ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Πιθανά ερωτήματα θεωρίας στο μάθημα της Έκφρασης-έκθεσης Γ΄Λυκείου :
Α. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΕΙΘΩ, ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ, ΤΟΥΣ
ΤΡΟΠΟΥΣ ΠΕΙΘΟΥΣ
1. Να σημειώσετε τον τρόπο ή τους τρόπους πειθούς που μετέρχεται ο συγγραφέας στο απόσπασμα….. (επίκληση στη λογική, στο συναίσθημα, στην αυθεντία, στο ήθος του πομπού, επίθεση στο ήθος του αντιπάλου)
2. Να βρείτε ένα τρόπο πειθούς στην Χ παράγραφο και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας αναφέροντας ένα παράδειγμα για κάθε μέσο πειθούς που θα εντοπίσετε.
3. Να αναγνωρίσετε το είδος των τεκμηρίων στο παρακάτω απόσπασμα….
4. Να βρεθούν οι τρόποι και τα μέσα πειθούς στο παρακάτω απόσπασμα…
5. Να αναγνωρίσετε το είδος του συλλογισμού ως προς την συλλογιστική πορεία
στην παράγραφο ….
6. Να αναγνωρίσετε το είδος του συλλογισμού ως προς το είδος των προκειμένων (κατηγορικός, υποθετικός, διαζευκτικός)
7. Ποιο είδος συλλογιστικής πορείας έχει επιλέξει ο συγγραφέας στο κείμενό του ( σε όλο το κείμενο)
8. Να αξιολογήσετε τους συλλογισμούς και τα επιχειρήματα στο παρακάτω κείμενο (εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα) ή να καταγράψετε την εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα του παρακάτω επιχειρήματος.
Β. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Π.Χ.
1. Ποια χαρακτηριστικά επιστημονικού λόγου αναγνωρίζετε στο κείμενο…
2. Ποια χαρακτηριστικά διαφημιστικού λόγου αναγνωρίζετε στο κείμενο…
3. Ποια χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου αναγνωρίζετε στο κείμενο…
4. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά του στοχαστικού δοκιμίου στο παρακάτω κείμενο…
5. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά του αποδεικτικού δοκιμίου στο παρακάτω κείμενο…
6. Το παρακάτω κείμενο είναι άρθρο. Εντοπίστε τα χαρακτηριστικά του.
7. Το παρακάτω κείμενο είναι επιφυλλίδα. Εντοπίστε τα χαρακτηριστικά της.
Γ. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΝΟΧΗ – ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Π.χ. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή της παραγράφου (συνδετικές λέξεις ή εκφράσεις)
Δ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Π.χ. Να βρείτε τον τρόπο ανάπτυξης και τα δομικά στοιχεία της παραγράφου…
Ε. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΞΗΣ
Π.χ. Να εξηγήσετε τη λειτουργία των εισαγωγικών …
ΣΤ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Π.χ. Να αναγνωρίσετε την ποιητική και αναφορική λειτουργία της γλώσσας στα
παραδείγματα που ακολουθούν…
Ζ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
Π.χ. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις και να τις χαρακτηρίσετε (ονοματικές/επιρρηματικές, προσδιοριστικές/παραθετικές)
Π.χ. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης των προτάσεων (παρατακτική, απλή ή διαδοχική υπόταξη)
Η. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΥΦΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Π.χ. Στα παρακάτω παραδείγματα να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή το αντίστροφο. Να εξηγήσετε γιατί προτιμήθηκε το ανάλογο είδος σύνταξης
Θ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΦΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Πχ. Σχολιάστε το ύφος του κειμένου.
Ι. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ –ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Πχ. Να δημιουργήσετε νέες λέξεις με το πρώτο συνθετικό των λέξεων που δίδονται (πχ. διατρέχω) / Να δώστε την ετυμολογία της λέξης….
A. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΕΙΘΩ, ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ, ΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΠΕΙΘΟΥΣ
ΠΕΙΘΩ : Η δύναμη και η ικανότητα να υποστηρίζουμε αποτελεσματικά την άποψή μας, να κάνουμε τον αναγνώστη ή τον ακροατή μας να συμφωνήσει μ' αυτήν και να την αποδεχτεί.
Για τη στήριξη ή την ανατροπή μιας θέσεως χρησιμοποιούμε έναν λογικό συλλογισμό ή σειρά συλλογισμών, που καταλήγει σε αιτιολογημένο συμπέρασμα. Για την απόδειξη μιας θέσης πρέπει οι λογικές προτάσεις μας να δίδονται σε κλιμακωτή σειρά, δηλ σε μία σειρά λογικών προτάσεων / κρίσεων με την εξής δομή:
Μία ή περισσότερες προτάσεις, οι προκείμενες λειτουργούν ως βάση για την αποδοχή μίας άλλης πρότασης η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες, το συμπέρασμα. Δηλαδή οι προτάσεις συνδέονται στενά η μία με την άλλη (σκέψεις, διαπιστώσεις, υποθέσεις) για να οδηγήσουν λογικά και αβίαστα στο συμπέρασμα, συνήθως στην πρόταση που πρέπει να αποδειχθεί. «Στο επιχείρημα όλες μαζί οι προτάσεις και όχι η καθεμιά χωριστά συνεπάγονται το συμπέρασμα, εγγυώνται την αλήθεια του» Ε. Παπανούτσος, Λογική
Παράδειγμα :
Προκείμενες
Το κάπνισμα ενοχοποιείται για ασθένειες του αναπνευστικού
Ο Νίκος πάσχει ήδη από καρδιοαναπνευστικό νόσημα
Συμπέρασμα
Άρα ο Νίκος πρέπει να σταματήσει το κάπνισμα.
* Τεκμήρια για το επιχείρημα θα μπορούσαν να είναι :
στατιστικές με περιπτώσεις
ασθενειών ή και θανάτων που αποδίδονται στο κάπνισμα, μελέτες
έρευνες ινστιτούτων και ερευνητικών κέντρων σχετικά με τις επιπτώσεις του καπνίσματος,
απόψεις ειδικών (πνευμονολόγοι, ογκολόγοι, διακεκριμένοι επιστήμονες κοκ),
παράδειγμα - περίπτωση φίλου / συγγενή με το ίδιο πρόβλημα
ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ
Ι ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
ΙΙ ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
ΙΙΙ » ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ
IV » ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
V ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ
I ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ
Α) ΤΕΚΜΗΡΙΑ
Είδη τεκμηρίων: Ως τεκμήρια μπορούν να λειτουργήσουν τα εξής:
Ø Παραδείγματα
Ø Αλήθειες
Ø Αριθμητικά δεδομένα
Ø Στατιστικά στοιχεία
Ø Γεγονότα
Ø Απόψεις ειδικών - αυθεντίες
Ø Πειραματικά δεδομένα
Ø Αποτελέσματα ερευνών
Ø Εποπτεία – παρατήρηση – εμπειρία
Αξιολόγηση τεκμηρίων: Τα τεκμήρια λειτουργούν ενισχυτικά στα επιχειρήματα και αξιολογούνται ως προς το βαθμό αξιοπιστίας τους. Αξιόπιστα και εξακριβωμένα θεωρούνται τα τεκμήρια τα οποία στηρίζονται σε συγκεκριμένα στοιχεία, συγκεκριμένα και εύστοχα παραδείγματα, εξακριβωμένες και αναμφισβήτητες αλήθειες, αριθμητικά δεδομένα, στατιστικά στοιχεία, πραγματικά γεγονότα, ιστορικά δεδομένα, σε έγκυρες παραπομπές σε ειδικούς (αυθεντίες), σε πειραματικά δεδομένα.
Β) ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ –ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ
ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ:
Η διαδικασία ή η μέθοδός με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα.
α) Με κριτήριο την διανοητική πορεία συναγωγής του συμπεράσματος οι συλλογισμοί διακρίνονται σε :
Παραγωγικό Επαγωγικό Αναλογικό
Ολοι οι πλανήτες φωτίζονται από τον ήλιο
Πχ. Η γη, η Αφροδίτη…είναι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος..
Άρα οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος είναι ετερόφωτοι.
Πχ. Ο Κώστας που είναι άριστος μαθητής
βραβεύτηκε για τις επιδόσεις του.
Η Νίκη είναι κι αυτή άριστη μαθήτρια.
Επομένως και η Νίκη θα βραβευτεί για τις επιδόσεις της.
β) Με κριτήριο το είδος των προτάσεων των προκειμένων οι συλλογισμοί διακρίνονται σε:
- Κατηγορικός είναι ο συλλογισμός όταν το συμπέρασμά του συνάγεται χωρίς όρους ή προυποθέσεις από τις προκείμενες προτάσεις. Στις προκείμενες, δηλαδή, υπάρχει τι συνδετικό ρήμα είμαι ή κάποια ισοδύναμη έκφραση. Στους κατηγορικούς συλλογισμούς διακρίνονται σταθερά τρεις όροι ( Μ, Κ, Υ)
Μέσος όρος = αναφέρεται και στις δύο προκείμενες αλλά όχι στο συμπέρασμα. Κατηγορημα του υποκειμένου = αναφέρεται στη μείζονα προκείμενη και
Υποκείμενο του συμπεράσματος. Πχ.
Οι Ελληνες είναι Ευρωπαίοι (Μ-Κ)
Ο Γιώργος είναι Ελληνας (Υ-Μ)
Αρα, ο Γιώργος είναι Ευρωπαίος
- Υποθετικός είναι ο συλλογισμός στον οποίο οι προκέιμενες ή τουλάχιατο η μείζων προκείμενη είναι υποθετική, δηλαδή, όταν περιλαμβάνεται ένας υποθετικός λόγος . Σε κάθε υποθετικό λόγο διακρίνουμε 2 μέρη : 1.Λόγος (ή υπόθεση) και 2. Ακολουθία (ή απόδοση).
Εάν ο λόγος της υποθετικής προκείμενης ή της ακολουθίας εκφέρεται χωρίς άρνηση, τότε έχουμε «θέση» του λόγου ή «θέση» της ακολουθίας αντίστοιχα. Εάν η της υποθετικής προκείμενης ή της ακολουθίας εκφέρεται χωρίς άρνηση, τότε έχουμε «άρση» του λόγου ή «αρση» της ακολουθίας αντίστοιχα. Σύμφωνα με τους κανόνες της Λογικής υπάρχουν 4 είδη υποθετικών συλλογισμών:
1. Εάν ο καιρός είναι καλός, θα βγούμε βόλτα. Ο καιρός είναι καλός. Αρα θα βγούμε βόλτα.
2. Εάν ο καιρός είναι κακός, δε θα βγούμε βόλτα. Ο καιρός είναι κακός. Αρα δε θα βγούμε βόλτα.
3. Εάν ο καιρός είναι καλός, θα βγούμε βόλτα. Δε θα βγούμε βόλτα. Αρα, καιρός δεν είναι καλός.
4. Εάν ο καιρός δεν είναι καλός, δε θα βγούμε βόλτα. Θα βγούμε βόλτα. Αρα ο καιρός είναι καλός.
- Διαζευκτικός είναι ο συλλογισμός στον οποίο μια προκείμενη, συνήθως η μείζων, έχει διαζευκτική διατύπωση.
Πχ. Ένα ουσιαστικό της ελληνικής γλώσσας είναι είτε αρσενικού, είτε θηλυκού είτε ουδετέρου γένους.
Το ουσιαστικό «μητέρα» δεν είναι ούτε αρσενικού ούτε ουδετέρου γένους
Αρα το ουσιαστικό «μητέρα» είναι θηλυκού γένους.
γ) Με κριτήριο των αριθμό των προκειμένων προτάσεων διακρίνονται σε:
ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: κύρια θέση / κρίση και προχωρά στα επιμέρους αποδεικτικά στοιχεία και στην αιτιολόγηση του επιχειρήματος. στοιχεία και τεκμήρια καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα, την κύρια θέση / κρίση.
Π.χ.
Η ελληνική γλώσσα αναδείχτηκε σε κύρια βάση της εννοιολογικής έκφρασης του δυτικού πολιτισμού. Αυτό το δείχνει η σημερινή παρουσία της στο λεξιλόγιο όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών και μάλιστα σε σύνθετες και απαιτητικές μορφές επικοινωνίας, όπως είναι η επιστήμη ή ο πολιτικός λόγος. Βασικές έννοιες της ανθρώπινης σκέψης πρωτοεκφράστηκαν στην ελληνική, για να συμπληρωθούν ή να μεταφραστούν αργότερα στη Λατινική και να συγκεραστούν στη συνέχεια με στοιχεία των νεότερων εθνικών γλωσσών. Λέξεις-έννοιες όπως η λογική, το σύστημα, η ανάλυση, η οργάνωση, η εμπειρία, ο διάλογος, η διαλεκτική, η ιδέα και η ιδεολογία, η πολιτική, η δημοκρατία, η διάγνωση και η θεραπεία, η ποίηση, το δράμα, η τραγωδία, ο λυρισμός και τόσες άλλες λέξεις του πολιτισμού μας συλλαμβάνονται, δηλώνονται και βιώνονται με λέξεις της ελληνικής γλώσσας. Ακόμη και η σύγχρονη
αμερικανική pepsi (-cola) ή ο Κούρος, το άρωμα, ανατρέχουν στην ελληνική γλώσσα, στις πρώτες έννοιες-λέξεις και στο επικοινωνιακό γόητρο που διαθέτουν οι λέξεις αυτές.
=Η συλλογιστική πορεία του παραπάνω αποσπάσματος είναι παραγωγική
Μετατροπή της παραγωγικής συλλογιστικής πορείας σε επαγωγική:
Η ελληνική γλώσσα παρουσιάζεται στο λεξιλόγιο όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών και μάλιστα σε σύνθετες και απαιτητικές μορφές επικοινωνίας, όπως είναι η επιστήμη ή ο πολιτικός λόγος. Βασικές έννοιες της ανθρώπινης σκέψης πρωτοεκφράστηκαν στην ελληνική, για να συμπληρωθούν ή να μεταφραστούν αργότερα στη Λατινική και να συγκεραστούν στη συνέχεια με στοιχεία των νεότερων εθνικών γλωσσών. Λέξεις- έννοιες όπως η λογική, το σύστημα, η ανάλυση, η οργάνωση, η εμπειρία, ο διάλογος, η διαλεκτική, η ιδέα και η ιδεολογία, η πολιτική, η δημοκρατία, η διάγνωση και η θεραπεία, η ποίηση, το δράμα, η τραγωδία, ο λυρισμός και τόσες άλλες λέξεις του πολιτισμού μας συλλαμβάνονται, δηλώνονται και βιώνονται με λέξεις της ελληνικής γλώσσας. Ακόμη και η σύγχρονη αμερικανική pepsi (-cola) ή ο Κούρος, το άρωμα, ανατρέχουν στην ελληνική γλώσσα, στις πρώτες έννοιες-λέξεις και στο επικοινωνιακό γόητρο που διαθέτουν οι λέξεις αυτές. Ευνόητο είναι από τα παραπάνω ότι η ελληνική γλώσσα αναδείχτηκε σε κύρια βάση της εννοιολογικής έκφρασης του δυτικού πολιτισμού.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
α) ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ
Από τη στιγμή που οι γενετικά μεταλλαγμένοι οργανισμοί (ΓΜΟ) απελευθερώνονται στο περιβάλλον, οι κίνδυνοι είναι ιδιαίτερα ανησυχητικοί. Οι ΓΜΟ δεν έχουν φυσικό βιότοπο, αφού δεν εξελίσσονται στη φύση, αλλά σχεδιάζονται στο εργαστήριο. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πώς θα συμπεριφερθούν στο ανοιχτό περιβάλλον. Από τη στιγμή που θα απελευθερωθούν είναι αδύνατον να ανακληθούν.
Λανθάνει ο συλλογισμός:
Οι ΓΜΟ είναι άκρως επικίνδυνοι (γενική κρίση).
Οι ΓΜΟ δεν έχουν φυσικό βιότοπο και κατ' επέκταση προβλέψιμη συμπεριφορά
(ειδική κρίση).
Οι ΓΜΟ όταν απελευθερωθούν, είναι αδύνατον να ανακληθούν (ειδική κρίση).
β)ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ
Η εικόνα συχνά καλύπτει την παραπληροφόρηση. Από τη στιγμή που παρουσιάζονται τα γεγονότα προκύπτει το συμπέρασμα ότι είναι αληθινά. Η αλήθεια όμως έγκειται στον παραγωγό. Έτσι η εικόνα αντικαθιστά την ίδια την πραγματικότητα. Ας
θυμηθούμε τις σκηνές οικολογικής καταστροφής που προβάλλονταν κατά τη διάρκεια του πολέμου στον Περσικό Κόλπο. Λίγο αργότερα η εφημερίδα «ΕΙ Pais» αποκάλυψε ότι οι σκηνές ήταν ασύνδετες με τον πόλεμο. Ας διδασκόμαστε λοιπόν για τα τρωτά του ηλεκτρονικού Τύπου και ας δείχνουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον Τύπο, γιατί όπως έλεγαν οι Λατίνοι μόνο «τα γραπτά μένουν» (scripta manent).
Λανθάνει ο συλλογισμός:
Η εικόνα συχνά παραπληροφορεί.
Η εικόνα αντικαθιστά την πραγματικότητα, καθώς την προβάλλει
κατασκευασμένη από τον εκάστοτε παραγωγό.
Αρα: Ας δείχνουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον Τύπο.
Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ TOY ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ: ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ, ΑΛΗΘΕΙΑ,
ΟΡΘΟΤΗΤΑ
Έγκυρος + αληθής = ορθός
‘Εγκυρος +ψευδής = εσφαλμένος
Άκυρος + αληθής = εσφαλμένος
Άκυρος + ψευδής = εσφαλμένος
Αξιολογούμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων ως προς: ρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες(αν υπάρχει μια άσχετη προκείμενη ή και συμπέρασμα, ο συλλογισμός δεν είναι έγκυρος )
για προσωπικές εκτιμήσεις.
H εγκυρότητα και η αλήθεια καθιστούν ένα επιχείρημα ορθό.
Απόδειξη: ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα
Παράδείγματα
1. Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί.
Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος.
Αρα, ο Σωκράτης είναι θνητός.
Το επιχείρημα είναι αληθές, γιατί οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
2. Όλα τα μέλη του γυμναστικού συλλόγου Χ γυμνάζονται καθημερινά
Μερικοί μαθητές του σχολείου μας είναι μέλη του γυμναστικού συλλόγου Χ.
Αρα, μερικοί μαθητές του σχολείου μας γυμνάζονται καθημερινά.
Το επιχείρημα είναι έγκυρο, είναι σωστό από άποψη καθαρά τυπική, ανταποκρίνεται και στην πραγματικότητα.
Παραλογικοί συλλογισμοί
Τα συλλογιστικά σχήματα που αντιβαίνουν στον ορθό λόγο και δεν έχουν αποδεικτική αξία.
Χαρακτηριστικό τους:
εξωτερικές ομοιότητες με τα έγκυρα
επηρεάζουν το δέκτη και τον παραπλανούν.
Παραλογισμοί: Οφείλονται: σε λογικά σφάλματα
Σοφίσματα: Οφείλονται στην πρόθεση εξαπάτησης, στη λογική παγίδα του πομπού προς το δέκτη.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, τα σοφίσματα προκύπτουν είτε «παρά την λέξιν» είτε «έξω της λέξεως». Στην πρώτη περίπτωση (Α) η παράβαση οφείλεται στη χρήση των λέξεων ή φράσεων με διαφορετική σημασία (παραλογισμοί κατά τη μορφή), ενώ στη δεύτερη (Β) η παράβαση οφείλεται στο νόημα των προκείμενων (παραλογισμοί κατά την ύλη).
Α. Παραλογισμοί κατά τη «μορφή»
Σε κατηγορικούς συλλογισμούς: Π.χ.
Μία από τις αριθμητικές πράξεις είναι η διαίρεση.
Η διαίρεση καταστρέφει τους λαούς
Άρα, μία από τις αριθμητικές πράξεις καταστρέφει τους λαούς
(υπάρχουν 4 όροι (καθώς η λέξη «διαίρεση» χρησιμοποιείται άλλοτε με κυριολεκτική και άλλοτε με μεταφορική σημασία)
Σε υποθετικούς συλλογισμούς: Π.χ.
Εάν είναι Έλληνας τότε είναι Ευρωπαίος. Είναι Ευρωπαίος. Αρα, είναι Έλληνας.
Εάν είναι Έλληνας τότε είναι Ευρωπαίος. Δεν είναι Έλληνας. Αρα, δεν είναι Ευρωπαίος.
Σε διαζευκτικούς συλλογισμούς. Πχ.
Ένα ουσιαστικό της ελληνικής γλώσσας είναι είτε αρσενικού, είτε ουδετέρου γένους.
Το ουσιαστικό «μητέρα» δεν είναι ούτε αρσενικού γένους
Αρα το ουσιαστικό «μητέρα» είναι ουδετέρου γένους.
Β. Παραλογισμοί κατά την ύλη.
Λήψη αιτουμένου. Στους συγκεκριμένους συλλογισμούς οι προκείμενες προτάσεις παρουσιάζονται ως γενικώς αποδεκτές ή αυταπόδεικτες, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες, αλλά βασίζονται στην εμπειρία και στην υποκειμενική θεώρηση του πομπού.
Πχ. Αυτός ο σκηνοθέτης επιλέγει εκλεκτούς ηθοποιούς για να πρωταγωνιστήσουν στις ταινίες του. Η Μαρία πρωταγωνιστεί στην τελευταία ταινία του. Άρα, η Μαρία είναι εκλεκτή ηθοποιός
Παρά το συμβεβηκός. Το συμπέρασμα συνάγεται με μια αυθαίρετη γενίκευση του μερικού (ή από προκείμενες με αμφίβολο κύρος, οι οποίες στηρίζονται κυρίως σε συμπτώσεις και προλήψεις).
Π.χ. Χθες είχε συννεφιά και έβρεξε. Σήμερα έχει συννεφιά. Άρα, και σήμερα θα βρέξει.
Αγνοια ελέγχου. Το συμπέρασμα συνάγεται από άσχετες προς αυτό προκείμενες, χωρίς κανένα έλεγχο πιθανής λογικής συνάφειας.
Π.χ. Ο κατηγορούμενος για κλοπή είναι άξιος σεβασμού και όχι καταδίκης, διότι είναι καλός οικογενειάρχης και υπηρέτησε την πατρίδα του ως στρατιώτης.
Κύκλος ή διαλληλία Αποτελείται από δύο συλλογισμούς όπου η απόδειξη του ενός επιχειρείται μέσα από την απόδειξη του άλλου.
Π.χ. Οι έξυπνοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν καλύτερα τα προβλήματα. Αντιμετωπίζουν καλύτερα τα προβλήματα, διότι αντιλαμβάνονται σωστά τα πράγματα. Και τα αντιλαμβάνονται σωστά επειδή είναι έξυπνοι.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ-ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
Ένα επιχείρημα / συλλογισμός αξιολογείται ως προς την εγκυρότητά του, την αλήθεια του και την ορθότητά του:
Η εγκυρότητα ενός επιχειρήματος ή συλλογισμού (όσον αφορά στη μορφή του)
Ένα επιχείρημα/συλλογισμός είναι έγκυρο όταν είναι ορθή η συλλογιστική πορεία, όταν δηλαδή οι προκείμενες προτάσεις οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.
Σημείωση: Δεν ελέγχουμε κατά πόσο αληθεύει το επιχείρημα. Ένα επιχείρημα μπορεί να είναι έγκυρο, αλλά μη αληθές.
Όταν έχουμε τυπικούς συλλογισμούς που απαρτίζονται από δύο προκείμενες προτάσεις και ένα συμπέρασμα, τότε μπορούμε να ελέγξουμε την εγκυρότητά τους με βάση τον παρακάτω «κανόνα», ο οποίος στηρίζεται σε τρεις όρους: στο «Μέσο όρο» (Μ), που είναι το κοινό σημείο των δύο προκείμενων προτάσεων, στο «Υποκείμενο» (Υ) και στο «Κατηγόρημα» (Κ):
1η προκείμενη: Μ+Κ
2η προκείμενη: Υ+Μ
Συμπέρασμα: Υ+Κ
Παραδείγματα:
1ο «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. : 1η προκείμενη
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα. : 2η προκείμενη
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» : Συμπέρασμα
Αξιολόγηση: Το επιχείρημα (ή ο συλλογισμός) είναι έγκυρο, διότι είναι ορθή η συλλογιστική πορεία, δηλαδή οι δύο προκείμενες προτάσεις οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.
Ειδικότερα:
Στην 1η προκείμενη υπάρχει ο Μ «ζωντανά πλάσματα» και το Κ «είναι θνητά».
Στη 2η προκείμενη υπάρχει το Υ «ο άνθρωπος» και ο Μ «ζωντανά πλάσματα».
Και στο συμπέρασμα το Υ και το Κ.
Άρα με βάση τον παραπάνω κανόνα ο συλλογισμός είναι έγκυρος.
2ο «Το νερό σταματάει τη δίψα.
Η θάλασσα είναι νερό.
Άρα, η θάλασσα σταματάει τη δίψα..»
Αξιολόγηση: Το επιχείρημα (ή ο συλλογισμός) είναι έγκυρο, διότι είναι ορθή η συλλογιστική πορεία, δηλαδή οι δύο προκείμενες προτάσεις οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.
Ειδικότερα:
Στην 1η προκείμενη υπάρχει ο Μ «νερό» και το Κ «σταματάει τη δίψα».
Στη 2η προκείμενη υπάρχει το Υ «η θάλασσα» και ο Μ «νερό».
Και στο συμπέρασμα το Υ και το Κ.
Άρα με βάση τον παραπάνω κανόνα ο συλλογισμός είναι έγκυρος.
Κανόνες εγκυρότητας κατηγορικών συλλογισμών
1) Ο Μέσος Όρος (Μ) δεν πρέπει να υπάρχει στο Συμπέρασμα.
Η δομή του συλλογισμού πρέπει να είναι: 1η προκείμενη: Μ+Κ
2η προκείμενη: Υ+Μ
Συμπέρασμα: Υ+Κ
Π.χ. «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. : 1η προκείμενη
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα. : 2η προκείμενη
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» : Συμπέρασμα
Όταν ο Μ υπάρχει στο Συμπέρασμα, είναι άκυρος (παραλογισμός).
Π.χ. «Τα γλυκά αρέσουν. : Υ+Μ
Ό,τι αρέσει είναι καλό. : Μ+Κ
Άρα, ό,τι αρέσει είναι γλυκό.» : Μ+Υ
2) Ο συλλογισμός πρέπει να έχει τρεις όρους (Υ+Μ+Κ).Όταν υπάρχει και τέταρτος όρος («όρων τετράς») είναι άκυρος.
Συνήθης περίπτωση είναι παραλογισμός-σόφισμα που παρουσιάζεται με τη μορφή ενός Μέσου Όρου (Μ) με δύο σημασίες, μιας κυριολεκτικής (Μ1) και μιας μεταφορικής (Μ2), οπότε οι όροι είναι τέσσερις.
Π.χ. «Μία από τις αριθμητικές πράξεις είναι η διαίρεση. :Υ+Μ1
Η διαίρεση καταστρέφει τους λαούς. : Μ2+Κ
Άρα, μία από τις αριθμητικές πράξεις
καταστρέφει τους λαούς.» : Υ+Κ
3) Ο (Μ) πρέπει σε μια τουλάχιστον από τις προκείμενες να είναι γενικός.
Π.χ. «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. : 1η προκείμενη γενική
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα. : 2η προκείμενη
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» : Συμπέρασμα
Όταν οι προκείμενες είναι μερικές δε συνάγεται λογικό συμπέρασμα, οπότε είναι άκυρος (παραλογισμός).
Π.χ. «Μερικά φυτά είναι δέντρα.
Οι θάμνοι είναι φυτά.
Άρα, οι θάμνοι είναι δέντρα.»
4)Οι όροι Υποκείμενο και Κατηγόρημα δεν πρέπει να είναι ευρύτεροι στο Συμπέρασμα.
Π.χ. «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. : 1η προκείμενη
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα. : 2η προκείμενη
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» : Συμπέρασμα
Αν είναι ευρύτεροι ο συλλογισμός είναι άκυρος (παραλογισμός).
Π.χ. «Μερικοί μεσογειακοί είναι Έλληνες.
Όλοι οι Έλληνες είναι Ευρωπαίοι.
Άρα, όλοι οι Ευρωπαίοι είναι μεσογειακοί.»
5) Όταν οι προκείμενες είναι καταφατικές και το Συμπέρασμα είναι απαραίτητα καταφατικό.
Αν το Συμπέρασμα είναι αποφατικό-αρνητικό τότε δεν έχει καμιά λογική βάση.
6) Το Συμπέρασμα είναι αποφατικό-αρνητικό στην περίπτωση που οι προκείμενες διαφέρουν κατά το ποιόν (η μια είναι καταφατική και η άλλη αποφατική).
Π.χ. «Κανένα έμβιο δεν είναι ανόργανο. : αποφατική
Μερικά όντα είναι έμβια. : καταφατική
Άρα, μερικά όντα δεν είναι ανόργανα.» : αποφατικό
7) Από αποφατικές προκείμενες δε συνάγεται κανένα Συμπέρασμα. Αν συναχθεί τότε ο συλλογισμός είναι πάντα άκυρος.
Π.χ. «Κανένα έμβιο δεν είναι ανόργανο. : αποφατική
Μερικά όντα δεν είναι έμβια. : αποφατική
Άρα, μερικά όντα δεν είναι ανόργανα.» : αποφατικό
8) Το Συμπέρασμα είναι μερικό στην περίπτωση που οι προκείμενες διαφέρουν κατά το ποσό (η μία είναι γενική και η άλλη μερική).
Π.χ. «Κανένα έμβιο δεν είναι ανόργανο. : γενική
Μερικά όντα είναι έμβια. : μερική
Άρα, μερικά όντα δεν είναι ανόργανα.» : μερικό
2.1.1.1.2 Η αλήθεια ενός επιχειρήματος ή συλλογισμού (όσον αφορά στο περιεχόμενό του)
Ένα επιχείρημα/συλλογισμός είναι αληθές όταν τόσο οι προκείμενες προτάσεις όσο και το συμπέρασμα αληθεύουν, ανταποκρίνονται δηλαδή στις συνθήκες αληθείας που διέπουν την πραγματικότητα.
Παραδείγματα: (τα προηγούμενα)
1ο «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. : 1η προκείμενη
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα. : 2η προκείμενη
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» : Συμπέρασμα
Αξιολόγηση: Το επιχείρημα (ή ο συλλογισμός) είναι αληθές, διότι και οι προκείμενες και το συμπέρασμα αληθεύουν, ανταποκρίνονται δηλαδή στις συνθήκες αληθείας που διέπουν την πραγματικότητα.
2ο «Το νερό σταματάει τη δίψα.
Η θάλασσα είναι νερό.
Άρα, η θάλασσα σταματάει τη δίψα.»
Αξιολόγηση: Το επιχείρημα (ή ο συλλογισμός) είναι αναληθές, διότι η δεύτερη προκείμενη είναι ανακριβής, αφού δε λαμβάνει υπόψη της τις ιδιαιτερότητες του θαλασσινού νερού, το οποίο εμπεριέχει αλάτι και άρα δεν ξεδιψάει, οπότε προκύπτει ένα αναληθές συμπέρασμα που δεν ανταποκρίνεται στις συνθήκες αληθείας που διέπουν την πραγματικότητα.
Η ορθότητα ενός επιχειρήματος ή συλλογισμού (όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενό του)
Ένα επιχείρημα/συλλογισμός είναι λογικώς ορθό όταν είναι και έγκυρο και αληθές.
Επισήμανση: Ένας λογικώς ορθός συλλογισμός ονομάζεται/αποτελεί απόδειξη.
Παραδείγματα: (τα προηγούμενα)
1ο «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. : 1η προκείμενη
Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα. : 2η προκείμενη
Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» : Συμπέρασμα
Αξιολόγηση: Το επιχείρημα (ή ο συλλογισμός) είναι λογικώς ορθό, διότι είναι και έγκυρο, αφού είναι ορθή η συλλογιστική πορεία, δηλαδή οι δύο προκείμενες προτάσεις οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα, και αληθές,
αφού οι προκείμενες και το συμπέρασμα αληθεύουν, ανταποκρίνονται δηλαδή στις συνθήκες αληθείας που διέπουν την πραγματικότητα.
2ο «Το νερό σταματάει τη δίψα.
Η θάλασσα είναι νερό.
Άρα, η θάλασσα σταματάει τη δίψα.»
Αξιολόγηση: Το επιχείρημα (ή ο συλλογισμός) δεν είναι λογικώς ορθό, διότι αν και είναι έγκυρο (είναι ορθή η συλλογιστική πορεία και οι προκείμενες προτάσεις οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα), δεν είναι αληθές (η δεύτερη προκείμενη είναι ανακριβής, δε λαμβάνει δηλαδή υπόψη της τις ιδιαιτερότητες του θαλασσινού νερού, το οποίο εμπεριέχει αλάτι, οπότε προκύπτει ένα αναληθές συμπέρασμα που δεν ανταποκρίνεται στις συνθήκες αληθείας που διέπουν την πραγματικότητα).
Ένα επιχείρημα ή ένας συλλογισμός, λοιπόν, ενδέχεται να είναι:
Έγκυρο και αληθές, άρα λογικώς ορθό.
Έγκυρο και μη αληθές, άρα μη λογικώς ορθό.
Άκυρο και αληθές, άρα μη λογικώς ορθό.
Άκυρο και μη αληθές, άρα μη λογικώς ορθό.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
1. Όταν βρέχει, υπάρχουν σύννεφα. Τώρα υπάρχουν σύννεφα. Αρα, τώρα βρέχει.
(Ο συλλογισμός δεν είναι ορθός: Η συννεφιά δεν οδηγεί πάντα σε βροχή)
2. (α΄προκειμ) Οι άνθρωποι που έχουν πτυχίο ανώτατης παν/κής σχολής είναι υπεύθυνοι επαγγελματίες
(β’ προκειμ) Ο υπάλληλος του Δήμου που με εξυπηρέτησε ήταν υπεύθυνος επαγγελματίας
Αρα, ο υπάλληλος αυτός έχει πτυχίο ανώτατης παν/κής σχολής
(Ο συλλογισμός δεν είναι ορθός διότι η α΄προκειμ. δεν είναι άληθής: μπορεί ένα εργαζόμενος να είναι υπεύθυνος επαγγελματίας χωρίς να έχει πτυχίο ανώτατης παν/κής σχολής)
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
α. Επαγωγικός με γενίκευση
Όταν ο επαγωγικός συλλογισμός αναπτύσσεται με τη μέθοδο της γενίκευσης (το συμπέρασμα αναπτύσσεται ως γενίκευση των προκειμένων) εξετάζουμε αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία –τέλεια απαγωγή. Ειδάλλως έχουμε ατελή)
1. Το σώμα α θερμαινόμενο διαστέλλεται. Το σώμα β θερμαινόμενο διαστέλλεται. Το σώμα γ θερμαινόμενο διαστέλλεται. Τα σώματα α, β, γ είναι μέταλλα. Άρα, όλα τα μέταλλα θερμαινόμενα διαστέλλονται.
Πρόκειται για ασφαλή γενίκευση = η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία, οπότε είναι επιτρεπτή
2. Οι Γάλλοι είναι αγενείς. Στο περσινό μου ταξίδι στο Παρίσι ένας τελωνειακός υπάλληλος μου φέρθηκε αγενέστατα.
Πρόκειται για επισφαλή, βεβιασμένη γενίκευση. Σ’ αυτήν στηρίζονται οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.
3. α' προκείμενη: Στη Μέση Εκπαίδευση η διδασκαλία της Λογοτεχνίας γίνεται με αναχρονιστικές μεθόδους. Στο μάθημα της Ιστορίας τα κεφάλαια για την Τέχνη παραλείπονται ή διδάσκονται συνοπτικά. Τέλος, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται χωρίς τη στοιχειώδη προετοιμασία.
β' προκείμενη : Το υπουργείο Παιδείας, δεν παίρνει πρωτοβουλίες για να αναβαθμιστεί ή επαφή του μαθητή με την τέχνη.
Συμπέρασμα : Η Τέχνη στη Μέση Εκπαίδευση παραγκωνίζεται.
Η γενίκευση είναι επιτρεπτή γιατί βασίζεται σε επαρκή στοιχεία.
4. α΄ προκείμενη: Στην σύγχρονη Ελλάδα ο νομοταγής πολίτης είναι υποχρεωμένος να υπομένει την ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος
Β΄ προκείμενη: και την αδιαφορία του κράτους για την υγεία του.
Συμπέρασμα: Στη σύγχρονη Ελλάδα ο νομοταγής πολίτης δεν έχει σχεδόν κανένα
δικαίωμα.
Η γενίκευση είναι βεβιασμένη, γιατί στηρίζεται σε δύο μόνο στοιχεία, που δεν αρκούν για να συ ναχθεί το συμπέρασμα.
β. Επαγωγικός με αίτιο -αποτέλεσμα
Ι . Αίτιο: Ο ανταγωνισμός, ο καταναλωτισμός και το κυνήγι της επιτυχίας αποτελούν τις κυρίαρχες αξίες της σύγχρονης κοινωνίας. (Οι αξίες αυτές επιτείνουν το άγχος των ανθρώπων)
Αποτέλεσμα: Στις αναπτυγμένες κοινωνίες αυξάνονται διαρκώς", εκδηλώσεις άγχους.
Η αιτιώδης σχέση είναι λογική. Άρα το συμπέρασμα είναι πιθανό (έχει αποδεικτική σχύ)
ΙΙ Αίτιο: Σήμερα έσπασα έναν καθρέφτη. Αποτέλεσμα: Θα με κυνηγάει για εφτά χρόνια η ατυχία. Η αιτιώδης σχέση έχει χρονολογικό χαρακτήρα. Άρα το συμπέρασμα δεν έχει αποδεικτική ισχύ. (λογικό σφάλμα, γιατί ενώ η σχέση αιτίου – αποτελέσματος είναι απλώς χρονολογική, προβάλλεται και ως λογική, γεγονός που οφείλεται στις προλήψεις)
ΙΙΙ. . Αίτιο: Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας πάσχει στον τομέα της υλικοτεχνικής υποδομής. Όταν δεν υπάρχει υποδομη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν μπορούν οι φοιτητές να προετοιμαστουν για τις απαιτήσεις της εργασίας εργασίας.
Αποτέλεσμα: Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας δεν αναταποκρίνεται στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.
'Εχουμε υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου - αποτελέσματος. Μια μερικότερη αιτία προβάλλεται ως η μοναδική.
IV. Για να βράσει το νερό απατείται θερμοκρασία 100' C σε κανονικές συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης.
Η αιτία είναι αναγκαία και επαρκής. Άρα το αποτέλεσμα είναι βέβαιο.
V. Ο ουρανός είναι συννεφιασμένος. Θα βρέξει.
Η αιτία είναι αναγκαία, όχι όμως επαρκής. Άρα το συμπέρασμα είναι πιθανό.
Vl. Ζυγίζει εκατόν τριάντα κιλά. Μπορεί να πάθει καρδιακή προσβολή.
Καπνίζει. Θα πάθει καρκίνο των πνευμόνων.
Οι αιτίες είναι επαρκείς, όχι όμως αναγκαίες. Άρα το συμπέρασμα είναι πιθανό.
ΤΕΛΕΙΑ ΕΠΑΓΩΓΗ: οδηγεί σε βέβαιο και ασφαλές συμπέρασμα με την παράθεση επαρκών στοιχείων στις προκείμενες
ΑΤΕΛΗΣ ΕΠΑΓΩΓΗ: με άλμα οδηγεί σε ένα συμπέρασμα με επισφαλή και πιθανολογικό χαρακτήρα.
γ. Επαγωγικός με αναλογία α με βασικές και συχνά εμφανείς ομοιότητες. Χρησιμοποιείται στην πειθώ με επιχειρηματολογία, επίκληση στη λογική.
Π.χ. «Από την αγόρευση ενός μέλους του Αμερικανικού Κογκρέσσου: Αν είχαμε διδαχτεί ένα μάθημα απ’ το Βιετνάμ, δε θα έπρεπε να εμπλακούμε στρατιωτικά στην Κεντρική Αμερική ούτε στη Μέση Ανατολή. Και στις δυο αυτές περιπτώσεις, η παρουσία μας εκεί είναι ανεπιθύμητη και ο λαός μας αντιδρά στη στρατιωτική επέμβαση της χώρας μας...» αντικείμενα και αποκαλύπτονται απροσδόκητες αναλογίες μεταξύ τους. Χρησιμοποιείται για διασαφήνιση ή επεξήγηση αλλά και στην πειθώ με επίκληση στο συναίσθημα. Όταν η μεταφορική\ αναλογία χρησιμοποιείται ως μέσο πειθούς, μας οδηγεί σε λογικό σφάλμα.
Π.χ. «Το ποδόσφαιρο είναι σαν τη ζωή. Διδάσκει στα παιδιά τη συνεργασία, την υπευθυνότητα και την επίμονη προσπάθεια μέχρι την τελική νίκη. Αυτά τα μαθήματα μας δίνει και η ζωή. Γι’ αυτό προτείνω να διδάσκεται το ποδόσφαιρο υποχρεωτικά στο σχολείο».
Παραδείγματα αξιολόγησης συλλογισμών
1.-Ο Γιάννης-είναι πολύ ευγενικός.- Ο Γιάννης είναι Έλληνας. Αρα, όλοι οι Έλληνες είναι πολύ ευγενικοί.
Αξιολόγηση: Επαγωγικός συλλογισμός με γενίκευση, ατελής επαγωγή (η γενίκευση
είναι βεβιασμένη και μας οδηγεί με λογικό άλμα σε συμπέρασμα μη ασφαλές).
2. Στη χώρα α παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες. Στη χώρα β παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες. Στη χώρα γ παρατηρούνται συχνά χα- μηλές θερμοκρασίες. Οι χώρες α, β, γ, ... είναι οι χώρες της Σκανδιναβικής χερσονήσου. Άρα, στις χώρες της Σκανδιναβικής χερσονήσου παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες.
Αξιολόγηση: Επαγωγικός συλλογισμός με γενίκευση, τέλεια επαγωγή ( η γενίκευση μας οδηγεί σε ασφαλές συμπέρασμα).
3. Όλα τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας οφείλονται αποκλειστικά στη χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας.
Αξιολόγηση: Επαγωγικός συλλογισμός με αίτιο και αποτέλεσμα, ατελής επαγωγή. Μια ειδικότερη αιτία, η χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας, παρουσιάζεται ως η κύρια και μοναδική αιτία όλων των προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας (υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου- αποτελέσματος).
4. Η χρήση ναρκωτικών οδηγεί στο θάνατο.
Αξιολόγηση: Επαγωγικός συλλογισμός με αίτιο και αποτέλεσμα, ατελής επαγωγή. Στο παράδειγμα, η αιτία (η χρήση ναρκωτικών) είναι δυνατό να οδηγήσει στο θάνατο, είναι επαρκής αλλά όχι αναγκαία συνθήκη.
5. Κάνει πολύ κρύο, θα χιονίσει. Αιτιο –αποτέλεσμα,
Ατελής: Το κρύο δεν αρκεί για να χιονίσει (είναι όμως αναγκαίο)
ΚΙ ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
1. Ο χρυσός είναι πολύτιμο μέταλλο
Η σιωπή είναι χρυσός
Αρα, η σιωπή έιναι πολύτιμο μέταλλο
(Παραλογικός συλλογισμός, διότι ο μέσος όρος του «χρυσός» χρησιμοποιείται
στην α προκειμ. με κυριολεκτική και στη β΄προκειμ. με μεταφορική σημασία)
2. Ο, τι λέγεις διέρχεται δια του στόματός σου
«Αμαξα» λέγεις
Αρα, άμαξα διέρχεται δια του στόματός σου.
(Διφορούμενη σημασία του «ο, τι λέγεις»)
3. Η θάλασσα είναι νερό.
Το νερό σταματά τη δίψα.
Αρα, η θάλασσα σταματά τη δίψα.
(Το επιχείρημα δεν είναι ορθό, γιατί, αν και έγκυρο, δεν ανταποκρίνεται στα δεδομένα της πραγματικότητας :το νερό της θάλασσας δε σταματά τη δίψα)
4.Οσοι λαοί κατοικούν σε φτωχά εδάφη είναι καταδικασμένοι σε μόνιμη πείνα
Οι Ελληνες κατοικούν ανέκαθεν σε φτωχά εδάφη
Αρα, οι Έλληνες είναι καταδικασμένοι σε πείνα (!) αξιολογήστε το συλλογισμό.
5. Στη φύση τα ισχυρότερα όντα επικρατούν των ασθενέστερων
Οι ανθρώπινες κοινωνίες αποτελούν τμήμα της φύσης.
Αρα, και στις ανθρώπινες κοινωνίες πρέπει να επικρατούν οι ισχυροί.
(Οι ανθρώπινες κοινωνίες όμως δεν στηρίζουν τη λειτουργία τους σε φυσικούς αλλά σε γραπτούς και ηθικούς νόμους. Κριτήριο για την αξιολόγηση των ανθρώπων δεν είναι η φυσική-σωματική δύναμη, αλλά η πνευματική και ηθική τους υποσταση. Η δεύτερη προκείμενη, λοιπόν, δεν είναι αληθής. Το επιχείρημα είναι έγκυρο, αλλά όχι ορθό).
1. «Ο ρόλος του ισχυρότερου είναι να στοχεύει πάντα στην κυριαρχία επί του αδύναμου κι όχι να αφομοιώνεται απ' αυτόν, θυσιάζοντας έτσι άσκοπα τη δική του υπεροχή. Κάθε φυλή οφείλει να διατηρεί και να προστατεύει την καθαρότητά της: η αλεπού είναι πάντα μια αλεπού, η χήνα μια χήνα, η τίγρης μια τίγρης».
Χίτλερ
(Στο παραπάνω απόσπασμα, για να δημιουργηθεί στο λαό η αίσθηση της φυλετικής και εθνικής υπεροχής χρησιμοποιείται η μεταφορική αναλογία: συγκρίνονται οι διαφορές των ζώων μ' αυτές των ανθρώπων. Παρουσιάζεται καταχρηστικά ως λογικό επιχείρημα και πρόκειται για σόφισμα με στόχο την εξαπάτηση του λαού, τη χειραγώγησή του μέσω της παραπλάνησης).
7. «Θέλω μια νεολαία απότομη και σκληρή…Πρέπει να υπομένει τον πόνο. Δεν πρέπει να υπάρχει σ' αυτήν κανένα ίχνος αδυναμίας ή τρυφερότητας. Το ελεύθερο και υπέροχο αγρίμι πρέπει να ξαναλάμψει στα μάτια της. Δυνατή και όμορφη, έτσι ονειρεύομαι τη νεολαία μου…Θέλω να δημιουργήσω μια αθλητική νεολαία…Έτσι θα έχω μπροστά μου τον καθαρό και ευγενικό καρπό της φύσης».Χίτλερ
(Στο παραπάνω απόσπασμα η αντοχή στον πόνο ταυτίζεται με την παντελή έλλειψη τρυφερότητας, δηλαδή την κοινωνική αναλγησία, την έλλειψη ανθρωπιάς. Η νεολαία συγκρίνεται με αγρίμι (μεταφορική αναλογία-σόφισμα). Η έννοια και η αξία του αθλητισμού παραποιείται, αφού ταυτίζεται με τη σκληρότητα· το ίδιο και η ευγένεια, ο εξευγενισμός του ανθρώπου).
ΠΕΙΘΩ – ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Η διαφορά της προπαγάνδας από την πειθώ: η προπαγάνδα υποκινείται από ιδιοτελείς προθέσεις και βασίζεται στη χρήση αθέμιτων μέσων, όπως τα σοφίσματα, οι συναισθηματικές τεχνικές, η παραποίηση της αλήθειας, η διάδοση ψευδών ή παραπλανητικών στοιχείων κτλ.
Συνήθη αθέμιτα μέσα παραπλάνησης είναι όταν:
1-η επίκληση στη λογική στηρίζεται σε ελλιπή τεκμήρια ή μη ορθά επιχειρήματα
2- η επίκληση στο ήθος του πομπού προβάλλει ψεύτικες ιδιότητες του πομπού
3- η επίκληση στο συναίσθημα προβάλλει υπερβολικές συναισθηματικές καταστάσεις
4- η επίκληση στην αυθεντία χρησιμοποιείται προβάλλοντας τη γνώμη μη ειδικών ή όταν παραποιεί τα λόγια των ειδικών
5-η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου εκτρέπεται σε συκοφαντία ή παραβιάζεται η ιδιωτική του ζωή.
Επίσης όταν οι περιπτώσεις 2,3,4,5 χρησιμοποιούνται καταχρηστικά προκειμένου να αναπληρώσουν ελλείποντα λογικά επιχειρήματα (περίπτωση 1)
II ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ
– Ποιητική γλώσσα (εικόνες, σχήματα λόγου, μεταφορές, συγκινησιακή χρήση της γλώσσας)
– Περιγραφή ( προσώπων, φύσης κ.λπ.)
– Αφήγηση (γεγονότων)
– Χιούμορ
– Ειρωνεία
– Ρητορικά ερωτήματα
III ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ
ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ
- αυτοπροβολή, θετικοί χαρακτηρισμοί
- σε α΄ πρόσωπο, ενικό ή πληθυντικό
IV ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ
ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ
- αρνητικοί χαρακτηρισμοί που αναφέρονται στην προσωπικότητα, το
ήθος, τη δημόσια ή ιδιωτική ζωή του αντιπάλου
V ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ
- αναφορά σε ειδικούς, μεγάλες μορφές της ιστορίας, της επιστήμης
Η ΠΕΙΘΩ:
α. στη διαφήμιση
β. στο δικανικό λόγο
γ. στον πολιτικό λόγο
δ. στον επιστημονικό λόγο
α. ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Τρόποι και μέσα πειθούς
-Αναλυτική περιγραφή των ιδιοτήτων ενός προϊόντος
- Συνειρμός ιδεών
- Επίκληση στη λογική
- Επίκληση στο συναίσθημα
- Επίκληση στην αυθεντία (ειδικός – δημοφιλές πρόσωπο)
- Λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός
Χαρακτηριστικά διαφημιστικού λόγου
-Λεκτικός πληθωρισμός (επιθέτων, επιρρημάτων κ.λπ.)
-Υπερβολή
-Επιτήδευση
-Λογοπαίγνια
-Σλόγκαν και συνθήματα
-Ασάφεια – ακυρολεξία
γ. ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ
Τρόποι και μέσα πειθούς
-Η θεμιτή στρατηγική της πειθούς
-Η αθέμιτη στρατηγική της προπαγάνδας
Χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου
-Λεκτικός πληθωρισμός, κατάχρηση συνωνύμων/ονοματικών προτάσεων
-Βεβαιωτική / θαυμαστική έκφραση/ακατάληπτος , σύνθετος λόγος
-Δεοντολογική διατύπωση( πρέπει , οφείλει κλπ.)
-Ρητορεία, έντονη συναισθηματική φόρτιση
- Εκφοβιστικός / παραπειστικός λόγος (προπαγάνδα)
δ. ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
- Επίκληση στη λογική με επιχειρήματα και τεκμήρια
- Επίκληση στην αυθεντία με παραπομπές σε βιβλιογραφία και σε απόψεις ειδικών
Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου αλληλουχία
Β. ΔΟΚΙΜΙΟ – ΑΡΘΡΟ – ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ
Ι. ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ
1. Πρόθεση του συντάκτη είναι να πληροφορήσει και να πείσει,
2. Λειτουργία γλώσσας - Αναφορική (κυριολεξία)
3. Ύφος λόγου - Πληροφοριακό, σοβαρό.
4. Τρόπος πειθούς - Επίκληση στη λογική του δέκτη. ·
5. Μέσα πειθούς ~ Επιχειρήματα και τεκμήρια
8, Δομή - Λογική / Αυστηρή. (Διατύπωοη θέματος προλογικά, ανάλυση του στο
κύριο μέρος, συμπέρασμα ή επανέκθεση θέσης στον επίλογο).
ΙΙ. ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ
1, Πρόθεση του συντάκτη είναι να προβληματίσει και να τέρψει
2, Λειτουργία γλώσσας - Ποιητική (μεταφορά)
3, Ύφος λόγου - Στοχαστικό, γλαφυρό.
4, Τρόπος πειθούς - Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη.
5, Μέσα πειθούς - Περιγραφή, αφήγηση, χιούμορ, ειρωνεία.
6, Δομή - Χαλαρή, συχνά συνειρμική (απουσιάζει ένα καθαρό διάγραμμα), ο συγ-γραφέας περιηγείται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών.
ΙΙΙ ΑΡΘΡΟ
α) Το άρθρο είναι ένα δημοσιογραφικό συνήθως κείμενο που δημοσιεύεται σε εφη- μερίδες ή περιοδικά (ποικίλης ύλης ή ειδικά). Το κύριο άρθρο δημοσιεύεται στην πρώτη σελίδα, και αναφέρεται στο σημαντικότερο γεγονός της ημέρας, Εκτος από το κύριο άρθρο δημοσιεύονται στον Τύπο και άλλα άρθρα ποικίλου περιεχομένου (οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού),
β) Έχει επικαιρικό χαρακτήρα, διαπραγματεύεται, δηλαδή, ένα θέμα της επικαιρότητας.
γ) Περιέχει σχόλια του δημοσιογράφου για το θέμα, αφού έχει ερμηνευτικό χαρακτήρα.
δ) Έχει σχετικά μικρή έκταση.
ε) Η λειτουργία της γλώσσας είναι κυριολεκτική / αναφορική, καθώς στο άρθρο παρατίθενται γεγονότα και κρίσεις γι' αυτά.
στ) Διακριτικό στοιχείο του άρθρου είναι ο τίτλος του.
IV ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ
α] Δημοσιεύεται σε εφημερίδα σε ορισμένη θέση και χωρίζεται συνήθως από την υπόλοιπη ύλη με ολοσέλιδη ή μικρή γραμμή.
β] Ο επιφυλλιδογράφος μπορεί να ξεκινήσει από ένα επίκαιρο θέμα (κοινό στοιχείο με άρθρο), αλλά δεν μένει προσκολλημένος στο επίκαιρο. Προχωρεί σε παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα και γενικότερου ενδιαφέροντος (αυτό δεν το κάνει ο αρθρογράφος;).
γ] Τα όρια ανάμεσα στο άρθρο, το δοκίμιο και την επιφυλλίδα δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα. Πχ. επισημαίνεται στο λεξικό του Μ. Τριανταφυλλίδη. ότι είναι «κείμενο δοκιμιακού χαρακτήρα» (άρα η επιφυλλίδα είναι πιο κοντά στο δοκίμιο απ’ ότι το άρθρο). Από την άλλη πλευρά, , σύμφωνα με άλλα λεξικά, π.χ. Ελευθερουδάκη, «η επιφυλλίδα ορίζεται ως «άρθρο δημοσιευμένο στο κάτω άκρο της εφημερίδας που χωρίζεται από την υπόλοιπη ύλη με οριζόντια γραμμή».
ΟΜΩΣ : Για την απάντηση μας μπορούμε κατά περίπτωση να χρησιμοποιήσουμε τα παρακάτω: 1] την πιθανή πληροφορία ότι έχει δημοσιευτεί σε εφημερίδα σε συνδυασμό με το θέμα που (… κατά κανόνα) δεν θα έχει ειδησεογραφικό χαρακτήρα 2] το θέμα, που θα το ονομάσουμε χαρακτηρίζοντας το π.χ. φιλολογικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό, κοινωνικό κ.τλ. 3] την πληροφορία (αν υπάρχει) για το συγγραφέα, που δεν θα είναι δημοσιογράφος αλλά ειδικός για το εν λόγω θέμα (π.χ. κριτικός, λογοτέχνης, φιλόλογος, οικονομολόγος κ.λπ. 4] Στοιχεία από το κείμενο τα οποία να αποδεικνύουν το διαχρονικό χαρακτήρα του θέματος (ακόμα κι αν αφορμάται από ένα επίκαιρο θέμα ή πρόβλημα)
ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ: επιφυλλίδα είναι μια ειδική ονομασία για κάποια κείμενα δοκιμιακού χαρακτήρα (συνήθως μικρά) που δημοσιεύονται σε συγκεκριμένη θέση της 1ης, συνήθως, σελίδας των εφημερίδων, τα οποία δεν έχουν ευδιάκριτες διαφορές από ένα κοινό άρθρο ή από το δοκίμιο.
Γ. ΣΥΝΟΧΗ- ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ- ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ι Συνοχή
Ένα κείμενο χαρακτηρίζεται από ΣΥΝΟΧΗ, όταν τα νοήματα του συνδέονται με κατάλληλους τρόπους, ώστε να παρακολουθεί ευκολότερα ο αναγνώστης τη μετάβαση από τη μια ιδέα στην άλλη.
Οι τρόποι αυτοί είναι:
1. Η χρήση των κατάλληλων διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων.
2. Η χρήση αντωνυμιών που παραπέμπουν σε προηγούμενα νοήματα.
3. Η χρήση συνώνυμων και υπερώνυμων λέξεων.
4. Η επανάληψη λέξεων.
5. Η οργάνωση του λόγου στον άξονα του χώρου και του χρόνου.
6. Η διατήρηση ενιαίου ύφους σε όλη την έκταση του κειμένου.
ΙΙ Διαρθρωτικές λέξεις /φράσεις
Μέσω των διαρθρωτικών λέξεων –φράσεων εξασφαλίζονται οι λογικοί δεσμοί (οι νοηματικές σχέσεις) που συνέχουν μεταξύ τους τις προτάσεις, τις περιόδους, τις παραγράφους και το ευρύτερο κείμενο. Πιο συγκεκριμένα, οι σημαντικότερες απ' τις νοηματικές σχέσεις και οι αντίστοιχες διαρθρωτικές λέξεις/ φράσεις είναι :
αντίθεση / εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, ενώ, από την άλλη πλευρά, αντίθετα, παρά, μολαταύτα, στον αντίποδα, πέρα από αυτά όμως, αν και, μόνο που, εντούτοις, παρ* όλα αυτά, ακόμη κι αν, και όμως, μολονότι, παρ' όλο που, από τη μια - από την άλλη, απεναντίας, δε συμβαίνει όμωςτο ίδιο κτλ.
αιτιολόγηση: επειδή, γιατί, διότι, αφού, μια που, που (ιγιατί), καθώς, εξαιτίας, ένας ακόμα λόγος είναι, το φαινόμενο οφείλεται κτλ.
αποτέλεσμα: ώστε, που (:ώστε), να, έτσι που, λοιπόν, οπότε, συνεπώς, αποτέλεσμα / απόρροια / απότοκο όλων αυτών, και γΓ αυτό, ως επακόλουθο, αναπόφευκτα, αναγκαστικά κτλ.
γενίκευση: γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα κτλ.
διαχωρισμός: ή, είτε - είτε, μπορεί να - μπορεί να κτλ.
δ ι ε υ κ ρ ίν ι σ η: λόγου'χάρη, για παράδειγμα κτλ.
διασαφήνιση/επεξήγηση: δηλαδή, αυτό σημαίνει, ειδικότερα, με άλλα λόγια, (πιο) συγκεκριμένα, υπό αυτή την έννοια κτλ.
δισταγμός/φόβος/απορία: μήπως, μη (ν), άραγε κτλ.
έμφαση: το σημαντικότερο απ' όλα, το κυριότερο, είναι αξιοσημείωτο πως, αξίζει να σημειωθεί πως, εκείνο που προέχει, πρέπει να τονιστεί ότι, αξιοπρόσεχτο είναι πως, ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως κτλ.
επιβεβαίωση/συμφωνία /αποδοχή: ασφαλώς, βεβαίως, σίγουρα, πράγματι, αναμφίβολα, αναμφισβήτητα, δε χωρεί αμφιβολία / αμφισβήτηση, είναι κοινά παραδεκτό κτλ.
ομοιότητα/αναλογία: όπως, σαν, ομοίως, ανάλογα, το ίδιο ισχύει, κάτι ανάλογο συμβαίνει και, μοιάζει με, παρουσιάζει κοινά στοιχεία, αυτό θυμίζει κτλ.
όρος/προϋπόθεση: αν, εκτός αν, εφόσον, με τον όρο, με την προϋπόθεση, σε περίπτωση που κτλ.
προσθήκη: ακόμα, επίσης, επιπλέον, πρόσθετα, εκτός από αυτό κτλ.
σύγκριση: παρά, απ' όσο, απ' ό,τι, συγκριτικά, σε σχέση κτλ.
σκοπός: για να, να (:για να), με σκοπό /στόχο /επιδίωξη, προκειμένου να κτλ.
συμπέρασμα: ώστε, λοιπόν, άρα, επομένως, τελικά, συνεπώς, συνάγεται το συμπέρασμα, ανακεφαλαιώνοντας, επιλογικά, συμπερασματικά κτλ.
ταξινόμηση /διαίρεση: αφενός - αφετέρου, απ' τη μια - απ' την άλλη κτλ.
χρονική σχέση /σειρά: όταν, αφού, καθώς, όποτε, μόλις, έως ότου, πριν από, κάθε φορά που, αρχικά, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα, μετά από λίγο, την ίδια στιγμή, ταυτόχρονα, παράλληλα κτλ.
ΙΙΙ Συνεκτικότητα
ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ χαρακτηρίζει ένα κείμενο, όταν τα επιμέρους νοήματα του συσχετίζονται τόσο στενά, ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη ανάγνωση του και η μετάβαση από το ένα νόημα στο άλλο, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν διαρθρωτικές λέξεις-φράσεις. Αποτελεί την εσωτερική σύνδεση των νοημάτων σε επίπεδο περιεχομένου, όπου ελέγχουμε τις νοηματικές σχέσεις: -αποτελέσματος -αντίθεσης εναντίωσης -διαίρεσης
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Πώς διασφαλίζεται η συνοχή των νοημάτων στην επόμενη παράγραφο;
Επειδή από πολλούς συγχέεται ο πολιτισμός με την κουλτούρα και πολλοί εκλαμβάνουν ως πολιτισμικό αγαθό το είδος της κουλτούρας που πουλάει, είναι καλό να μην μπερδεύονται οι έννοιες μεταξύ τους. Πολιτισμός είναι κυρίως ο κόσμος του στοχασμού, της παιδείας, της σκέψης, των εννοιών, των ιδεών, της γνώσης, της αρετής και του πνεύματος. Είναι ακόμη το σύνολο των αξιών, των θεσμών και των παραδόσεων ενός λαού. Αλλά, ενώ επί χιλιάδες χρόνια πολιτισμός ήταν και το να υπαγορεύουν οι μεγαλύτεροι στους νεότερους τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα της κοινωνίας στην οποία ζούσαν, στον 20ό αιώνα και μέσα στους κανόνες της «μόδας» κουλτούρα θεωρείται η προσομοίωση, η πρόσμειξη και η συγχώνευση πολιτισμών. Και επειδή αυτό συμβαίνει σε μεγάλη κλίμακα, με αποτέλεσμα οι «μικρότεροι» πολιτισμοί να επηρεάζονται απέξω και να μιμούνται «μεγαλύτερους» πολιτισμούς, σήμερα στην Ελλάδα η ελληνικότητα είναι πολύ δύσκολο να καθοριστεί αντικειμενικά.
Απάντηση:
Η συνοχή των νοημάτων στην παράγραφο εξασφαλίζεται με ποικίλους τρόπους. Αρχικά, με την χρήση διαρθρωτικών λέξεων, όπως: επειδή (δηλώνει αιτιολόγηση),αλλά, ενώ (δηλώνουν αντίθεση), με αποτέλεσμα (δηλώνει αποτέλεσμα). Εξασφαλίζεται, ακόμη, με την επανάληψη των κύριων όρων «πολιτισμός» και «κουλτούρα», στους οποίους αναφέρεται η παράγραφος, καθώς και ομόρριζών τους (π.χ. πολιτισμικό αγαθό). Ακόμη, η αντωνυμία «αυτό» (στην τελευταία περίοδο της παραγράφου) παραπέμπει στο αμέσως προηγούμενο νόημα «προσομοίωση, πρόσμειξη και συγχώνευση πολιτισμών». Τέλος, παρατηρούμε ότι το ύφος διατηρείται ενιαίο σε όλη την έκταση της παραγράφου.
2. Ποια νοηματική σχέση διαπιστώνετε μεταξύ των δύο επόμενων παραγράφων;
Η εμμονή όμως στα οικονομικά συμφέροντα και στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, η επιβολή του καταναλωτικού προτύπου της αφθονίας, το διευρυμένο χάσμα ανάμεσα στα φτωχά και στα πλούσια κράτη, η κρίση της δημοκρατικής συμμετοχής και του κράτους πρόνοιας, η κοινωνική περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός, και τόσα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος, δημιουργούν κλίμα ανησυχίας για το μέλλον. Η αισιοδοξία για την πορεία του κόσμου κατά την τρίτη χιλιετία μπορεί να προκύψει από τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης. Το παλιό μοντέλο που ισχύει ακόμη στην Ελλάδα και το οποίο στηρίζεται σε ποσοτικά κριτήρια (συσσώρευση γνώσεων στο παραδοσιακό γνωσιοκεντρικό σχολείο) πρέπει να αντικατασταθεί από ποιοτικά κριτήρια.
Απάντηση:
Μεταξύ των δύο παραγράφων υπάρχει σχέση αντίθεσης. Αυτή εκφράζεται με τη χρήση αντιθετικών όρων. Στην πρώτη παράγραφο, ο συγγραφέας αναφέρεται στα σύγχρονα προβλήματα που προκαλούν ανησυχία, ενώ στη δεύτερη παρουσιάζει την αναμόρφωση της εκπαίδευσης ως αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον.
Δ. ΕΙΔΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ
Σελ. σχ. Βιβλίου 285-287
Επίσης προσοχή :
ΟΡΙΣΜΟΣ: πχ. οριστέα έννοια(γλώσσα), γένος (κώδικας σημείων) , ειδοποιός διαφορά (μορφής γλωσσικής)
Αναλυτικός ορισμός= ο ορισμός που παριστάνει την ουσία μιας έννοιας εκθέτοντας τα γνωρίσματα που περιέχονται στην έννοια αυτή.
Συνθετικός ορισμός= λέγεται ο ορισμός όταν περιγράφεται η διαδικασία της γένεσης μιας έννοιας.
ΔΙΑΙΡΕΣΗ πχ. Διαιρετέα έννοια (γένος) πολιτεύματα
Διαιρετική βάση κριτήριο (ποιοι ασκούν την εξουσία :βασιλιάς, ολίγοι, τύραννος, λαός)
Μέλη διαίρεσης βασιλεία, ολιγαρχία …..
Ε. ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΞΗΣ
Συντακτικά Σχολιαστικά
τελεία θαυμαστικό
άνω τελεία ερωτηματικό
διπλή τελεία αποσιωπητικά
κόμμα εισαγωγικά
παύλα
διπλή παύλα
παρενθέσεις
αγκύλες
Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ-ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΞΗΣ
Τελεία (.)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
- το τέλος περιόδου
- σύντμηση λέξεων
- συντομογραφίες
Άνω τελεία (·)
Σημειώνεται για να δηλώσει:
- το τέλος ημιπεριόδου
Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο νόημα.
Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που ακολουθεί.
Διπλή τελεία (:)
Χρησιμοποιείται για:
- να εισαγάγει παράθεμα
- να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων
- να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.
- να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή είναι
αποτέλεσμα της πρώτης
- να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα επιγραμματικού
χαρακτήρα
Κόμμα (,)
Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται:
- σε ασύνδετο σχήμα
- στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης
- πριν και μετά την κλητική προσφώνηση
- στην παράθεση και την επεξήγηση
- στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως επεξηγήσεις, τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί)
Παύλα (-)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
- την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο
- το διάστημα μεταξύ δυο ορίων
- την ένωση στοιχείων
- τη διάζευξη
Διπλή παύλα (- -)
Χρησιμοποιείται για:
- την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων
Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και θεωρούνται αρκετά χρήσιμα ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα γραφόμενα.
Παρενθέσεις ( ) και Αγκύλες ([ ] { } < >)
Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν:
- παραπομπές
- πηγές παραθεμάτων
- επεξηγηματικά στοιχεία
- σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες
Η ΣΤΙΞΗ ΩΣ ΣΧΟΛΙΟ
Θαυμαστικό (!)
Ως σχόλιο χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα,
για να δηλώσει:
- θαυμασμό
- έκπληξη
- ειρωνεία
- απορία
- αμφισβήτηση
- αποφασιστικότητα
- ανησυχία
- για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο αλλά και αμφιβολία, υπερβολή, πάθος, φόβο, πόνο, χαρά, ελπίδα, κ.ά.
Παραδείγματα:
α) θαυμασμός: Εξαιρετική η ερμηνεία του ρόλου!
β) έκπληξη: Κανένας υπεύθυνος δε σκέφτηκε ότι τέτοιες παραγωγικές δραστηριότητες θα προκαλέσουν προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον!
Όταν το θαυμαστικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει έκπληξη σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.
Οι αποφάσεις λήφθηκαν δια βοής (!) στο Συνέδριο του κόμματος.
γ) ειρωνεία: Φαίνεται πως κανένας Γερμανός πολίτης δε γνώριζε την ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης !
Σπουδαίος πολιτικός !!!
δ) απορία: Τι παράξενη συμπεριφορά!
ε) αμφισβήτηση: Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα!
στ) αποφασιστικότητα: Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός αυθόρμητα, μηχανικά,
χωρίς να σκεφτεί τι έλεγε με το ίδιο πάντα αφαιρεμένο και παράξενο ύφος*.
ζ) ανησυχία: Από την εκπομπή ρύπων όμως, κινδυνεύουν και οι υπαίθριες αρχαιότητες!
η) για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο : Και όμως, ο πολίτης συχνά, εκλαμβάνει ως αληθινό το ψευδές, όταν αυτό προβάλλεται ως τέτοιο από τα ΜΜΕ!
Με την απλή συντακτική του χρήση το θαυμαστικό σημειώνεται:
- ύστερα από επιφωνήματα ή επιφωνηματικές φράσεις
- σε προστακτικές
Ερωτηματικό (;)
Ως σχόλιο, μπορεί να δηλώνει:
- προβληματισμό
- προτροπή
- ειρωνεία
- αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης
- αμφιβολία
- διατύπωση ρητορικής ερώτησης (ερώτησης δηλαδή της οποίας η απάντηση είναι
αυτονόητη)
- πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη αλλά και για να δείξει απειλή, να προκαλέσει το ενδιαφέρον, να δώσει παραστατικότητα.
Παραδείγματα:
α) προβληματισμό: Γιατί άραγε επιλέχτηκε μια εικόνα ως αφόρμηση και όχι ένα κείμενο;
β) προτροπή: Δεν πρέπει οι νέοι να συμμετέχουν ενεργητικά στις κοινωνικές διαδικασίες;
γ) ειρωνεία: Τέτοια ανασφάλεια νιώθουμε πια ως εθνικό σύνολο;
δ) αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης: Είναι παιχνίδι η ζωή;
ε) αμφιβολία: Ο κατάλληλος(;) άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.
Όταν το ερωτηματικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει αμφιβολία / αμφισβήτηση σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.
στ) διατύπωση ρητορικής ερώτησης: Δεν έχει πια αποδείξει η ζωή πώς η τεχνολογία έχει το πρόσωπο του Ιανού;
ζ) πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη: Δεν είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι η βλάβη στο φυσικό περιβάλλον είναι παράλληλα και ηθική βλάβη;
Αποσιωπητικά (…)
Ως σχόλιο ο γράφων τα χρησιμοποιεί για να δηλώσει:
- κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης
- στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του
- συγκίνηση
- ντροπή
- δισταγμό
- απειλή
- προβληματισμό
Παραδείγματα:
α) κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης: Παρά τα όσα είχαν ανακοινωθεί, ο υπουργός δεν παραβρέθηκε στη συνάντηση των συνδικαλιστών…
β) στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του: Γλώσσα είναι…ολόκληρος ο λαός σύμφωνα με τους Φλαμανδούς.
γ) συγκίνηση: Μέσα στην πικρή μοναξιά της φυλακής, έφερε ξάφνου στο μυαλό του τους πολιτικούς κρατούμενους άλλων εποχών…κι ένιωσε παράξενα συντροφευμένος για λίγο.
δ) ντροπή: Στην εποχή της κατανάλωσης, το μέτρο, κύρια φιλοσοφική αρχή των αρχαίων Ελλήνων, μας είναι πια ολωσδιόλου ξένο…τι να πει πια κανείς;
ε) δισταγμό: Η ατομική αντίσταση…ναι, να ηρωοποιείται, αλλά όχι να ιεροποιείται.
στ) απειλή: Λύματα, φυτοφάρμακα, σκουπίδια…ο πολιτισμός μας πολιορκείται ασφυκτικά από τα ίδια του τα απορρίμματα.
ζ) προβληματισμό: Ο ντόπιος τουρίστας αντιμετωπίζεται από την τουριστική βιομηχανία ρατσιστικά…
Εισαγωγικά (« »)
Ως σχόλιο, χρησιμοποιούνται δηλώνοντας:
- αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα
- μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου
- έμφαση
- αμφισβήτηση
- ειρωνεία
Παραδείγματα:
α) αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας:
Περιορισμένα «κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα.
β) μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου: Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα.
γ) έμφαση: Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία».
δ) αμφισβήτηση: Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ’ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας των «πολιτισμένων» λευκών.
ε) ειρωνεία : Ο υπεύθυνος έφτασε στο χώρο με τη «συντροφιά» αστυνομικών δυνάμεων.
ΣΤ. ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Σχήματα λόγου είναι τρόποι έκφρασης με ιδιαίτερο χαρακτήρα που κοσμούν το ύφος και του προσδίδουν ξεχωριστή δύναμη στο λόγο. Εχουν σχέση με τη γραμματική και συντακτική συμφωνία των όρων μιας προτάσεως και με τη σημασία των λέξεων. Τα σπουδαιότερα και συχνότερα είναι τα παρακάτω:
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
1. Κατά το νοούμενον: ένας όρος συμφωνεί με κάποιον όλο όχι με βάση το γραμματικό τύπο αλλά το νόημα του π.χ. Ο κόσμος χτίζουν εκκλησιές.
2. Σύμφυρσης: όταν έχουμε ανάμειξη δύο διαφορετικών συντάξεων προκειμένου να αποδοθεί μια σκέψη ή ένα γεγονός π.χ. Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε (=Ο Απρίλης χορεύει και γελάει με τονΈρωτα+ ο Απρίλης και ο Έρωτας χορεύουν και γελούνε)
3. Ανακόλουθο: όταν όροι που ακολουθούν δε βρίσκονται σε συντακτική συμφωνία με τους όρους που προηγούνται π.χ. Κάνε ό,τι θέλεις· εγώ δε με νοιάζει καθόλου (=εγώ δεν ενδιαφέρομαι / εμένα δε με νοιάζει καθόλου)
4. Καθ' όλον και μέρος: όρος που εκφράζει ένα σύνολο μπαίνει στην ίδια πτώση και εκφέρεται όπως ένας άλλος όρος που φανερώνει μέρος του συνόλου-ο άλλος όρος θα έπρεπε να τεθεί σε γενική (διαιρετική)] π.χ. Του Κίτσου η μάνα κάθονταν στην άκρη στο ποτάμι (αντί:του ποταμού)
5. Υπαλλαγης: ο επιθετικός προσδιορισμός αντί να συμφωνεί με μια γενική (συνήθως) η οποία προσδιορίζει ένα ουσιαστικό, συμφωνεί με το ουσιαστικό π.χ. Τ' αντρειωμένα κόκκαλα ξεθάψτε του γονιού σας (=Τα κόκκαλα του αντρειωμένου γονιού σας). Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει. (=Βουνάκι λευκά πρόβατα/
από λευκά πρόβατα)
6. Πρόληψης: το υποκείμενο μιας εξαρτημένης πρότασης βγαίνει από την εξαρτημένη πρόταση και γίνεται αντικείμενο του ρήματος της κύριας π.χ. Ποιος είδε τον αμάραντο σε ποιο βουνό φυτρώνει (Ποιος είδε σε ποιο βουνό φυτρώνει ο αμάραντος). Φοβούμαι το Γιάννη, μήπως κάνει καμιά τρέλα (=φοβούμαι μήπως ο Γιάννης κάνει καμία τρέλα)
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
1. Υπερβατόν: Άκρα τον τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει
2. Πρωθύστερο: όταν προτίθεται μια πράξη που χρονικά ακολουθεί κάποια άλλη π.χ. Τέλος κι αρχήν η μνήμη εδώ δεν έχει.
3. Χιαστόν όταν ένα ζευγάρι όρων, όμοιων (συντακτικά ή νοηματικά) με ένα ζευγάρι όρων που προηγείται, εκφέρονται με αντίστροφη σειρά π.χ. Ήλιος δεν είχε ακόμη βγει, δεν είχε βγει φεγγάρι
4. Κύκλος μια πρόταση ή περίοδος ή ενότητα τελειώνει με την ίδια λέξη ή φράση ή ιδέα π.χ. Μοναχή το δρόμο πήρες και ξανάλθες μοναχή...
5. Ετυμολογικό σχήμα: όταν παρατίθενται λέξεις ομόηχες συνήθως συγγενείς ετυμολογικά π.χ. Χάρε, χαρά που μου 'φερες.
6. Ομοιοτέλευτο ή ομοιοκατάληκτο: στο τέλος επαλλήλων προτάσεων ή περιόδων (ή στίχων ποιήματος) τίθενται λέξεις με όμοια κατάληξη π.χ. Τον πύργο πύργο πάει και γυροβολάει.
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΛΟΓΟΥ
Ι. Έλλειψη και βραχυλογία
1. Ελλειψη: παραλείπονται ευκόλως εννοούμενα στοιχεία π.χ. Ποιος πήρε το βιβλίο μου; - Ο Πέτρος. (εννοείται: το πήρε)
2. Ανανταπόδοτο: παραλείπεται η απόδοση μιας υπόθεσης π.χ. Αν θέλει να την παντρευτεί (εννοείται: πάει καλά) -αλλιώς τα βρίσκει σκούρα.
3. Ζεύγμα (είδος βραχυλογίας): Οταν δύο αντικείμενα ή προσδιορισμοί αποδίδονται στο ίδιο ρήμα , ενώ λογικά μόνο το ένα ταιριάζει π.χ. Να τον ποτίσω κρύο νερό και δροσερό χορτάρι.
4. Αποσιώπηση; π.χ. Φτάνει πια. Μη με αναγκάσεις...
II. Πλεονασμός
5. Σχήμα εκ παραλλήλου (εξ αντιθέτου): μια έννοια την εκφράζω με μια θετική και μια αρνητική έκφραση π.χ. Ζεστό, όχι κρύο νερό.
6. Σχήμα κατά άρση και θέση; στην αρχή λέμε τι δε συμβαίνει και μετά τι συμβαίνει π.χ. Εγώ δεν είμαι Τούρκος, ουόέ Κόνιαρος, είμαι καλογεράκι απ' ασκηταριό.
7. Περίφραση: π.χ. Ο γέρος του Μοριά (=Κολοκοτρώνης)
8. Σχήμα εν δια δυοίν: δύο λέξεις συνδεόμενες με το και, ενώ σύμφωνα με το νόημα τους η μία είναι προσδιορισμός της άλλης π,χ. Αστροπελέκι και φωτιά να κάψει την αυλή σας (= φλογερό αστροπελέκι.)
9. Αναδίπλωση / παλιλλογία: μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αμέσως δεύτερη φορά (συνήθως με κάποιο πρόσθετο προσδιορισμό της) π.χ. Φεύγει, φεύγει ο προδότης.
10.Ταυτολογία: μια έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται στη σειρά δυο φορές με τις ίδιες σχεδόν λέξεις ή φράσεις λίγο ή πολύ διαφορετικές αλλά ταυτόσημες π.χ. Βρίσκει την πόρτα ανοιχτή, την πόρτα ανοιγμένη (Συνηθισμένο σχήμα σε δημοτικά τραγούδια)
11. Επαναστροφή: μια καινούργια πρόταση ή φράση αρχίζει με την τελευταία λέξη ή φράση της προηγούμενης πρότασης π.χ. θα ζήσω στον κόσμο, στον κόσμο θα μεγαλώσω. [........................α, α....................]
12. Επαναφορά / επάνοδος: επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης στην αρχή επαλλήλων προτάσεων π,χ. Φταίει το ζαβό το ριζικό μας! Φταίει ο θεός που μας μισεί! Φταίει το κεφάλι το κακό μας! Φταίει πρώτ' απ' όλα το κρασ/7[α...,α..,α...]
13. Αντιστροφή/επιστροφή: η ίδια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται στο τέλος επαλλήλων προτάσεων π.χ. Έτσι είν' ο κόσμος· πάντα τέτοιος θα είναι ο κόσμος.[...α,...α]
14. Σχήμα υποφοράς και ανθυποφοράς: ερώτηση και απάντηση από το ίδιο πρόσωπο π.χ. Ο Λιάκος τι να γίνηκε...; Ο Λιάκος αποκλείστηκε στο Μπούμηλο στη ράχη.
15. Προδιόρθωση / προθεραπεία: πριν να πούμε κάτι δυσάρεστο λέμε μια φράση για να προδιαθέσουμε και να μετριάσουμε την εντύπωση π.χ. θα σου πω κάτι αλλά μη στενοχωρηθείς, ...
16. Επιδιόρθωση: μια λέξη/φράση που διατυπώνει με μεγαλύτερη ακρίβεια κάτι που είπαμε προηγουμένως π.χ. Ενα πουλί μαύρο, κατάμαυρο.
17. Αναφώνηση / επιφώνημα: π.χ. Τούτος, αχ! που 'ν ο δοξαστός κι η θεϊκιά θωριά του.
ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΕΞΕΩΝ - ΦΡΑΣΕΩΝ
1. Μεταφορά: Οταν μια λέξη ή φράση χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από την κύρια Οι ιδιότητες ενός στοιχείου «μεταφέρονται» σε ένα άλλο στοιχείο (κριτήριο:ομοιότητα-αναλογία). π.χ. στην καρδιά του βράχου
2.Κατεξοχήν: Οταν στενεύει η σημασία της λέξεως π. χ.Η πόλη(αντί :η Κωνσταντινούπολη
3. Συνεκδογή:. είναι το εκφραστικό-λογοτεχνικό σχήμα κατά το οποίο ένας όρος αντικαθίσταται από έναν άλλο, με τον οποίο βρίσκεται σε σχέση γενικού προς ειδικό ή αντίστροφα. Η πιο συνηθισμένη μορφή συνεκδοχής είναι η χρήση του μέρους αντί για το όλο ή του ενός αντί για τους πολλούς.
Μέρος αντί για όλο: πχ. Να βάλω ένα κεραμίδι πάνω απ’ το κεφάλι μου (εννοούνται σπίτι ολόκληρο, όχι μόνο στέγη, και να καλυφθώ ολόκληρος)
Ένα για πολλά: Ο Έλληνας έχει φιλότιμο (εννοούνται όλοι οι Έλληνες)
Πολλά για ένα:Είμαστε της άποψης (όταν ο συγγραφέας εννοεί τον εαυτό του, πληθυντικός της μεγαλοπρεπείας) , πχ να βγάλω το ψωμί μου (εννοείται κάθε είδος τροφής), τρώει η σκουριά το σίδερο (το όπλο) κι η γη τον αντρειωμένο.
4. Μετωνυμία
α) τίθεται η αφηρημένη έννοια αντί της απόλυτα συγκεκριμένης Π.χ. Θα ληφθούν μέτρα για την Τρίτη ηλικία(= για τους ηλικιωμένους)
β) Τίθεται το περιέχον αντί του περιεχομένου
Π.χ. Ήπιε όλο το μπουκάλι(= κρασί)/ τον χειροκρότησε όλο το θέατρο(=οι θεατές)
γ) χρησιμοποιείται το όνομα του δημιουργού ή εφευρέτη αντί για το συγκεκριμένο δημιούργημα ή την εφεύρεσή του
Π.χ. Ο ηθοποιός απάγγειλε Σολωμό (=ποιήματα του Σολωμού)/Συνεννοούνται με το Μαρκόνι(=ασύρματο που εφηύρε ο Μαρκόνι)
5.Αντωνομασία:Όταν χρησιμοποιούνται προσηγορικά ονόματα αντί κυρίων ή αντίστροφα. Π.χ.α) Σωτήρ (αντί: Χριστός) β) η ξύναιμος(αντί :η Ισμήνη. -Αντιγόνη, στ. 488)
6.Λιτότητα:Οταν μια έννοια διατυπώνεται αντίστροφα με άρνηση π.χ. ουκ αγνοώ(= γνωρίζω), δεν ήταν πολλοί, δεν είναι μικρό πράγμα, δεν ήταν δύσκολο κλπ
7.Ειρωνεια:Οταν χρησιμοποιούμε λέξεις που έχουν αντίθετη έννοια από εκείνη που υπονοείται π. χ. Τοιαύτα φασι τον άγαθόν (τον αισχρόν) Κρέοντα κηρύξαντ' εχειν (Αντιγόνη)]
Σημείωση: Τραγική ή δραματική ειρωνεία είναι η δραματική οικονομία, κατά την οποία τα πρόσωπα της τραγωδίας αγνοούν την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκονται ή φέρονται,ενώ τη γνωρίζουν οι θεατές.
8. Ευφημισμός :0ταν από πρόληψη ή δεισιδαιμονία χρησιμοποιείται λέξη με θετικό περιεχόμενο στη θέση λέξης με αντίθετο περιεχόμενο π.χ. Εύξεινος(= φιλόξενος,αντί : αφιλόξενος) Πόντος.
9. Υπερβολή :π.χ Ιπποι λευκότεροι χιόνος
10 .Παρομοίωση: π. χ. Σα δυο βουνά είν' οι πλάτες του-
11. Αλληγορία: Είναι (συνήθως συνεχής) μεταφορά που άλλα λέει και αλλά
εννοούνται, π. χ. τρώγεται με τα ρούχα του-
12.Αποστροφή :Οτα.ν ο ομιλητής ή ο συγγραφέας,διακόπτοντας τη φυσική ροή του λόγου, απευθύνεται σε ορισμένα πρόσωπα(ή πράγματα ή αισθητά ή υπεραισθητά) παρόντα ή απόντα, για να δημιουργήσει κλίμα ψυχικής έντασης και για να αποτυπωθεί με το ξέσπασμα ζωηρότερα το πάθος
13 Οξύμωρο:0ταν χρησιμοποιούμε στο ίδιο γλωσσικό περιβάλλον δυο λέξεις με αντίθετη έννοια, οπότε η μία αποκλείει την άλλη π.χ. α)πικρό χαμόγελο Πάω αργά γιατί βιάζομαι" (αντιφ. λέξεις: αργά - βιάζομαι), ή "Χαίρε νύμφη ανύμφευτε", ή και ακόμα "ζωντανός νεκρός", "ζώντας με το θάνατο", "Ελεύθεροι πολιορκημένοι" κ.λπ.
14.Κλιμακωτό Οταν παρουσιάζονται τα νοήματα σε μια σειρά αύξουσα ή φθίνουσα . π.χ. α)ακούω κούφια τα τουφέκια\ ακούω σμίξιμο σπαθιών\ ακούω ξύλα ,ακούω πελέκια\ ακούω τρίξιμο δοντιών(Δ. Σολωμός) β)
15.Αντίθεση Σε δύο διαφορετικά αντικείμενα ή στο ίδιο αντικείμενο αντίθετες καταστάσεις ( ποικιλία στο ύφος, εκφραστικότητα, παραστατικότητα) α)Πέφτουν- αναβαίνει(στροφές γ'-δ' από το ποίημα «Εις Αγαρηνούς» του Α. Κάλβου)
16. Ερώτηση Ο λόγος γίνεται πιο θερμός και ζωηρός και τα συναισθήματα πιο έντονα π.χ. 0 Κάλβος προκειμένου να περιγράψει το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των τυράννων χρησιμοποιεί ρητορικές ερωτήσεις (Εις Αγαρηνούς,στρ.η,ι,ια,ιε,ιζ)
Σημείωση:'0ταν η ερώτηση ακολουθείται από απάντηση, τότε το σχήμα παίρνει τη ' μορφή της υποφοράς(έτσι λέγεται η ερώτηση) και της ανθυποφοράς(έτσι λέγεται η απαντηση) π.χ.Τι έχουν της Μάνης τα βουνά και στέκουν βουρκωμένα;Μην ο βοριάς τα βάρεσε,μην η νοτιά τα πήρε;-Μηδ' ο βοριάς τα βάρεσε ,μηδ'ο νοτιάς τα πήρε.Παλεύει ο καπετάν πασάς με τον Κολοκοτρώνη.
17.Προσωποποίηση. Όταν δίνεται ζωή , κίνηση, ομιλία σε άψυχα και αφηρημένα (Τολμηρό εκφραστικό μεσο)π.χ.α)0 Απρίλης με τον Ερωτα χορεύουν και γελούνε[Ελεύθεροι Πολιορκημένοι,Δ. Σολωμοΰ- Ο Απρίλης( = φύση) + ο Ερωτας (=ανθρώπινη διάθεση) σε έξαρση ευδαιμονίας]
Παρατήρηση: Βασικά εκφραστικά μέσα είναι και οι εικόνες και τα επίθετα.
Ζ. ΕΙΔΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
Η. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
Με την ενεργητική σύνταξη προβάλλεται ο ρόλος του υποκειμένου, του δράστη ... στην παθητική σύνταξη προβάλλεται η ίδια η ενέργεια, η δράση.
Θ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΦΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Υφος είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί κάποιος τη γλώσσα αξιοποιώντας κάθε φορά διαφορετικές γλωσσικές-εκφραστικές τεχνικές για να περάσεις το μήνυμά του στον δέκτη με τρόπο αποτελεσματικό.. Για να χαρακτηρίσουμε το ύφος λαμβάνουμε υπόψη τις εξής παραμέτρους:
- Το κειμενικό είδος (άρθρο, δοκίμιο, επιστολή, προσχεδιασμένος λόγος κλπ)
- Την πρόθεση του πομπού
- Το δέκτη/ τους δέκτες
Λιτό, απλό, ανεπιτήδευτο Κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση και το ασύνδετο σχήμα, σύντομες περίοδοι, ενεργητική σύνταξη, απουσιάζουν σχήματα λόγου, απλό λεξιλόγιο
Οικείο Κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση και το ασύνδετο σχήμα, ενεργητική σύνταξη, χρησιμοποιείται α, β πρόσωπο στα ρήματα
Λυρικό Μεταφορική χρήση λόγου, επίκληση στο συναίσθημα
Επίσημο/ Τυπικό Ορολογία, παθητική σύνταξη, τριτοπόσωπος λόγος , εξεζητημένο λεξιλόγιο, μακροπερίοδος λόγος, υποτακτική σύνδεση
Σαρκαστικό, καυστικό, ειρωνικό Ειρωνεία, υπαινιγμοί
Χιουμοριστικό, παιγνιώδες Καθημερινό, απλό λεξιλόγιο, στοιχεία προφορικού λόγου, ευφυολογία, σχολιασμός, υπονοούμενα, υπαινιγμοί
Εξομολογητικό Ρήματα σε Α’ πρόσωπο, παρελθοντικοί χρόνοι
Προτρεπτικό, διδακτικό Προτάσεις για στάση ζωής/συμπεριφορά/επιλογές, συμβουλές
Πομπώδες Χρήση της υπερβολής, βαρύγδουπες λέξεις-εκφράσεις, πληθωρικότητα στον λόγο.
Ζωντανό, παραστατικό, οικείο, γλαφυρό Αφήγηση σε ιστορικό ενεστώτα (δηλαδή "παρελθοντικό" ενεστώτα, π.χ. μόλις ανοίγω την πόρτα, ορμά μέσα μια γάτα...), χρήση ευθέος λόγου, ρητορικών ερωτημάτων, παραδειγμάτων
Πυκνό, επίσημο, σοβαρό Προσπάθεια να διατυπωθούν τα νοήματα με τη μέγιστη οικονομία λέξεων
Επιστημονικό Σωστά δομημένο, οργανωμένη και τεκμηριωμένη η παρουσίαση επιχειρημάτων, ακρίβεια στην επιλογή
Λόγιο του λεξιλογίου, λέξεις που χρησιμοποιούνται στις επιστήμες Λέξεις- φράσεις από την καθαρεύουσα
Προφορικό Πολύ κοντά στο οικείο ύφος, χωρίς ευδιάκριτα όρια. Λόγους προφορικός, καθημερινός.
Ι ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ – ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Ανάλογα με τον τρόπο σχηματισμού των λέξεων έχουμε τις εξής κατηγορίες λέξεων:
α) Ριζικές λέξεις: όσες σχηματίζονται από μια ρίζα (θέμα) και την κατάληξη, π.χ. γράφ-ω.
β) Παράγωγες λέξεις: όσες παράγονται από άλλες λέξεις με την προσθήκη ειδικών καταλήξεων, π,χ. το χρυσώνω είναι παράγωγο του.χρυσός. Η λέξη από την οποία παράγεται μια άλλη λέξη λέγεται πρωτότυπη ή λέξη-βάση, ενώ η κατάληξη με την οποία σχηματίζεται η παράγωγη λέξη λέγεται παραγωγική κατάληξη.
γ) Σύνθετες λέξεις: όσες προέρχονται από δύο ανεξάρτητες λέξεις. Στις σύνθετες λέξεις η πρώτη λέξη που συντίθεται ονομάζεται πρώτο συνθετικό, ενώ η δεύτερη δεύτερο συνθετικό, π.χ. ηλιόσπορος (= ήλιος + σπόρος).
Οι σύνθετες λέξεις της Ν Ελληνικής σχηματίζονται με δύο τρόπους:
α) Με την προσθήκη στην αρχή της λέξης ενός μορφολογικού στοιχείου που ονομάζεται αχώριστο μόριο ή πρόθημα, με μια διαδικασία, την προθηματοποίηση.
β) Με την ένωση δύο ή περισσότερων λέξεων
Παρασύνθετες λέξεις : λέγονται οι λέξεις που παράγονται από σύνθετες λέξεις πχ.
(βιβλίο+θήκη +παραγωγική κατάληξη-αριος) ορειβασία (όρος+βαίνω+σια)
Παράγωγο ή ομόρριζο;
Μια σύγχυση δημιουργείται συχνά ανάμεσα στο παράγωγο και στο ομόρριζο μιας
λέξης.
Ας δούμε λοιπόν σε τι διαφέρουν οι δύο αυτοί όροι:
α) Ομόρριζες (ομού-ρίζα) είναι οι λέξεις που έχουν κοινή ρίζα. Πχ. οι λέξεις πόλη,
πολίτης, πολιτική, πολιτισμός, εκπολιτίζω, πολιτεία είναι ομόρριζες, αφού έχουν
όλες την κοινή ρίζα πολι-.
β) Παράγωγη, όμως, λέξη μιας άλλης είναι μόνο εκείνη που παράγεται από την άλλη είτε με την προσθήκη μιας παραγωγικής κατάληξης είτε με την προσθήκη ενός πρώτου συνθετικού (πρόθεσης ή και άλλης λέξης). Π.χ. από τη λ. πόλη παράγεται το πολίτης (παραγ. κατάλ. –της).
ΙΙ ΜΟΡΦΈΣ ΠΕΙΘΟΎΣ .
Α Η ΠΕΙΘΏ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΛΌΓΟ .
Ο πολιτικός λόγος περισσότερο από άλλες μορφές γλωσσικής επικοινωνίας, αποσκοπεί στο να οδηγήσει σε πράξη στο να ψηφίσει ο πολίτης αυτό ή εκείνο : το κόμμα που θα κυβερνήσει τη χώρα ή θα αποτελεί τη φωνή του στο Κοινοβούλιο .
Οι μορφές που παίρνει είναι δύο η:
θεμιτή στρατηγική της πειθούς και
η αθέμιτη στρατηγική της προπαγάνδας.
Α Η στρατηγική της πειθούς χρησιμοποιεί τους εξής τρόπους και μέσα :
Α ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ .
Τι είναι; Ένα παράδειγμα
1. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ
Συλλογισμοί που τεκμηριώνουν την ορθότητα πολιτικών απόψεων.
1. ΤΕΚΜΗΡΙΑ Στατιστικά στοιχεία γεγονότα παραδείγματα γενικές , , αλήθειες αυθεντία , .
Β ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ .
1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
¨ Η ΑΦΗΓΗΣΗ
Ο πολιτικός της αντιπολίτευσης περιγράφει με μελανά χρώματα την εικόνα της οικονομίας της χώρας για να διεγείρει την ανησυχία και την ανασφάλεια των πολιτών .
2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
¨ Η ΑΦΗΓΗΣΗ
Ο πολιτικός με το χιούμορ προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια του ακροατηρίου και να δημιουργήσει ευχάριστη ατμόσφαιρα Με την ειρωνεία υποβαθμίζει τον αντίπαλο και τις ιδέες του .
« Θα συμφωνήσω με τον Υπουργό Οικονομικών Πράγματι το καλάθι της «νοικοκυράς είναι γεμάτο είναι γεμάτο από ακρίβεια … !»
Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ
1. ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟ ΜΠΟΥ
Ο πολιτικός με θετικούς χαρακτηρισμούς σε α΄ πρόσωπο προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κοινού προβάλλοντας την αξιοπιστία του τη συνέπεια των λόγων και των έργων του τους αγώνες του που αποδεικνύουν το δημοκρατικό του ήθος την ανιδιοτέλεια του κλπ .
« Εμείς δεν αρνούμαστε όσα υποστηρίζαμε στο παρελθόν και δε θα απαρνηθούμε την πολιτική μας για να γίνουμε αρεστοί στους οικονομικά ισχυρούς»
2. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ
Αρνητικοί χαρακτηρισμοί για τον αντίπαλο με στόχο τη μείωση της αξιοπιστίας του Ο αντιπολιτευτικός λόγος συνήθως τονίζει τη μεταβολή των απόψεων ενός κόμματος κατά τη μετάβαση του από την αντιπολίτευση στην κυβέρνηση. Έτσι προβάλλει την αναξιοπιστία και την ασυνέπεια του. Όταν ο πολιτικός λόγος αποσκοπεί στη χειραγώγηση του πολίτη παραπλανώντας ή εκφοβίζοντας ή προκαλώντας συναισθήματα μίσους και φανατισμού τότε μιλάμε για προπαγάνδα.
Α Η στρατηγική της προπ αγάνδας χρησιμοποιεί τα εξής μέσα :
ΜΕΣΑ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ
1. ΚΙΝΔΥΝΟΛΟΓΙΑ
Ο πολιτικός επιδιώκει την πρόκληση φόβου επινοώντας και περιγράφοντας δήθεν επερχόμενους κινδύνους τους οποίους καλείται να αποτρέψει ο πολίτης ψηφίζο ντας συγκεκριμένο κόμμα .
« Οι τρομοκράτες καραδοκούν! Εμποδίστε τους ψηφίζοντας τον πρόεδρο Χ , τον μόνο που μπορεί και θέλει να τους νικήσει »
2. ΧΡΗΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΜΕ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΗΘΙΚΟ ΒΑΡΟΣ
Έννοιες όπως λαός, πατρίδα, έθνος, δημοκρατία δικαιοσύνη χρησιμοποιούνται για να δώσουν ηθικό έρεισμα σε ατεκμηρίωτες απόψεις και ιδιοτελείς επιδιώξεις Εξαιτίας της τεράστιας ηθικής τους διάστασης δυσκολεύουν την κριτική λειτουργία του δέκτη αφού δίνουν την εντύπωση αυταπόδεικτων αληθειών .
« Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα μιας ηρωικής νεολαίας∙απ αυτή θα ξεπηδήσει ο ελεύθερος άνθρωπος, μέτρο και κέντρο του κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος Θεός». ( , « Ράουσιγκ Συνομιλίες με τον Χίτλερ »)
3. ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Πολλές φορές οι λέξεις χρησιμοποιούνται με διαφορετικό ή και αντίθετο περιεχόμενο από το πραγματικό Το γεγονός αυτό προκαλεί σύγχυση στο δέκτη ο οποίος αδυνατεί να κατανοήσει τη διαφορά .
Π χ. . δικτάτορες και αυταρχικοί ηγέτες ανά τον κόσμο μιλούν στο όνομα της δημοκρατίας.
4. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ
Υπερβολικά αρνητικοί χαρακτηρισμοί που συνιστούν προσωπική επίθεση στον πολιτικό αντίπαλο
Π χ. . λασπολογία, συκοφαντία, δαιμονοποίηση του πολιτικού αντιπάλου, όπως ο παραλληλισμός του με τον Χίτλερ ή με άλλα αποκρουστικά πρόσωπα της παγκόσμιας ιστορίας.
Α.3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
1. Λεκτικός πληθωρισμός πλεονασμοί κατάχρηση συνωνύμων και επαναλήψεις λέξεων .
π χ. . « , Η μεγαλειώδης συγκλονιστική σημερινή σας συγκέντρωση είναι μήνυμα ελπίδας μήνυμα αισιοδοξίας μήνυμα νίκης ,για την αναγέννηση της Ελλάδας για την αναγέννηση της Δημοκρατίας …»
2. Διατύπωση βεβαιωτική θαυμαστική δεοντολογική –
π χ. . «Η Ενωμένη Ευρώπη θα αποτελέσει μέγα σταθμό στην παγκόσμια ιστορία της ειρήνης, της ελευθερίας και του πνεύματος».
3. Ρητορεία έντονη συναισθηματική φόρτιση
Π χ. . «Έρχομαι απλός σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών και υπό την σημαίαν ταύτην καλώ πάντας οίτινες εμπνέονται από τον ιερόν πόθον να αφιερώσωσι πάσας τας δυνάμεις της ψυχής και του σώματος…»
4. Ασάφεια και ακυρολεξία π χ Μπύρα ΑΜSTEL, γιατί έτσι σας αρέσει!»
Β Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ .
Ο επιστημονικός λόγος επειδή στοχεύει στην αντικειμενική αλήθεια δηλαδή αυτή που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση αλλά εδραιώνεται από τους κανόνες του ορθού λόγου δεν μπορεί παρά να απευθύνεται στη λογική. Πρόκειται για κείμενα που συντάσσονται από ειδικούς και έχουν στόχο να ερμηνεύσουν ή να περιγράψουν ή να πείσουν για ένα θέμα με βάση τη λογική .
Β Τρόποι μέσα πειθούς στον επιστημονικό λόγο
1. Επίκληση στη λογική με
Επιχειρήματα : Λογικοί συλλογισμοί με βάση επιστημονική μεθοδολογία
Τεκμήρια : Πορίσματα ερευνών στατιστικά στοιχεία
Αυθεντία : Παραπομπές σε απόψεις ειδικών σε βιβλιογραφία
Β ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
1. Αντικειμενικότητα Αποδίδεται η πραγματικότητα πιστά χωρίς υποκειμενικές εκτιμήσεις .
2. Αποδεικτικότητα Οι απόψεις στηρίζονται σε λογική επιχειρηματολογία.
3. Αυστηρά λογική οργάνωση Παρουσιάζεται αρχικά η βασική θέση και ύστερα αναλύεται και αιτιολογείται .
4. Αναφορική λειτουργία γλώσσας
Κυριολεξία δήλωση με στόχο το περιεχόμενο και όχι τον εντυπωσιασμό και τη συναισθηματική φόρτιση .
5. Ειδική ορολογία Λεξιλόγιο που συνδέεται αποκλειστικά με τη συγκεκριμένη επιστήμη .
6. Παραπομπή σε βιβλιογραφία Αναφορά σε βιβλία έργα ή απόψεις άλλων ειδικών σχετικών με το συγκεκριμένο θέμα .
Γ Η ΠΕΙΘΏ ΣΤΗ ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ .
Η διαφήμιση αποτελεί μορφή σκόπιμης επικοινωνίας με την οποία ο πομπός επιδιώκει με διάφορες τεχνικές να δημιουργήσει στο δέκτη ευνοϊκή διάθεση για ένα προϊόν και να τον παρακινήσει να το αγοράσει. Για να επιτύχει το διαφημιστικό μήνυμα το στόχο του και να είναι αποτελεσματικό χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές και μέσα πειθούς .
Γ.1. ΜΕΣΑ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗΣ ΠΕΙΘΟΥΣ
1. ΣΥΝΕΙΡΜΟ ΙΔΕΩΝ
Με κλισέ στερεότυπα δημιουργεί στη σκέψη του δέκτη
Π χ Τα τσιγάρα Marlboro με τον ανεξάρτητο αρρενωπό καουμπόη έχουν συνδεθεί στη σκέψη του δέκτη με έναν ισχυρό συνειρμό (αυτόματη ανάκληση ιδεών και εικόνων ανάμεσα στο προϊόν )και σε ευχάριστες και θετικές εικόνες Οι εικόνες αυτές που ανακαλούνται αυτόματα στη σκέψη του δέκτη τον προδιαθέτουν ευνοϊκά απέναντι στο προϊόν, Οι εικόνες της υγιεινής και ηρωικής ζωής της Άγριας Δύσης παραπέμπουν στη γοητεία της περιπέτειας και της ανεξαρτησίας.
2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΕΝΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ
Παρουσιάζει αναλυτικά και τονίζει τα θετικά χαρακτηριστικά ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Η τεχνική αυτή σπανίζει στις μέρες μας .
Π χ σε διαφημιστική καταχώριση διαβάζουμε Το νέο HIACE με κινητήρες EURO 2500 στα κυβικά και ιπποδύναμη μέχρι και 117 άλογα Με μονή ή δίφυλλη πίσω πόρτα και μακρύ ή κοντό σασί Με χαμηλή κατανάλωση καυσίμου και χαμηλό κόστος χρήσης Με στάνταρ ABS και αερόσακο οδηγού…»
3. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
Επίκληση σε έναν ειδικό επιστήμονα δημοφιλές πρόσωπο , αθλητή, αστέρι του θεάματος, ηθοποιό, μουσικό κλπ Το διαφημιστικό μήνυμα εκμεταλλεύεται το κύρος και τη δημοφιλία της αυθεντίας για να γίνει πιο εύκολα αποδεκτό
Για παράδειγμα όταν ο Ρονάλντο φοράει μια συγκεκριμένη μάρκα αθλητικά παπούτσια το μήνυμα στο δέκτη είναι ότι αυτά τα παπούτσια θα τον κάνουν να παίζει καλύτερο ποδόσφαιρο και να μοιάζει στο είδωλο του .
4. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος ή σοφι στικά τεχνάσματα .
Π χ εταιρία προϊόντων διατροφής ισχυρίζεται: τα προϊόντα μας είναι αγνά γιατί δε χρησιμοποιούμε συντηρητικά».
5. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Το μήνυμα στοχεύει στην πρόκληση φόβου ανησυχίας, ευχαρίστησης προσδοκίας κλπ .
Π χ Το Υπουργείο Υγείας προειδοποιεί : Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία!»
6. ΛΑΝΘΑΝΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ
Η διαφήμιση υποκρύπτει και μεταφέρει μια αξιολόγηση η οποία λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη που δε διακρίνει το τέχνασμα .
Π χ όταν εταιρία αυτοκινήτων υποστηρίζει ότι Οι : έξυπνοι οδηγούν RENAULT» απαξιώνει τους οδηγούς άλλων αυτοκινήτων.
Γ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
1. Λεκτικός πληθωρισμός πλεονασμοί κυρίως επιθέτων επιρρημάτων παραθετικών
π χ Ο . . « πιο μεγάλος, ο πιο πλούσιος, ο πιο διαφορετικός, ο απόλυτος διαγωνισμός ταλέντων έρχεται στον ΑΝΤΕΝΑ ».
2. Επιτήδευση π χ Αρμονική συνύπαρξη τέχνης και τεχνικής Ένα με το χώρο σας ένα με τις απαιτήσεις σας ένα με σας , ».
3. Λεκτικά τέρατα που υποδηλώνουν υπερβολή
π χ Έπιπλα . . « ΟΙΚΟΣ. Το τελειότερο ΟΙΚΟΣύστημα».
4. Ασάφεια και ακυρολεξία π χ Μπύρα ΑΜ STEL, γιατί έτσι σας
αρέσει!»