισμένους με την αύξηση της κατανάλωσης, χειραγωγούμενους από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ανθρώπους που φαίνεται να έχουν ως μόνες αξίες τους το χρήμα και τη δύναμη. «Οταν δηλώνεται ανοιχτά, όπως γίνεται τώρα στις δυτικές κοινωνίες, ότι η μοναδική αξία είναι το χρήμα, το κέρδος, ότι το υπέρτατο ιδεώδες του κοινωνικού βίου είναι το “πλουτίστε”, μπορεί να διερωτηθεί κανείς αν είναι ποτέ δυνατόν μια κοινωνία να συνεχίσει να λειτουργεί και να αναπαράγεται μονάχα σε αυτή τη βάση» («Η άνοδος της ασημαντότητας», Υψιλον, 2000).

5.      Ακολουθούμε εδώ πιστά το νήμα της ανάλυσης του Καστοριάδη. Αν ο καπιταλισμός μπόρεσε να λειτουργήσει και να αναπτυχθεί στο παρελθόν, αυτό έγινε επειδή κληρονόμησε μια σειρά ανθρωπολογικών τύπων τους οποίους δεν δημιούργησε και δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει ο ίδιος: αδιάφθορους δικαστές, ακέραιους δημόσιους υπαλλήλους ικανούς να υπηρετούν το κοινό καλό, εκπαιδευτικούς αφοσιωμένους στο καθήκον τους, εργάτες για τους οποίους η δουλειά ήταν -παρά τις σκληρές συνθήκες- πηγή αξιοπρέπειας και υπερηφάνειας κ.λπ. Αυτοί οι ανθρωπολογικοί τύποι δεν αναδύθηκαν από μόνοι τους αλλά δημιουργήθηκαν σε προηγούμενες ιστορικές περιόδους, με αναφορές σε αξίες που ήσαν τότε καθιερωμένες: την εντιμότητα, την ανιδιοτελή προσφορά προς το κοινωνικό σύνολο, τη μετάδοση της γνώσης, την εργασία που παράγει ωφέλιμο έργο κ.λπ.

6.      Στις σύγχρονες κοινωνίες αυτές οι αξίες δεν έχουν πέραση, αφού το μόνο που μετράει πλέον είναι το χρήμα. Σε αυτές τις συνθήκες, η γενικευμένη διαφθορά γίνεται δομικό χαρακτηριστικό, ενδογενές στο πολιτικο-οικονομικό σύστημα της κοινωνίας που ζούμε. Οι ανθρωπολογικοί τύποι που ενσαρκώνουν την εντιμότητα, την ηθική ακεραιότητα, την ανιδιοτέλεια γίνονται σχεδόν αδιανόητοι στη σύγχρονη εποχή.

7.      Δεν υπάρχουν καθιερωμένες αξίες ικανές να λειτουργήσουν ως φραγμός στη διάδοση της διαφθοράς. Ακόμη και ο ανθρωπολογικός τύπος που αποτέλεσε ιστορικό δημιούργημα του ίδιου του καπιταλισμού, ο τύπος του επιχειρηματία -που συνδύζε την τεχνική επινοητικότητα, την ικανότητα να συγκεντρώνει κεφάλαια, να οργανώνει μια επιχείρηση, να δημιουργεί αγορές- είναι και αυτός υπό εξαφάνιση. Αντικαθίσταται από διευθυντικές γραφειοκρατίες και από κερδοσκόπους, που εγκαταλείπουν τις παραγωγικές δραστηριότητες για να στραφούν προς το χρηματιστηριακό κέρδος. Το ίδιο το σύστημα καταστρέφει βαθμιαία όλους τους ανθρωπολογικούς τύπους που είναι αναγκαίοι για την ύπαρξη και τη λειτουργία του.

8.      Ο Καστοριάδης θεωρούσε αναγκαία μια νέα φαντασιακή δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε διαφορετικούς στόχους ζωής, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Για να αποφύγουμε την οικολογική καταστροφή αλλά και για να βγούμε από τη σημερινή ψυχική και ηθική εξαθλίωση των ανθρώπων -έλεγε- είναι αναγκαίο να επιδιώξουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες δεν θα κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση και στην οποία η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει απλό μέσον και όχι ο υπέρτατος σκοπός του ανθρώπινου βίου.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 18/01/2003

Ερωτήσεις

Α. να γραφεί η περίληψη του κειμένου: 100-120 λέξεις)

Β1. «Η κυρίαρχη φαντασιακή σημασία του καπιταλισμού υποβάλλει στους ανθρώπους την ιδέα ότι ήρθαν στον κόσμο για να παράγουν και να καταναλώνουν εμπορεύματα»: να αναπτύξετε την άποψη σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων)=

Β2. Να δικαιολογήσετε τη χρήση ερωτηματικού και εισαγωγικών στο κείμενο

Β3. Α. με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η 7^η παράγραφος;

Β. Να διερευνήσετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 6^ης παραγράφου

Γ. με ποιον τρόπο και με ποια μέσα πειθούς αναπτύσσεται η 4^η παράγραφος;

Β4. Α. να δώσετε ένα δηλωτικό και έναν συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο

Β. να δώσετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου που να ταιριάζει στο νοηματικό περιβάλλον του κειμένου

Γ. Παραγωγή Λόγου

Ο συγγραφέας του κειμένου υποστηρίζει ότι είναι αναγκαίο να επιδιώξουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες δεν θα κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση και στην οποία η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει απλό μέσον και όχι ο υπέρτατος σκοπός του ανθρώπινου βίου. Υποθέστε ότι γράφετε ένα άρθρο στο ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου σας και καλείστε να αναπτύξετε περαιτέρω την πρόταση αυτή. Ποιους τρόπους δράσης θα προτείνατε για την ανατροπή αυτού του αρνητικού κλίματος τόσο από το άτομο όσο και από την Πολιτεία;

3.      ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΓΧΟΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

του Ν.Μουζέλη, καθηγητή της  London School of Economics.

1.      Στις προβιομηχανικές κοινωνίες ο δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος καθορίζονταν σε έναν μεγάλο βαθμό από την παράδοση ­ θρησκευτική και κοσμική. Από τον τρόπο της καθημερινής συμπεριφοράς ως τον τρόπο νοηματοδότησης υπαρξιακών προβλημάτων πάνω στο νόημα της ζωής και του θανάτου, ένας μεγάλος αριθμός «αδιαμφισβήτητων» κανόνων ρύθμιζαν κατά μη προβληματικό τρόπο τις ανθρώπινες υπάρξεις. Με άλλα λόγια στα πλαίσια της παραδοσιακής κοινωνίας τα άτομα δεν είχαν πολλές επιλογές. Ο χώρος για ορθολογικού / αναστοχαστικού τύπου αποφάσεις ήταν πολύ περιορισμένος. Στην πρώιμη νεωτερικότητα η παράδοση αδυνατίζει, ενώ ο ρυθμιστικός της ρόλος περνάει σταδιακά στις διάφορες ιδεολογίες του Διαφωτισμού. Αυτές αντικαθιστούν τους παραδοσιακούς κανόνες με κανόνες βασισμένους στην ορθολογική ανάλυση και στην προμηθεϊκή πίστη στην αέναη ανθρώπινη πρόοδο μέσω της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης.

2.      Στην ύστερη νεωτερικότητα όμως η ραγδαία παγκοσμιοποίηση καθώς και η μετάβαση από τη βιομηχανική στη μεταβιομηχανική κοινωνία δημιουργούν μια νέα κατάσταση, όπου ούτε η παράδοση ούτε οι ρασιοναλιστικές δοξασίες του Διαφωτισμού κατορθώνουν να ρυθμίσουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Βέβαια οι παραδοσιακοί κανόνες δεν εξαφανίζονται τελείως· παύουν όμως να γίνονται αυτόματα και μηχανιστικά αποδεκτοί. Ολοι οι κανόνες ανεξαιρέτως αντιμετωπίζονται αναστοχαστικά και κριτικά. Υποβάλλονται στο ειρωνικό και συγχρόνως σκεπτικιστικό βλέμμα του μεταμοντέρνου στοχασμού.

3.      Αυτή η νέα κατάσταση δημιουργεί ένα κενό, έναν χώρο μέσα στον οποίο τα άτομα καλούνται να πάρουν μια σειρά από αποφάσεις χωρίς τη βοήθεια της παράδοσης ή της συλλογικής ιδεολογίας. Με άλλα λόγια στην ύστερη νεωτερικότητα το άτομο καλείται, όπως το θέτει ο Anthony Giddens, «να κατασκευάσει τη δική του βιογραφία» ­ να αποφασίσει σχεδόν εκ του μηδενός ή μάλλον με βάση τη δική του ιδιοσυγκρασία για τον τρόπο της ζωής του: για το αν θα παντρευτεί ή όχι, για το αν και πόσα παιδιά θα κάνει, για το αν και σε ποια εκκλησία θα πάει, ποιο κόμμα θα ψηφίσει, ποιο «image» θα προβάλει στους άλλους μέσω της ενδυμασίας, της δίαιτας, της γυμναστικής, της πλαστικής εγχείρησης κτλ. Ξαφνικά δηλαδή το μεταμοντέρνο άτομο καλείται επί μονίμου βάσεως να καλύψει με τις δικές του δυνάμεις το κενό που η έκλειψη πρώτα της παράδοσης και μετά των συλλογικών ιδεολογιών δημιούργησε.

4.      Αυτό βέβαια δημιουργεί ένα έντονο άγχος, μια υπαρξιακή αβεβαιότητα που, ιδεοτυπικώς, μπορεί να αντιμετωπιστεί με τέσσερις βασικούς τρόπους.

Η προσφυγή στον καταναλωτισμό

5.      Μια ευρέως διαδεδομένη αντίδραση στην υπαρξιακή πρόκληση που η παγκοσμιοποίηση και η δομή της μεταβιομηχανικής κοινωνίας δημιουργούν είναι η προσφυγή στη συσσώρευση και κατανάλωση αγαθών, μια συσσώρευση / κατανάλωση που μετατρέπεται από μέσο σε αυτοσκοπό. Οπως η διαφήμιση και οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν αδιάκοπα νέες ανάγκες και επιθυμίες, ο αγώνας για την ικανοποίησή τους μετατρέπεται σε μια ατέλειωτη κούρσα για την απόκτηση και κατανάλωση της νέας γκάμας των αγαθών που η καπιταλιστική οικονομία αδιάκοπα προσφέρει. Ο καταναλωτισμός, ως κυρίαρχος τρόπος ζωής, αποφεύγει τον αυταρχισμό / φανατισμό της φονταμενταλιστικής αντίδρασης (που θα εξετάσουμε πιο κάτω) ­ αλλά τον αντικαθιστά με έναν ανεγκέφαλο ευδαιμονισμό. Στην ακραία του μορφή αυτός ο ευδαιμονισμός οδηγεί στα ναρκωτικά, στη δημιουργία δηλαδή τεχνητών παραδείσων που αποκόπτουν τον χρήστη και από τον πραγματικό εαυτό του και από το κοινωνικό σύνολο. Τέλος, ο άκρατος καταναλωτισμός οδηγεί σε αυτό που ο Heidegger αποκάλεσε μη αυθεντικό τρόπο ζωής,­ τρόπος ζωής δηλαδή που βασίζεται σε μια διαρκή φυγή· ή μάλλον μια διαρκή προσπάθεια αποφυγής του υπαρξιακού άγχους για τη ζωή και τον θάνατο που το σημερινό μεταπαραδοσιακό πλαίσιο δημιουργεί.

Η ζωή ως αυτοδημιουργία

6.      Μια λιγότερο αρνητική / αμυντική αντίδραση στο υπαρξιακό άγχος που οι συνθήκες της ύστερης νεωτερικότητας δημιουργούν είναι η προσπάθεια του ατόμου να κατασκευάσει την ίδια του τη βιογραφία: να δημιουργήσει για παράδειγμα στόχους ζωής και να επιλέξει τα κατάλληλα μέσα επίτευξής τους, χωρίς να στηριχθεί στην παράδοση ή στις διάφορες συλλογικές ιδεολογίες (μαρξισμός, επιστημονισμός κτλ.). Σε αυτή την περίπτωση, όπως σωστά υποστηρίζει ο Giddens, το άτομο κυριολεκτικά σχεδιάζει, κατασκευάζει τον τρόπο της ζωής του. Επιλέγει τους στόχους του και προσπαθεί να τους πραγματοποιήσει βασισμένος στις δικές του αξίες και προδιαγραφές ­ αξίες και προδιαγραφές που είναι σε συνεχή εξέλιξη, αφού και αυτές αντιμετωπίζονται κριτικά και αναστοχαστικά επί συνεχούς βάσεως. Και είναι ακριβώς αυτή η διαδικασία εύρεσης και ανανέωσης των στόχων (οικονομικών, καλλιτεχνικών, κοινωνικών κτλ.) που δίνει νόημα στην ύπαρξη του «αυτοκατασκευαζομένου» ατόμου. Σαν ένας νέος Προμηθέας το μετασύγχρονο άτομο αντιμετωπίζει δημιουργικά, δυναμικά, το «κενό» που η μεταπαραδοσιακή, παγκοσμιοποιημένη κοινωνική οργάνωση δημιουργεί.

Φονταμενταλισμός

7.      Στην περίπτωση του φονταμενταλισμού η αντίδραση στην αβεβαιότητα που η ύστερη νεωτερικότητα δημιουργεί παίρνει τη μορφή μιας «επιστροφής στην παράδοση», μιας ριζικής αναζωογόνησης των παλαιών αξιών που η ραγδαία παγκοσμιοποίηση υποσκάπτει. Επειδή όμως το ρολόι της ιστορίας δεν γυρίζει προς τα πίσω, η παράδοση ανακατασκευάζεται, επαναδημιουργείται και γίνεται το κύριο μέσο άμυνας ενάντια στο σύγχρονο, στο άλλο, στο διαφορετικό, στο παγκόσμιο. Ετσι, για παράδειγμα, ο παραδοσιακός πατριωτισμός μεταβάλλεται σε φανατικό εθνικισμό που, κατά παρανοϊκό τρόπο, βλέπει εχθρούς και συνωμοσίες εναντίον ενός «περιούσιου λαού» που είναι ηθικά και πολιτισμικά ανώτερος. Οσο για τη θρησκευτικότητα, αυτή δίνει όλη της την έμφαση στον δογματικό πόλο της πίστης. Στην ακραία του μορφή ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός οδηγεί στον δρόμο των Αγιατολάχ, στον δρόμο του φανατισμού, της μισαλλοδοξίας και ξενοφοβίας.

Η νέα θρησκευτικότητα

8.      Τέλος, στον χώρο της θρησκείας, αν ο φονταμενταλισμός δίνει απόλυτη προτεραιότητα στις αιώνιες αλήθειες που η θεία αποκάλυψη και τα ιερά κείμενα μάς έχουν δώσει μια για πάντα, η νέα θρησκευτικότητα δίνει λιγότερη σημασία στο δογματικό και περισσότερη στη μυστική / υπαρξιακή διάσταση της θρησκείας, καθώς και στη θεολογική / φιλοσοφική. Οπως η παγκοσμιοποίηση και η επακόλουθη πολυπολιτισμικότητα φέρνουν πιο κοντά τις διάφορες θρησκείες, γίνεται προφανές πως κανένα ιερό κείμενο, καμία θεία αποκάλυψη δεν μπορεί να μονοπωλήσει όλη την αλήθεια. Γίνεται προφανές πως υπάρχουν πολλοί δρόμοι προς το θείο και πως αυτό που όλες οι μεγάλες θρησκείες (χριστιανισμός, ιουδαϊσμός, ισλαμισμός, ινδουισμός κτλ.) έχουν κοινό παρονομαστή είναι η υπαρξιακή / μυστική διάσταση: δηλαδή η αδιαμεσολάβητη εμπειρία του θείου που οδηγεί τους μύστες διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων σε ένα κοινό κήρυγμα γύρω από τον αλτρουισμό, τη συμπόνια και την αγάπη. Με αυτόν τον τρόπο ο φανατισμός, η κομπορρημοσύνη και ο αυταρχισμός που βλέπουμε στους διάφορους θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς δίνουν τη θέση τους σε μια γνήσια πνευματικότητα που ξεπερνάει τις επιμεριστικές εθνικές, φυλετικές και κοινωνικές διαχωριστικές γραμμές, οδηγώντας τους ανθρώπους σε έναν οικουμενικό ηθικό κώδικα. Οσο για τον θεολογικό / φιλοσοφικό πόλο, αυτός αποκτά επίσης μεγάλη βαρύτητα στην ύστερη νεωτερικότητα, γιατί υπάρχει ανάγκη συμφιλίωσης των διαφόρων θρησκευτικών δοξασιών με τις ραγδαίες επιστημονικές εξελίξεις. Σε αυτόν τον χώρο ο σύγχρονος θεολογικός και φιλοσοφικός λόγος απορρίπτει κατηγορηματικά τον επιστημονισμό (δηλαδή την «ιμπεριαλιστική» προσπάθεια της επιστήμης να αναπληρώσει τη θρησκεία) και κηρύσσει την εγγενή συμπληρωματικότητα θρησκείας και επιστήμης. Και είναι ακριβώς αυτή η θέση που κάνει τη μεταμοντέρνα θρησκευτικότητα βαθιά αντισκοταδιστική και αντιδογματική.

9.      Δεν είναι βέβαια ανάγκη να τονίσω πως οι τέσσερις παραπάνω αντιδράσεις στα υπαρξιακά και ηθικά προβλήματα που η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί αποτελούν ιδεώδεις τύπους. Στην πραγματικότητα ο τρόπος ζωής συγκεκριμένων ατόμων ή ομάδων εμπεριέχει και τα τέσσερα παραπάνω στοιχεία σε διαφορετικούς συνδυασμούς ­  μέσα στους οποίους ένα στοιχείο κυριαρχεί.

ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 9 Ιουλίου 2000

Ερωτήσεις

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου, η οποία να μην ξεπερνά τις 150 λέξεις και να μην είναι λιγότερη από τις 100 λέξεις

Β1. «Ξαφνικά δηλαδή το μεταμοντέρνο άτομο καλείται επί μονίμου βάσεως να καλύψει με τις δικές του δυνάμεις το κενό που η έκλειψη πρώτα της παράδοσης και μετά των συλλογικών ιδεολογιών δημιούργησε»: να αναπτύξετε την άποψη σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων

Β2. Α. Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η 8^η παράγραφος;

Β. τρόποι και μέσα πειθούς της 6^ης παραγράφου

Β3.δομή και τρόπος ανάπτυξης της 1^ης παραγράφου

Β4. Α. να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου που να ταιριάζει στο νοηματικό περιβάλλον του κειμένου

Β. να σημειώσετε αν οι παρακάτω λέξεις χρησιμοποιούνται δηλωτικά η συνυποδηλωτικά στο κείμενο:

·         &1, Στην πρώιμη νεωτερικότητα η παράδοση αδυνατίζει…:………………………………………………………………….

·          &3: Με άλλα λόγια στην ύστερη νεωτερικότητα το άτομο καλείται, όπως το θέτει ο Anthony Giddens, «να κατασκευάσει τη δική του βιογραφία»…:………………………………………………………………

·         &6: Σαν ένας νέος Προμηθέας το μετασύγχρονο άτομο αντιμετωπίζει δημιουργικά, δυναμικά, το «κενό» που η μεταπαραδοσιακή, παγκοσμιοποιημένη κοινωνική οργάνωση δημιουργεί…:………………………………………………………………….

·         &7: Επειδή όμως το ρολόι της ιστορίας δεν γυρίζει προς τα πίσω…:…………………………………………………………………………

·         &8: δηλαδή η αδιαμεσολάβητη εμπειρία του θείου που οδηγεί τους μύστες διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων σε ένα κοινό κήρυγμα γύρω από τον αλτρουισμό, τη συμπόνια και την αγάπη…:………………………………………………………………………

 

Γ. Παραγωγή Λόγου

Σ΄ένα άρθρο στην εφημερίδα του σχολείου σας να ερμηνεύσετε τους τρόπους στους οποίους προσφεύγει το σύγχρονο άτομο, για να αντιμετωπίσει το υπαρξιακό του κενό και να εξηγήσετε γιατί η ζωή ως αυτοδημιουργία είναι σε θέση να αντιπαλέψει την μονοδιάσταση σκέωη και τον ευδαιμονοθηρικό, κομφορμιστικό και καταναλωτικό τρόπο ζωής μας

 

4.        Διαφήμιση: http://tassos-filologos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_7953.html

5.        προπαγανδα: https://www.scribd.com/fullscreen/48703975?access_key=key-1jl15amee5kjpxriyfzv

http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=24763

Χριστίνα Πουλίδου

Η προπαγάνδα

1.      Θυμάστε τα χουντικά «Επίκαιρα»; Με την παρέλαση των ενστόλων που επισκέπτονταν στρατιωτικές μονάδες υπό τον ήχο εμβατηρίων, τους «επαναστάτες» πραξικοπηματίες που «εγκαινίαζαν» δημόσια έργα ή μιλούσαν σε «συνέδρια», εκδηλώσεις όπου «χοροστατούσε» ο αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιάκωβος, αφίξεις στο Ελληνικό «αποδήμων Ελλήνων», που έφταναν κατά δεκάδες χαρωποί με τις φαμίλιες τους, ντεφιλέ μόδας με περίτεχνα χτενίσματα, τις Ολυμπιάδες τραγουδιού και τις παρουσιάσεις ποδοσφαιρικών αγώνων όπου η κάμερα ζουμάριζε στον Κ. Ασλανίδη και άλλους επιφανείς της «επαναστατικής» κυβέρνησης, τα πλάνα από τον «οικοδομικό οργασμό», τα πολυτελή ξενοδοχεία και τις χοροεσπερίδες με τους νεόπλουτους στα «κέντρα διασκεδάσεως»;

2.      Εκείνα τα επίκαιρα ανακάλεσα στη μνήμη μου διαβάζοντας για την έκθεση που εγκαινιάστηκε πρόσφατα και θα διαρκέσει ως τα μέσα Σεπτεμβρίου στην British Library του Λονδίνου, όπου παρουσιάζονται προπαγανδιστικές αφίσες - καταδεικνύοντας πως «η κρατική προπαγάνδα ενέπνευσε μερικές από τις πιο προκλητικές και ισχυρές εικόνες του περασμένου αιώνα», όπως σημειώνεται σχετικά στον “Independent”.

3.      Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι η προπαγάνδα είχε διαφορετικά χαρακτηριστικά στον Α’ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξετάζοντας τις βρετανικές αφίσες σημειώνεται ότι στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο τα συνθήματα ήταν εθνικιστικά και χοντροκομμένα ευθύβολα - εμφάνιζαν τους Γερμανούς ως «τέρατα» και «σφαγείς», στόχος ήταν να «δαιμονοποιηθεί» ο εχθρός και δραματικά ζητούσαν από τους αυθεντικούς Βρετανούς να αγωνιστούν, αξίωναν δε από τις γυναίκες να ενθαρρύνουν τους άντρες τους να πάνε στον πόλεμο.

4.      Οι αφίσες απεικόνιζαν τον αγέλαστο επιτελάρχη με τις μουστάκες και το στρατιωτικό πηλίκιο λόρδο Κίτσνερ, να δείχνει με το δάχτυλο τον θεατή θυμίζοντάς του «η χώρα σου σε χρειάζεται». Άλλες έδειχναν δυο καλοντυμένες γυναίκες περιστοιχισμένες από τα παιδιά τους, να κοιτάν από το παράθυρο τους φαντάρους, προβάλλοντας το σύνθημα «οι γυναίκες της Βρετανίας λένε: ΠΗΓΑΙΝΕ!».

5.      Με τη λήξη του πολέμου όμως, οι νέοι «εθνικοί προπαγανδιστές» της Βρετανίας έκριναν πως «η προπαγάνδα, όταν φωνάζει πως είναι προπαγάνδα, έχει χάσει τον στόχο της». Συνέστησαν λοιπόν «μεγαλύτερη λεπτότητα» στα μηνύματα και στροφή στην «προπαγάνδα των γεγονότων» - που έχουν συμβεί, είναι γνωστά και ανακαλούνται για να εξυπηρετήσουν έναν στόχο.

6.      Τα επίκαιρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπογράμμιζαν τη «θαρραλέα αποφασιστικότητα» (μια αφίσα έδειχνε τον Τσώρτσιλ να δηλώνει «ΣΟΥ αξίζει η νίκη») και ήταν δομημένα με ακρίβεια στα γεγονότα. «Όταν ο ακροατής σε πιάσει να λες ψέματα, η ισχύς σου μειώνεται. Γι΄ αυτό τον λόγο, ποτέ μην πεις ψέμα που μπορεί να αποκαλυφθεί», έλεγε το εγχειρίδιο των Συμμάχων.

7.      Κι αν οι Αμερικανοί, λέει το δημοσίευμα του “Independent”, έδιναν έμφαση στο «πατριωτικό συναίσθημα και στη διακήρυξη της ελευθερίας», οι Βρετανοί επέλεξαν μια προσωποκεντρική προσέγγιση και χειρίζονταν τα θέματά τους με χιούμορ αφενός και με γελοιοποίηση αφετέρου. «Όταν οδηγείς μόνος σου, οδηγείς μαζί με τον Χίτλερ! Μοιράσου το αυτοκίνητο με κάποιον άλλο», ήταν το σλόγκαν μιας αφίσας όπου ο οδηγός είχε στο πλάι του το φάντασμα του Χίτλερ, σε μια παρότρυνση να υπάρχει συλλογικότητα στις μετακινήσεις. Σε μιαν άλλη αφίσα, επτά κότες περιστοιχίζουν έναν σκουπιδοτενεκέ και το σλόγκαν υποδεικνύει «φυλάξτε τα σκουπίδια, τρέφουν τις κότες», με την πρόσθετη επεξήγηση «κρατείστε τα στεγνά, βάλτε χώρια τα γυάλινα, τα μεταλλικά, τα κόκαλα, τα χαρτιά. Το συμβούλιό σας θα τα συγκεντρώσει».

8.      Μεγάλη έμφαση έδιναν τότε οι Βρετανοί στην εχεμύθεια. «Κρατάτε το στόμα σας κλειστό», ήταν το σύνθημα που συνόδευε διαφορετικές αφίσες. Στη μια, ένας φαντάρος περιστοιχίζεται από την παρέα του που κρέμεται απ΄ το στόμα του -«το τεστ του στρατιώτη» είναι η επικεφαλίδα- και η επεξήγηση: «είναι το να κρατά το στόμα του κλειστό, όταν θα φαινόταν μεγάλος αν έλεγε όσα γνώριζε». Μια άλλη αφίσα ήταν χωρισμένη στα δύο: στο πάνω μέρος έδειχνε μια γυναίκα να τρώει με μια φίλη της σε εστιατόριο, «αύριο μπαρκάρει ο καλός μου για…», είναι η αστόχαστη κουβέντα που της ξέφυγε και στο κάτω μέρος υπάρχει η φωτογραφία ενός πλοίου που βυθίζεται. «Μίλησε, συνέβη», είναι η επιγραμματική επισήμανση.

9.      Το συμπέρασμα του αρθρογράφου είναι πως με την προπαγάνδα «μπορεί να μην παρασυρθεί ο κόσμος από το ένα άκρο στο άλλο, αλλά μπορεί να αποδειχθεί ένα σημαντικό μέσο στην ενίσχυση των πεποιθήσεων και των προκαταλήψεών του. Η προπαγάνδα είναι ένα εργαλείο πειθούς - ούτε καλό, ούτε κακό», σημειώνεται. Κι αν σήμερα ακούγεται κακόηχα, αναλογιστείτε την εμπορική χρήση της, τη μεγάλη άνθιση της διαφήμισης και την ανάπτυξη του lobbying. Στον πυρήνα τους έχουν αυτή τη βρώμικη λέξη - την προπαγάνδα.

Ερωτήσεις

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου: 80-100 λέξεις

Β1.α.  Με ποιους τρόπους και με ποια μέσα πειθούς αναπτύσσεται η 1^η παράγραφος;

β. Σε τι αποσκοπεί η συγγραφέας με τη χρήση  των εισαγωγικών, παρενθέσεων και ερωτηματικών στο κείμενο

Β2. «Το συμπέρασμα του αρθρογράφου είναι πως με την προπαγάνδα «μπορεί να μην παρασυρθεί ο κόσμος από το ένα άκρο στο άλλο, αλλά μπορεί να αποδειχθεί ένα σημαντικό μέσο στην ενίσχυση των πεποιθήσεων και των προκαταλήψεών του. Η προπαγάνδα είναι ένα εργαλείο πειθούς - ούτε καλό, ούτε κακό»: να αναπτύξετε την άποψη σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων

Β3. Με ποιους τρόπους και με ποια μέσα πειθούς αναπτύσσεται η 7^η παράγραφος

Β4. Α. Να βρείτε τρία χαρακτηριστικά του κειμένου που υποδηλώνουν ότι πρόκειται για άρθρο

Β. να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου

Γ. Παραγωγή Λόγου

Σε ένα άρθρο των 300-400 λέξεων να διερευνήσετε  τα γνωρίσματα και τους στόχους της προπαγάνδας και να προτείνετε τρόπους αντιμετώπισής της στη σύγχρονη εποχή.

 

 

 

Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

   

το μοντέρνο και το μεταμοντέρνο

 

Ο ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ.

Ο Διαφωτισμός,  θεμελιωμένος πάνω στον ΛΟΓΟ, επέβαλε ένα είδος απελευθέρωσης από τις μεταφυσικές, θρησκευτικές και πολιτικές βεβαιότητες, τις οποίες το πνεύμα φανταζόταν ότι είχε υπό την κατοχή του.

Εξαρχής ωστόσο υπήρχε ένα πρόβλημα «απόστασης» ανάμεσα

στο ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΑ ΠΡΟΛΗΨΙΜΟ  και στο ΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΙΜΟ.

 

 

Το ΜΟΝΤΕΡΝΟ. 

Το ΜΟΝΤΕΡΝΟ ήταν και εξακολουθεί να είναι ένα βασικό πρόταγμα του Διαφωτισμού.

Δημιουργήθηκε ως αναζήτηση μιας  ΥΨΗΛΗΣ σχέσης ανάμεσα στο αναπαραστάσιμο και στο νοητό

Είναι η αδιάκοπη προσπάθειά του Διαφωτισμού να «γεφυρώσει»

το ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ και το ΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΙΜΟ,

την ΕΜΠΕΙΡΙΑ και τις ΕΝΝΟΙΕΣ- τέκνα της Αφαίρεσης

Ο Χάμπερμας απαιτεί από τις ΤΕΧΝΗ και την ΕΜΠΕΙΡΙΑ  να ρίξουν γέφυρα πάνω από την άβυσσο που χωρίζει τους Λόγους της γνώσης, της ηθικής και της πολιτικής κι έτσι ν' ανοίξουν δρόμο στην ενότητα της εμπειρίας.

Μοντέρνα θεωρείται η Τέχνη, η οποία μεταχειρίστηκε την «τεχνική» της, για να δείξει ότι υπάρχει μη-αναπαραστάσιμο. Να απεικονίσει το «κάτι» που μπορούμε να το σκεφτόμαστε, όχι όμως και να το βλέπουμε.  Αυτή είναι η προσφορά της μοντέρνας ζωγραφικής.

Η μοντέρνα Φυσική συμβαδίζει, με έναν κλονισμό της πίστης στο άμεσα αισθητηριακό αλλά και με την ιδέα του «πόσο λίγο πραγματική είναι η πραγματικότητα».

Το μοντέρνο στη Λογοτεχνία πραγματώνεται με το έργο του Προυστ και του Τζόυς.

Και οι δύο υπαινίσσονται « κάτι» το οποίο αντιτίθεται σε μια αναπαράσταση.

Η χρήση του υπαινιγμού, είναι ένα βασικό στοιχείο στο έργο τους 

 

 

ο μοντέρνος	ο μεταμοντέρνος
Το ΜΟΝΤΕΡΝΟ ήταν και εξακολουθεί να είναι ένα βασικό πρόταγμα του ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ. Δημιουργήθηκε ως αναζήτηση μιας  ΥΨΗΛΗΣ σχέσης ανάμεσα στο αναπαραστάσιμο και στο νοητό Είναι η αδιάκοπη προσπάθειά του Διαφωτισμού να «γεφυρώσει» το ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ και το ΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΙΜΟ, την ΕΜΠΕΙΡΙΑ και τις ΕΝΝΟΙΕΣ - τέκνα της Αφαίρεσης Ο Χάμπερμας απαιτεί από τις ΤΕΧΝΗ και την ΕΜΠΕΙΡΙΑ  να ρίξουν γέφυρα πάνω από την άβυσσο που χωρίζει τους Λόγους της γνώσης, της ηθικής και της πολιτικής κι έτσι ν' ανοίξουν δρόμο στην ενότητα της εμπειρίας.	Θέλουμε ν' αποδεσμευτούμε από το πρόταγμα αυτό του Διαφωτισμού,  το πρόταγμα δηλαδή του ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ (της νεωτερικότητας), το οποίο έχει μείνει ανολοκλήρωτο. Ακόμη και οι τελευταίοι υπέρμαχοι του, όπως ο Πόππερ ή ο Αντόρνο, έχουν προσπαθήσει, να υπερασπιστούν αυτό το πρόταγμα μονάχα σ' επιμέρους τομείς της ζωής, ο Αντόρνο στη σφαίρα της τέχνης ο Πόππερ στην πολιτική σφαίρα της πολιτικής Ο Γιούργκεν Χάμπερμας νομίζει πως η νεωτερικότητα απέτυχε, επειδή επέτρεψε να αποσυντεθεί η ολότητα της ζωής σε ειδικούς τομείς. Είναι αυταπάτη.
Αυτό που κάνετε είναι ότι μεταμορφώνετε το ΠΑΡΑΛΟΓΟ σε « κάτι» που υποτίθεται ότι δεν είναι παράλογο. Βέβαια για να το πετύχετε απαιτείται η ΕΥΠΙΣΤΙΑ του ατόμου που μαγεύεται και η προθυμία του να δεχθεί κάποιο υποκατάστατο του ΛΟΓΟΥ. Και το καταφέρνετε  με λεκτικές απεικονίσεις και με ποιητικά σχήματα.	αμφισβητούμε την παντοδυναμία του ΟΡΘΟΥ ΛΟΓΟΥ και την αποκλειστικότητά του  στο να «νομοθετεί» δεν έχετε  αντιληφθεί τη δύναμη που έχει, όχι τόσο το ΠΑΡΑΛΟΓΟ όσο η ΑΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ  της ΓΝΩΣΗΣ και το περιττό επομένως της νόησης και της κατανόησης Στη σύγχρονη κοινωνία επιτρέπεται η αμφισβήτηση του οτιδήποτε
Είναι απόλυτα θεμιτή η επιφυλακτικότητα που μπορεί κανείς να έχει μπρος την ιδέα της παντοδυναμίας του Λόγου, στην οποία πιστεύει ο δογματικός ή πρωτογενής ορθολογισμός. Από εκεί όμως ως την κατάλυση του Λόγου υπάρχει μεγάλη διαφορά. Και αυτή την κατάλυση την αναγορεύετε σε αυτοθεμελιωτική αρχή	η άρνηση της δύναμης του Λόγου υπάρχει πάντα,  κατοικεί μέσα στην ανθρώπινη συνείδηση γι αυτό και έχουμε τόσους οπαδούς ακριβώς επειδή προτείνουμε τη διδάσκει τη ματαιότητα ή τη σχετικότητα του ιερού για  σας πράγματος που αποκαλείτε ΓΝΩΣΗ
Από όλα αυτά που λέτε προκύπτει ένα κενό νοήματος	Εκτιμούμε ότι η ανθρώπινη σκέψη μας μπορεί κάλλιστα να αγνοεί τους ελέγχους που της γίνονται
Αγνοείτε τη ιδιαίτερη σημασία της ΓΝΩΣΗΣ και των κριτηρίων της και την ανάγετε σε αφήγηση και σε «συνάρτηση εξουσίας». Μα εάν οι οι ιδέες δεν έχουν σημασία ως προς το περιεχόμενό τους, ως προς την αλήθεια που αντιπροσωπεύουν και  τη λογική τους συνοχή, τότε δεν υπάρχει λόγος να πάρουμε σοβαρά ούτε τη δική σας μεταμοντέρνα σκέψη	η γνώση δεν διαφέρει και τόσο πολύ από τη «μη γνώση». Κάθε τι  που παρουσιάζεται ως «ΓΝΩΣΗ» είναι είτε απόρροια «εξουσιαστικού λόγου» είτε κάτι που μπορούμε να το «αποδομήσουμε» με εργαλείο την αντίθεσή μας με τον  για σας  στον παντοδύναμο Λόγο.
Το μεταμοντέρνο αντιπροσωπεύει μία αναπαλαίωση. Διατηρείται  ελκυστική όσο συγκαλύπτει τον συντηρητικό της χαρακτήρα, μέσα από μια ρητορική που το εμφανίζει ως ιστορικά προχωρημένη μορφή σκέψης.	Είμαστε αντίθετοι στο ΜΟΝΤΕΡΝΟ. Πηγαίνουμε πέρα από αυτό. Ξεπερνάμε τους φραγμούς του. Διαθέτουμε έτσι ένα πλεονέκτημα απέναντι στον ιδεολογικό  δογματισμό, αλλά και στην  κριτική σκέψη. Με μία  «ατίθαση γραφή» και ένα κήρυγμα «ανταρσίας κατά του Λόγου» μεταμορφώνουμε το παράλογο σε μη παράλογο, σε έναν τρόπο σκέψης που δεν είναι ούτε δογματικός ούτε ορθολογικός.
Εμείς έχουμε την πεποίθηση  όταν η ανθρώπινη  φαντασία αδυνατεί να παραστήσει ορισμένα πλάσματα της σκέψης.  Διαθέτουμε λόγου χάρη την ιδέα του κόσμου (της ολότητας αυτού που είναι), αλλά όχι και την επιτηδειότητα να επιδείξουμε ένα παράδειγμα της. Επιμένουμε στην ιδέα του στοιχειώδους σωματιδίου (του μη περαιτέρω διαιρετού), όμως δεν μπορούμε να το καταστήσουμε εποπτικά σαφές μέσω ενός αισθητού αντικειμένου. Μπορούμε να φανταστούμε το απολύτως μεγάλο, τ ο απολύτως ισχυρόν, κάθε όμως παράσταση ενός αντικειμένου, η οποία θα αποσκοπούσε στο να μας «κάνει να δούμε» αυτό το απόλυτο μέγεθος, μας φαίνεται οδυνηρά ανεπαρκής. Υπάρχουν ιδέες, των οποίων η παράσταση είναι αδύνατη	Το μεταμοντέρνο υπαινίσσεται κάτι το μη-αναπαραστάσιμο μέσα στο νεωτερικό στοιχείο της ίδιας της αναπαράστασης· απαρνείται την παραμυθία των καλών μορφών, τη συναίνεση ενός γούστου, που καθιστά δυνατό να αισθανόμαστε και να συμμεριζόμαστε από κοινού τη νοσταλγία για το αδύνατο· Αναζητά καινούργιες παραστάσεις, όχι όμως για να αναλωθεί στην απόλαυση τους μα για να οξύνει το συναίσθημα ότι υπάρχει κάτι μη-αναπαραστάσιμο.
Μοντέρνα θεωρείται η Τέχνη, η οποία μεταχειρίστηκε την «τεχνική» της, για να δείξει ότι υπάρχει μη-αναπαραστάσιμο. Να απεικονίσει το «κάτι» που μπορούμε να το σκεφτόμαστε, όχι όμως και να το βλέπουμε.  Αυτή είναι η προσφορά της μοντέρνας ζωγραφικής. Η μοντέρνα Φυσική συμβαδίζει, με έναν κλονισμό της πίστης στο άμεσα αισθητηριακό αλλά και με την ιδέα του «πόσο λίγο πραγματική είναι η πραγματικότητα». Το μοντέρνο στη Λογοτεχνία πραγματώνεται με το έργο του Προυστ και του Τζόυς. Και οι δύο υπαινίσσονται « κάτι» το οποίο αντιτίθεται σε μια αναπαράσταση. Η χρήση του υπαινιγμού, είναι ένα βασικό στοιχείο στο έργο τους Στον Προυστ, για να μπορέσει να πληρωθεί το τίμημα αυτού του υπαινιγμού, αποσύρεται η ταυτότητα της συνείδησης, η οποία παραδίδεται στο αμέτρητο του χρόνου. Ο Τζόυς αφυπνίζει την υποψία ενός μη - αναπαραστάσιμου στοιχείου μέσω της γραφής του . Τα ερωτήματα που έθεσε η νεωτερικότητα  (ο μοντερνισμός ) δεν ήταν «τι είναι ωραίο» και «τι είναι αληθινό» αλλά  : τι κάνει την Τέχνη (να είναι) Τέχνη, τη Λογοτεχνία να είναι Λογοτεχνία  και τη Φυσική να είναι Φυσική.	Ένας μεταμοντέρνος συγγραφέας ή καλλιτέχνης βρίσκεται στην ίδια κατάσταση μ' ένα φιλόσοφο. Το κείμενο το οποίο γράφει, το έργο το οποίο συναρμόζει, δεν κατευθύνονται κατά βάση από ήδη σταθερούς κανόνες και δεν μπορούν να κριθούν κατά το μέτρο μιας κανονιστικής κρίσης, δηλαδή με την εφαρμογή γνωστών κατηγοριών σ' ένα κείμενο ή ένα έργο. Αυτοί οι κανόνες και οι κατηγορίες είναι κατά πολύ εκείνο το οποίο το κείμενο και το έργο αναζητούν. Καλλιτέχνες και συγγραφείς εργάζονται έτσι χωρίς κανόνες· εργάζονται με στόχο να παράγουν τους κανόνες αυτού που πρόκειται να γίνει. Εμείς θεωρούμε ότι τόσο ο Τζόυς όσο και ο Προυστ είναι μεταμοντέρνοι.   Η δική μας –μεταμοντέρνα-  αντίληψη για το ΠΑΡΕΛΘΟΝ είναι μια τεράστια συλλογή εικόνων και στυλ από την οποία μπορούν να συγκροτηθούν συνδυασμοί που δεν υπακούουν σε πειθαρχίες χρονικής συνάφειας  και σε σφικτές σχέσεις αιτίας και αποτελέσματος
Ένα σωρό ζωγράφοι, λογοτέχνες, επιστήμονες παράγουν έργο χωρίς να ασπάζονται τα ιδεολογήματα του μεταμοντερνισμού. Δεν μπορείτε να γίνετε αξιόπιστοι στον απλό άνθρωπο  ο οποίος έχει ανάγκη μιας πραγματικότητας και  μιας ταυτότητας   Η δική μας προσπάθεια για να πετύχουμε την προσέγγιση του ΜΕΡΟΥΣ με το ΟΛΟΝ τη συμφιλίωση του  ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟΥ και της  ΕΝΝΟΙΑΣ της διάφανης εμπειρίας και της κοινοποιήσιμης εμπειρίας θα συνεχιστεί . Και είναι βέβαιο ότι στους καιρούς που έρχονται θα συγκρουστούμε   Εξάλλου με τη στάση σας υπονομεύετε την προσπάθεια του ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ να κυριαρχήσει σε έναν κόσμο όπου η πίστη σε υπερβατικές οντότητες εξακολουθεί να έχει ιδιαίτερη επίδραση σε ανθρώπους.	Οι ζωγράφοι και οι μυθιστοριογράφοι, αν δεν θέλουν να γίνουν οι ίδιοι συνήγοροι (ασήμαντοι άλλωστε) της κατεστημένης τάξης, πρέπει να έχουν ως έργο ν' αμφισβητήσουν τους κανόνες της τέχνης του ζωγραφίζειν ή αφηγείσθαι, με τη μορφή που οποία τις έμαθαν από τους προκατόχους τους.   Η δική μας πρόθεση δεν είναι να προσφέρουμε  πραγματικότητα, αλλά να επινοήσουμε υπαινιγμούς σε κάτι το νοητό, που δεν μπορεί ν' αναπαρασταθεί.   Εμείς έχουμε σκοπό να πολεμήσουμε το όλον, να δώσουμε μαρτυρία για το μη-αναπαραστάσιμο, να ενεργοποιήσουμε τις διαφορές,

 

Καταναλωτισμός

Ι. Ορισμός - Προσέγγιση έννοιας                                                                     

Καταναλωτισμός ονομάζεται η τάση των ανθρώπων να αποκτούν υλικά και πνευματικά αγαθά, χρήσιμα ή και άχρηστα, φτάνοντας στην υπερβολή. Οι κοινωνιολόγοι ταυτίζουν τον καταναλωτισμό με την ικανοποίηση που προ­σφέρει η ίδια η πράξη της κατανάλωσης, η επιβεβαίωση της ικανότητας του ατόμου να καταναλώνει.

 Αιτίες δηµιουργίας καταναλωτισµού                  

§  Το καθεστώς της ελεύθερης οικονομίας ευνοεί την υπερπαραγωγή αγαθών και τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων.

§  Η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας επέτρεψε τη μαζική παραγωγή αγα­θών και τη συμπίεση του κόστους των προϊόντων με αποτέλεσμα να γίνουν προσιτά στις μάζες.

§  Ύστερα από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αυξήθηκε θεαματικά το εισόδη­μα στα αναπτυγμένα κράτη της Δύσης.

§  Η τάση των ανθρώπων να διακριθούν και να αναδειχθούν μέσα στο κοινωνι­κό σύνολο που ανήκουν βρίσκει διέξοδο στα υλικά αγαθά. Έτσι, η δυνατό­τητα απόκτησης αντικειμένων συνδέεται με την οικονομική και κοινωνική ανέλιξη του ατόμου.

§  Η πρόοδος της διαφήμισης και η εξάπλωση των ΜΜΕ μεγιστοποίησαν την εμβέλεια της καταναλωτική ς νοοτροπίας (ΜΟΔΑ)

§  Η πνευματική και ηθική ένδεια του ανθρώπου, η έλλειψη ουσιαστικών κοινωνικών σχέσεων είναι κι αυτοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ενίσχυση του φαινομένου.

 Επιπτώσεις του καταναλωτισµού

§  Η επιθυμία για απόκτηση όλο και περισσότερων αγαθών οδηγεί στην υπε­ρεργασία και τη μείωση του ελεύθερου χρόνου.

§  Ο άνθρωπος ενδιαφέρεται μόνο για την κάλυψη των υλικών αναγκών και αντιμετωπίζει απαξιωτικά τις πνευματικές και ψυχικές ανάγκες. Γίνεται μονοδιάστα­τος.

 

§  Η καταναλωτική μανία προκαλεί αγωνία, άγχος και απειλεί την ψυχική υγεία του ατόμου. (οικονομικά προβλήματα).

 

§  Το καταναλωτικό πρότυπο ζωής εγκλωβίζει το άτομο και δεν του επιτρέπει __ ζήσει σύμφωνα με τις βαθύτερες ανάγκες του, να ακολουθήσει τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του, περιορίζοντας δραστικά την ελευθερία του.

§  Ρυπαίνεται το φυσικό περιβάλλον από τα απόβλητα των βιομηχανικών υλικών αγαθών, αλλά και τα απορρίματα των καταναλωτών.

§  Εξαντλούνται με γοργούς ρυθμούς οι φυσικοί πόροι του πλανήτη.

§  Απειλείται η αισθητική του τοπίου (π.χ. διαφημιστικές αφίσες,  λατομεία, υλοτόμηση δασών, κτλ)

:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Δημοκρατικός πολίτης είναι εκείνος που βιώνει τη δημοκρατία. Δυστυχώς στις μέρες μας λίγοι είναι αυτοί που βιώνουν τη δημοκρατία. Γιατί;

Πρόλογος:	Τονίζεται η σημαντικότητα και η αναγκαιότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αποδοχή θέματος: είναι γεγονός στις μέρες μας ότι λίγα άτομα κάνουν βίωμα τους την ελευθερία. Κι αυτό γίνεται για διάφορους λόγους.
Κύριο Μέρος:	Ο ατομοκεντρισμός, η προβολή του εγώ, το κυνηγητό της οικονομικής καταξίωσης, το συναίσθημα της εγωπάθειας, οπότε το άτομο παύει να είναι αυταξία. Η μαζοποίηση που συμβαίνει στις μέρες μας στερεί την ελευθερία του ατόμου να εκφραστεί όπως θέλει. Σκέφτεται και λειτουργεί ομαδοποιημένα, μέσα σε μια άβουλη αγέλη και προτιμά πάντοτε να είναι με τους πολλούς. `Αρα δεν μπορεί να βιώσει τη δημοκρατία. Ο καταναλωτισμός καλλιέργησε τον ευδαιμονισμό και την ευτελή πλευρά του ανθρώπου, ώστε να νοιάζεται μόνο για τις υλικές αξίες και να αποπροσανατολίζεται πνευματικά. Δεν ασχολείται με τα πνευματικά αγαθά, που είναι χαρακτηριστικό της δημοκρατίας. Η τεχνολογική ανάπτυξη χώρισε τις χώρες σε δυο αντίπαλα οικονομικά στρατόπεδα. Τις προηγμένες και τις υπανάπτυκτες. Στην προηγμένη χώρα ο πολίτης κυνηγά την ασυδοσία του πλούτου, χάνει την αυτοπειθαρχία και τον αυτοέλεγχο που θέλει η δημοκρατία. Στις υπανάπτυκτες χώρες χάνει την ποιότητα ζωής. Η εποχή του συμφέροντος δεν αφήνει περιθώρια για να εισακουστεί ο λόγος του δημοκρατικού πολίτη με αποτέλεσμα να αδιαφορεί και να απαξιώνεται μέσα στην κοινωνία. `Ετσι χάνεται και το ενδιαφέρον του για τα κοινά. Δεν παρατηρούμε καθολική συμμετοχή στην ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας γιατί οι κομματικοποιήσεις, οι πολιτικές διενέξεις, οι κράχτες της δημοκρατίας θέλουν τα άτομα παθητικούς δέκτες. Η αμάθεια δεν αφήνει τον πολίτη να βιώσει την δημοκρατία. Ζει στον πνευματικό σκοταδισμό και δεν διεκδικεί τα δικαιώματα του γιατί δεν τα ξέρει. Η τεχνολογία έκανε τη παιδεία χρησιμοθηρική αντί ανθρωπιστική. Η δημοκρατία περιέχει αντινομίες . στη θεωρία υπάρχει, στην πράξη όμως εκπίπτει. Σήμερα οι δημοκρατικές πολιτείες είναι αυτοβαπτιζόμενες. Λειτουργικά όμως είναι σχήματα λόγου γιατί παραπλανούν, εκμεταλλεύονται, προπαγανδίζουν και κάνουν θύματα τους το λαό. Η αυτονομία της δημοκρατίας έγκειται στο εξής: Ενώ από τη μια η δημοκρατία θεωρεί τον άνθρωπο μοναδική αξία και ότι πρέπει να απολαμβάνει όλα τα αγαθά της δημοκρατίας, εντούτοις σήμερα καταπατούνται όλα τα δικαιώματα του. Επίσης υπάρχουν οι ρατσιστικές διακρίσεις και παύει να υπάρχει ως αυτόνομη προσωπικότητα. Από τη μια μιλά για ισότητα και πως οι άνθρωποι προστατεύονται από το νόμο ενώ από την άλλη βλέπουμε εκείνους που έχουν οικονομική και κοινωνική ισχύ να εξαγοράζουν συνειδήσεις. Ενώ από τη μια η δημοκρατία υπόσχεται ελευθερία στα άτομα, τα ίδια τα άτομα δεν έχουν την ελευθερία. π.χ. Ενώ οι άνθρωποι έχουν ταλέντα, έμφυτες κλίσεις, ικανότητες, δεν έχουν την υλική δύναμη για να αναπτύξουν και να πραγματώσουν τα όνειρα τους. Ενώ ο στόχος της δημοκρατίας είναι το ενδιαφέρον για τα κοινά, πολλοί άνθρωποι αδιαφορούν για τα κοινά, είτε έχουν ηγετικές θέσεις είτε είναι απλοί πολίτες.
Επίλογος:	Είναι φανερό ότι οι κίνδυνοι που απειλούν την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι πολλοί και αρκετά ισχυροί. Είναι ανάγκη η ανθρωπιστική παιδεία και οι πνευματικοί άνθρωποι να συμβάλουν στον περιορισμό αυτών των κινδύνων αλλά και στην τήρηση των προϋποθέσεων, της δημοκρατίας. Αναμφισβήτητα το δημοκρατικό πολίτευμα είναι το πιο αποτελεσματικό και δίκαιο και δεν τίθεται θέμα επιλογής από τα άτομα.