Ενότητα   11^η(514 α-515 α)

Στόχοι Γενικά

-Να κατανοήσουν οι μαθητές το συμβολισμό του μύθου, τη σημασία της παιδείας στη θέαση του Αγαθού, στην τελείωση του ανθρώπου

-Να κατανοήσουν την κύρια αποστολή της πολιτείας:εξασφάλιση ευτυχίας όλων των πολιτών.

-Ο νόμος οφείλει να αποβλέπει στο φωτισμό όλων των πολιτών, ώστε να επιτύχουν την ευδαιμονία: υποχρεώνει όσους μπορούν να βοηθήσουν και τους απαίδευτους να πραγματοποιήσουν την ανάβαση προς τη θέα του αγαθού και έτσι να φτάσουν στην αρετή.

-Σε ένα επόμενο στάδιο, εφόσον ζητηθούν και οι απόψεις του Αριστοτέλη στα Πολιτικά, β. Η΄, να επισημανθούν ομοιότητες και διαφορές των δυο φιλοσόφων.

Στην Ενότητα

-Ο Σωκράτης παρωθεί το συνομιλητή του Γλαύκωνα να φανταστεί ένα σπήλαιο υπόγειο όπου η ανθρώπινη φύση βιώνει και ζει στο σκοτάδι.

 Στόχος:να γίνουν κατανοητές οι έννοιες της παιδείας και απαιδευσιάς.

-περιγραφή της εικόνας του σπηλαίου

-περιγραφή της εικόνας των δεσμωτών

-περιγραφή του χαμηλού τοίχου πάνω από τον οποίο εμφανίζονται οι σκιές των ανθρώπων και των αντικειμένων που κουβαλούν.

Στόχος:να αντιληφθούν τον αλληγορικό λόγο, να συνδυάσουν το σκοτάδι και τα είδωλα με την έλλειψη παιδείας, με τον απατηλό κόσμο των αισθητών με βάση τη γνωστή του φιλοσοφία.

 

Μετάφραση.

             Μετά από αυτά, λοιπόν, είπα, παράστησε την ανθρώπινη φύση σχετικά με την παιδεία και την απαιδευσιά με την ακόλουθη εικόνα(=με μια τέτοια εικόνα που παρουσιάζει την ακόλουθη περιπέτεια).Φαντάσου δηλαδή ανθρώπους σαν μέσα σε μια υπόγεια κατοικία, όμοια με σπήλαιο, που να έχει την είσοδό της ανοιχτή προς το φως σε όλο το μάκρος της σπηλιάς,^[1] να βρίσκονται μέσα σε αυτή από την παιδική τους ηλικία, αλυσοδεμένοι από τα πόδια και τον τράχηλο, ώστε να μένουν πάντα στην ίδια θέση και να βλέπουν μόνο μπροστά τους, να μην έχουν τη δυνατότητα να στρέφουν γύρω το κεφάλι τους λόγω των δεσμών τους. Φαντάσου πίσω τους σε αρκετή απόσταση και ψηλότερα να καίει φωτιά και το φως της να έρχεται προς αυτούς, ενώ μεταξύ της φωτιάς και των δεσμωτών σ’ ένα ψηλότερο από αυτούς επίπεδο να υπάρχει ένας δρόμος, δίπλα στον οποίο φαντάσου τοιχάκι χτισμένο παράλληλα(απέναντι),όπως ακριβώς τα παραπετάσματα που τοποθετούνται από τους θαυματοποιούς μπροστά από τους ανθρώπους πάνω από τα οποία τους παρουσιάζουν τα τεχνάσματά τους.

            Τα φαντάζομαι, είπε.

            Φαντάσου τώρα κατά μήκος αυτού του τείχου να περνούν άνθρωποι μεταφέροντας κάθε είδους σκεύη και αγάλματα ανθρώπων και ζώα κατασκευασμένα από λίθο ή ξύλο ή ό,τι άλλο ,που να εξέχουν όλα από το τειχάκι και αυτοί που τα μεταφέρουν όπως είναι φυσικό να μιλούν άλλοι να σωπαίνουν

            Πολύ παράξενη ,είπε, είναι η εικόνα που περιγράφεις και αλλόκοτοι οι δεσμώτες.

            Κι όμως όμοιοί μας, είπα εγώ.

 

Γραμματικά-Λεξιλογικά-Ετυμολογικά.

 

1.απεικάζω(απείκαζον και απήκαζον,απεικάσομαι,απεί(η)κασα)=παρασταίνω,απει-

κονίζω,παρομοιάζω/+δοτ.+αιτ./+αιτ./+αιτ.+ειδικ.απαρ.

-από+εικάζω<ρίζα εικ+άζω

-Ομόρρ.εικασία,εικοτολογία,απείκασμα,εικαστικός

-Σ.ομοιω,παραβάλλω,παρατίθημι,υποπτεύω,τεκμαίρομαι,υποτοπω

2.το πάθος,ους=σιγμόληκτο ακατάληκτο ους.γ΄κλίσης=ατύχημα,πάθημα,

συμφορά,περιστατικό<παθειν,του πάσχω

Σ.κακόν,δεινόν,αρρωστία,θυμός,πάθημα,οργή

3.ανα-πετάννυμι και πεταννύω=απλώνω,ανοίγω/επετάννυν,πετάσω και πετω

(ας,α…),επέτασα,πεπέτακα/πετάννυμαι,επεταννύμην,επετάσθην,πεπέτασμαι και πέπταμαι,επεπτάμην

-η μετοχή <αναπεπταμένος,η,ον>ως επίθετο

-ετυμολογία=ανά+πετάννυμαι,θ.πετά+σ+νυ+μι

4.ο δεσμός,οι δεσμοί και τα δεσμά=ετερογενές ουσιαστικό=δεσμά,αλυσίδες,

φυλάκιση,φυλακή<δέω-ω

5.σκέλος,(πβ.σκαληνός και λατ.scelus),το=πόδι,καθένα από τα δυο άκρα

6.περιάγω=οδηγώ γύρω,περιφέρω,περιστρέφω

-κύκλω την κεφαλήν περιάγω=γυρίζω το κεφάλι κυκλικά

7.παροικοδομέομαι-ουμαι,παρωκοδομούμην…παρωκοδόμημαι<παρά

+οικοδομουμαι<οικοδόμος<οικος+δέμω=χτίζομαι κοντά ή απέναντι

8.φθέγγομαι,παρακ.έφθεγμαι,έφθεγξαι…=βγάζω φωνή,μιλώ δυνατά<φθεγ- και με ετεροίωση φθογ--Ομόρρ.φθέγμα,απόφθεγμα,φθόγγος,δίφθογγος

9.ο,η κατάγειος,το κατάγειον και κατάγαιος,ον(κατά+γη)=υπόγειος,μέσα στη γη<κατά+γαια

10.ο,η σπηλαιώδης,το σπηλαιωδες=όμοιος με σπηλιά<σπήλαιον+ειδος=η κατάληξη-ώδης για να δηλώσει πλησμονή ή ομοιότητα

Ετυμολογία

-παράφραγμα<παραφράττω

-δείκνυμι<δεικ+νυ+μι/Ομόρρ.δείγμα,ένδειξη,δείκτης,παράδειγμα,απόδειξη,

δεικτικός,αυταπόδεικτος

-λίθινος<λίθος

-εικών<έοικα=εικόνα,φάντασμα,παρομοίωση,απεικόνιση

    -πρόκειμαι:ΟΜΟΡΡΙΖΑ: κειμήλιο, αντικείμενο, κείμενο, κοίτη, κοιτώνας, κατάκοιτος. [Αφηρημένο ουσιαστικό του πρόκειμαι είναι το πρόθεση (όπως αντίκει­μαι - αντίθεση, ύπόκειμαι - υπόθεση, διάκειμαι - διάθεση].

   -Θαύμα=α) υπερφυσικό φαινόμενο που δεν εξηγείται με τη λογι­κή' β) κάθε σπουδαίο επίτευγμα' γ) καθετί υπέροχο, ΟΜΟΡΡΙΖΑ: θαυμάσιος, θαυμάζω, θαυμαστής, θαυμαστικό.

-παντοδαπος < πάς + -δ- + -απός. Η κατάληξη -απος δηλώνει τόπο, όπως στις λέξεις: ήμεδαπός, αλλοδαπός, ποδαπός, όποδαπός.

-παντοϊος < πάς + κατάληξη -οίος. Η κατάληξη -οίος αναλογικά από τα ποίος, αλλοίος, όποίος, όμοίος.

       -άνδριας < ανδρίον (= ανθρωπάκι) < ανηρ - ανδρός.

ü  ανδριας = ολόσωμη παράσταση ανδρός ή γυ­ναικός

ü  άγαλμα = η εντύπωση από το γλυπτό, η αγαλλίαση που προκα­λεί το γλυπτό

ü  προτομή = το πάνω μέρος μιας ανθρώπινης μορφής

ü  είκων= πιστή αναπαράσταση της μορφής ανθρώπου ή ζώου.

   -φθέγγομαι

ΟΜΟΡΡΙΖΑ: απόφθεγμα, φθόγγος, δίφθογγος, άφθεγκτος. ΑΝΤΙΘΕΤΑ: σιγώ, σιωπώ.

 ΣΥΝΩΝΥΜΑ: λαλώ, φανέω, -ώ, λέγω.

    -έργάζομαι < έργ- < εργον.ΟΜΟΡΡΙΖΑ: εργάτης, εργώδης, εργασία, εργαστήριο, εργάσιμος, εργοδό­της, συνεργός, αυτουργός, καινούριος.ΣΥΝΩΝΥΜΑ: δρώ, ποιώ, πράττω, ανύω

    ΑΝΤΙΘΕΤΑ: αργώ.

 

Eρμηνευτικά

 

1. Σχέση δικαιοσύνης με την Ιδέα του Αγαθού: Για τον Πλάτωνα η δικαιοσύνη είναι το αποκορύφωμα όλων των αρετών, γιατί αυτή εξασφαλίζει τη δυνατότητα της ανάπτυξης και χρησιμoπoίησης όλων των αρετών (σοφίας, ανδρείας, σωφροσύνης). Η δικαιοσύνη είναι οι­κειοπραγία, δύναμη, που εξασφαλίζει την εμφάνιση της αρετής, γιατί εξα­ναγκάζει το κάθε μέρος της ψυχής να ασχολείται με τα έργα του: «τὰ αὑτοῦ πράττειν». Η δικαιοσύνη και η αρετή είναι συνδυασμένες με το «εὖ πράττειν», «τὸ εὐδαιμονεῖν».

Η γνώση που οδηγεί στην ευδαιμονία είναι η γνώση του Αγα­θού. Προϋπόθεση είναι η εποπτεία του Αγαθού από τους άρχοντες. Η δικαιοσύνη είναι μια απομίμηση της ιδέας του Αγαθού. Όπως η Ιδέα του Αγαθού είναι η συνεκτική δύναμη του σύμπαντος, έτσι και η δικαιοσύνη είναι συνεκτική δύναμη κάθε ανθρώπινης κοινότητας.

Το σχήμα είναι σαφές:δικαιοσύνη-ευδαιμονία - Αγαθόν

Στο  Α  μέρος της Πολιτείας, βιβλία Β'-Δ', κεντρικό θέμα είναι η δικαιοσύ­νη, ενώ στο Β' μέρος, βιβλία Ε'-Ζ', κεντρικό θέμα είναι η Ιδέα του Αγαθού

 

2.Συνδέοντας ο Πλάτων την εικόνα που θέλει να περιγράψει με την παιδεία και την απαιδευσιά ουσιαστικά δηλώνει ότι η παρουσίαση της εικόνας του σπηλαίου συνδέεται με το σύστημα της εκπαίδευσης που ήδη έθεσε και η ιδεατή πολιτεία ότι θα παρέχει στους πολίτες της και ιδιαίτερα στους άρχοντές της.

 

3. Σπήλαια- γνώση-γεωγραφικές αντιλήψεις

ü  Οι αρχαίοι ήταν αρκετά εξοικειωμένοι με τα σπήλαια. Η υποβλητική περιγραφή του Πλάτωνα υπονοεί προσωπική εμπειρία. Τέτοια σπήλαια που ήταν και πανάρχαια κέντρα λατρείας έχουν διασωθεί, όπως αυτό της ΄Ιδης στον Ψηλορείτη της Κρήτης, το «Ἰδαῖον ἄντρον» των αρχαίων, που πίστευαν ότι εκεί γεννήθηκε ο Δίας και ανατράφηκε. Βρέθηκε μάλιστα βωμός και σωροί τέφρας, άρα προφανώς ήταν τόπος μυστηριακής λατρείας. Άλλοι, παραλληλίζουν την πλατωνική περιγραφή του σπηλαίου με αυτό της Βάρης στην Αττική.

ü  Η εικόνα του σπηλαίου δεν είναι για τον Πλάτωνα μια απλή απεικόνιση  που αναφέρεται  στην ανθρώπινη γνώση, αλλά συνδέεται και με γεωγραφικές του φιλοσόφου αντιλήψεις. Ο Πλάτων μάλιστα πιστεύει ότι το μέρος της γης επάνω στο οποίο κατοικεί ο άνθρωπος δεν είναι η αληθινή της επιφάνεια. Στο Φαίδωνα,109c γράφει: «Ἡμᾶς οὖν οἰκοῦντας ἐν τοῖς κοίλοις αὐτῆς λεληθέναι καὶ οἴεσθαι ἄνω ἐπὶ τῆς γῆς οἰκεῖν, ὥσπερ ἂν εἴ τις, ἐν μέσῳ τῷ πυθμένι τοῦ πελάγους οἰκῶν, οἴοιτό τε ἐπὶ τῆς θαλάσσης οἰκεῖν, καὶ διὰ τοῦ ὕδατος ὁρῶν τὸν ἥλιον καὶ τὰ ἄστρα, τὴν θάλατταν ἡγοῖτο οὐρανὸν εἶναι»

ü  Μπορούμε να συζητήσουμε αναφορές των αρχαίων ελλήνων σε λατρευτικά και μυστηριακά σπήλαια, όπως:

v  το «ἄντρον τῶν Νυμφῶν», πβ.΄Ομηρος,ν 347-8:«ἀγχόθι^[2] δ’ αὐτῆς ἄντρον ἐπήρατον^[3] ἠεροειδές,ἱρὸν νυμφάων, αἳ νηιάδες καλέονται».

v  το σπήλαιο του Τροφωνίου στη Λειβαδειά, που αναφέρει   ο  Ηρόδοτος (Ιστ.Θ.134.1). Ο Τροφώνιος τιμήθηκε μετά το θάνατό του ως  ήρωας  και   απέκτησε μαντείο σε σπηλιά κοντά στη Λειβαδιά της Βοιωτίας,  καθώς εκεί άνοιξε η γη και τον κατάπιε. Γνωστός ως αρχιτέκτων, γιος του Απόλλωνα, κατασκευαστής πολλών ονομαστών κτηρίων.

v  το «κατάγαιον οἴκημα» του Ζάλμοξη, μαθητή του Πυθαγόρα, νομοθέτη των Θρακών, που αναφέρει επίσης ο Ηρόδοτος(Δ.95.4-96.1),

v  Πβ.το «ἄντρον ὑπόστεον» του Εμπεδοκλή= ο Πλωτίνος στις Εννεάδες του(ΙV.8.1) το συσχετίζει με το σπήλαιο της Πλατωνικής πολιτείας (πβ.και Diels-Kranz I.360.3)

v  σπήλαια που συνδέονται με Ορφικούς και τη Διονυσιακή λατρεία. πβ. την «κατάγειον οἴκησιν» του Πλάτωνα. Όπως αναφέρει ο Πρόκλος στον Τίμαιο(95d): «ταῦτα πατὴρ ἐποίησε κατὰ σπέος ἠεροειδές(σκοτεινή σπηλιά).Ο Wyttenbach έχει διατυπώσει τη γνώμη ότι η αρχή της εικόνας του σπηλαίου ανάγεται στο υπ’ αριθμ.4 απόσπασμα του Αναξαγόρα, που λέει ότι ίσως υπάρχουν άνθρωποι κάπου αλλού που έχουν για ήλιο τους τη σελήνη: «καὶ ἀνθρώπους τε συμπαγῆναι καὶ τὰ ἄλλα ζῷα ὅσα ψυχὴν ἔχει. καὶ τοῖς γε ἀνθρώποισιν εἶναι καὶ πόλεις συνῳκημένας καὶ ἔργα  κατεσκευασμένα, ὥσπερ παρ’ ἡμῖν, καὶ ἠέλιόν τε αὐτοῖσιν εἶναι καὶ σελήνην καὶ τὰ ἄλλα ὥσπερ παρ’ἡμιν».

v  Μπορούμε να αναφέρουμε, τέλος, την περίπτωση του Επιμενίδη στην Κρήτη που κοιμήθηκε για πολλά χρόνια «ὕπνῳ βαθεῖ» στο σπήλαιο που ταυτίζεται με το «Δικταῖον ἄντρον», αφιερωμένο στο Δία. Εκεί ο Επιμενίδης είδε όραμα ότι συνομιλούσε με τους θεούς και συνδιαλέχτηκε απευθείας με την Αλήθεια ή Δίκη. Ο Επιμενίδης ήταν μάντης της αρχαιότητας και γεννήθηκε στην Κνωσό ή Φαιστό το 659πχ. Ο μύθος λέγει ότι ο πατέρας του τον έστειλε να βρεί ένα πρόβατο και αποκοιμήθηκε για 40 χρόνια.

 

            Μπορούμε, επομένως, να επιχειρήσουμε τη σύνδεση με την πλατωνική θεωρία των ιδεών, όπου η ψυχή γνωρίζει απευθείας τις ιδέες-αλήθειες και συναναστρέφεται μαζί τους στον υπερουράνιο χώρο πριν έρθει στη γήινη ζωή.

 

4.ζῷα= Δε σημαίνει μόνο πλάσμα που έχει ζωή, αλλά και «ζωγραφιά», ομοίωμα ζωγραφισμένο ή γλυπτό. Ζωγράφος, άλλωστε, είναι «ὁ τὰ ζῷα γράφων». Το  «ζωγράφος» μάλιστα προϋποθέτει η οικογένεια λέξεων «ζωγραφία, ζωγραφῶ, ζωγραφικός»

 

5.Ὁμοίους ἡμῖν=με τη φράση υπονοείται η συνέχεια της περιγραφής(προοικονομία),αλλά και νοηματοδοτείται η όλη αυτή αλλόκοτη εικόνα. Η περιγραφή έχει αδιάσπαστη συνέχεια και στα επόμενα και μετά την περιγραφή ο Πλάτων περνά στην αποκρυπτογράφηση της εικόνας.

 

6. Σύμφωνα με το Σωκράτη, στο τέλος του VΙ βιβλίου της Πολιτείας, η ιδέα του Αγαθού είναι για το νοητό κόσμο ό,τι ο ήλιος για τον αισθητό. Όπως φως και όραση οφείλονται στον ήλιο δίχως να ταυτίζονται με αυτόν, έτσι και η γνώση με την αλήθεια, στο νοητό κόσμο, πηγή τους έχουν το Αγαθό που είναι κάτι διαφορετικό και αξιολογικά τοποθετείται σε υψηλότερο οντολογικό επίπεδο. Επιπλέον, όπως ο ήλιος χαρίζει στα ορατά όντα όχι μόνο τη δυνατότητα της ορατότητας αλλά και τη γένεση και ανάπτυξή τους, έτσι και η ιδέα του Αγαθού δε δίνει μόνο στα όντα τη δυνατότητά τους να αποτελέσουν αντικείμενο της γνώσης και της αλήθειας αλλά και την ίδια την ύπαρξή τους: είναι υπέρτατη επιστημολογική και οντολογική αρχή, παρέχει στα όντα την ουσία τους και αυτή είναι δυνατότερη της ουσίας, την υπερβαίνει,

Πβ. Πολιτεία 509 b

  

         ‘Ηλιος/φως                                     Αγαθόν/Αλήθεια

όραση                 ορώμενα            νούς                       νοούμενα

 

 

Αναλογίες:

ü  Ό ,τι είναι ο ήλιος για τον ορατό κόσμο είναι για τον νοητό το Αγαθό.

ü  Όπως είναι αδύνατο να δούμε χωρίς φως, έτσι είναι αδύνατο να νοή­σουμε χωρίς την αλήθεια.

ü  Όπως ο ήλιος είναι η πηγή του φωτός, έτσι και το Αγαθό είναι η πηγή της αλήθειας.

ü  Όπως το φως και η όραση συγγενεύουν με τον ήλιο, έτσι και η αλήθεια και η νόηση μοιάζουν με το Αγαθό.

ü  Το Αγαθό δεν είναι ουσία αλλά «ἐπέκεινα τῆς οὐσίας»

ü  Το Αγαθό είναι υπέρβαση και έσχατος λόγος της υπόστασης κι έτσι βρίσκεται έξω από την ουσία(ύπαρξη)

 

6.Στη συνέχεια ο Σωκράτης αναφέρεται διεξοδικότερα στην αντιδιαστολή του κατ’ αίσθηση και νοητού κόσμου με τη θεωρία της γραμμής(βλ.παρακάτω). Ολοκλήρωση, λοιπόν, όλων των προηγουμένων αποτελεί η αλληγορία του σπηλαίου, που συναιρεί τις δυο προηγούμενες παρομοιώσεις, απεικονίζοντας πλέον δραματικά την ανθρώπινη μοίρα σε σχέση με τη συνολική οντολογική της κατάσταση αλλά και με τη δυνατότητα προσέγγισης της αλήθειας. Και βέβαια η περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης συνυφαίνεται με τη δυναμική επενέργεια της παιδείας, που είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την αναγωγή του ανθρώπου ως την ιδέα του Αγαθού, άρα συμβάλλει στην ηθική ανάπλαση του ατόμου, διανοίγει τη δυνατότητα προσέγγισης της αλήθειας και διαμορφώνει τους φιλόσοφους-βασιλείς….

 

7.Μοίρα δεσμωτών

-Βιώνουν σε ένα υπόγειο σπήλαιο

-οι ίδιοι είναι δεσμώτες παιδιόθεν, άρα δεν έχουν γνωρίσει ποτέ το φως και την ελευθερία.

-αδυσώπητα δεσμά τους στερούν όχι απλώς την ελευθερία αλλά και τη στοιχειώδη κίνηση με αποτέλεσμα να βλέπουν μόνο μπροστά.

-βλέπουν τεχνητό φως, από φωτιά.

-αντικρίζουν τα αντικείμενα, καθώς προβάλλονται στα τοιχώματα, είναι όμως ομοιώματα, όχι αληθινά

-αυτών πάλι των ομοιωμάτων βλέπουν μόνο τις σκιές.

-έχουν πλήρη άγνοια της πραγματικότητας, αληθινά όντα θεωρούν τις σκιές μεταφερόμενων ομοιωμάτων. Δεν έχουν σαφή αντίληψη των φωνών, με αποτέλεσμα να τις αποδίδουν όχι στους διερχόμενους, που αγνοούν άλλωστε την ύπαρξή τους, αλλά στις σκιές.

 

 

 

 

 

8.Αλληγορία ή μύθος;

-Υπήρξαν φωνές που θεώρησαν τους μύθους του Πλάτωνα ποιητικά παιγνίδια και ζήτησαν την απόρριψή τους (!)ως ανάξια του φιλοσόφου των ιδεών.(Lοuis Couturat).

-ο Gregory Vlastos στο «Platonic Studies Princeton University Ρress,1981»χαρακτηρίζει την Πλατωνική παρουσίαση του σπηλαίου «αλληγορία».

-ο W.K.C.Guthrie  στο             «Α history of Greek Ρhilosophy, τόμος IV, Cambridge University Ρress,1986,σελ.462-464» τη χαρακτηρίζει «μύθο»

-ο Richard Krant στο «The defence of justice in the Republic»,σελ.317 τη χαρακτηρίζει «παραβολή».

-ο Pierre Maxime Schuhl(Le fabulation Ρlatοnicienn)τη χαρακτηρίζει «μύθο»

-ο Genevieve Droz στο «Les mythes Ρlatοniciennes» τη χαρακτηρίζει επίσης «μύθο»

-Οι R.C.Cross και A.D.Woorley, Plato's Republic. A Philosophical Cοmmentary,Μacmillan,1964,σελ.1979, τη θεωρούν «αλληγορία».

-ο Eduard Zeller διατύπωνε την άποψη ότι οι μύθοι είναι σημάδι αδυναμίας.

- Frutiger, για να αποφευχθεί η ειδολογική σύγχυση στους ψευδείς λόγους, χώρισε τους πλατωνικούς μύθους σε:

-αλληγορίες

-μύθους γενετικούς, και

-μύθους παρα-επιστημονικούς.

Πραγματοποίησε δε και αντιπαράθεση αλληγοριών και μύθων ως εξής:

Α. Η αλληγορία αποτυπώνει μια κατάσταση σαν ακινητοποιημένος παραστατικός πίνακας, τίποτα δεν εξελίσσεται. Ο μύθος έχει εξέλιξη και δυναμική διάσταση, δεν περιγράφει απλώς μια κατάσταση αλλά και εκθέτει μια ιστορία και συναρμολογεί αλληλουχία συμβάντων.

Β. Η αλληγορία παρουσιάζει τυπικές ανθρώπινες καταστάσεις, ο μύθος παριστάνει πρόσωπα σε δράση, εξατομικευμένα που τα τοποθετεί σε συγκεκριμένες περιστάσεις, χρονικά και τοπικά προσδιορισμένες.

Γ. Η αλληγορία παρέχει σαφείς ενδείξεις του αυθεντικού της νοήματος, ο μύθος κρατά το διδακτικό του νόημα συγκεκαλυμμένο.

Εν τέλει, κατά Frutiger, oι αλληγορίες δεν είναι παρά απλές παρομοιώσεις, εικόνες, αναλογικές απεικονίσεις, που δε δικαιολογείται να εξομοιώνονται με τους μύθους.

 Καταλήγουμε ότι η «εικόνα»του σπηλαίου είναι αλληγορία και όχι μύθος, καθώς:

ü  Τα νοήματα στην αλληγορία γίνονται κατανοητά μόνο από τον ίδιο το δημιουργό της.

ü  Στο μύθο τα σύμβολα είναι σύμφυτα με το νόημά τους, μιλούν μόνα τους στο δέκτη­-ακροατή, δε χρειάζονται ερμηνευτή όπως στην αλληγορία.

 

 

 

 

 

9. Ερμηνεία της αλληγορίας του σπηλαίου.

 

ü  το σπήλαιο είναι ο κόσμος, σύμβολο της πολιτικής κοινωνίας και του αισθητού κόσμου. Κόσμος της πλάνης, του σκότους, της απαιδευσιάς, της αλλοτρίωσης.^[4]

ü  το φέγγος της φωτιάς συμβολίζει τις αισθήσεις ως πηγή της γνώσης

ü  οι δεσμώτες εμείς οι άνθρωποι.

ü  Ο  ήλιος είναι η Ιδέα του Αγαθού

ü  H ανάβαση του απελευθερωμένου δεσμώτη προς τη φωτισμένη από τον ήλιο περιοχή, έξω από το σπήλαιο, είναι η πορεία προς το νοητό κόσμο και το Αγαθό.

ü  Το σκοτείνιασμα της όψης και η υποδοχή που γίνεται στο δεσμώτη όταν επιστρέφει, είναι η αμηχανία και οι κίνδυνοι που περιζώνουν το φωτισμένο άνθρωπο, όταν διαταράσσει με τα λεγόμενά του τις παγιωμένες τους αντιλήψεις που έχουν για τη σκιώδη πραγματικότητα.

 

Όπως φαίνεται, η απελευθέρωση για την κατανόηση του όντος ενέχει τη βία, ώστε να διαλυθεί ο κόσμος των σκιών. Έχει χρέος ο απελευθερωμένος άνθρωπος να γίνει απελευθερωτής των συνδεσμωτών του, αλλά η προσπάθεια είναι επικίνδυνη.(πβ.άδικη καταδίκη Σωκράτη).

            Το όργανο απελευθέρωσης των υπολοίπων είναι η παιδεία. Ο Πλάτων δεν την εννοεί σα μια προσθήκη καινούργιων δυνάμεων στην ψυχή των ανθρώπων, όπως οι σοφιστές την εννοούν, αλλά σα στροφή των οφθαλμών της ψυχής στη γνώση του «εἶναι»^[5]. Πρέπει όμως η ψυχή να αποκαθαρθεί και αυτό το κάνουν οι φιλόσοφοι που έχουν θεαθεί το Αγαθό. Έτσι η άριστη πολιτεία χρειάζεται την υπηρεσία των φιλοσόφων. Τότε η πολιτεία θα ευτυχήσει έχοντας άρχοντες που δεν ασκούν την εξoυσία με στόχο τον πλούτο, αλλά σαν απαραίτητο εξαναγκασμό εξασφάλισης της κοινής ευδαιμονίας.

            Πολλοί φιλόσoφοι μαγεύονται από τον μεγάλο ήλιο του Αγαθού, νιώθοντας στις φλέβες τους να τρέχει το αίμα της απελευθέρωσης, ψυχικής αγαλλίασης και ευδαιμονίας και έτσι δε δείχνουν όλοι την ίδια προθυμία να κατεβούν στο σπήλαιο, στον πραγματικό κόσμο και να ξαναβρεθούν στο σκοτάδι. Γι αυτό και ο ιδρυτής της πόλης, λέγει ο Σωκράτης, δεν πρέπει να επιτρέψει την άρνηση καθόδου τους στο σπήλαιο. Aυτό θα σήμαινε αδιαφορία προς τους δεσμώτες του σπηλαίου και απροθυμία να απαλλάξουν τους τυφλούς συνανθρώπους τους από την πλάνη και το σκοτάδι στο οποίο ζoύν.

 

10.Συμβολισμοί.

 

Α. Ο κόσμος του σπηλαίου= ορατός-αισθητός κόσμος.

Β. Ο κόσμος έξω από το σπήλαιο, που από τον ήλιο φωτίζεται, είναι η νοητή πραγματικότητα, ο νοητός κόσμος των Ιδεών.

Γ. Ο ήλιος συμβολίζει την ιδέα του Αγαθού και κυριαρχεί στον αισθητό κόσμο. =ανώτατη μορφή γνώσης

=αιτία κάθε καλoύ και ωραίου

=δημιουργός του φωτός, του ήλιου του ορατού κόσμου

=κυρίαρχος τού νοητού κόσμου

=πηγή αλήθειας και νόησης                                     

=προϋπόθεση θέασής της: «ἐμφρόνως πράττειν ἰδίᾳ ἢ δημοσίᾳ».

Δ. η εικόνα του σπηλαίου =συμπύκνωση του νοήματος του αγώνα του ανθρώπου να φτάσει στο φως της αληθείας και να λυτρωθεί από το φαινομενισμό.

Ε. Οι δεσμώτες= οι απαίδευτοι άνθρωποι, οι πνευματικά αδρανοποιημένοι

ΣΤ. Η ανάβαση στον κόσμο των Ιδεών= άνοδος στον κόσμο των νοητών, επίμοχθη και συνεχής. Η ορθή παιδεία θα δώσει στους φύλακες και άρχοντες βασιλείς τη δυνατότητα να ξεφύγουν από το σπήλαιο της πλάνης.

   Ζ.Ο φιλόσοφος έχει χρέος να επιστρέψει= αντιστοιχεί με την ηθική αναγκαιότητα του φιλοσόφου να περάσει από την ευτυχία του θεωρητικού βίου στον ενεργητικό βίο της πολιτικής ζωής, στα καθημερινά ανθρώπινα προβλήματα, από τη vita contemplativa στη vita actίνa

 

 

11.Ένας πανανθρώπινος συμβολισμός

1. Ανεξάρτητα από τη σημαντική θέση που κατέχει η αλληγορία του σπηλαίου στον πλατωνικό ιδεαλισμό και στις ηθικοπολιτικές σκoπoθεσiες του συγγραφέα της Πολιτείας, η αλληγορία αυτή, με την υποβλητικότητα των εικόνων της, την αμεσότητα των επιμέρους-συμβολισμών της και τη μεγάλη πνοή που τη διαπερνά, ξεφεύγει κατά πολύ από τις συγκεκριμένες επιδιώξεις του Α­θηναίου φιλοσόφου και μετατρέπεται σε πηγή έμπνευσης με πανανθρώπινη εμβέλεια. Συμβολίζει την ποικιλόμορφη και ποικιλώνυμη έκπτωση και αλλοτρίωση του ανθρώπου κάθε εποχής και κάθε ιστορικής ή κοινωνικής συγκυρίας. Απεικονίζει ανάγλυφα τη σταδιακή συνειδητοποίηση ­μετά την αρχική άγνοια -της δεινής κατάστασης στην οποία έχει αυτός περιέλθει, καθώς και των παραγόντων που τον παγιδεύουν, τον ευτελίζουν και τον τυραννούν. Και, τέλος, αποδίδει με ενάργεια την αγωνιώδη προσπάθειά του να ξαναβρεί τη χαμένη αξιοπρέπειά του, να σπάσει τις αλυσίδες της άγνοιας, της καταπίεσης και των συμβιβασμών που τον κρατούν φυλακισμένο στο ανήλιαγο «σπήλαιό» του και να ανοιχτεί στο φως της γνώσης, της ελευθερίας, του αυτοσεβασμού, της αυτονομίας και της υπαρξιακής γνησιότητας

2. Από μια άποψη, όλοι είμαστε δεσμώτες σε ένα πλατωνικού τύπου σπήλαιο. Και περισσότερο από όλους ο πραγματικός φιλόσοφος και, γενικότερα, ο άξιος του ονόματός του πνευματικός άνθρωπος, που συνειδητοποιεί και βιώνει την τραγικότητα του δυϊσμού ανάμεσα σε μια οδυνηρή πραγματικότητα (ηθική, πολιτική, κoινωνική, πολιτιστική κτλ.), μέσα στην οποία βρίσκεται τελματωμένος μαζί με τους συντρόφους του «δεσμώτες», και στη δίψα για ανάσταση, αναγέννηση, ποιότητα και αυθεντικότητα -μια δίψα που διαρκώς παραμένει άσβηστη. Η αλληγορία του σπηλαίου είναι η συνειδητοποίηση του χρέους του να πάρει ξανά το δύσβατο δρόμο για τα ωραία και τα μεγάλα, που δυστυχώς παραμένουν ακόμη ανεκπλήρωτα. Είναι ένα μεγαλόπνευστο σάλπισμα για απόδραση από την τυραννία ή τη χαμοζωή και για περιπλάνηση στο ακατόρθωτο. Είναι, τέλος, μια εξέγερση εναντίον όλων όσα (και όλων όσοι...) τον εξαπατούν προσφέροντάς του τεχνηέντως υποκατάστατα της πραγματικότητας, τον αδικούν, τον περιθω­ριοποιούν, τον υποβαθμίζουν, τον φιμώνουν και τον «αλυσοδένουν», ναρκώνοντας  τις    αντιστάσεις του και σκοτώνοντας τα όνειρά του.

3. Οι πέντε βαθμίδες της αλληγορίας του σπηλαίου:

     Η εικόνα του σπηλαίου δείχνει τη γνωστική  πορεία της ανθρώπινης ψυχής και την κατάσταση της πολιτικής κοινωνίας. Η παρομοίωση της σπηλιάς είναι μια επιβλητική εικόνα για το δρόμο του ανθρώπου προς τη γνώση της αλήθειας της ύπαρξης. Ο Πλάτων προσπαθεί να καθορίσει ποια είναι η ορθή στάση του πολιτικού άνδρα απέναντι στην πολιτική κοινωνία και ποιος είναι ο ρόλος της παιδείας:

Οι δεσμώτες

-στη σπηλιά βλέπουν μόνο σκιές

-όταν απελευθερώνονται από τα δεσμά βλέπουν τη φωτιά      =ΔΟΞΑ

-έξω από τη σπηλιά βλέπουν τα πράγματα στο φως του ήλιου

-θεώνται τον ήλιο, την ιδέα του αγαθού                                         =ΝΟΗΣΙΣ

-επιστρέφουν στο σπήλαιο, για να ελευθερώσουν τους άλλους.

4.Αισθητοποίηση εικόνας σπηλαίου με κατάλληλους εκφραστικούς τρόπους:

α).Στατικές εικόνες που μοιάζουν με ζωγραφιά με αδύνατο φωτισμό. Επιβάλλει αισθήματα δυσφορίας και αντιστοιχεί στην ακινησία των δεσμωτών και στην απουσία ζωής και ενδιαφέροντος. Πλήθος επιρρηματικών προσδιορισμών και ρημάτων στάσης υποδηλώνουν τη στατικότητα.

β).Ο διάλογος Σωκράτη και Γλαύκωνα κινητοποιεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος παύει να είναι παθητικός δέκτης και καθίσταται συνδημιουργός της εικόνας

γ).Η χρήση των προστακτικών(απείκασον, ιδέ, όρα…)ενεργοποιούν τη φαντασία του συνομιλητή, άρα και του αναγνώστη και εξασφαλίζουν κλίμα οικειότητας και αμεσότητας και ενεργητική του συμμετοχή

δ).Οι παρομοιώσεις) απείκασον την ημετέραν φύσιν…, ομοίους ημιν) αποσαφηνίζουν τη σκέψη του Πλάτωνα σχετικά με το επίπεδο παιδείας των ανθρώπων που ζουν απροβλημάτιστοι και απαίδευτοι σε κάθε κοινωνία και εποχή.Παρομοιάζει την πολιτική μας κοινωνία με μια υπόγεια σπηλιά, τους απαίδευτους  και αφιλοσόφητους ανθρώπους με φυλακισμένους, τις αλλοτριωτικές συνθήκες ζωής με τα δεσμά.

 

12. Σχηματικά.

Α.

ΝΟΟΥΜΕΝΑ
Δ).Ιδέα Αγαθού= καθαρός λόγος =νοητά ανώτερα	δ) Νόησις  ή Επιστήμη	=θέαση του ίδιου του φωτός =Ιδέα Αγαθού.
Νόησις
Γ).Γενικές έννοιες που δεν έχουν απαλλαγεί από τα ορατά =νοητά κατώτερα	γ). Διάνοια	=βλέπουν τα πράγ­ματα στο φως του ήλιου
ΟΡΩΜΕΝΑ
Β)Ορατά=ζώα	β)πίστις	=όσοι απελευθερώνονται και βλέ­πουν τα ίδια τα πράγματα και την ίδια τη φωτιά
Δόξα
Α).Εικόνες=σκιές	α).Εικασία	=Οι δεσμώτες που βλέπουν μόνο τις  σκιές των αντικειμένων

Προσοχή: ­

Η διαλεκτική μέθοδος οδηγεί στη διάκριση δόξας και επιστήμης. Πάνω σε αυτή θεμελιώνεται η διάκριση ανάμεσα στην επιστημονική ηθική ,που προϋποθέτει την ιδέα της δικαιοσύνης και τη δημοτική ή πολιτική αρετή που στηρίζεται πάνω στην αληθή δόξα.

 

Β.

 

 

 

 

 

Γ. Στην παρακάτω σχηματική αναπαράσταση το Είναι αντιπροσωπεύεται από τη γραμμή ΑΒ, η οποία υποδιαιρείται σε δύο τμήματα, το τμήμα ΑΓ, που αντιστοιχεί στον κατ' αίσθηση κόσμο, και το τμήμα ΓΒ, που αντιστοιχεί στο νοητό κόσμο. Ο κατ' αίσθηση κόσμος υποδιαιρείται στις σκιές, που αποτελούν αντικείμενο εικασίας (ΑΔ), και στα συγκεκριμένα όντα (ζώα, πράγματα), που αποτελούν αντικείμενο πίστης (ΔΓ). Ο νοητός κόσμος, με τη σειρά του, υποδιαιρείται σε δύο τμήματα, το καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε μια κατηγορία όντων: στα κατώτερα νοητά - τις μαθηματικές αλήθειες, που συλλαμβάνονται με τη διάνοια και υπερβαίνουν τα αισθητά αντικείμενα παραμένοντας όμως υποδεέστερα σε σχέση με τις ιδέες (ΓΕ) - και στα ανώτερα νοητά, τις ιδέες, που συλλαμβάνoνται με τη νόηση (ΕΒ). Στο υπέρτατο οντολογικό επίπεδο στέκεται η ιδέα του Αγαθού, γενεσιουργός παράγοντας τόσο των αισθητών όσο και των νοητών όντων και ταυτόχρονα έσχατη προϋπόθεση κάθε γνώσης και κάθε αλήθειας.

 

 

 

 

---

[1] Μακριά από κάθε σημείο της σπηλιάς

[2] ἀγχόθι=πλησίον

[3] ἐπήρατος,ον=θελκτικός,ευχάριστος

[4] Ήταν και σύμβολο μυστηρίου, ως χώρος λατρείας ,πβ.σπηλιά μάντη Επιμενίδη, σύμβολο ερωτικού πάθους, πβ.σπηλιά Καλυψούς, σύμβολο του υποσυνειδήτου, πβ. Στα σπήλαια της Ψυχής του Ε.Π.Παπανούτσου όπου και εξαίρεται η αποτελεσματικότητα της βυθοσκόπησης στα άδυτα της ψυχής από το Ντοστογέφσκι 

 

[5]

Η παιδεία στον Πλάτωνα	Η παιδεία στους σοφιστές
Η δύναμη της γνώσης και το όργανο με το οποίο μαθαίνουμε υπάρχει μέσα στην ψυχή όλων των ανθρώπων	Δεν υπάρχει γνώση μέσα στην ψυχή
Η παιδεία είναι η περιαγωγή- στρoφή της ψυχής στη θέαση του Αγαθού	Παιδεία είναι η εμφύτευση(ἐντιθέναι)στην ψυχή της γνώσης
ανθρωπιστική αντίληψη	Tεχνoκρατική αντίληψη

 

Σχηματικά:

1. Σπήλαιο= κόσμος των αισθητών πραγμάτων, κοινωνία της πόλης
2. δεσμώτες= οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα αντικείμενα που βλέπουν είναι αληθινά. Αλυσοδεμένοι, αιχμάλωτοι σ’ έναν ψεύτικο κόσμο των αισθήσεων
3. οι σκιές= αντικείμενα του αισθητού κόσμου, είδωλα των αντικειμένων του αληθινού κόσμου
4. δεσμά της πλάνης= αισθήσεις των ανθρώπων. Οι αισθήσεις απατούν, με τη νόηση φτάνουμε στην Αλήθεια, την Ιδέα του Αγαθού
5. δεσμώτης που σπάει τα δεσμά του= ο φιλόσοφος, που νικά τις προκαταλήψεις του, βγαίνει από το πνευματικό σκοτάδι της άγνοιας και φτάνει στην αλήθεια με τη δύναμη του Νου
6. πορεία από το εσωτερικό της σπηλιάς στον έξω κόσμο= κοπιώδης θητεία στο χώρο της φιλοσοφίας, εκπαίδευση, πνευματική αναζήτηση
7. φως φωτιάς= κόσμος ιδεών
8. ήλιος= ιδέα Αγαθού

 

Απάντηση ερώτησης  1^ης  του βιβλίου του μαθητή

 

        Παράθυρα:

1.      Έχουμε να κάνουμε κι εδώ μ’ έναν κλειστό χώρο. Επικρατεί σκοτάδι, όπως και στο σκοτεινό σπήλαιο.

2.      Ο ποιητής αισθάνεται να ασφυκτιά στις κλειστές κάμαρες. Το ίδιο ισχύει και στο σπήλαιο του Πλάτωνα

3.      Διαφορά 1: οι δεσμώτες δε φαίνεται να συνειδητοποιούν την τραγικότητα της κατάστασής τους ούτε δείχνουν διάθεση να ξεφύγουν. Αντίθετα, ο ποιητής αισθάνεται να πνίγεται  από το σκοτάδι και αναζητά εναγωνίως έξοδο προς το φως και τη λύτρωση.

4.      Διαφορά 2: στην πλατωνική αλληγορία γίνεται λόγος για πνευματικό σκοτάδι, για άγνοια και πλάνη των ανθρώπων που πιστεύουν σε εσφαλμένα δεδομένα. Στο καβαφικό ποίημα το σκοτάδι και ο κλειστός χώρος συμβολίζει την απομόνωση του ποιητή, την κοινωνική του περιθωριοποίηση.

5.      Ο ποιητής στη συνέχεια ψάχνει να βρει τα παράθυρα, να δει φως. Θέλει να δραπετεύσει, έχει συνείδηση της κατάστασής του. Στη συνέχεια η δίψα μετριάζεται, λόγω φόβου για το φως. Ο ποιητής λόγω χρόνου στο σκότος έχει συμβιβαστεί μ’ αυτό και φοβάται να διεκδικήσει κάτι παραπάνω. Μπορεί η αλήθεια του φωτός και του έξω κόσμου να του είναι σκληρή και δυσάρεστη. Προτιμά τον άσχημο σκοτεινό του κόσμο. Τραγική διαπίστωση του ανθρώπου που ζει απομονωμένος

6.      Και στην αλληγορία οι δεσμώτες αρνούνται να βγουν έξω, καθώς δεν πιστεύουν τον ελευθερωμένο δεσμώτη(το φιλόσοφο) που διδάσκει ότι η αλήθεια βρίσκεται έξω από το σπήλαιο. Κι αν βγουν έξω, δεν μπορούν να αντέξουν το φως και θέλουν να γυρίσουν πίσω. Οι άνθρωποι είναι βυθισμένοι στο ψέμα, συνηθισμένοι στο σκότος, αδύναμοι πνευματικά να κάνουν την υπέρβαση.

7.      Η αλήθεια φοβίζει τους δεσμώτες, το Αγαθό μοιάζει μακρινό, έχουν συνηθίσει να ζουν στην αμάθεια, στο σκότος.

 

Τείχη

1.      Ο ποιητής εμφανίζεται πάλι μόνος, αποκλεισμένος από τον έξω κόσμο, εγκλωβισμένος σε τείχη ψηλά που τον περιβάλλουν. Κάποιοι του τα έχτισαν, άνθρωποι δίχως σκέψη, λύπη, αιδώ.

2.      Αντίστοιχο συμβαίνει και στο πλατωνικό κείμενο. Προφανώς στην Πολιτεία κάποιοι-υπονοεί ο Πλάτων- κρατούν δεμένους, αιχμαλώτους τους πολίτες, τους θέλουν ανελεύθερους, βυθισμένους στο σκοτάδι.

3.      Διαφορά: στον Καβάφη ο πάσχων συνειδητοποιεί την κατάσταση, νιώθει απελπισία, θέλει να βγει.  Οι δεσμώτες του Πλάτωνα βυθισμένοι στην άγνοια του σκότους δεν έχουν συναίσθηση της θέσης τους και δεν επιδιώκουν να ξεφύγουν.

4.      Ο Καβάφης κατηγορεί τόσο αυτούς που έχτισαν τα τείχη όσο και τον εαυτό του που το ανέχτηκε και ειρωνικά ομολογεί ότι δεν αντιλήφθηκε τον εγκλεισμό καταλογίζοντας ευθύνη στον μακάριο εφησυχασμό του. Οφείλει να βρίσκεται σε εγρήγορση. Καταγγέλλει τον ύπουλο τρόπο που κινούνται οι άλλοι, για να χτίσουν τείχη και να ελέγχουν τον άνθρωπο, αλλά προβάλλει και την ευθύνη του ατόμου που μένει αφελής και άνους θεατής των τεκταινομένων που γίνονται γι’ αυτόν χωρίς αυτόν

5.      Οι δεσμώτες αντίθετα δεν αντιλαμβάνονται την κατάστασή τους και δεν κάνουν τίποτα, για να αποδράσουν…

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

·       ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ «ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΟ ΜΥΘΟ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ» ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Οι φάσεις του αλληγορικού μύθου του σπηλαίου	→	Οι βαθμίδες γνώσης του ανθρώπου
Α. 514a – 515c: Η εικόνα των αλυσοδεμένων στο βάθος της σπηλιάς. Οι σκιές.	→	Δοξασία-εικασία: το δεδομένο της αίσθησης και η απατηλότητά του.
Β. 515c–e: Απελευθέρωση του αλυσοδεμένου από τα δεσμά, ανοδική πορεία και θέαση της εντός σπηλιάς πραγματικότητας στη λάμψη της τεχνητής φωτιάς. Η Άνοδος του αλυσοδεμένου.	→	Πίστις: Το υποκείμενο εμπιστεύεται την αίσθηση.
Γ. 515e – 515b: Έξοδος από τη σπηλιά και θέαση της εκτός σπηλιάς πραγματικότητας στο φως του Ήλιου.	→	Διάνοια: Δυνατότητα λογικών διεργασιών με τη βοήθεια της εποπτείας.
Δ. 516b – d: Θέαση του ίδιου του Φωτός / Ήλιου.	→	Νόησις: Η διαλεκτική επιτρέπει την κατανόηση του κόσμου στηριζόμενη στον καθαρό λόγο.
Ε. 516d – 517c: Ο άνθρωπος του φωτός και της σκιάς. Η Κάθοδος του «φωτισμένου» στη σπηλιά.	→	Γνώση και Πράξη: Η αναγκαιότητα της σύζευξής τους για την πολιτική κοινωνία.

Ο αλληγορικός μύθος του σπηλαίου εκτείνεται από το 514 α έως το 517c της πλατωνικής Πολιτείας και πλαισιώνει την αναλυτική παρουσίαση των φιλοσόφων – βασιλέων οι οποίοι κρίνονται ως οι πλέον ενδεδειγμένοι άρχοντες για τη διακυβέρνηση της πόλης –κράτους. Το ζητούμενο της φιλοσοφικής αναζήτησης / συζήτησης είναι να δειχθεί ότι μόνο ο σωστά πεπαιδευμένος, ο φιλόσοφος, είναι σε θέση να κυβερνήσει την πόλη με σύνεση αποβλέποντας στην ευδαιμονία όλων. Ποιος όμως μπορεί να γίνει φιλόσοφος –βασιλιάς; Αυτός που διαθέτει «τη βέλτιστη φύση» και δέχεται την άριστη παιδεία, απαντά ο Σωκράτης. Ακριβώς, η αλληγορία του σπηλαίου αναφέρεται στην επίδραση που ασκεί η Παιδεία στην ανθρώπινη φύση και ειδικότερα στη διαμόρφωση του φιλοσόφου – άρχοντα και κατ’ επέκταση στην ποιότητα της πολιτικής κοινωνίας. Ειδικότερα μπορούμε να σχηματοποιήσουμε την «αλληγορία του σπηλαίου» σε πέντε φάσεις :

«Μετὰ ταῦτα δὴ, εἶπον»

Η φράση αυτή υποδηλώνει ότι ο Σωκράτης αναδιηγείται σε κάποιον φίλο του τι είπε στον Γλαύκωνα και στους άλλους συνομιλητές του την προηγούμενη μέρα στο σπίτι του Κέφαλου και συγχρόνως ότι συνεχίζεται η συζήτηση που είχε ξεκινήσει σχετικά με τη λειτουργία της δικαιοσύνης στο πλαίσιο της ιδεώδους πολιτείας. Ήδη έχει γίνει λόγος για τους φύλακες, τους άρχοντες, τις γυναίκες, τα παιδιά. Στο 473 d της Πολιτείας η συζήτηση στράφηκε στους φιλοσόφους, που αποτελούν τα μοναδικά πρόσωπα που μπορούν να σώσουν την πολιτεία, αν γίνουν άρχοντες ή αν οι άρχοντες γίνουν φιλόσοφοι. Εδώ, στον μύθο του σπηλαίου, διευκρινίζεται η «έσχατη και ανώτερη γνώση» που κρίνεται αναγκαία για τον φιλόσοφο –άρχοντα της ιδανικής πολιτείας.

«ἀπείκασον»
Με το ρήμα «ἀπείκασον» ο Σωκράτης μάς εισάγει στην παρομοίωση ή μεταφορά του σπηλαίου: παρομοιάζει τον κόσμο με σπηλιά και τους ανθρώπους με δεσμώτες. Όταν, όμως, η παρομοίωση ή η μεταφορά δεν περιορίζεται σε μια έννοια ή φράση, αλλά εκτείνεται σε μεγαλύτερο τμήμα του κειμένου ή σε μια ενότητα ή και σε ολόκληρο το έργο, όπως συμβαίνει στη δική μας περίπτωση, τότε ονομάζεται αλληγορία. Η αλληγορία, επομένως, είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται, συνεπώς, για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση. Ο Πλάτωνας τη χρησιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοητές δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες και για να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Επίσης, ο εκφραστικός αυτός τρόπος τού είναι χρήσιμος, όταν θέλει να θεμελιώσει απόψεις που δεν μπορούν να στηριχτούν με τη διαλεκτική ή για να ενισχύσει τη διαλεκτική. Η αξία της είναι διδακτική και όχι αποδεικτική. Επίσης, η αλληγορία είναι ένας αναλογικός συλλογισμός τον οποίο ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί για να δείξει πώς βλέπει τον κόσμο και όχι για να αιτιολογήσει την κατάσταση του κόσμου.

«τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας.»

Παρουσιάζοντας ο Σωκράτης το θέμα του μύθου συνδέει οργανικά τη δίκαιη πόλη με την παιδεία. Η αφετηρία του προβληματισμού για τη σχέση αυτή βρίσκεται στη φράση «ἐὰν μὴ ... ἤ οἱ φιλόσοφοι βασιλεύωσιν ἐν ταῖς πόλεσιν ἤ οἱ βασιλῆς τε νῦν λεγόμενοι καὶ δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε καὶ ἱκανῶς καὶ τοῦτο εἰς ταὐτὸν συμπέσῃ, δύναμίς τε πολιτικὴ καὶ φιλοσοφία…» (Πολιτεία, 473d). Σύμφωνα με αυτή τη φράση η μεταβολή προς το αγαθό στην πόλη είναι επιτεύξιμη, μόνο αν οι φιλόσοφοι γίνουν άρχοντες ή οι άρχοντες φιλόσοφοι. Στον μύθο παρακολουθούμε την πορεία διαμόρφωσης του φιλοσόφου – άρχοντα και διευκρινίζεται η ουσία του «φωτός» που προϋποτίθεται για να χρησθεί κάποιος φιλόσοφος - άρχοντας.

Για την καλύτερη κατανόηση κρίνουμε ορθό να αναφέρουμε σύντομα τις έννοιες της Ιδέας/του Είδους και του ειδώλου/αντιγράφου στον Πλάτωνα, όπως επίσης και τους βαθμούς πραγματικότητας και την αντιστοιχία τους με τη γραμμή της γνώσης, που βρίσκουμε στην πλατωνική Πολιτεία, και των οποίων αλληγορική απόδοση αποτελεί ο «μύθος του σπηλαίου».Οι Ιδέες, κατά τον Πλάτωνα, είναι νοητές, αιώνιες, άυλες, άφθαρτες, αμετάβλητες, αυθύπαρκτες, υπερβατικές οντότητες που αφορούν το «ὄν ὄντως», το «εἶναι του κόσμου», και αποτελούν, ούτως ειπείν, τα πρότυπα των αισθητών αντικειμένων (είδωλα, έκτυπα) που είναι χρονικά πεπερασμένα, φθαρτά, μεταβλητά κ.τ.λ. και αφορούν το γίγνεσθαι του κόσμου. Ανώτερη Ιδέα από όλες είναι η Ιδέα του αγαθού, η οποία θεωρείται η πραγματική αιτία της ύπαρξης και δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο που βρίσκεται στον δρόμο της γνώσης να συλλάβει τα νοητά όντα. Η Ιδέα του αγαθού συγκρίνεται από τον ίδιο τον Πλάτωνα με τον ήλιο που από τη μια επιτρέπει τη γέννηση των πραγμάτων στον αισθητό κόσμο και από την άλλη μας επιτρέπει να τα βλέπουμε χάρη στο φως του.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον πλατωνικό δυϊσμό υπάρχουν ο νοητός κόσμος, ανώτερος και «πρότυπος», και ο αισθητός κόσμος, κατώτερος και αντίγραφο του πρώτου. Κάθε κόσμος από τους δύο διαιρείται εκ νέου σε δύο μέρη, ανώτερο και κατώτερο. Έτσι, ο αισθητός κόσμος περιλαμβάνει το κατώτερο ποιοτικά είδος αισθητών πραγμάτων που αντιστοιχεί στις σκιές, και το ανώτερο ορατό που αντιστοιχεί στα «μᾶλλον ὄντα», δηλαδή στα φυσικά αντικείμενα, στα αισθητά όντα, «στα γύρω μας ζώα και όσα παράγει η φύση και κατασκευάζει ο άνθρωπος (εδώ θα τοποθετούσαμε τους ανθρώπους τους φέροντας ανδριάντας κ.τ.λ. υπό το φως της τεχνητής φωτιάς). Ο νοητός κόσμος, με τη σειρά του, διαιρείται σε δύο μέρη, στο κατώτερο νοητό, στο οποίο αντιστοιχούν οι νοητικές μορφές που μετέχουν περισσότερο στις Ιδέες και λιγότερο στα αισθητά όντα (π.χ. τα ιδανικά σχήματα και σώματα της γεωμετρίας), και στο ανώτερο νοητό που αναφέρεται στις Ιδέες και στην ανώτερη όλων, στην Ιδέα του αγαθού.
Σε αυτό το οντολογικό σχήμα συνάπτεται η πλατωνική γραμμή της γνώσης, η οποία επίσης διαιρείται σε δύο μέρη με χαρακτηριστικό κριτήριο την πηγή της γνώσης:
1) Το κατώτερο μέρος της πλατωνικής γραμμής της γνώσης αφορά τη «Δόξα» και αντιστοιχεί στον αισθητό κόσμο με κυρίαρχη πηγή γνώσης την αίσθηση. Διαιρείται η «Δόξα» σε δύο αναβαθμούς γνώσης, κατώτερο και ανώτερο, την εικασία που στοιχείται με τις σκιές και ισοδυναμεί με την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο δεδομένο της αίσθησης, και την πίστιν που στοιχείται με τα «μᾶλλον ὄντα» και ισοδυναμεί με την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στην ίδια την αίσθηση και όχι πια στο δεδομένο της αίσθησης.
2) Το ανώτερο μέρος της πλατωνικής γραμμής της γνώσης αφορά τη «Νόησιν» και αντιστοιχεί στον νοητό κόσμο με κυρίαρχη πηγή γνώσης τη νόηση / το λογικό. Η «Νόησις διαιρείται και αυτή σε δύο αναβαθμούς γνώσης, κατώτερο και ανώτερο, τη διάνοια που στοιχείται με τις νοητές μορφές και ισοδυναμεί με τις ενέργειες του λογικού, οι οποίες στηρίζονται σε ορατές μορφές (π.χ. η γεωμετρία), και τη νόηση ή επιστήμη που στοιχείται με τις Ιδέες και την Ιδέα του αγαθού και ισοδυναμεί με τη σύλληψη του απόλυτου όντος με τη διαλεκτική / νόηση. Η παραπάνω σύντομη παρουσίαση μπορεί να αισθητοποιηθεί ως εξής:

Εικαστική απόδοση του κόσμου μέσα στη σπηλιά:

Οι συμβολισμοί της αλληγορίας του σπηλαίου

Στην παραστατική εικόνα των αλυσοδεμένων μέσα στην υπόγεια σπηλιά, παρουσιάζεται ο άνθρωπος της δόξας, της πλάνης, του περιορισμένου οπτικού πεδίου, της εξαναγκασμένης όρασης. Ο άνθρωπος, που εκλαμβάνει ως κάτι πραγματικό τη θέα της σκιάς των πραγμάτων, αγνοεί την αλήθεια και είναι ανίκανος για ουσιαστική βοήθεια προς το σύνολο. Η εικόνα των αλυσοδεμένων αισθητοποιεί τον άνθρωπο της εικασίας, της δόξας, τον δέσμιο της πλάνης. Αυτός ο άνθρωπος μόνο κακό μπορεί να προκαλέσει, αφού αδυνατεί να υπηρετήσει τόσο το ιδιωτικό όσο και το δημόσιο καλό. Συγκεκριμένα, στην 11^η ενότητα εντοπίζονται οι εξής συμβολισμοί: Η σπηλιά: είναι η αισθητή πραγματικότητα, η πολιτική κοινωνία, στην οποία δεν κυβερνούν οι πεπαιδευμένοι, οι φιλόσοφοι. Οι δεσμώτες: είναι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και θεωρούν ότι οι σκιές είναι τα πραγματικά όντα.  Οι σκιές – οι ήχοι: είναι τα δεδομένα της αίσθησης που οι αλυσοδεμένοι εκλαμβάνουν ως αληθινή πραγματικότητα. Πιστεύουν πως η μόνη πραγματικότητα είναι ό,τι βλέπουν ή ακούν, ό,τι τους δίνει η αίσθηση. Η στάση τους για την πραγματικότητα μπορεί να αποδοθεί με τον όρο «αφελής εμπειρισμός» και η γνωστική τους κατάσταση με τον όρο «εικασία». Οι ήχοι που συνδέονται με τις σκιές αφορούν το δεδομένο της αίσθησης το οποίο και εμπιστεύεται το υποκείμενο έχοντας τη χαμηλότερη ποιότητα γνώσης (εικασία). Έτσι και σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο (σελ. 116, παραπομπή «φθεγγομένους»), οι δεσμώτες συνδέουν τους ήχους με τις σκιές που βλέπουν και πιστεύουν ότι παραγωγοί των ήχων είναι οι σκιές. Οι αλυσίδες: είναι οι αισθήσεις που μας κρατούν δέσμιους και δεν μας αφήνουν να αντιληφθούμε την πραγματικότητα με τη βοήθεια της λογικής και υπό το φως του ορθού λόγου. Αν το εξετάσουμε σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο, οι αλυσίδες μπορούν να παρομοιαστούν με τα εμπόδια που συναντάμε στη ζωή μας, με την προσήλωσή μας στα υλικά αγαθά που μας κρατούν μακριά από τη θέαση του αγαθού. Η τεχνητή φωτιά: πρόκειται για την αίσθηση, την οποία ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ως πηγή γνώσης, δηλαδή τη δυνατότητα που δίνει η αίσθηση στον άνθρωπο να αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Η φωτιά που καίει μέσα στη σπηλιά αποτελεί την πηγή του τεχνητού φωτός, από το οποίο φωτίζονται τα αντικείμενα μέσα στη σπηλιά και δημιουργούνται και οι σκιές. Έτσι, η φωτιά αυτή συμβολίζει την αίσθηση ως πηγή γνώσης. πιπλέον, αναφορικά με την πορεία του ανθρώπου από τον αισθητό στον νοητό κόσμο, γίνεται αντιληπτό ότι βρισκόμαστε στο στάδιο της «πίστεως», στο στάδιο δηλαδή κατά το οποίο οι απελευθερωμένοι δεσμώτες βλέπουν κάτι διαφορετικό από τις σκιές που μέχρι τώρα αντίκριζαν. Είναι η πρώτη συνειδητοποίηση ότι αυτά που έβλεπαν μέχρι τώρα δεν ήταν τα αληθινά όντα. Βέβαια, δεν έχουν φτάσει ακόμη στην απόλυτη θέαση του Αγαθού. Αυτό θα γίνει, όταν καταφέρουν να βγουν έξω από τη σπηλιά, στο φως του ήλιου και της γνώσης (αληθινό φως). Οι άνθρωποι που βρίσκονται ανάμεσα στη τεχνητή φωτιά και στους δεσμώτες - τα αντικείμενα που μεταφέρουν – οι ήχοι: πρόκειται για εικόνες φυσικών αντικειμένων που προέρχονται από το ανώτερο ορατόν. Δεν πρόκειται δηλαδή για τις σκιές, αλλά για τα αισθητά αντικείμενα στα οποία οφείλονται οι σκιές, και φωτίζονται από το τεχνητό φως της φωτιάς. Ο άνθρωπος αυτά τα συλλαμβάνει με την αίσθηση, είναι «πρὸς μᾶλλον ὄντα τετραμμένος» και βρίσκεται στη γνωστική κατάσταση της «πίστεως». Ό,τι υπάρχει στη σπηλιά (με την εξαίρεση των φερόντων και των ίδιων των δεσμωτών) είτε είναι σκεύη είτε σκιές, θα πρέπει να θεωρηθούν λιγότερο φωτεινά και αληθή από τα ορατά που βρίσκονται εκτός σπηλιάς. Οι ήχοι που συνδέονται με τους φέροντας τα διάφορα αντικείμενα αφορούν την εμπιστοσύνη του υποκειμένου στην ίδια την αίσθηση και όχι πια στο δεδομένο της (πίστις). Από την άποψη αυτή ο ήχος συνδέεται με τον φυσικό παραγωγό της και όχι με τη σκιά του.Επομένως, για να συνοψίσουμε, καταλήγουμε ότι αυτοί που μεταφέρουν τα αντικείμενα, τα ίδια τα αντικείμενα, οι ήχοι και η φωτιά αφενός βρίσκονται μέσα στο σπήλαιο, αφετέρου συμβολίζουν τα «μᾶλλον ὄντα», που για να τα γνωρίσουν οι δεσμώτες έπρεπε να απελευθερωθούν και να αρχίσουν την «ανάβαση» εντός σπηλιάς, αφήνοντας πίσω τους τις εικασίες, και τον σκιώδη κόσμο (σκιές) που αυτοί έβλεπαν (και άκουγαν). Βρισκόμαστε δηλαδή από γνωσιολογική άποψη στο επίπεδο της πίστης, που σημαίνει ότι ο άνθρωπος εμπιστεύεται την ίδια την αίσθηση (φωτιά) και όχι το δεδομένο της (σκιά). Έτσι, η πίστις είναι γνώση ανώτερη από την εικασία, αλλά και οι δύο, εικασία και πίστις, αντιστοιχούν στον αισθητό κόσμο και στη δόξα, δηλαδή στην αισθητηριακή γνώση, η οποία είναι μεταβαλλόμενη και ασταθής και άρα όχι αληθινή.   φωτεινός κόσμος: είναι ο κόσμος που βρίσκεται έξω από τη σπηλιά και συμβολίζει τον κόσμο των ιδεών, την αληθινή πραγματικότητα, που γίνεται αντιληπτή μόνο με τη νόησης. Ο ήλιος ως πηγή φωτός: είναι η ύψιστη Ιδέα του Αγαθού.  πορεία από το σπήλαιο προς την έξοδο: συμβολίζει την πορεία του δεσμώτη από την άγνοια προς τη γνώση, την απελευθέρωσή του, που σκοπό έχει την κατάκτηση της γνώσης και της αλήθειας με τη νόηση και την παιδεία και, επομένως, τη μεταστροφή του σε φιλόσοφο-βασιλέα. Έτσι, ο αισθητός κόσμος η εικασία και η δόξα αντιστοιχούν στον κόσμο εντός της σπηλιάς κατά ανιούσα πορεία, από τον χαμηλότερο και σκοτεινότερο χώρο προς τον υψηλότερο και φωτεινότερο, εντός σπηλιάς. Από την άλλη, ο πνευματικός κόσμος, η διάνοια και η νόηση αντιστοιχούν στον κόσμο έξω από τη σπηλιά κατά ανιούσα πορεία πάλι, δηλαδή από τον φωτεινό χώρο στην πηγή του φωτός (Ιδέα του Αγαθού). Έχοντας αποκτήσει ο άνθρωπος αυτά τα γνωστικά και κατά συνέπεια και ηθικά εφόδια θα μπορέσει να αφοσιωθεί πλήρως στο έργο της διακυβέρνησης της πολιτείας, που είναι και το ζητούμενο.
Συνοπτικά, για να κατακτήσει κανείς τη γνώση χρειάζεται σταδιακά να αποδεσμεύεται από την κυριαρχία της αίσθησης και να κατακτήσει τη νόηση, να πορευτεί δηλαδή από τον αισθητό κόσμο στον νοητό. Ειδικότερα, η πορεία της γνώσης έχει ως εξής:

Αισθητός κόσμος:

α. ο κόσμος της δόξας (= γνώμης) ή της εικασίας: οι δεσμώτες βλέπουν τις σκιές των πραγμάτων, εμπιστεύονται ό,τι αισθάνονται.
β. η πίστη: ο απελευθερωμένος δεσμώτης αντικρίζει για πρώτη φορά τα αισθητά πράγματα (αυτά που μεταφέρουν οι άνθρωποι κατά μήκος του τοίχου) και τη φωτιά χάρη στην οποία «βλέπει» τον κόσμο της σπηλιάς. Συνειδητοποιεί πως διαθέτει αισθήσεις, στις οποίες οφείλεται η αντίληψή του για τον κόσμο.

Νοητός κόσμος:

α. διάνοια: ο απελευθερωμένος δεσμώτης αντικρίζει την εξωτερική πραγματικότητα, τον νοητό κόσμο, τις Ιδέες, τα «ὄντα ὄντως».

β. νόηση: ο απελευθερωμένος δεσμώτης ατενίζει τον ίδιο τον ήλιο, την πηγή του φωτός, δηλαδή φτάνει στη θέαση της Ιδέας του Αγαθού («… ο Πλάτωνας την ιδέα του αγαθού σαν πηγή της πνευματικής ύπαρξης, που δίνει στα νοητά αντικείμενα την αλήθεια και στον άνθρωπο που βρίσκεται στο δρόμο της γνώσης τη δυνατότητα να τα συλλάβει, τη συγκρίνει με τον ήλιο, που επιτρέπει στα πράγματα να γεννιούνται μέσα στον ορατό κόσμο, μας δημιουργεί όμως χάρη στο φως την προϋπόθεση με την οποία τα βλέπουμε.» A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη, 1964 σελ. 736-737).

ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς

Ο Πλάτωνας φαίνεται ότι έχει υπόψη του παραστάσεις θεάτρου σκιών ή νευροσπαστών (νευροσπάστης, - ου: αυτός που κινεί με χορδές ή λεπτούς σπάγγους ομοιώματα κούκλες. Τα ομοιώματα αυτά λέγονταν νευρόσπαστα ή πλαγγόνες).
Ο Πλάτωνας παρομοιάζει τον μικρό τοίχο που είναι παράλληλα χτισμένος με τον δρόμο με το διαχωριστικό διάφραγμα των «θαυματοποιών», εκείνων, δηλαδή, που δίνουν παραστάσεις παρουσιάζοντας διάφορες ταχυδακτυλουργίες. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο λειτουργεί αυτός ο τοίχος και οι μορφές, οι σκιές των οποίων προβάλλονται μέσα στη σπηλιά, παραπέμπει σε κάτι ανάλογο του θεάτρου σκιών. Κάτι αντίστοιχο, ένα κουκλοθέατρο με μαριονέτες, παρουσιάζεται και από τον Αριστοτέλη. Προφανώς, λοιπόν, το κοινό της εποχής ήταν συνηθισμένο σε τέτοιου είδους παραστάσεις.

 

Η αφήγηση διακόπτεται με διπλό σχόλιο:

α) αξιολογικό σχόλιο του Γλαύκωνα: «Ἄτοπον εἰκόνα … καὶ δεσμώτας ἀτόπους» με το οποίο εκφράζει την έκπληξή του και συγκρατημένη επιφύλαξη για όσα διατυπώνει ο Σωκράτης (με την επανάληψη της λέξης «άτοπον»).
β) επεξηγηματικό σχόλιο του Σωκράτη με το οποίο αποκαλύπτει τον συμβολισμό των δεσμωτών, διευκολύνει τους συνομιλητές του να τον καταλάβουν, ανανεώνει το ενδιαφέρον τους για τη συνέχεια και αποφεύγει τη μονοτονία.
Ο Σωκράτης με το σχόλιο «Ὁμοίους ἡμῖν» παραλληλίζει τους δεσμώτες με τη σύγχρονη πολιτική κοινωνία και τον κόσμο του σπηλαίου με τον αισθητό κόσμο. Στην πολιτική κοινωνία η αδικία και η αναξιοκρατία κυριαρχούν, οι δημαγωγοί ασκούν την εξουσία και όχι οι φιλόσοφοι. Οι άνθρωποι ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας, δέσμιοι των παθών τους, των προκαταλήψεων και των ψευδαισθήσεών τους μακριά από την αλήθεια. Έτσι, έμμεσα εισάγεται το θέμα που θα αναπτυχθεί στην επόμενη ενότητα: το χρέος του απελευθερωμένου δεσμώτη, δηλαδή του φιλοσόφου, που κατάφερε να θεαθεί την Ιδέα του αγαθού, να ξανακατέβει στο σπήλαιο και να οδηγήσει προς την έξοδο και τους υπόλοιπους δεσμώτες.

·       ΓΛΩΣΣΑ - ΥΦΟΣ

Η γλώσσα του κειμένου είναι ποιητική και το ύφος γλαφυρό. Το λεξιλόγιο του Πλάτωνα δεν είναι τυπικά φιλοσοφικό και χαρακτηρίζεται από τη φειδωλή χρήση τεχνικών όρων. Αντίθετα εντυπωσιάζει με την ψευδαίσθηση του καθημερινού λόγου των μορφωμένων που πετυχαίνει στους διαλόγους, με τη χρήση περιφράσεων, μεταφορών και κυρίως παρομοιώσεων που καθιστούν τον λόγο του ποιητικό. Γενικά, ο πλούτος του λεξιλογίου και η απουσία συστηματικής χρήσης φιλοσοφικής ορολογίας αποτελούν υφολογικά πλεονεκτήματα που καθιστούν την ανάγνωση του πλατωνικού κειμένου προσιτή και ελκυστική. Ενδεικτικά παραδείγματα: 1. Η χρήση των επιθέτων «κατάγειος», «σπηλαιώδης», όπως και η χρήση σύνθετων ρημάτων και ρηματικών τύπων («καταμένειν», «περιάγειν», «παρῳκοδομημένον», «ὑπερέχοντα», «παραφερόντων») προσδίδουν ακρίβεια και λεπτομέρεια στην περιγραφή του σπηλαίου. 2. Οι προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά. 3. Πολυσύνδετο σχήμα: «ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας»  ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν» «σκεύη τε παντοδαπὰ … καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα»

Εκφραστικά μέσα

Αλληγορία: όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος, με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται, συνεπώς, για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση. Ο Πλάτωνας τη χρησιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοητές δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες και για να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Επίσης, ο εκφραστικός αυτός τρόπος τού είναι χρήσιμος, όταν θέλει να θεμελιώσει απόψεις που δεν μπορούν να στηριχτούν με τη διαλεκτική ή για να ενισχύσει τη διαλεκτική.

Διάλογος: χάρη σ’ αυτόν η περιγραφή του σπηλαίου δεν γίνεται μονότονη, αλλά αποκτά ζωντάνια και παραστατικότητα.

Χρήση β’ ενικού προσώπου: η χρήση β’ ενικού προσώπου («ἀπείκασον», «ἰδὲ», «ὅρα») συνδέεται με τον διάλογο και προσδίδει στην περιγραφή αμεσότητα.

Εικόνες: η περιγραφή του σπηλαίου δίνεται με πληθώρα οπτικο-ακουστικών και κινητικών εικόνων. Ειδικότερα, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής παραδείγματα: α. οπτικές εικόνες: η περιγραφή της σπηλιάς («καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει»), οι ακινητοποιημένοι δεσμώτες («ἐν δεσμοῖς … ἀδυνάτους περιάγειν»), η παρουσίαση της φωτιάς που καίει στο πίσω μέρος («φῶς δὲ … αὐτῶν») και του τοίχου («μεταξὺ δὲ … δεικνύασιν»).β. κινητική εικόνα: η παρουσίαση των ανθρώπων οι οποίοι κινούνται στον δρόμο («ὅρα τοίνυν … εἰργασμένα»). γ. ακουστική εικόνα: οι ομιλίες των ανθρώπων που ακούγονται κατά το πέρασμά τους («οἷον … παραφερόντων»).

 

Ερώτηση 1 Ποια συνήθεια της καθημερινής ζωής του σύγχρονου ανθρώπου προσομοιάζει με την κατάσταση των πλατωνικών δεσμωτών;
(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 117)

Απάντηση
Όπως οι πλατωνικοί δεσμώτες, κλεισμένοι μέσα στη σπηλιά, θεωρούν πραγματικότητα τις σκιές που βλέπουν να προβάλλονται μπροστά τους, έτσι και ο σύγχρονος άνθρωπος είναι δέσμιος της καταναλωτικής του μανίας σε όλα τα επίπεδα και πρώτα πρώτα στην άκριτη, παθητική και εξανδραποδιστική κατανάλωση θεάματος. Το θέαμα ως είδηση, γνώση, ψυχαγωγία, ενημέρωση κ.τ.λ., η ισοπεδωτική λειτουργία των ΜΜΕ και η υπερπληροφόρηση συσκοτίζουν την πραγματικότητα και απομακρύνουν τον σύγχρονο άνθρωπο από την αλήθεια. Πιστεύει ότι η πραγματική ζωή και ευτυχία βρίσκονται στο θέαμα, στα υλικά αγαθά και στο χρήμα και έτσι παραμελεί άλλα πιο ουσιαστικά πράγματα, όπως την αυτογνωσία, τις ανθρώπινες σχέσεις, την πνευματική καλλιέργεια.

Ερώτηση 2: Ποιο το νόημα της φράσης του Σωκράτη «ὁμοίους ἡμῖν»;

Απάντηση
Ο Σωκράτης με το σχόλιο «Ὁμοίους ἡμῖν» παραλληλίζει τους δεσμώτες με τη σύγχρονη πολιτική κοινωνία και τον κόσμο του σπηλαίου με τον αισθητό κόσμο. Στην πολιτική κοινωνία η αδικία και η αναξιοκρατία κυριαρχούν, οι δημαγωγοί ασκούν την εξουσία και όχι οι φιλόσοφοι. Οι άνθρωποι ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας, δέσμιοι των παθών τους, των προκαταλήψεων και των ψευδαισθήσεών τους μακριά από την αλήθεια. Έτσι, έμμεσα εισάγεται το θέμα που θα αναπτυχθεί στην επόμενη ενότητα: το χρέος του απελευθερωμένου δεσμώτη, που κατάφερε να θεαθεί την Ιδέα του αγαθού, δηλαδή του φιλοσόφου, να ξανακατέβει στο σπήλαιο και να οδηγήσει προς την έξοδο και τους υπόλοιπους δεσμώτες

Ερώτηση 3 Να συγκρίνετε το ευαγγελικό «ἐγὼ εἰμὶ τὸ φῶς τοῦ κόσμου˙ ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς» με την εικόνα του αγαθού στην πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου.

Απάντηση
Η ευαγγελική αυτή φράση παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου. Πιο συγκεκριμένα, και στην αλληγορία του σπηλαίου και στη χριστιανική διδασκαλία το φως ταυτίζεται με το θείο. Ο φιλόσοφος, λοιπόν, από τη μία και ο Χριστός από την άλλη αποτελούν το φως και υπόσχονται να οδηγήσουν και τους άλλους ανθρώπους σ’ αυτό. Ο φιλόσοφος, δηλαδή ο απελευθερωμένος δεσμώτης, υπόσχεται να οδηγήσει τους ανθρώπους στη γνώση, την αλήθεια και τη θέαση του Αγαθού, ενώ ο Χριστός υπόσχεται να βγάλει τους πιστούς από την πλάνη και την αμαρτία και να τους χαρίσει τη σωτηρία της ψυχής και την αληθινή ζωή.

 

 

Πλάτων Πολιτεία, εν. 11. ερωτήσεις-απαντήσεις

1. Με αφορμή την πλατωνική αλληγορία για τη σπηλιά σχολιάστε τα ακόλουθα δυο ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη (Ποιήματα Α’, σελ. 105-6). Τα ποιήματα του Κ. Καβάφη Τα Παράθυρα και τα Τείχη χαρακτηρίζονται από τον ίδιο τον ποιητή ως αλληγορικά. Και στα δύο ποιήματα η αισθητοποίηση της απελπισίας του ποιητικού υποκειμένου γίνεται με το εφιαλτικά περιορισμένο οπτικό πεδίο του υποκειμένου ή με την απόρριψη της υποτιθέμενης λύσης. Και στα δύο ποιήματα το ποιητικό υποκείμενο βρίσκεται σε θέση ανάλογη με αυτή των δεσμωτών μέσα στη σπηλιά. Ειδικότερα, το αντιθετικό ζεύγος σκοτάδι - φως, με συνδηλώσεις τα ζεύγη άγνοια - γνώση και περιορισμός – ελευθερία κυριαρχεί στα ποιήματα όπως και στην πλατωνική αλληγορία. Πιο συγκεκριμένα, στο ποίημα Τα παράθυρα έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής: οι σκοτεινές κάμαρες μπορούν να παραλληλιστούν με τη σπηλιά στην οποία ζουν οι δεσμώτες. Τα παράθυρα μοιάζουν με την έξοδο της σπηλιάς προς το φως. Βέβαια, στο ποίημα του Καβάφη τα παράθυρα δεν υπάρχουν, αλλά τα αναζητά ο ποιητής. Στη σπηλιά οι δεσμώτες έχουν τη διέξοδο προς το φως, αλλά την αγνοούν ή θεωρούν το φως μια νέα τυραννία. Το σκοτάδι είναι τυραννικό και βολικό, ενώ το φως είναι τυραννικό, ακριβώς γιατί είναι αποκαλυπτικό για το υποκείμενο. Η γνωστική αποκάλυψη για την καβαφική αίσθηση δεν λύνει το αδιέξοδο της ύπαρξης, απλώς το μεταθέτει. Τελικά, βέβαια, ούτε ο ποιητής ούτε οι δεσμώτες θέλουν να βγουν στον έξω κόσμο, επειδή φοβούνται να αντιμετωπίσουν το άγνωστο («Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία. Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.»).

Απ’ την άλλη, στο ποίημα Τείχη είναι διάχυτη η ατμόσφαιρα του εγκλεισμού, όπως και μέσα στο σπήλαιο. Αόριστοι και ανεπαίσθητοι κτίστες γίνονται οικοδόμοι της φυλακής. Εάν, μάλιστα, θεωρήσουμε την απομόνωση γνωστική, τότε βρισκόμαστε κοντά στην πλατωνική εικόνα του αλυσοδεμένου. Με τους στίχους «Αλλά δεν άκουσα … τον κόσμον έξω» ο ποιητής επιρρίπτει ευθύνες και στον εαυτό του για τον εγκλεισμό του μέσα στα τείχη, όπως και στον μύθο η κατάκτηση της γνώσης και η ηθική τελείωση του ανθρώπου είναι προϊόν της προσωπικής του προσπάθειας.

2. Ποια συνήθεια της καθημερινής ζωής του σύγχρονου ανθρώπου προσομοιάζει με την κατάσταση των πλατωνικών δεσμωτών;(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 117) . Όπως οι πλατωνικοί δεσμώτες, κλεισμένοι μέσα στη σπηλιά, θεωρούν πραγματικότητα τις σκιές που βλέπουν να προβάλλονται μπροστά τους, έτσι και ο σύγχρονος άνθρωπος είναι δέσμιος της καταναλωτικής του μανίας σε όλα τα επίπεδα και πρώτα πρώτα στην άκριτη, παθητική και εξανδραποδιστική κατανάλωση θεάματος. Το θέαμα ως είδηση, γνώση, ψυχαγωγία, ενημέρωση κ.τ.λ., η ισοπεδωτική λειτουργία των ΜΜΕ και η υπερπληροφόρηση συσκοτίζουν την πραγματικότητα και απομακρύνουν τον σύγχρονο άνθρωπο από την αλήθεια. Πιστεύει ότι η πραγματική ζωή και ευτυχία βρίσκονται στο θέαμα, στα υλικά αγαθά και στο χρήμα και έτσι παραμελεί άλλα πιο ουσιαστικά πράγματα, όπως την αυτογνωσία, τις ανθρώπινες σχέσεις, την πνευματική καλλιέργεια.
3. Τι ονομάζουμε αλληγορία και ποια η λειτουργικότητά της; Η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται συνεπώς για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση. Ο Πλάτωνας τη χρησιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοητές δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες και για να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Επίσης, ο εκφραστικός αυτός τρόπος τού είναι χρήσιμος όταν θέλει να θεμελιώσει απόψεις που δεν μπορούν να στηριχτούν με τη διαλεκτική ή για να ενισχύσει τη διαλεκτική. Η αξία της είναι διδακτική και όχι αποδεικτική. Επίσης η αλληγορία είναι ένας αναλογικός συλλογισμός, τον οποίο ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί για να δείξει πώς βλέπει τον κόσμο και όχι για να αιτιολογήσει την κατάσταση του κόσμου.
4. Παρουσιάστε το περιεχόμενο της αλληγορίας του σπηλαίου. Αρχικά, παρουσιάζεται το θέμα του μύθου που είναι η φύση της παιδείας και της απαιδευσίας και στη συνέχεια δίνεται η φανταστική κατασκευή του μύθου του σπηλαίου. Σύμφωνα με την αλληγορία του σπηλαίου, μέσα σ’ ένα σπήλαιο ζουν από παιδιά άνθρωποι αλυσοδεμένοι στα πόδια και στον λαιμό, έτσι ώστε να μένουν ακίνητοι και να κοιτούν μόνο μπροστά. Μέσα στη σπηλιά, αλλά ψηλότερα από τους αλυσοδεμένους και πίσω τους καίει μια φωτιά. Μεταξύ της φωτιάς και των δεσμωτών υπάρχει δρόμος, παράλληλα στον οποίο είναι χτισμένος ένας μικρός τοίχος. Πίσω από αυτόν τον τοίχο κινούνται άνθρωποι φορτωμένοι με διάφορα αντικείμενα, που προεξέχουν από τον τοίχο. Οι δεσμώτες, που δεν έχουν αντικρίσει ποτέ τον πραγματικό κόσμο, θεωρούν πραγματικότητα τις σκιές των αντικειμένων και των ανθρώπων που προβάλλονται στον τοίχο μπροστά τους λόγω της φωτιάς που καίει πίσω από αυτούς. Κάποια στιγμή ένας δεσμώτης καταφέρνει να ελευθερωθεί και να βγει στο φως. Αρχικά θαμπώνεται και θέλει να ξανακατέβει στη σπηλιά. Στην πορεία όμως συνηθίζει και καταλαβαίνει ότι αυτός είναι ο αληθινός κόσμος. Χρέος του είναι να ξανακατέβει στο σπήλαιο και να οδηγήσει και τους υπόλοιπους δεσμώτες στο φως.
5. Τι γνωρίζετε για την πλατωνική θεωρία των ιδεών; Οι Ιδέες, κατά τον Πλάτωνα, είναι νοητές, αιώνιες, άυλες, άφθαρτες, αμετάβλητες, αυθύπαρκτες, υπερβατικές οντότητες που αφορούν το «ὂν ὄντως», το «εἶναι του κόσμου», και αποτελούν, ούτως ειπείν, τα πρότυπα των αισθητών αντικειμένων (είδωλα, έκτυπα) που είναι χρονικά πεπερασμένα, φθαρτά, μεταβλητά κ.τ.λ. και αφορούν το γίγνεσθαι του κόσμου. Ανώτερη Ιδέα από όλες είναι η Ιδέα του αγαθού, η οποία θεωρείται η πραγματική αιτία της ύπαρξης και δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο που βρίσκεται στον δρόμο της γνώσης να συλλάβει τα νοητά όντα. Η Ιδέα του αγαθού συγκρίνεται από τον ίδιο τον Πλάτωνα με τον ήλιο που από τη μια επιτρέπει τη γέννηση των πραγμάτων στον αισθητό κόσμο και από την άλλη μας επιτρέπει να τα βλέπουμε χάρη στο φως του. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον πλατωνικό δυϊσμό υπάρχουν ο νοητός κόσμος, ανώτερος και «πρότυπος», και ο αισθητός κόσμος, κατώτερος και αντίγραφο του πρώτου. Κάθε κόσμος από τους δύο διαιρείται εκ νέου σε δύο μέρη, ανώτερο και κατώτερο. Έτσι ο αισθητός κόσμος περιλαμβάνει το κατώτερο ποιοτικά είδος αισθητών πραγμάτων που αντιστοιχεί στις σκιές, και το ανώτερο ορατό που αντιστοιχεί στα «μᾶλλον ὄντα», δηλαδή στα φυσικά αντικείμενα, στα αισθητά όντα, «στα γύρω μας ζώα και όσα παράγει η φύση και κατασκευάζει ο άνθρωπος (εδώ θα τοποθετούσαμε τους ανθρώπους τους φέροντας ανδριάντας κ.τ.λ. υπό το φως της τεχνητής φωτιάς). Ο νοητός κόσμος, με τη σειρά του, διαιρείται σε δύο μέρη, στο κατώτερο νοητό, στο οποίο αντιστοιχούν οι νοητικές μορφές που μετέχουν περισσότερο στις Ιδέες και λιγότερο στα αισθητά όντα (π.χ. τα ιδανικά σχήματα και σώματα της γεωμετρίας), και στο ανώτερο νοητό που αναφέρεται στις Ιδέες και στην ανώτερη όλων, στην Ιδέα του αγαθού.
6. Ποια είναι τα σύμβολα που εμπεριέχονται στην αλληγορία του σπηλαίου και πώς ερμηνεύονται; Στην παραστατική εικόνα των αλυσοδεμένων μέσα στην υπόγεια σπηλιά, παρουσιάζεται ο άνθρωπος της δόξας, της πλάνης, του περιορισμένου οπτικού πεδίου, της εξαναγκασμένης όρασης. Ο άνθρωπος, που εκλαμβάνει ως κάτι πραγματικό τη θέα της σκιάς των πραγμάτων, αγνοεί την αλήθεια και είναι ανίκανος για ουσιαστική βοήθεια προς το σύνολο. Η εικόνα των αλυσοδεμένων ααισθητοποιεί τον άνθρωπο της εικασίας, της δόξας, τον δέσμιο της πλάνης. Αυτός ο άνθρωπος μόνο κακό μπορεί να προκαλέσει, αφού αδυνατεί να υπηρετήσει τόσο το ιδιωτικό όσο και το δημόσιο καλό. Συγκεκριμένα, στην 11^η ενότητα εντοπίζονται οι εξής συμβολισμοί: Η σπηλιά: είναι η αισθητή πραγματικότητα, η πολιτική κοινωνία, στην οποία δεν κυβερνούν οι πεπαιδευμένοι, οι φιλόσοφοι.  Οι δεσμώτες: είναι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και θεωρούν ότι οι σκιές είναι τα πραγματικά όντα. Οι σκιές – οι ήχοι: είναι τα δεδομένα της αίσθησης που οι αλυσοδεμένοι εκλαμβάνουν ως αληθινή πραγματικότητα. Πιστεύουν πως η μόνη πραγματικότητα είναι ό,τι βλέπουν ή ακούν, ό,τι τους δίνει η αίσθηση. Η στάση τους για την πραγματικότητα μπορεί να αποδοθεί με τον όρο «αφελής εμπειρισμός» και η γνωστική τους κατάσταση με τον όρο «εικασία». Οι ήχοι που συνδέονται με τις σκιές αφορούν το δεδομένο της αίσθησης το οποίο και εμπιστεύεται το υποκείμενο έχοντας τη χαμηλότερη ποιότητα γνώσης (εικασία). Έτσι και σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο (σελ. 116, παραπομπή «φθεγγομένους»), οι δεσμώτες συνδέουν τους ήχους με τις σκιές που βλέπουν και πιστεύουν ότι παραγωγοί των ήχων είναι οι σκιές. Οι αλυσίδες: είναι οι αισθήσεις που μας κρατούν δέσμιους και δεν μας αφήνουν να αντιληφθούμε την πραγματικότητα με τη βοήθεια της λογικής και υπό το φως του ορθού λόγου. Αν το εξετάσουμε σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο, οι αλυσίδες μπορούν να παρομοιαστούν με τα εμπόδια που συναντάμε στη ζωή μας, με την προσήλωσή μας στα υλικά αγαθά που μας κρατούν μακριά από τη θέαση του αγαθού. Η τεχνητή φωτιά: πρόκειται για την αίσθηση, την οποία ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ως πηγή γνώσης, δηλαδή τη δυνατότητα που δίνει η αίσθηση στον άνθρωπο να αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Η φωτιά που καίει μέσα στη σπηλιά αποτελεί την πηγή του τεχνητού φωτός από το οποίο φωτίζονται τα αντικείμενα μέσα στη σπηλιά και δημιουργούνται και οι σκιές. Έτσι, η φωτιά αυτή συμβολίζει την αίσθηση ως πηγή γνώσης.
   Επιπλέον αναφορικά με την πορεία του ανθρώπου από τον αισθητό στον νοητό κόσμο, γίνεται αντιληπτό ότι βρισκόμαστε στο στάδιο της «πίστης», στο στάδιο δηλαδή κατά το οποίο οι απελευθερωμένοι δεσμώτες βλέπουν κάτι διαφορετικό από τις σκιές που μέχρι τώρα αντίκριζαν. Είναι η πρώτη συνειδητοποίηση ότι αυτά που έβλεπαν μέχρι τώρα δεν ήταν τα αληθινά όντα. Βέβαια, δεν έχουν φτάσει ακόμη στην απόλυτη θέαση του Αγαθού. Αυτό θα γίνει, όταν καταφέρουν να βγουν έξω από τη σπηλιά, στο φως του ήλιου και της γνώσης (αληθινό φως). Οι άνθρωποι που βρίσκονται ανάμεσα στη τεχνητή φωτιά και στους δεσμώτες - τα αντικείμενα που μεταφέρουν - οι ήχοι: πρόκειται για εικόνες φυσικών αντικειμένων που προέρχονται από το ανώτερο ορατόν. Δεν πρόκειται δηλαδή για τις σκιές, αλλά για τα αισθητά αντικείμενα στα οποία οφείλονται οι σκιές, και φωτίζονται από το τεχνητό φως της φωτιάς. Ο άνθρωπος αυτά τα συλλαμβάνει με την αίσθηση, είναι «πρός μᾶλλον ὄντα τετραμμένος» και βρίσκεται στη γνωστική κατάσταση της «πίστεως». Ό,τι υπάρχει στη σπηλιά (με την εξαίρεση των φερόντων και των ίδιων των δεσμωτών) είτε είναι σκεύη είτε σκιές, θα πρέπει να θεωρηθούν λιγότερο φωτεινά και αληθή από τα ορατά που βρίσκονται εκτός σπηλιάς. Οι ήχοι που συνδέονται με τους φέροντας τα διάφορα αντικείμενα αφορούν την εμπιστοσύνη του υποκειμένου στην ίδια την αίσθηση και όχι πια στο δεδομένο της (πίστις). Από την άποψη αυτή ο ήχος συνδέεται με τον φυσικό παραγωγό της και όχι με τη σκιά του. Επομένως, για να συνοψίσουμε, καταλήγουμε ότι αυτοί που μεταφέρουν τα αντικείμενα, τα ίδια τα αντικείμενα, οι ήχοι και η φωτιά αφενός βρίσκονται μέσα στο σπήλαιο, αφετέρου συμβολίζουν τα «μᾶλλον ὄντα», που για να τα γνωρίσουν οι δεσμώτες έπρεπε να απελευθερωθούν και να αρχίσουν την «ανάβαση» εντός σπηλιάς, αφήνοντας πίσω τους τις εικασίες, και τον σκιώδη κόσμο (σκιές) που αυτοί έβλεπαν (και άκουγαν). Βρισκόμαστε δηλ. από γνωσιολογική άποψη στο επίπεδο της πίστης, που σημαίνει ότι ο άνθρωπος εμπιστεύεται την ίδια την αίσθηση (φωτιά) και όχι το δεδομένο της (σκιά). Έτσι η πίστις είναι γνώση ανώτερη από την εικασία, αλλά και οι δύο, εικασία και πίστις, αντιστοιχούν στον αισθητό κόσμο και στη δόξα, δηλαδή στην αισθητηριακή γνώση, η οποία είναι μεταβαλλόμενη και ασταθής και άρα όχι αληθινή. Ο φωτεινός κόσμος: είναι ο κόσμος που βρίσκεται έξω από τη σπηλιά και συμβολίζει τον κόσμο των ιδεών, την αληθινή πραγματικότητα, που γίνεται αντιληπτή μόνο με τη νόηση. Ο ήλιος ως πηγή φωτός: είναι η ύψιστη Ιδέα του Αγαθού. Η πορεία από το σπήλαιο προς την έξοδο: συμβολίζει την πορεία του δεσμώτη από την άγνοια προς τη γνώση, την απελευθέρωσή του, που σκοπό έχει την κατάκτηση της γνώσης και της αλήθειας με τη νόηση και την παιδεία και, επομένως, τη μεταστροφή του σε φιλόσοφο-βασιλέα. Έτσι ο αισθητός κόσμος η εικασία και η δόξα αντιστοιχούν στον κόσμο εντός της σπηλιάς κατά ανιούσα πορεία, από τον χαμηλότερο και σκοτεινότερο χώρο προς τον υψηλότερο και φωτεινότερο, εντός σπηλιάς. Από την άλλη, ο πνευματικός κόσμος η διάνοια και η νόηση αντιστοιχούν στον κόσμο έξω από τη σπηλιά κατά ανιούσα πορεία πάλι, δηλαδή από τον φωτεινό χώρο στην πηγή του φωτός (Ιδέα του Αγαθού). Έχοντας αποκτήσει ο άνθρωπος αυτά τα γνωστικά και κατά συνέπεια και ηθικά εφόδια θα μπορέσει να αφοσιωθεί πλήρως στο έργο της διακυβέρνησης της πολιτείας, που είναι και το ζητούμενο. Συνοπτικά, για να κατακτήσει κανείς τη γνώση χρειάζεται σταδιακά να αποδεσμεύεται από την κυριαρχία της αίσθησης και να κατακτήσει τη νόηση, να πορευτεί δηλαδή από τον αισθητό κόσμο στον νοητό. Ειδικότερα, η πορεία της γνώσης έχει ως εξής: Αισθητός κόσμος: α. ο κόσμος της δόξας (= γνώμης) ή της εικασίας: οι δεσμώτες βλέπουν τις σκιές των πραγμάτων, εμπιστεύονται ό,τι αισθάνονται. β. η πίστη: ο απελευθερωμένος δεσμώτης αντικρίζει για πρώτη φορά τα αισθητά πράγματα (αυτά που μεταφέρουν οι άνθρωποι κατά μήκος του τοίχου) και τη φωτιά χάρη στην οποία «βλέπει» τον κόσμο της σπηλιάς. Συνειδητοποιεί πως διαθέτει αισθήσεις, στις οποίες οφείλεται η αντίληψή του για τον κόσμο. Νοητός κόσμος: α. διάνοια: ο απελευθερωμένος δεσμώτης αντικρίζει την εξωτερική πραγματικότητα, τον νοητό κόσμο, τις Ιδέες, τα «ὄντα ὄντως». β. νόηση: ο απελευθερωμένος δεσμώτης ατενίζει τον ίδιο τον ήλιο, την πηγή του φωτός, δηλαδή φτάνει στη θέαση της Ιδέας του Αγαθού.( «… ο Πλάτωνας την ιδέα του αγαθού σαν πηγή της πνευματικής ύπαρξης, που δίνει στα νοητά αντικείμενα την αλήθεια, και στον άνθρωπο που βρίσκεται στο δρόμο της γνώσης τη δυνατότητα να τα συλλάβει, τη συγκρίνει με τον ήλιο, που επιτρέπει στα πράγματα να γεννιούνται μέσα στον ορατό κόσμο, μας δημιουργεί όμως χάρη στο φως την προϋπόθεση με την οποία τα βλέπουμε.» A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη, 1964 σελ. 736-737.)
7. Ποιο το νόημα της φράσης του Σωκράτη «ὁμοίους ἡμῖν»; Ο Σωκράτης με το σχόλιο «Ὁμοίους ἡμῖν» παραλληλίζει τους δεσμώτες με τη σύγχρονη πολιτική κοινωνία και τον κόσμο του σπηλαίου με τον αισθητό κόσμο. Στην πολιτική κοινωνία η αδικία και η αναξιοκρατία κυριαρχούν, οι δημαγωγοί ασκούν την εξουσία και όχι οι φιλόσοφοι. Οι άνθρωποι ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας, δέσμιοι των παθών τους, των προκαταλήψεων και των ψευδαισθήσεών τους μακριά από την αλήθεια. Έτσι, έμμεσα εισάγεται το θέμα που θα αναπτυχθεί στην επόμενη ενότητα: το χρέος του απελευθερωμένου δεσμώτη, που κατάφερε να θεαθεί την Ιδέα του αγαθού, δηλαδή του φιλοσόφου, να ξανακατέβει στο σπήλαιο και να οδηγήσει προς την έξοδο και τους υπόλοιπους δεσμώτες.
8. Με ποιους εκφραστικούς τρόπους αισθητοποιείται η εικόνα του σπηλαίου και των δεσμωτών και ποιος είναι ο λειτουργικός ρόλος του καθενός; Οι εκφραστικοί τρόποι με τους οποίους αισθητοποιείται η εικόνα του σπηλαίου είναι οι εξής: Αλληγορία: όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος, με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται, συνεπώς, για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση. Ο Πλάτωνας τη χρησιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοητές δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες και για να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Επίσης, ο εκφραστικός αυτός τρόπος τού είναι χρήσιμος, όταν θέλει να θεμελιώσει απόψεις που δεν μπορούν να στηριχτούν με τη διαλεκτική ή για να ενισχύσει τη διαλεκτική.  Διάλογος: χάρη σ’ αυτόν η περιγραφή του σπηλαίου δεν γίνεται μονότονη, αλλά αποκτά ζωντάνια και παραστατικότητα.  Χρήση β’ ενικού προσώπου: η χρήση β’ ενικού προσώπου («ἀπείκασον», «ἰδὲ», «ὅρα») συνδέεται με τον διάλογο και προσδίδει στην περιγραφή αμεσότητα. Εικόνες: η περιγραφή του σπηλαίου δίνεται μέσω πληθώρας οπτικο-ακουστικών και κινητικών εικόνων. Ειδικότερα, μπορούμε να αναφέρουμε ως παραδείγματα τα εξής:  α. οπτικές εκόνες: η περιγραφή της σπηλιάς («καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει»), οι ακινητοποιημένοι δεσμώτες («ἐν δεσμοῖς … ἀδυνάτους περιάγειν»), η παρουσίαση της φωτιάς που καίει στο πίσω μέρος («φῶς δὲ … αὐτῶν») και του τοίχου («μεταξὺ δὲ … δεικνύασιν»). β. κινητική εικόνα: η παρουσίαση των ανθρώπων οι οποίοι κινούνται στον δρόμο («ὅρα τοίνυν … εἰργασμένα»).  γ. ακουστική εικόνα: οι ομιλίες των ανθρώπων που ακούγονται κατά το πέρασμά τους («οἷον … παραφερόντων»).

9.      Να συγκρίνετε το ευαγγελικό «ἐγὼ εἰμὶ τὸ φῶς τοῦ κόσμου˙ ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς» με την εικόνα του αγαθού στην πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου.

Η ευαγγελική αυτή φράση παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου. Πιο συγκεκριμένα, και στην αλληγορία του σπηλαίου και στη χριστιανική διδασκαλία το φως ταυτίζεται με το θείο. Ο φιλόσοφος, λοιπόν, από τη μία και ο Χριστός από την άλλη αποτελούν το φως και υπόσχονται να οδηγήσουν και τους άλλους ανθρώπους σ’ αυτό. Ο φιλόσοφος, δηλαδή ο απελευθερωμένος δεσμώτης, υπόσχεται να οδηγήσει τους ανθρώπους στη γνώση, την αλήθεια και τη θέαση του Αγαθού, ενώ ο Χριστός υπόσχεται να βγάλει τους πιστούς από την πλάνη και την αμαρτία και να τους χαρίσει τη σωτηρία της ψυχής και την αληθινή ζωή.