ΣΟΦΟΚΛΗΣ

·         Γέννηση: Ίππιος Κολωνός Αθήνας 496 π.Χ.-406 π.Χ.

·         Γιος του εύπορου Σοφίλου

·         Διαπαιδαγώγηση ανάλογη της κοινωνικής του θέσης

·         Σωματικά προσόντα και πνευματική και ψυχική του καλλιέργεια= πρότυπο ολοκληρωμένου πολίτη

·         Ανέλαβε στρατιωτικά, θρησκευτικά και οικονομικά καθήκοντα

·         Μαζί με τον Περικλή στην εκστρατεία της Σάμου: 441-440 π.Χ.

·         Φίλος με Κίμωνα, Περικλή, Ηρόδοτο …

·         Ύμνος της Αθήνας: Οὶδίπους ἐπὶ Κολονῷ: 668-719

·         Σε δικαστικό αγώνα με το γιο του Ιοφώντα

·         468 π.Χ. νικά τον Αισχύλο  και στεφανώνεται από τον Κίμωνα

·         Συμμετοχή σε 30 δραματικούς αγώνες, πάνω από 20 πρώτα βραβεία, τα άλλα δεύτερα

·         123 δράματα, σώθηκαν επτά και ένα σατυρικό δράμα: Ἰχνευταί

·         ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ (7):

·             1. «Αίας» (γράφτηκε μεταξύ 460-450 π.Χ.).

·             2. «Αντιγόνη» (442 π.Χ.).

·             3. «Οιδίπους τύραννος» (430/429 π.Χ.).

·             4. «Ηλέκτρα» (420-415 π.Χ., ίσως το 413).

·             5. «Τραχίνιαι» (ίσως 438-430 π.Χ.).

·             6. «Φιλοκτήτης» (409 π.Χ.).

·             7. «Οιδίπους επί Κολωνώ» (γράφτηκε 406 π.Χ., διδάχτηκε μετά το θάνατό του,
        ίσως το 401 π.Χ.).

·         Χαρακτηριστικά ποιητικής του τέχνης

ü  Κυριαρχεί το πρόβλημα της ηθικής τάξης

v  Βαθύτερα κίνητρα και εσωτερική διάθεση προσώπων

v  Βαθύς σεβασμός στις μυθικές και θρησκευτικές παραδόσεις

v  Δίχως προβληματισμό στις  αντιφάσεις μυθικής παράδοσης και ηθικών αντιλήψεων

v  Δεν τον διακρίνει ο μεταφυσικός προβληματισμός του Αισχύλου

v  Αισθητή η παρουσία των θεών στο έργο του=ηρεμία και δύναμη

v  Οι  άνθρωποι ασταθείς και εφήμεροι

v  Διαχρονικότητα θεϊκών νόμων

ü  Οι ήρωες των έργων του

v  Δεν έχουν τις τιτανικές διαστάσεις  των ηρώων του Αισχύλου

v  Δεν είναι οι καθημερινοί άνθρωποι του Ευριπίδη

v  Είναι γενναιότεροι του μέσου ανθρώπου, είναι όπως πρέπει να είναι

v  Εξιδανικευμένοι, σύμφωνα με την ηθική και αισθητική δεοντολογία

v  Παλεύουν στη μοναξιά που επιβάλλει ο ηρωισμός τους και η βούλησή τους

v  Αλύγιστη δύναμη και συναίσθηση του καθήκοντος

v  Σταθεροί στις αρχές τους ακόμη κι αν τους απαρνούνται όλοι και τους εμπαίζουν οι θεοί

v  Υπεύθυνοι των πράξεών τους και εσωτερικά ελεύθεροι

v  Όχι κύριοι της τύχης τους

v  Όταν σφάλλουν, έχουν κάτι το ευγενικό  και υψηλό

v  Αίσθηση χρέους

ü  Τα δευτερεύοντα πρόσωπα

v  Δίχως δύναμη, αποφασιστικότητα, πάθος και υπερηφάνια

v  Έλλειψη θάρρους, αδυναμία, φόβος και αφέλεια

ü  Καινοτομίες

ü  1. Προσέθεσε και τρίτο υποκριτή.  

ü   2. Αύξησε τον αριθμό των χορευτών από 12 σε 15.  

ü   3. Πρώτος έβαλε πρόλογο στις τραγωδίες του.
 4. Καθιέρωσε την έγχρωμη σκηνογραφία και τη βελτίωσε, με τη χρήση περιάκτων.
 5. Μείωσε τα χορικά και αύξησε τα επικά-διαλογικά μέρη, δίνοντας έτσι μεγαλύτερη κίνηση και δράση.
 6. Πρώτος διέσπασε την ενότητα του μύθου και χρησιμοποίησε για την ίδια τετραλογία υποθέσεις από διαφορετικούς μύθους.  

ü  Γλώσσα-ύφος

v  Κομψότητα και λεπτότητα

v  Λέξεις λόγιες και μεγαλοπρεπείς

v  Υψηλό επίπεδο λόγου

v  Έξοχες εικόνες

v  Αριστοτεχνική χρήση της τραγικής ειρωνείας, περιπέτειας και αναγνώρισης

v  Μέλιττα/το στόμα αὐτοῦ μέλιτι κεχρισμένον ἦν

·         Ο μύθος των Λαβδακιδών

ü  Ιλιάδα και Νέκυια

ü  Θηβαίδα-Οιδιπόδεια

ü  Κάδμος=ιδρυτής Θήβας

v  Σκοτώνει το ιερό φίδι του Άρη

ü  Λάβδακος=εγγονός

v  Καταδιώκει τη λατρεία του θεού Διονύσου

ü  Λάιος=υιός Λάβδακου

v  Απαγάγει το γιο του Πέλοπα Χρύσιππο

v  Ο Πέλοπας τον καταριέται να πεθάνει άτεκνος ή να σκοτωθεί από το παιδί του

ü  Οιδίπους, γιος Λάιου

v  Σκοτώνει τον πατέρα του, παντρεύεται τη μητέρα του,

v  Αποκτά τέσερα παιδιά=και αδέρφια του!          =Ετεοκλής, Πολυνείκης, Αντιγόνη, Ισμήνη

ü  Αποκάλυψη οικτρής αλήθειας

v  Ιοκάστη απαγχονίζεται

v  Ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται και αυτοεξορίζεται

v  Θηβαίδα: καταριέται τα παιδιά του να μοιράσουν την κληρονομιά τους με οπλισμένο χέρι=θάνατος

ü  Πολυνείκης-Ετεοκλής

v  Συμφωνία για βασιλεία ενός χρόνου εναλλάξ έκαστος

v  Ο Ετεοκλής αθετεί το λόγο του

v  Ο Πολυνείκης με στρατό του Άδραστου από το Άργος επιτίθεται στη Θήβα και διεκδικεί την  εξουσία(επτά Θηβαίου εναντίον επτά Αργείων στην  επτάπυλη Θήβα)

v  Αλληλοσκοτωμός των αδερφών

ü  Κρέων

v  Αδερφός Ιοκάστης

v  Διάταγμα=να ταφεί οΕτεοκλής

v  Ο Πολυνείκης να μείνει άταφος, βορά στα σκυλιά και όρνια

ü  Υπόθεση πλέον τραγωδίας

ü  Εμπνεύστηκαν νεότεροι, όπως Ανουίγ, Μπρέχτ

Ερωτήσεις ΚΕΕ

1. Ποια ήταν η σχέση του Σοφοκλή µε την Αθήνα και τις εξέχουσες φυσιογνωµίες της εποχής του;

2. α) Ποια είναι η θέση του ήρωα και ποια του θεατή στα έργα του Σοφοκλή, σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη; β) Να αναφέρετε όσα έργα του Σοφοκλή γνωρίζετε. 10. Ποιες διαφορές παρατηρούνται µεταξύ των έργων του Σοφοκλή και του Ευριπίδη ως προς το περιεχόµενο;

3. Παράδοση - άνθρωπος - θεός - ήρωας - καθήκον - τύχη: Ποιες διαφορές παρατηρούνται ως προς την αντιµετώπισή τους ανάµεσα στο Σοφοκλή και τον Ευριπίδη;

4. Ποια θέση έχει στα έργα του Σοφοκλή ο άνθρωπος;

5. Ποιες ήταν οι καινοτοµίες του Σοφοκλή στη διδασκαλία της τραγωδίας; 14. Γιατί οι αρχαίοι αποκαλούσαν το Σοφοκλή µέλιτταν;

6. Να γράψετε λίγα λόγια για το ύφος και το ήθος των ηρώων του Σοφοκλή.

7. Να αποδώσετε σύντοµα το περιεχόµενο του µύθου των Λαβδακιδών.

8.  Με τις συµφορές που βρίσκουν την οικογένεια των Λαβδακιδών εκπληρώνονται, σύµφωνα µε το µύθο, παλιές κατάρες. Πώς επαληθεύεται αυτό το µοτίβο στην περίπτωση του Ετεοκλή και του Πολυνείκη;

9. Ποιοι λόγοι οδηγούν σε σύγκρουση τον Ετεοκλή µε τον Πολυνείκη; Ποιος δικαιολογείται περισσότερο για τις ενέργειές του; 4

10. Από ποιο σηµείο του µύθου των Λαβδακιδών αρχίζει η τραγωδία του Σοφοκλή Αντιγόνη;

·         Παραθέματα

Α

ω φως τελευταίον σε προσβλέψαιμι νυν,

όστις πέφασμαι φυς τ' αφ' ων ου χρην, ξυν οις τ'

ου χρην ομιλών, ους τε μ' ουκ έδει κτανών.

(στ. 1183-1185)

Στην τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος ως μία από τις αιτίες της πτώσης του ο ίδιος ο ήρωας αναφέρει την καταγωγή του (στ. 1184), ότι «γεννήθηκε από αυτούς που δεν έπρεπε» (φύς τ' ἀφ' ὧν οὐ χρῆν).^[1]

Με το γενεαλογικό δέντρο των Λαβδακιδών παρακολουθούμε την ιστορία της Θήβας, από την ίδρυσή της από τον Κάδμομέχρι την πολιορκία της από τους Επτά από το Άργος και την άλωσή της από τους Επιγόνους. Ο τόπος είναι συνυφασμένος με τη λατρεία του Διόνυσου αλλά και την απάρνησή της, τη γέννηση του Ηρακλή από τον Δία και την Αλκμήνη και τη νίκη του ήρωα επί του λέοντος του Κιθαιρώνα.

Ο πρώτος της γενιάς, ο Κάδμος, εγγονός του Ποσειδώνα, ξεκινώντας από την πατρίδα του Φοινίκη διατρέχει την Ελλάδα αναζητώντας την αδελφή του Ευρώπη που άρπαξε ο Δίας και διαδίδει το φοινικικό αλφάβητο. Εγκαθίσταται στη Βοιωτία και την ονομάζει από την αγελάδα (βοῦς) που ακολούθησε καθ' υπόδειξη του Δία, μέχρις ότου αυτή καθίσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο, όπου και ίδρυσε τη Θήβα και την ακρόπολή της Καδμεία. Μετατρέπεται μαζί με τη γυναίκα του Αρμονία σε φίδι, γιατί φίδι, προστατευόμενο του Άρη, ήταν το θεριό που σκότωσε στην Αρεία πηγή. Τα φίδια όμως θεωρούνται και χθόνιες θεότητες που συνδέουν τον κόσμο των ζωντανών με των νεκρών κάτω από τη γη. Μετά τον θάνατό τους ο Δίας τους στέλνει στα Ηλύσια πεδία, προφανώς γιατί η αμαρτία του Κάδμου, ο φόνος του φιδιού του Άρη, ήταν αναπόφευκτη, με την έννοια ότι, αν δεν τη διέπραττε, δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει τη βούληση του άλλου θεού που τον καθοδηγούσε, του Δία - οι άνθρωποι μοιάζουν παγιδευμένοι στα όρια των αρμοδιοτήτων των διαφόρων θεών.

Πολύδωρος και Λάβδακος (από το φοινικικό γράμμα Λάβδα) αρνούνται τη λατρεία του Διόνυσου και πεθαίνουν όπως ο Πενθέας. Ο Λάιος εισήγαγε την παιδεραστία αρπάζοντας τον Χρύσιππο, ο Οιδίποδας σκότωσε σε άμυνα τον πατέρα του Λάιο, χωρίς να γνωρίζει ότι είναι πατέρας του, παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη, χωρίς να γνωρίζει ότι είναι μητέρα του, και, σύμφωνα με τον Σοφοκλή, απέκτησε μαζί της τέσσερα παιδιά (Αντιγόνη, Ισμήνη, Ετεοκλής, Πολυνείκης). Με την αποκάλυψη της αλήθειας, η Ιοκάστη αυτοκτονεί (απαγχονίζεται, όπως ταιριάζει στις αρχόντισσες), Ετεοκλής και Πολυνείκης συγκρούστηκαν μεταξύ τους για την εξουσία, η Αντιγόνη δεν δέχτηκε να υπακούσει στην εντολή του θείου της, αδελφού της μητέρας της,Κρέοντα να μην ταφεί ο Πολυνείκης που είχε επιτεθεί στην πόλη του, υφίσταται την τιμωρία για την παράβαση του νόμου που είχε εκδώσει ο Κρέων, εγκλείεται σε υπόγεια φυλακή, αυτοκτονεί όπως η μητέρα της, ενώ στον θάνατo την ακολουθεί και ο αρραβωνιαστικός της και γιος του Κρέοντα Αίμονας που αυτοκτονεί με ξίφος, όπως συνήθιζαν οι άνδρες. Στον θάνατό του θα τον ακολουθήσει η μητέρα του και σύζυγος του Κρέοντα Ευρυδίκη, που αυτοκτονεί με ξίφος, αντίθετα με τις συνήθειες.

Στο γενεαλογικό δέντρο του Κάδμου, που ήλθε από τη Φοινίκη, διαπιστώνουμε ότι απόγονοί του συνάπτουν γάμο με απογόνους των Σπαρτών, που προήλθαν από τη σπορά των δοντιών του δράκου, από τη γενιά του Άρη, που φυλούσε τη μοναδική πηγή της περιοχής, την Πηγή του Άρη.

Με τέχνασμα του Κάδμου αυτοί, τα αυτόχθονα δημιουργήματα της γης των Θηβών, αλληλοσκοτώθηκαν εκτός από πέντε. Από αυτούς, ο Εχίονας παντρεύτηκε την Αγαύη, κόρη του Κάδμου, η εγγονή του Χθόνιου και κόρη του Νυκτέα Νυκτηίς παντρεύτηκε τον Πολύδωρο. Γηγενείς και επήλυδες αναμειγνύονται. Ίσως με τον τρόπο αυτό επιδιωκόταν η αναγνώριση εξωγενών και τοπικών στοιχείων αλλά και η ενσωμάτωση/αφομοίωση παλαιότερων και νεότερων θρησκευτικών στοιχείων που είχαν πλέον την ευλογία της επίσημης και κυρίαρχης ιδεολογίας.

Οι γυναίκες της γενιάς του Κάδμου εμπλέκονται στον κύκλο της διονυσιακής λατρείας, είτε ως μητέρες, φυσικές (Σεμέλη) και θετές (Ινώ), είτε ως αδελφές τους (Αγαύη, Αυτονόη) που αρνούνται τη θεότητα του Διόνυσου. Όλες τους γεννούν αρσενικά παιδιά που όμως χάνονται σχεδόν όλα από τους γονείς τους. Η γενιά συνεχίζει μόνο από το ζεύγος Νυκτηίς - Πολύδωρος, ενώ αξιοπερίεργο είναι ότι δεν σώζεται το όνομα της συζύγου του Λάβδακου. Να υποθέσουμε αιμομικτικές σχέσεις με τη μητέρα του Νυκτηίδα; (Το όνομά της προδίδει ότι ανήκει στις πρωταρχικές θεότητες.) Αν δεχθούμε την υπόθεση αυτή, τότε ό,τι γίνεται με το τρίγωνο Νυκτηίς - Πολύδωρος - Λάβδακος επαναλαμβάνεται με το τρίγωνο Ιοκάστη - Λάιος - Οιδίπους. Το θηλυκό μοιάζει να αποτελεί στοιχείο αντιπαλότητας, ενώ η απουσία πληροφοριών για την οικογένεια του Λάιου δημιουργεί απορίες, όπως επίσης και η συγγένεια των ονομάτων Λάβδακος-Λάιος. Το γένος των Λαβδακιδών με αυτόν τον τρόπο αφανίστηκε.

Οι μύθοι γύρω από τα πρόσωπα της βοιωτικής αριστοκρατίας:

1. δείχνουν τον αγώνα για τη συσσωμάτωση παλαιότερων γηγενών στοιχείων και οικογενειών (Σπαρτοί) με νεότερα επείσακτα (Κάδμος)·

2. αποκαλύπτουν σχέσεις της Βοιωτίας με την Πελοπόννησο γενικά, και την Πίσα ειδικότερα, τόσο μέσα από αρπαγές γυναικών και ανδρών, συγγενών μεταξύ τους, από τον ένα στον άλλον τόπο αλλά και γάμους όσο και μέσα από πολέμους για την ανάκτηση του αρπαγμένου και τη διεκδίκηση της εξουσίας·

3. αποκαλύπτουν διαδικασίες μύησης, εκπαίδευσης δηλαδή στη στρατιωτική τέχνη από συγγενείς σε άλλους τόπους (ο νέος πρέπει να απομακρυνθεί από τον τόπο και την οικογένειά του), σε εποχές που η στρατιωτική εκπαίδευση δεν ήταν υπόθεση του κράτους (ο Λάβδακος αρπάζει τον γιο του Πέλοπα Χρύσιππο και τον φέρνει στη Θήβα ή τον πηγαίνει στη Νεμέα, στη ΒΑ Πελοπόννησο, να πάρει μέρος στους αγώνες, ενώ ο γιος του Λάιος, διωγμένος από τη Θήβα, ανατρέφεται στο παλάτι του Πέλοπα).

Δ. Μήττα

Β.

Οιδίπους και Φρόυντ

Η Ιοκάστη είχε μεταφέρει σε συμβολικό επίπεδο την ανησυχία του Οιδίποδα μήπως συνάψει σχέσεις με τη μητέρα του (στ. 976) :

Σὺ δ᾽ εἰς τὰ μητρὸς μὴ φοβοῦ νυμφεύματα·

πολλοὶ γὰρ ἤδη κἀν ὀνείρασιν βροτῶν

μητρὶ ξυνηυνάσθησαν·

Μη φοβάσαι γάμους με τη μητέρα σου·

πολλοί θνητοί στα όνειρά τους κοιμήθηκαν με τη μητέρα τους.

(στ. 980-983)

Αυτή τη μεταφορά αξιοποίησε ο Φρόυντ και μίλησε για το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ταιριαστό για τους αστούς / μεγαλοαστούς ψυχαναλυόμενους του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα στη Βιέννη, όπου είχαν αρχίσει να συζητούν για τη σημασία του σώματος και τη διαχείρισή του στη δημιουργία τραυματικών συμπλεγμάτων στην παιδική ηλικία. Ωστόσο, είναι σαφές ότι αν εφαρμόσουμε μονοσήμαντα την προσέγγιση αυτή στην τραγωδία του Σοφοκλή, ο πλούτος των σημάνσεων περιορίζεται.

Οιδίπους Τύραννος και δομική ανάλυση

Ο C. Levi-Strauss χρησιμοποιεί τον μύθο του Οιδίποδα ως μοντέλο για μια δομική ανάλυση του μύθου^[14]. «Συστέλλει» τον μύθο σε μικρότερες προτάσεις και τις οργανώνει σε ομάδες, τις οποίες ονομάζει μυθήματα -κατά το φωνήματα ή μορφήματα- και αποτελούν τους θεμέλιους λίθους και τα συστατικά στοιχεία του μύθου.

Ο Κάδμος αναζητεί την αδελφή του Ευρώπη
		Ο Κάδμος σκοτώνει τον δράκο
	Οι Σπαρτοί αλληλοεξοντώνονται.
			· Λάβδακος χωλός · Λάιος σκαιός · Οιδίποδας, πρησμένο πόδι
	Ο Οιδίποδας σκοτώνει τον πατέρα του Λάιο.
		Ο Οιδίποδας σκοτώνει τη Σφίγγα
Ο Οιδίποδας παντρεύεται τη μητέρα του Ιοκάστη.
	Ο Ετεοκλής σκοτώνει τον αδελφό του Πολυνείκη.
Η Αντιγόνη θάβει τον αδελφό της Πολυνείκη.

Στην πρώτη στήλη τονίζεται η συγγένεια αίματος, ενώ στη δεύτερη κυριαρχεί η υποτίμησή της. Η τρίτη στήλη επισημαίνει την απελευθέρωση του ανθρώπου από την αυτόχθονη καταγωγή του, ενώ η τέταρτη, με το σωματικό ελάττωμα του καθενός, ιδίως του Λάβδακου και του Οιδίποδα που τους αναγκάζει να σέρνουν το πόδι τους στη γη, δείχνει το αντίθετο, την εξάρτηση δηλαδή από την καταγωγή. Όλες οι στήλες βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση μεταξύ τους.

Αν διαβάσουμε το σχήμα από αριστερά προς τα δεξιά, προκύπτει η χρονική σειρά των γεγονότων του μύθου. Αν διαβάσουμε την κάθε στήλη ως μια ενότητα, ως ένα μύθημα, αποκαλύπτεται το απόκρυφο νόημά του. Έτσι, ο μύθος εμφανίζεται ως ένα «λογικό μοντέλο … ικανό να υπερνικήσει μιαν αντίφαση». Αναπόφευκτα λοιπόν θα πρέπει να ταξινομήσουμε τα δεδομένα των μύθων σε καταφάσεις, αντιφάσεις και συνθέσεις.

Γ. Ο ποιητής της Θηβαΐδος

Η Θηβαΐδα μαζί με την Οιδιπόδεια και τους Επιγόνους συναποτελούσε τον θηβαϊκό επικό κύκλο^[2], ο οποίος πραγματευόταν τους σχετικούς με το γένος των Λαβδακιδών μύθους. Ο Παυσανίας (ο οποίος εκτιμούσε ότι η Θηβαΐδα υπολειπόταν σε ποιητική αξία μόνον της Ιλιάδας και της Οδύσσειας)^[3], αναφέρει ότι ο ελεγειακός ποιητής του 7ου π.Χ. αιώναΚαλλίνος ο Εφέσιος απέδιδε την Θηβαΐδα στον Όμηρο^[4] -άποψη που υιοθετούσε και ο άγνωστος συγγραφέας του Αγώνος Ομήρου και Ησιόδου (ενός μικρού έργου της ελληνιστικής εποχής)^[5]. Ωστόσο, άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Αθήναιος^[6] ή ο Απολλόδωρος^[7], αν και μνημόνευαν την Θηβαΐδα και ανέφεραν στίχους απ' αυτήν, δήλωναν παράλληλα παντελή άγνοια ως προς τον πραγματικό της δημιουργό.

Το (υποτιθέμενο) περιεχόμενο της Θηβαΐδος και τα διασωθέντα αποσπάσματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο εναρκτήριος στίχος

Από την Θηβαΐδα διασώθηκαν ελάχιστοι στίχοι^[8] μεταξύ των οποίων και ο εναρκτήριος στίχος του ποιήματος που περιλαμβάνει την καθιερωμένη στην επική ποίηση επίκληση στην Θεά ή στην Μούσα:

Ἄργος ἄειδε, θεά, πολυδίψιον, ἔνθεν ἄνακτες.^[9]

(Το Άργος ψάλε, θεά, το άνυδρο, απ' όπου οι βασιλιάδες…)

Η κατάρα του Οιδίποδα

Στη συνέχεια του ποιήματος, όπως προκύπτει από δύο αποσπάσματα (δεκατεσσάρων συνολικά στίχων) που διεσώθησαν από τον Αθήναιο και κάποιον ανώνυμο σχολιαστή, ο ποιητής της Θηβαΐδας αναφερόταν στην κατάρα του Οιδίποδα, ο οποίος, επειδή ένιωθε περιφρονημένος ή και παραγκωνισμένος από τους γιους του^[10]:

προσευχήθηκε στον άνακτα Δία και στους άλλους αθανάτους

να δώσει να κατέβουν αλληλοσκοτωμένα στον Άδη [τα παιδιά του]^[11].

Γνωρίζουμε από μεταγενεστέρους ποιητές, και κυρίως από τους μεγάλους τραγικούς της κλασσικής εποχής, ότι ο Ετεοκλής υφάρπαξε τον θρόνο της Θήβας και εξανάγκασε τον αδελφό του Πολυνείκη να εξοριστεί στο Άργος. Εκεί, ο Πολυνείκης αφού πρώτα παντρεύτηκε τηνΑργεία, την κόρη του βασιλιά Άδραστου, έπεισε τον πεθερό του να συγκεντρώσει στρατό και να εκστρατεύσει εναντίον της Θήβας. Επτά Αργείοι ηγεμόνες, συμπεριλαμβανομένων του Πολυνείκη και του ίδιου του Άδραστου, επικεφαλής ενός πανίσχυρου στρατού παρατάχθηκαν απέναντι από τις επτά πύλες της Θήβας. Ο Πολυνείκης και ο Ετεοκλής μονομάχησαν μπροστά στα τείχη της πόλης και αλληλοσκοτώθηκαν εκπληρώνοντας έτσι την κατάρα του πατέρα τους. Αμέσως μετά οι Θηβαίοι αντεπιτέθηκαν και διέλυσαν τον στρατό των πολιορκητών σκοτώνοντας όλους τους αρχηγούς του. Μόνον ο Άδραστος κατόρθωσε να διαφύγει, "εἵματα λυγρὰ φέρων" [με ενδύματα άθλια, ξεσχισμένα], καβάλα στο θεϊκό άλογο (που του είχε χαρίσει ο Ηρακλής), στον "κυανοχαίτη" Αρίονα, όπως μας πληροφορεί ένας άλλος στίχος της Θηβαΐδος^[12].

Το πιο άδοξο τέλος απ' όλους τους Αργείους ηγεμόνες είχε ο Αμφιάραος,

που δεν ήταν μόνο μάντης καλός, αλλά ήξερε και με το δόρυ να μάχεται^[13]

Μπροστά στην ορμητικότητα του γιου του Ποσειδώνα και υπερασπιστή της Θήβας Περικλύμενου τράπηκε σε φυγή. Ο Δίας τότε, για να τον γλυτώσει από την καταισχύνη ενός πισώπλατου σκοτωμού, μ' ένα αστροπελέκι έσκισε την γη, και ο Αμφιάραος χάθηκε μέσα στο χάσμα μαζί με το άρμα και τα άλογά του^[14].

1.      Στον θηβαϊκό κύκλο ανήκε και ένα τέταρτο έπος: η Ἀλκμαιωνίς, που είχε ως κεντρικό πρόσωπο τον γιο του Αμφιάραου Αλκμαίωνα.
• Αναφέρεται επίσης και ένα άλλο επικό ποίημα με τίτλο Ἀμφιαράου ἐξέλασις [εκστρατεία], το οποίο φαίνεται πως είχε ανάλογο περιεχόμενο με την Θηβαΐδα, δεν περιλαμβανόταν όμως στον επικό κύκλο.

2.      Ο Παυσανίας, συγγραφέας του 2ου μ.Χ. αιώνα, δεν μπορούσε βέβαια να γνωρίζει από πρώτο χέρι τη Θηβαΐδα: στην εποχή του το έπος είχε προ πολλού χαθεί. Αντλούσε τις πληροφορίες του κυρίως από τους γραμματικούς και τούς σχολιαστές της ελληνιστικής εποχής, και από την προφορική παράδοση.

3.      Παυσανίας, Ἑλλάδος περιήγησις, 9.9.5.

4.      "Περὶ Ὁμήρου καὶ Ἡσιόδου καὶ τοῦ γένους καὶ ἀγῶνος αὐτῶν", σελ. 196, στο: Ομηρικά - Επικός κύκλος, εκδ. Κάκτος, 2005.

5.     Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, 465e (XI.14) [ὡς ὁ τὴν κυκλικὴν Θηβαΐδα πεποιηκώς φησιν].

6.      Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη,1.8.4 [ὁ μὲν γράψας τὴν Θηβαΐδα…].

7.      G. Kinkel, Epicorum Graecorum fragmenta (1877), "Thebaid", vol. 1, σελ. 9-13.
•. H.G. Evelyn-White, Hesiod, the Homeric Hymns, and Homerica (1914), "The Thebaid", σελ. 484-486.
• M. West, Greek Epic Fragments: From the Seventh to the Fifth Centuries BC (2003), "Θηβαΐς - Thebaid: Testimonia and Fragments", σελ. 42-55, Loeb Classical Library, Harvard University Press.

8.      M. West, ό.π., frg. 1.

9.     Σύμφωνα με τους τραγικούς ποιητές, ο Οιδίπους καταράστηκε τους γιους του είτε επειδή, μετά την αποκάλυψη της αιμομιξίας του με την μητέρα του Ιοκάστη, με την βοήθεια του Κρέοντα τον εξόρισαν από την Θήβα (Σοφοκλής, Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ) είτε επειδή τον περιόρισαν στο παλάτι για να μην τον βλέπει ο κόσμος και να ξεχαστούν έτσι τα κρίματά του (Ευριπίδης, Φοίνισσαι). Στα έπη του θηβαϊκού κύκλου (Οιδιπόδεια και Θηβαΐδα) ο Οιδίπους παρέμενε στην Θήβα ως βασιλιάς μέχρι το τέλος του, έστω και αν κάποια στιγμή -ενδεχομένως- παραμεριζόταν από τους γιους του με συνέπεια να τους καταραστεί.

10. "Θηβαΐς", σελ. 75, στο: Ομηρικά - Επικός κύκλος, εκδ. Κάκτος, 2005.
εὖκτο Διὶ βασιλῆϊ καὶ ἄλλοις ἀθανάτοισιν,
χερσὶν ὕπ᾿ ἀλλἠλων καταβήμεναι Ἄϊδος εἴσω.
(M. West, ό.π., frg. 3.)

11. εἵματα λυγρὰ φέρων σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ.
(M. West, ό.π., frg. 11. [Παυσανίας, 8.25.8])

12.  ἀμφότερον μάντίν τ᾿ ἀγαθὸν καὶ δουρὶ μάχεσθαι.
• Ένας παρόμοιος στίχος βρίσκεται στον έκτο Ολυμπιόνικο του Πινδάρου, παρμένος σύμφωνα με τον Ασκληπιάδη (Τραγιλέα) από την κυκλική Θηβαΐδα.
(M. West, ό.π., frg. 6.)

13.  Κ. Κερένυϊ, Η μυθολογία των Ελλήνων, σελ. 540, εκδ. της Εστίας, 1996.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B7%CE%B2%CE%B1%CE%90%CF%82_(%CE%AD%CF%80%CE%BF%CF%82)#cite_note-10

Δ. το παρελθόν του μύθου

Ο μύθος του Οιδίποδα είναι ο σημαντικότερος από τους αρχαιότατους θηβαϊκούς μύθους· αναφέρεται ήδη στα ομηρικά έπη, που ακολουθούν ίσως παλαιότερες παραδόσεις άγνωστων επικών ποιητών. Στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας έχουμε μόνο μια μνεία, από δύο μονάχα στίχους, που μας πληροφορούν ότι ο Οιδίπους σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης και ότι, προς τιμή του, οργάνωσαν επικήδειους αγώνες, στους οποίους νίκησε όλους τους Θηβαίους ο Ταλαϊονίδης Ευρύαλος, ισόθεος άντρας, γιος του βασιλιά Μηκιστέα:

ὅς ποτε Θήβασδ’ ἦλθε δεδουπότος Οἰδιπόδαο
ἐς τάφον· ἔνθα δὲ πάντας ἐνίκα Καδμείωνας.

(679-680)

Έτσι, σύμφωνα με την παράδοση που ακολουθεί ο ποιητής της Ιλιάδας, ο Οιδίπους, όταν υπέκυψε, δεν ήταν ούτε τυφλός ούτε καταραμένος.

Πιο διαφορετική είναι η αφήγηση της Οδύσσειας, στη ραψωδία λ (Νέκυια), που υποθέτει γνωστή την παράδοση, όπως επαναλήφθηκε από τους τραγικούς.

Στον Κατάλογο ηρωΐδων γυναικών (225-332), ανάμεσα στις γυναίκες που προσέρχονται διαδοχικά, σε ονειρική παρέλαση από σκιώδεις οπτασίες, στον ερεβώδη δόμο του Άδη, ο Οδυσσεύς βλέπει την ωραία Επικάστη, που αργότερα ονομάσθηκε Ιοκάστη, μητέρα του Οιδίποδα, με την τραγική της μοίρα:

«Είδα του Οιδίποδα τη μάνα, την όμορφη Επικάστη, 
που έκανε πράξη ανήκουστη, δίχως ο νους της να το ξέρει, 
σμίγοντας με τον ίδιο της το γιο και εκείνος τον πατέρα του

σκοτώνοντας

την πήρε (γῆμε)· αμέσως όμως οι θεοί 
φανέρωσαν τα ανόσια έργα, και ο κόσμος βούϊξε.
Παρ’ όλα αυτά εκείνος ξέμεινε στη λατρευτή του Θήβα, 
συφοριασμένος των Καδμείων βασιλιάς, δέσμιος 
της φρικτής βουλής των αθανάτων. 
Εκείνος όμως πέρασε στον Άδη, άσπλαχνο φύλακα 
στις κάτω πύλες, αφού πρώτα σε μια θηλιά κρεμάστηκε, 
δένοντας το μακρύ σχοινί απ’ την ψηλή οροφή της κάμαρής της 
η απελπισία την έπνιξε (ᾧ ἄχεϊ σχομένη).
Άφησε ωστόσο και σ’ εκείνον κληρονομιά πόνους πολλούς, 
όσοι απαιτούν να πέσουν πάνω τους οι Ερινύες της μητέρας».

(271-284, μτφρ. Δ. Ν. Μαρωνίτη)

Στους δέκα τέσσερις αυτούς στίχους της Νέκυιας περιέχεται το ουσιώδες της παράδοσης, διατυπωμένο με τέτοιο τρόπο, όπως θα το συναντήσουμε και αργότερα. Για πρώτη φορά πληροφορούμαστε για την αξιοθρήνητη μοίρα της γυναίκας αυτής: να παντρευτεί το γιο της, αφού εκείνος είχε σκοτώσει τον πατέρα του. Λόγος για τύφλωση του Οιδίποδα δε γίνεται ούτε για τα δύο του παιδιά, Ετεοκλή και Πολυνείκη (πρβλ. Δ376 κ.ε.), στα οποία συνεχίζεται η κατάρα του γένους.

Αντίθετα, στο ησιόδειο έπος Ἔργα καὶ Ἡμέραι βρίσκουμε μια αναφορά στον πόλεμο μεταξύ Πολυνείκη και Ετεοκλή, στον οποίο οι ήρωες φονεύονται για τα κοπάδια του Οιδίποδα:μαρναμένους μήλων ἕνεκα Οἰδιπόδαο (162), ενώ στη Θεογονία αναφέρεται πως η Σφίγξ (βοιωτική παραλλαγή Φῖξ), κόρη της Έχιδνας, ήταν αιτία ολέθρου για τους Καδμείους (326).

Ο μύθος του Οιδίποδα αποτέλεσε κυρίως θέμα των επών του θηβαϊκού κύκλου: τρία επικά ποιήματα ασχολούνται με την τύχη του Οιδίποδα και των γιων του, η Οἰδιπόδεια και οι Ἐπίγονοι, –από τα οποία δεν έχει τίποτε διασωθεί– και η Θηβαΐς, έργο που γνωρίζουμε καλύτερα χάρη σ’ ένα απόσπασμα δέκα στίχων, όπου ο τυφλός Οιδίπους, εγγίζοντας με τα δύο του χέρια, το ωραίο χρυσό κύπελλο (χρύσειον καλὸν δέπας), που βρίσκεται μπροστά του, αναγνωρίζει ότι είναι του πατέρα του Λαΐου, πρόξενου όλων των συμφορών. Εξοργισμένος γιατί ο Πολυνείκης παραβίασε την εντολή του πατέρα του, εκστομίζει κατάρα και για τα δύο του παιδιά (θεῶν δ’ οὐ λάνθαν’ ἐρινύν): να αλληλομισούνται και να διαμοιράζονται την κληρονομιά του με τα όπλα στα χέρια (ἀμφοτέροισι δ’ ἀεὶ πόλεμοί τε μάχαι τε, 10).

………………….

Ο μύθος του Οιδίποδα στον Σοφοκλή

Ο Σοφοκλής αντλώντας τις πηγές του από το άφθονο μυθολογικό υλικό και αξιοποιώντας, κατάλληλα, τις ποικίλες παραλλαγές και λεπτομέρειες του μύθου, τροποποιώντας ανάλογα μερικά σημεία της μυθικής παράδοσης, δραματοποίησε έξοχα την τραγική μοίρα του Οιδίποδα· ειδικότερα, από τις εφτά διασωθείσες τραγωδίες του οι τρεις αναφέρονται στην πολύπαθη μορφή του Λαβδακίδη και στα παιδιά του.

Στη συγκεκριμένη τραγωδία, Οἰδίπους Τύραννος, που θα εξετάσουμε. τα προηγούμενα γεγονότα που οδηγούν στην υπόθεση του έργου έχουν ως εξής:

Ο πανίσχυρος βασιλιάς (κράτιστος πᾶσιν) της Θήβας Λάιος, γιος του Λάβδακου, έλαβε κάποτε χρησμό από το θεό Απόλλωνα ότι θα φονευόταν από το παιδί που θα αποκτούσε από τη σύζυγό του Ιοκάστη.

Όταν αργότερα η Ιοκάστη, παρά τη θεϊκή πρόρρηση, γέννησε ένα αγόρι, ο Λάιος τρομαγμένος και για να αποφύγει την απειλή του δελφικού χρησμού, το παρέδωσε σ’ ένα πιστό του δούλο-βοσκό, –αφού πρώτα τρύπησε και έδεσε τους αστραγάλους του–, με την εντολή να αφήσει το νεογέννητο έκθετο στον άγριο Κιθαιρώνα.  

Ο βοσκός, όμως, που θα εκτελούσε την εντολή, λυπήθηκε το νήπιο και το παρέδωσε σ' έναν άλλο βοσκό από την Κόρινθο, ο οποίος το μετέφερε στην πόλη αυτή και το έδωσε στον κύριό του Πόλυβο, βασιλιά της Κορίνθου. Ο Πόλυβος και η σύζυγός του Μερόπη, που δεν είχαν παιδιά, το υιοθέτησαν με χαρά και το ονόμασαν Οιδίποδα (οἰδέω + πούς), εξαιτίας των πρησμένων ποδιών του.

Όταν μεγάλωσε ο Οιδίπους, μια μέρα, σε κάποιο συμπόσιο, αποκλήθηκε υβριστικά από έναν ομοτράπεζο του νόθος· επειδή ο Πόλυβος και η Μερόπη δεν κατόρθωσαν να δώσουν ικανοποιητικές εξηγήσεις, όταν ερωτήθηκαν από τον προσβληθέντα Οιδίποδα, κατευθύνθηκε ο ίδιος στους Δελφούς για να μάθει ποιοι ήταν οι γονείς του. Η απάντηση της Πυθίας ήταν ρητή: να μην επιστρέψει πια στην πατρίδα του, γιατί, αν γύριζε, θα σκότωνε τον πατέρα του και θα έπαιρνε γυναίκα την ίδια τη μητέρα του. Έτσι, για να αποφύγει την πατροκτονία και την αιμομιξία αποφάσισε να μην ξαναγυρίσει στην Κόρινθο, αλλά να ακολουθήσει τον αντίθετο δρόμο προς τη Βοιωτία.

Σ’ ένα φωκικό τρίστρατο, «σχιστή οδό», κοντά στη Δαύλεια, γίνεται η μοιραία συνάντηση με τον Λάιο και την ακολουθία του· ύστερα από μια σφοδρή λογομαχία, ο Οιδίπους τους σκοτώνει όλους εκτός από ένα δούλο, που κατόρθωσε να διασωθεί· ήταν ακριβώς αυτός που παρέλαβε κάποτε τον Οιδίποδα – βρέφος για να το εγκαταλείψει στον Κιθαιρώνα.

Ο βοσκός πανικόβλητος επέστρεψε στη Θήβα και ανακοίνωσε ότι ο Λάιος σκοτώθηκε σ’ ένα σταυροδρόμι, ἐν τριπλαῖς ἁμαξιτοῖς ὁδοῖς, από ληστές που του είχαν στήσει ενέδρα.

Οταν ο Οιδίπους έφτασε στη Θήβα, βρήκε τους πολίτες τρομοκρατημένους εξαιτίας της αινιγματικής Σφίγγας (ποικιλῳδὸς Σφίγξ), η οποία καθισμένη σ’ ένα βράχο, κοντά στην πόλη, προκαλούσε τους διαβάτες με το γνωστό αίνιγμά της. Ο Οιδίπους έδωσε εύστοχη απάντηση, λύνοντας με την ευφυΐα και το θάρρος του, το αίνιγμα και υποχρεώνοντας το τέρας να γκρεμιστεί από το βουνό Φίκιο.

Έτσι, ανακηρύχθηκε σωτήρας της πόλης και πήρε το έπαθλο, που ο προσωρινός βασιλιάς της Θήβας Κρέων είχε ορίσει: τη χήρα βασίλισσα Ιοκάστη ως γυναίκα και το θρόνο.

Ως λαοπρόβλητος βασιλιάς ο Οιδίπους ζούσε ευτυχισμένος και μεγάλη ευδαιμονία επικρατούσε στη χώρα του. Από το γάμο του με την Ιοκάστη απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Ετεοκλή, τον Πολυνείκη, την Αντιγόνη και την Ισμήνη, που ήταν ταυτόχρονα και αδέλφια του. Ξαφνικά, όμως, μεγάλη συμφορά ενέσκηψε στην πόλη του Κάδμου (ἄστυ Καδμεῖον): φοβερή επιδημία (λοιμὸς ἔχθιστος), που απειλούσε κάθε ζωντανό στη φύση και στην πόλη, μάστιζε τη χώρα, παράλληλα με την αφορία της γης και την αποβολή, στον τοκετό, των γυναικών και των ζώων. Για να βρει την αιτία της συμφοράς και το μέσο για τη λύτρωση, ο Οιδίπους ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών.

Η τραγωδία αρχίζει από το σημείο που ο Οιδίπους περιμένει με αγωνία το γυναικάδελφό του Κρέοντα, γιο του Μενοικέα, που τον έστειλε ως απεσταλμένο στα πυθικά δώματα του Φοίβου, για να του φανερώσει με ποιον τρόπο θα απαλλαγεί η πόλη από τα δεινά της.

Η  περίληψη της Αντιγόνης

Ο Σοφοκλής πήρε την υπόθεση της τραγωδίας του από το λεγόμενο Θηβαϊκό κύκλο, από τους μύθους δηλαδή για τη βασιλική οικογένεια της Θήβας: το Λάιο, τον Οιδίποδα και τους απογόνους τους.

Η τραγωδία «Αντιγόνη» ξεκινά έχοντας σαν δεδομένο ένα διπλό τραγικό φονικό. Οι δύο γιοι του Οιδίποδα, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης έχουν αλληλοσκοτωθεί πολεμώντας ο μεν υπέρ ο δε εναντίον της πατρίδας του, δηλαδή της Θήβας. Στη χώρα πια την εξουσία, που είχε μείνει «ορφανή», έχει αναλάβει ο Κρέοντας. Ο εμφύλιος πόλεμος έχει τελειώσει και η πόλη μετρά και γιατρεύει τις πληγές της. Πώς να κατηγορήσει κανείς κάποιον ως υπαίτιο της συμφοράς; Ο Ετεοκλής φάνηκε αλαζόνας και στη συμφωνία με τον αδερφό του τον Πολυνείκη, ότι θα βασιλεύουν εναλλάξ κάθε ένα χρόνο στη Θήβα, πάτησε το λόγο του. Ο Πολυνείκης από την πλευρά του κινήθηκε εναντίον της πατρίδας του, προκειμένου να πάρει την εξουσία που σύμφωνα με τη συμφωνία του ανήκε. Σελικά ποιος κινεί το νήμα της μοίρας; Ο επίορκος Ετεοκλής ή ο προδότης Πολυνείκης; Να ένα καλό ερώτημα και δεν είναι το βασικό θέμα του δράματος. Η σύγκρουση Αντιγόνης – Κρέοντα είναι το θέμα της τραγωδίας.

Το σκηνικό στον Πρόλογο ανοίγει μπροστά στις πύλες του προαυλίου του βασιλικού ανακτόρου των Θηβών, κατοικία των Λαβδακιδών βασιλιάδων. Οι δύο κόρες του Οιδίποδα, η Αντιγόνη και η Ισμήνη, μαυροφορεμένες και οι δύο, συνομιλούν. Η Αντιγόνη σημειώνει πως ο Κρέοντας αποφάσισε να απαγορεύσει με διάταγμα την ταφή του Πολυνείκη, θεωρώντας τον προδότη της πατρίδας του, ενώ πρόσταξε να θάψουν με όλες τις τιμές τον Ετεοκλή. Η ηρωίδα δηλώνει ότι θα θάψει η ίδια τον αδερφό της, μη μπορώντας να αντέξει την ιδέα να μείνει βορά στα όρνια το άψυχο σώμα του Πολυνείκη. Παροτρύνει και την Ισμήνη να τη βοηθήσει, αλλά εκείνη από φόβο αρνείται. Η Αντιγόνη ατρόμητη υπόσχεται να πραγματοποιήσει μόνη της την ταφή. Η σύγκρουση θείου και ανθρώπινου νόμου αρχίζει ήδη να διαγράφεται. Σελικά ποιος είναι ο κυρίαρχος νόμος; Αυτός των θεών, που θέλει όλοι οι νεκροί ανεξαιρέτως να θάφονται με τιμές, ώστε να αναπαύεται γαλήνια η ψυχή τους; Ή μήπως των ανθρώπων, εδώ του Κρέοντα, που θέλει τους προδότες να μένουν άταφοι και άκλαυτοι, φτηνή τροφή στα όρνια και τα σκυλιά; Για την Αντιγόνη το ερώτημα έχει ήδη απαντηθεί μέσα της. Ο θείος νόμος είναι ανώτερος και ισχυρότερος απ΄ όλα.

Ο χορός στην Πάροδο χαιρετίζει τον ακτινοβόλο ήλιο, ευχαριστεί για τη νίκη της πόλης ενάντια στους εισβολείς, στην συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για τις δυνάμεις του Πολυνείκη, και καλεί το λαό σε ολονύκτια δοξολογία.

Στο Α΄ Επεισόδιο ο Κρέοντας διακηρύσσει το διάταγμα απαγόρευσης της ταφής του Πολυνείκη. Ο χορός με χαρακτηριστική δουλοφροσύνη συμφωνεί. Σότε ένας Υύλακας, από εκείνους που ο Κρέοντας είχε ορίσει να φυλάγουν το σώμα του νεκρού Πολυνείκη, μπαίνει στη σκηνή και ανακοινώνει ότι κάποιος έθαψε κρυφά το σώμα. Ο Κρέοντας γίνεται θηρίο στο άκουσμα ότι καταπατήθηκε το διάταγμά του. Δηλώνει ότι θα κρεμάσει ζωντανούς τους φύλακες, αν δε βρεθεί σύντομα ο ένοχος.

Ο χορός στο Α΄ Στάσιμο σε μια προσπάθεια να ελαφρύνει λίγο το βαρύ κλίμα που διαμορφώθηκε πλέκει έναν καταπληκτικό Όμνο στον άνθρωπο.

Στο Β΄ Επεισόδιο ο Υύλακας φέρνει στον Κρέοντα δεμένη την Αντιγόνη και δηλώνει ότι εκείνη έκανε κρυφά την ταφή του νεκρού Πολυνείκη. Η ατρόμητη γυναίκα, ενώ ξέρει ότι η ζωή της κρέμεται σε μια κλωστή, παραδέχεται αγέρωχα την πράξη της. ΢τη σκηνή έρχεται και η αδερφή της Ισμήνη. Η τελευταία επιμένει ότι και εκείνη έχει ανάμειξη στην ταφή. Η Αντιγόνη όμως τη διαψεύδει. Ο Κρέοντας θέτει και τις δύο υπό αυστηρή επιτήρηση. Ένα δίλημμα φωλιάζει μέσα του από τα λόγια της Ισμήνης. Πώς είναι δυνατόν να σκοτώσει την Αντιγόνη που είναι αρραβωνιαστικιά του γιου του του Αίμονα; Συφλωμένος από οργή ο βασιλιάς για την καταπάτηση της διαταγής του, μάλλον αγνοεί τις συνέπειες μιας τέτοιας πράξης και το θυμό των θεών.

Στο Β΄ Στάσιμο ο χορός αναλώνεται σε μακαρισμούς για όσους πέρασαν τη ζωή τους χωρίς συμφορές.

Το Γ΄ Επεισόδιο αφορά τη διαμάχη Κρέοντα – Αίμονα. Ο γιος αντιτίθεται στον πατέρα, ενώ ο τελευταίος δηλώνει ότι θα θάψει ζωντανή την Αντιγόνη σε μια σπηλιά σαν τιμωρία για την ανυπακοή της. Σο τραγικό τέλος πλησιάζει και ο Κρέοντας από μόνος του προκαλεί τη μοίρα του, εξοργίζει τους θεούς με την αυταρχική εξουσία του και οικοδομεί τις πιο σπαρακτικές εξελίξεις για τον ίδιο.

Στο Γ΄ Στάσιμο ο χορός τραγουδά έναν υπέροχο Όμνο στον έρωτα και τη δύναμή του, εμπνευσμένο από την αγάπη του Αίμονα για την Αντιγόνη.

Στο Δ΄ Επεισόδιο η Αντιγόνη οδηγείται ζωντανή στη σπηλιά που θα γίνει πλέον και ο τάφος της. Θρηνεί για τη μοίρα της, ενώ ο χορός προσπαθεί να της δώσει κουράγιο, σημειώνοντας ότι πληρώνει για τα μεγάλα αμαρτήματα του πατέρα της, του Οιδίποδα. Ο Κρέοντας, που ακούει το θρήνο της κοπέλας, οργίζεται ακόμη περισσότερο και διατάζει τους φύλακες να επισπεύσουν τον εγκλεισμό της στη σπηλιά.

Ο χορός επιχειρεί να παρηγορήσει την Αντιγόνη στο Δ΄ Στάσιμο, αναφέροντας τρία παραδείγματα που δείχνουν τη φοβερή και ακατανίκητη δύναμη της μοίρας.

Ο τυφλός μάντης Σειρεσίας οδηγείται στη σκηνή από ένα παιδί. Προειδοποιεί τον Κρέοντα ότι οι θεοί είναι οργισμένοι με τις πράξεις του και προβλέπει συμφορές για τον ίδιο και την οικογένειά του. Ο Κρέοντας στην αρχή αντιδρά βίαια, μετά όμως και με την παρατήρηση του χορού ότι ο μάντης ποτέ δεν προφήτεψε λάθος, μετανιώνει και τρέχει να απελευθερώσει την Αντιγόνη (Ε΄ Επεισόδιο).

Ο χορός επικαλείται το Βάκχο, για να καθαρίσει την πόλη από το μίασμα που έχει δημιουργηθεί από την αυταρχική συμπεριφορά του άρχοντα (Ε΄ Στάσιμο).

Πολύ αργά πια για όλους. Η μετάνοια του Κρέοντα δεν πρόλαβε τίποτα. Σο τραγικό τέλος ανακοινώνεται από τον Άγγελο στην Έξοδο του έργου. Ένα διάταγμα και ένα πείσμα από πλευράς του βασιλιά για πιστή εφαρμογή των εντολών του έφερε τρεις θανάτους. Η Αντιγόνη κρεμάστηκε. Ο αρραβωνιαστικός της ο Αίμονας επίσης αυτοκτόνησε, αφού δεν άντεξε στην ιδέα του θανάτου της αγαπημένης του. Σελικά, τον κύκλο αίματος κλείνει η βασίλισσα και μητέρα του Αίμονα, η Ευρυδίκη, η οποία αυτοκτονεί και αυτή πικραμένη για το θάνατο του γιου της. Ο Κρέοντας εισπράττει την πιο σκληρή τιμωρία των θεών για το πείσμα του. Σρεις θάνατοι φορτώνονται στην πλάτη του. Η νύφη του, ο γιος και η γυναίκα του βάφουν με το αίμα του θανάτου τους το σκήπτρο της περίφανης και κραταιάς ηγεμονίας του.

A.    Αλέξανδρος