ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΌΓΟΙ

Τα είδη των υποθετικών λόγων

Α. Οι υποθετικοί λόγοι ανάλογα με τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της υπόθεσης και την έγκλιση της απόδοσης διακρίνονται σε έξι είδη με αντίστοιχες σημασίες.

α) 1ο είδος: To πραγματικό

ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
«εἰ» + οριστική κάθε χρόνου (μτφρ. αν + οριστική)	κάθε έγκλιση, εκτός από δυνητική οριστική (μτφρ. η αντίστοιχη έγκλιση)

π.χ. Εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν, οὐκ εἰσὶν θεοί. (μτφρ. εάν οι θεοί κάνουν κάτι ανήθικο, δεν είναι θεοί.)

Παρατήρηση:
Όταν η υπόθεση και η απόδοση εκφέρονται με οριστική μέλλοντα τότε ο υποθετικός λόγος εκφράζει το πραγματικό με σημασία προσδοκώμενου. Σ’ αυτήν την περίπτωση η υπόθεση εκφράζει κάτι το ανεπιθύμητο και η απόδοση δηλώνει ότι θα επακολουθήσει οπωσδήποτε το προσδοκώμενο, που αποτελεί τρόπον τινά ένα είδος υφέρπουσας απειλής, προειδοποίησης ή και συναισθηματικής παρόρμησης.

π.χ Εἰ μὲν δώσει τῶν ἐπιτηδευμάτων Τίμαρχος δίκην, ἀρχὴν εὐκοσμίας ἐν τῇ πόλει κατασκευάσετε. (μτφρ. Εάν ο Τίμαρχος θα τιμωρηθεί για τις πράξεις του, θα επιβάλετε ευταξία στην πόλη.)

π.χ. Εἰ ὧδε στρατευσόμεθα, οὐ δυνησόμεθα μάχεσθαι. (μτφρ. Αν εκστρατεύσουμε με αυτόν τον τρόπο, δεν θα μπορέσουμε να πολεμήσουμε.)

β) 2ο είδος: To μη πραγματικό ή αντίθετο του πραγματικού

ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
«εἰ» + οριστική ιστορικού χρόνου (μτφρ. αν + οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου)	δυνητική οριστική (οριστική ιστορικού χρόνου + δυνητικό «ἂν») (μτφρ. θα + παρατατικός  ή υπερσυντέλικος)

π.χ. Ταῦτα οὐκ ἂν προέλεγεν, εἰ μὴ ἐπίστευεν ἀληθεύσειν. (μτφρ. Δεν θα έλεγε προηγουμένως αυτά, αν δεν πίστευε ότι είναι αληθή.)

Παρατήρηση:
Το δυνητικό «ἂν» μπορεί να παραλείπεται από την απόδοση στις περιπτώσεις που υπάρχει:

α) παρατατικός απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων (ἔδει, ἐχρῆν, προσῆκε, ἐξῆν, ἐνῆν, ἔπρεπε, ἄξιον ἦν, δίκαιον ἦν, ἀναγκαῖον ἦν, εἰκὸς ἦν, ὑπῆρχε, οἷόν τ’ ἦν, καλὸν ἦν, αἰσχρὸν ἦν, ἔπρεπε, ἐλυσιτέλει, συνέφερεν κ.λπ.) + απαρέμφατο,
β) παρατατικός ή αόριστος των ρημάτων κινδυνεύω, μέλλω, βούλομαι + απαρέμφατο,
γ) ρηματικό επίθετο σε –τέος + ἦν,
δ) δυνητικός ρηματικός τύπος (= απαρέμφατο ή μετοχή + ἄν).

π.χ.:
Εἰ μέν ποτε ἠδίκησέ με, προσῆκεν αὐτῷ δίκην διδόναι. (μτφρ. Αν βέβαια με αδίκησε κάποτε, έπρεπε αυτός να τιμωρηθεί.)

Εἰ γὰρ οἷον τ’ ἦν ἀθανάτους εἶναι, ἄξιον ἦν πενθεῖν τούτους. (μτφρ. Αν ήταν δυνατό να είναι αθάνατοι, άξιζε να πενθεί κανείς αυτούς.)

Ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν. (μτφρ. Λίγο ακόμα και θα καταστρεφόταν η πόλη, αν ο άνεμος φυσούσε τη φωτιά με κατεύθυνση προς αυτή.)

γ) 3ο είδος: Το προσδοκώμενο

ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
«ἐάν», «ἄν», «ἢν» + υποτακτική (μτφρ. αν + υποτακτική)	οριστική μέλλοντα ή μελλοντική έκφραση (μτφρ. οριστική μέλλοντα)

π.χ. Ἐὰν μὲν τοίνυν τοὺς ἀγνῶτας κολάζητε, οὐδεὶς ἔσται τῶν ἄλλων βελτίων. (μτφρ. Αν τιμωρείτε τους άσημους, κανείς δεν θα γίνει καλύτερος από τους υπόλοιπους.)

Παρατήρηση: 
α) Ως μελλοντική έκφραση μπορεί να θεωρηθεί η υποτακτική, η δυνητική ευκτική, η ευχετική ευκτική, η προστακτική, τα απρόσωπα ρήματα με υποκείμενο τελικό απαρέμφατο, τα ρηματικά επίθετα σε -τέος, -τός, ενεστώτας με σημασία μέλλοντα, αόριστος με σημασία μέλλοντα, παρακείμενος με σημασία μέλλοντα, δευτερεύουσα πρόταση, τελική μετοχή.

π.χ. Ἐὰν πάντα ἀκούσητε, κρίνατε. (μτφρ. Αν ακούσετε τα πάντα, αποφασίστε).
β) Το προσδοκώμενο μπορεί να δηλωθεί και με οριστική μέλλοντα και στην υπόθεση και στην απόδοση. Στην προκείμενη περίπτωση, η υπόθεση δηλώνει κάτι το ανεπιθύμητο, ενώ η απόδοση τη βεβαιότητα της επακολούθησης του προσδοκωμένου. Αυτή η βεβαιότητα συνιστά κατά κάποιον τρόπο απειλή, προειδοποίηση ή συναισθηματική παρόρμηση, σε περίπτωση που πραγματοποιηθεί ό,τι λέγεται στη υπόθεση. π.χ. Εἰ Ἕκτορα ἀποκτενεῖς, καὶ αὐτὸς ἀποθανεῖ. (μτφρ. Αν σκοτώσεις τον Έκτορα, και ο ίδιος θα πεθάνεις.)

δ) 4ο είδος: Aόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον

ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
«ἐάν», «ἄν», «ἢν» + υποτακτική (μτφρ. αν + υποτακτική ή κάθε φορά που + οριστική)	οριστική ενεστώτα ή γνωμικός  μέλλοντας, γνωμικός αόριστος, παρακείμενος με σημασία ενεστώτα (μτφρ. οριστική ενεστώτα)

π.χ. Ἢν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν. (μτφρ. Αν πλησιάσει / Κάθε φορά που πλησιάζει ο θάνατος, κανείς δεν θέλει να πεθάνει.)

π.χ. Ἢν δέ τις τούτων τι παραβαίνῃ, ζημίαν αὐτοῖς ἐπέθεσαν. (μτφρ. Αν / Κάθε φορά που κάποιος απ’ αυτούς παρέβαινε κάτι τους τιμωρούσαν.)

ε) 5ο είδος: Aπλή σκέψη του λέγοντος

ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
«εἰ» + ευκτική (μτφρ. αν + οριστική)	δυνητική ευκτική (ευκτική όλων των χρόνων εκτός από μέλλοντα + δυνητικό «ἂν») (μτφρ. οριστική μέλλοντα ή είναι δυνατόν να, μπορώ  να, θα μπορέσω να +  υποτακτική)

π.χ. Ἔτι δ’ οὐδὲ πάθοιτ’ ἂν ἀηδὲς οὐδὲν τοσοῦτον, εἰ πολλά τινος ληροῦντος ἀκούσαιτε. (μτφρ. Ακόμα δεν θα πάθετε τίποτα τόσο δυσάρεστο, αν ακούσετε κάποιον να φλυαρεί.) 

Παρατήρηση:
Στην απόδοση σπανιότερα μπορεί να υπάρχει οριστική αρκτικού χρόνου, ευχετική ευκτική, προστακτική, δυνητικό απαρέμφατο, δυνητική μετοχή:

π.χ. Εἴ τις τάδε παραβαίνοι, ἐναγὴς ἔστω τοῦ Ἀπόλλωνος. (μτφρ. Αν κάποιος παραβεί αυτά, να έχει την κατάρα του Απόλλωνα.)

π.χ. Εἰ γένοιτο φανερὸν τὸ μέλλον συνοίσειν τῇ πόλει, νομίζω ἂν ὑμᾶς ἑλέσθαι τοῦτο ἀντὶ πολλῶν χρημάτων. (μτφρ. Αν γίνει γνωστό αυτό που πρόκειται να συμφέρει στην πόλη, νομίζω πως θα το προτιμήσετε αντί για πολλά χρήματα.)

π.χ. Ἀγησίλαος γιγνώσκει εἰ ταῦτα πράττοιεν ἁμαρτάνοντας ἂν αὐτούς. (μτφρ. Ο Αγησίλαος πληροφορείται ότι αυτοί μπορεί να διαπράττουν λάθη, αν κάνουν αυτά.)

στ) 6ο είδος: Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.

ΥΠΟΘΕΣΗ	ΑΠΟΔΟΣΗ
«εἰ» + ευκτική (επαναληπτική) (μτφρ. κάθε φορά που + οριστική παρατατικού)	παρατατικός (σπανίως με το ἄν), οριστική αορίστου, (σπανίως χωρίς το ἄν), υπερσυντέλικος με σημασία παρατατικού (μτφρ. οριστική παρατατικού)

π.χ. Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουρούς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινα ἄλλον Ἀθηναῖον ἴδοι που, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας. (μτφρ. Ο Λύσανδρος και τις αθηναϊκές φρουρές και αν κάποιον άλλο Αθηναίο έβρισκε κάπου, τους έστελνε στην Αθήνα.)

π.χ. Εἴ δέ τις ἀντείποι, ἐτεθνήκει. (μτφρ. Αν κανείς αντιμιλούσε, αμέσως ήταν νεκρός.)

Β. Ένας υποθετικός λόγος, ανάλογα με τον αριθμό των προτάσεων που τον αποτελούν διακρίνεται στα εξής είδη:

1.      Απλός, όταν αποτελείται από μια υπόθεση και μια απόδοση.

π .χ. Εἰ εἰσὶ βωμοί, εἰσὶ καὶ θεοί. (μτφρ. Αν (πράγματι) υπάρχουν βωμοί, υπάρχουν και θεοί.)

2.      Σύνθετος, όταν αποτελείται από περισσότερες από μία υποθέσεις ή/ και αποδόσεις.

π.χ. Ἐὰν τοίνυν τούτου καταψηφίσησθε, οὐ μόνον οἱ ἐν τῇ πόλει εἴσονται, ἀλλὰ καὶ οἱ σύμμαχοι αἰσθήσονται καὶ οἱ πολέμιοι πεύσονται. (μτφρ. Αν λοιπόν καταδικάσετε αυτόν, όχι μόνο οι πολίτες στην πόλη θα (το) μάθουν, αλλά και οι σύμμαχοι θα (το) αντιληφθούν και οι εχθροί θα (το) πληροφορηθούν.)

Παρατήρηση:
Σε έναν σύνθετο υποθετικό λόγο οι υποθέσεις ενδέχεται να εισάγονται και ταυτόχρονα να συνδέονται διαζευκτικά με τους συνδέσμους εἴτε - εἴτε, ἐάντε - ἐάντε, ἤντε - ἤντε, ἄντε - ἄντε.

π.χ. Ἐάν τε οἱ τετρακόσιοι κρατήσωσιν ἐάν τε οἱ ἐκ Μιλήτου πολέμιοι, διαφθαρήσεσθε. (μτφρ. Κι αν νικήσουν οι τετρακόσιοι, και αν (νικήσουν) οι εχθροί από τη Μίλητο, θα καταστραφείτε.)

3.      Ελλειπτικός, όταν λείπει το ρήμα της υπόθεσης ή της απόδοσης ή και ολόκληρη η υπόθεση ή η απόδοση, επειδή μπορεί να εννοηθούν εύκολα από τα συμφραζόμενα. Τότε δεν εισάγεται υποθετική πρόταση, αλλά προκύπτουν υποθετικές εκφράσεις με επιρρηματική σημασία, όπως:

·         εἰ δὲ μὴ (αλλιώς, ειδάλλως, σε αντίθετη περίπτωση), 

·         εἰ μὴ (εκτός, παρά μόνο), 

·         εἰ μὴ ἄρα (εκτός πια και αν, εκτός αν ίσως), 

·         πλὴν εἰ (εκτός πια και αν) 

·         ἐὰν μόνον (αρκεί μόνο να) 

·         εἴ τις (περισσότερο από κάθε άλλον) 

·         εἴ τις καὶ ἄλλος, εἴπερ τις καὶ ἄλλος (περισσότερο από κάθε άλλον), 

·         εἴ ποτε (περισσότερο από κάθε άλλη φορά)

·         εἴπερ ποτέ, εἴπερ ποτὲ καὶ ἄλλοτε, εἴποτε καὶ ἄλλοτε (περισσότερο από κάθε άλλη φορά), 

·         εἴ πως (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο) 

·         εἴπερ πως (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο) 

·         εἴ πως καὶ ἄλλως (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο) 

·         εἴπερ που (περισσότερο από κάθε άλλο μέρος)

·         εἴ που καὶ ἄλλῃ (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο) 

·         εἴπερ που καὶ ἄλλῃ (περισσότερο από κάθε άλλο τρόπο) 

·         εἰ δ’ ἄγε (εμπρός λοιπόν)

π.χ. Πῶς ἂν οὖν ὁ τοιοῦτος ἀνὴρ διαφθείροι τοὺς νέους; εἰ μὴ ἄρα ἡ τῆς ἀρετῆς ἐπιμέλεια διαφθορά ἐστιν (μτφρ. Πώς λοιπόν ήταν δυνατόν ένας τέτοιος άνθρωπος να διαφθείρει τους νέους; εκτός πια και αν θεωρείται διαφθορά η φροντίδα για την αρετή.)

π.χ. Πρὸς τῶν θεῶν, ἔφη, ὦ Κῦρε, μὴ οὕτω λέγε∙ εἰ δὲ μή, οὐ θαρροῦντά με ἕξεις. (μτφρ. Προς θεού, είπε Κύρε, μη μιλάς έτσι∙ διαφορετικά, θα με αποθαρρύνεις).

Σημείωση

1.Μερικές εκφράσεις, αποτελούμενες από αναφορικά επιρρήματα και υποθετικό σύνδεσμο, πήραν τη σημασία αναφορικών ομοιωματικών μορίων. Τέτοιες εκφράσεις είναι:
ὡς εἰ (σαν, όπως)

ὡς ἂν (σαν, όπως)

ὥσπερ ἂν (σαν, όπως)

ὥσπερ ἂν εἰ (σαν, όπως)

2.Μία υποθετική πρόταση εκτός από επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης, λειτουργεί, σπανίως βέβαια, και ως ονοματική πρόταση (ως υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση).

π.χ. Τέρας ἐστὶν εἴ τις ηὐτύχηκε διὰ βίου (μτφρ. Είναι τέρας αν κάποιος έχει ευτυχήσει σε όλη του τη ζωή). ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ
π.χ. Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουρούς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινα ἄλλον Ἀθηναῖον ἴδοι που, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας. (μτφρ. Ο Λύσανδρος και τις αθηναϊκές φρουρές και αν κάποιον άλλο Αθηναίο έβρισκε κάπου, τους έστελνε στην Αθήνα.) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
π.χ. Οὕτω δ’ ἂν ἀκριβέστατα συνθεωρήσαιτε τὸ τοῖς κειμένοις νόμοις πείθεσθαι ἡλίκον ἀγαθόν ἐστι,εἰ τὰ ἐκ τῶν νόμων ἀγαθὰ πρὸ ὀφθαλμῶν ὑμῖν αὐτοῖς ποιησάμενοι θεωρήσαιτε. (μτφρ. Έτσι μπορείτε να συνεξετάσετε την υπακοή στην υφιστάμενη νομοθεσία πόσο σπουδαίο αγαθό είναι, αν δηλαδή θέσετε μπροστά στα μάτια σας και εξετάσετε τα καλά που προέρχονται από τους νόμους.) ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ

Ισοδύναμες συντακτικές μορφές

Την υπόθεση μπορούν να την εκφράσουν:
α. η υποθετική μετοχή

β. οποιαδήποτε έκφραση με υποθετική σημασία
π.χ. Ἐκείνων ἐπιόντων ἡμεῖς ἀπεχωροῦμεν. (εἰ ἐκεῖνοι ἐπίοιεν, ἡμεῖς ἀπεχωροῦμεν: αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. Μτφρ. Κάθε φορά που εκείνοι επετίθεντο, εμείς υποχωρούσαμε.)
π.χ. Δεῖ δὴ χρημάτων καὶ ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων (ἄνευ τούτων = εἰ μὴ ἔχομεν ταύτα. Μτφρ. Έχουμε ανάγκη από χρήματα και χωρίς αυτά / αν δεν τα εξοικονομήσουμε δεν είναι δυνατόν να γίνει κάτι από όσα πρέπει.)

Λανθάνων υποθετικός λόγος

Λανθάνων ονομάζεται ο υποθετικός λόγος του οποίου η υπόθεση δεν είναι φανερή αλλά "λανθάνει", κρύβεται.

Η υπόθεση μπορεί να κρύβεται:

σε μια υποθετική μετοχή

α) Μὴ σωθέντων ἐκείνων τότε οὐδ’ ἂν ὑμεῖς ὑπήρχετε νῦν. (μτφρ. Αν δεν σώζονταν εκείνοι, τότε ούτε εσείς τώρα θα υπήρχατε.) Υπόθεση: «εἰ μὴ ἐκεῖνοι ἐσώθησαν» Απόδοση: «οὐδ’ ἂν ὑμεῖς ὑπήρχετε» 2ο είδος - Το μη πραγματικό. β) Οἱ κολακεύοντες καὶ οἱ ἐξαπατῶντες πιστευθέντες τοὺς πιστεύσαντας ἀδικοῦσιν. (μτφρ. Οι κόλακες και οι απατεώνες αν γίνουν πιστευτοί αδικούν όσους πίστευσαν.) Υπόθεση: «Ἐὰν οἱ κολακεύοντες καὶ οἱ ἐξαπατῶντες πιστευθῶσιν» Aπόδοση: «τοὺς πιστεύσαντας ἀδικοῦσιν» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον. γ) Μὴ καμών, οὐκ ἂν δύναιο εὐδαιμονεῖν. (μτφρ. Αν δεν κουραστείς, δεν είναι δυνατό να ευτυχήσεις.) Υπόθεση: «εἰ μὴ κάμοις» Aπόδοση: «οὐκ ἂν δύναιο εὐδαιμονεῖν.» 5ο είδος – Απλή σκέψη του λέγοντος. Παρατήρηση: Tα στοιχεία που συναποτελούν τον υποθετικό λόγο είναι η μετοχή, που ισοδυναμεί με υποθετική πρόταση, και το ρήμα ή ο ρηματικός τύπος της πρότασης, που επέχει θέση απόδοσης. Για να αναγνωρίσουμε το είδος του υποθετικού λόγου, στηριζόμαστε κατ΄ αρχάς στην απόδοση και έπειτα στο νόημα. Η αναγνώριση του είδους, διευκολύνει στη συνέχεια να αναλύσουμε τη μετοχή στην αντίστοιχη υποθετική πρόταση, σύμφωνα με το είδος του υποθετικού λόγου.

σε μια χρονικοϋποθετική πρόταση

α) Σπουδαίων τοίνυν ἐστὶν ἀνθρώπων, ὅταν βελτίστῃ τῇ παρούσῃ τύχῃ χρῶνται. (μτφρ. Αποτελεί λοιπόν χαρακτηριστικό των αξιόλογων ανθρώπων, όταν αξιοποιούν την καλύτερη ευκαιρία που παρουσιάζεται.) Υπόθεση: «ἂν βελτίστῃ τῇ παρούσῃ τύχῃ χρῶνται» Aπόδοση: «Σπουδαίων τοίνυν ἐστὶν ἀνθρώπων.» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον β) Ἐπειδὰν γάρ τι δόξῃ καὶ ψηφισθῇ, τότ' ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει ὅσονπερ πρὶν δόξαι. (μτφρ. Διότι όταν κάτι θεωρηθεί καλό και ψηφισθεί, τότε απέχει τόσο από την εκτελέση, όσον και πριν αποφασισθεί.) Υπόθεση: «ἄν τι δόξῃ καὶ ψηφισθῇ (σύνθετος υποθετικός λόγος) Aπόδοση: «τότ' ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον γ) Ὁπόταν ὀργιζώμεθα, μαινόμεθα πάντες. (μτφρ. Κάθε φορά που οργιζόμαστε, γινόμαστε όλοι παράφρονες.) Υπόθεση: «ἂν ὀργιζώμεθα» Aπόδοση: «μαινόμεθα πάντες.» 4ο είδος – Αόριστη επανάληψη στο παρόν - μέλλον Παρατήρηση:  Tα στοιχεία που συνθέτουν τον υποθετικό λόγο είναι η χρονικοϋποθετική πρόταση που ισοδυναμεί με υποθετική πρόταση (ως υπόθεση) και το ρήμα ή ο ρηματικός τύπος της κύριας πρότασης (ως απόδοση).

σε μια χρονικοϋποθετική μετοχή

π.χ. Θυσίας δέ θύων μικρὰς ἀπό μικρῶν οὐδὲν ἡγεῑτο μειοῡσθαι τῶν ἀπό πολλῶν καί μεγάλων πολλά καί μεγάλα θυόντων. (μτφρ. Κάθε φορά που προσέφερε μικρές θυσίες από τη μικρή του περιουσία, θεωρούσε ότι δεν υστερούσε καθόλου από αυτούς που προσέφεραν πολλές και μεγάλες θυσίες από πολλή και μεγάλη περιουσία.) Υπόθεση: «ὁπότε δὲ θυσίας θύοι μικρὰς ἀπό μικρῶν» Απόδοση: «οὐδὲν ἡγεῑτο μειοῡσθαι τῶν ἀπό πολλῶν καί μεγάλων πολλά καί μεγάλα θυόντων». 6ο είδος - Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.

σε μια αναφορικοϋποθετική πρόταση

α) Ὅ,τι ἂν συμβῇ, τλήσομαι. (μτφρ. Ό,τι κι αν συμβεί, θα υπομείνω.) Υπόθεση: «Ἄν τι συμβῇ» Απόδοση: «τλήσομαι» 3ο είδος - Το προσδοκώμενο. β) Διὰ τὸ ἐπιλελοιπέναι ἅπαντα τὸν σῖτον ἔμελλον ὁμολογήσειν ὅ,τι τις λέγοι. (μτφρ. Εξαιτίας του ότι υπήρχε έλλειψη όλων ανεξαιρέτως των τροφίμων επρόκειτο να δεχτούν οποιαδήποτε πρόταση τους έκανε κάποιος.) Ο υποθετικός λόγος είναι και λανθάνων και πλάγιος υποθετικός λόγος. Είναι λανθάνων γιατί η υπόθεση κρύβεται στην αναφορικοϋποθετική πρόταση «ὅ,τι τις λέγοι» και πλάγιος γιατί η απόδοση βρίσκεται στο ειδικό απαρέμφατο «ὁμολογήσειν». Στον ευθύ λόγο μετατρέπεται ως εξής: Υπόθεση: «ἐάν τις λέγῃ» Aπόδοση: «ὁμολογήσoυσιν» 3ο είδος - Το προσδοκώμενο γ) Καὶ ὅτῳ δοκεῖ ταῦτ', ἔφη, ἀνατεινάτω τὴν χεῖρα. (μτφρ. Και όποιος συμφωνεί μ' αυτά, είπε, να σηκώσει το χέρι.) Υπόθεση: «εἴ τινι δοκεῖ ταῦτ'» Aπόδοση: «ἀνατεινάτω τὴν χεῖρα.» 1ο είδος - Το πραγματικό. Παρατήρηση:  Tα στοιχεία που συνθέτουν τον υποθετικό λόγο είναι η αναφορικοϋποθετική πρόταση που ισοδυναμεί με υποθετική πρόταση (ως υπόθεση) και το ρήμα ή ο ρηματικός τύπος της κύριας (ως απόδοση).

σε μια αναφορικοϋποθετική (επιθετική) μετοχή
π.χ. Οἱ μὴ τὴν πόλιν ὠφελήσαντες οὐ δίκαιόν ἐστι ταῦτα λέγειν. (μτφρ. Όσοι δεν ωφέλησαν την πόλη, δεν είναι δίκαιο να λένε αυτά.) Υπόθεση: «Οἳ μὴ τὴν πόλιν ὀφελήσειαν,» Απόδοση: «τούτους οὐ δίκαιόν ἐστι ταῦτα λέγειν». 5ο είδος - Απλή σκέψη του λέγοντος.

σε εμπρόθετους προσδιορισμούς  ἄνευ, μετά, ἐκ, ἀπὸ, + γενική

α) εἰ δέ τις λέγοι ὅτι ἄνευ τοῦ τὰ τοιαῦτα ἔχειν καὶ ὀστᾶ καὶ νεῦρα καὶ ὅσα ἄλλα ἔχω οὐκ ἂν οἷός τ’ ἦ ποιεῖν τὰ δόξαντά μοι. (μτφρ. Αν κάποιος λέει ότι χωρίς [αν δεν είχα] αυτά, δηλαδή τα οστά, τα νεύρα και όσα άλλα έχω, δεν θα μπορούσα να κάνω αυτά που θέλω.) Υπόθεση: «εἰ μὴ τὰ τοιαῦτα εἶχον» Aπόδοση: «οὐκ ἂν οἷός τ' ἦ» 2ο είδος - Το μη πραγματικό β) Ἄνευ χρημάτων οὐδέν ἔστι γενέσθαι. (μτφρ. Αν δεν υπάρχουν χρήματα τίποτα δεν είναι δυνατό να γίνει.) Υπόθεση: «ἐὰν μὴ ὦσι χρήματα» Aπόδοση: «οὐδέν ἔστι γενέσθαι / γενήσεται.» 3ο είδος – Το προσδοκώμενο.

σε επιρρήματα ἄλλως, ἀμαχεὶ, οὕτως, δικαίως, ἐκείνως, ταύτῃ

α) Οὕτως γὰρ πρὸς τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις, εὐψυχότατοι ἂν εἶεν. (μτφρ. Γιατί έτσι [αν έχουν έτσι τα πράγματα] οι στρατιώτες είναι γενναιότατοι στις επιθέσεις εναντίον των εχθρών). Υπόθεση: «εἰ οὕτως ἔχοιεν πρὸς τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις» Aπόδοση: «εὐψυχότατοι ἂν εἶεν» 5ο είδος - Απλή σκέψη του λέγοντος β) Νῦν δὲ οὕτως ἔχει ἀμαχεὶ μὲν ἐνθένδε οὐκ ἔστιν ἀπελθεῖν· [ἢν γὰρ μὴ ἡμεῖς ἴωμεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους, οὗτοι ἡμῖν ὁπόταν ἀπίωμεν ἕψονται καὶ ἐπιπεσοῦνται.] (μτφρ. Τώρα έτσι έχουν τα πράγματα. Χωρίς να αγωνιστούμε δεν είναι δυνατό να αποχωρήσουμε από εδώ.) Υπόθεση: «ἂν μὴ μαχώμεθα» Aπόδοση: «ἐνθένδε οὐκ ἔστιν ἀπελθεῖν» 3ο είδος – Το προσδοκώμενο.

Εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Εξαρτημένος ή πλάγιος υποθετικός ονομάζεται ο υποθετικός λόγος του οποίου η απόδοση δεν βρίσκεται στην κύρια πρόταση.

Σε αυτή την περίπτωση η απόδοση του υποθετικού λόγου μπορεί να βρίσκεται: 

α) σε δευτερεύουσα πρόταση (ειδική, πλάγια ερωτηματική, τελική, ενδοιαστική, συμπερασματική ή οποιαδήποτε άλλη δευτερεύουσα πρόταση)

Ἀγησίλαος ἔλεγεν ὅτι εἰ μὲν βλαβερὰ τῇ Λακεδαίμονι πεπραχὼς εἴη, δίκαιος εἴη  ζημιοῦσθαι. (μτφρ. ο Αγησίλαος έλεγε ότι αν έχει βλάψει τη Λακεδαίμονα, είναι δίκαιο να τιμωρηθεί.) Δηλώνει το πραγματικό. (Εἰ μὲν βλαβερὰ τῇ Λακεδαίμονι πέπραχα, ζημιοίμην.) Λύσανδρος εἶπεν ὅτι ὑποσπόνδους ὑμᾶς ἔχοι, εἰ μὴ ποιήσετε ἃ Θηραμένης κελεύει. (μτφρ. Ο Λύσανδρος είπε ότι θα συνάψει με εσάς ανακωχή, αν δεν κάνετε όσα ο Θηραμένης διατάζει.) Δηλώνει το πραγματικό. (Εἰ μὴ ποιήσετε ἃ Θηραμένης κελεύοι, ὑποσπόνδους ὑμᾶς ἔχω.) Ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι, εἰ μὴ σιωπήσειεν, οἰμώξοιτο, ἐπήρετο. (μτφρ. Όταν, δηλαδή, του είπε ο Σάτυρος ότι, αν δεν σωπάσει, θα κλάψει πικρά, αυτός  απάντησε ρωτώντας τον.) Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν μὴ σιωπήσῃς, οἰμώξῃ.) Σκέψασθε, εἰ ἦμεν νησιῶται, τίνες ἂν ἀληπτότεροι ἦσαν. (μτφρ. Αναλογιστείτε, αν ήμασταν νησιώτες, ποιοι θα ήταν πιο απρόσβλητοι.) Δηλώνει το μη πραγματικό. (Εἰ ἦμεν νησιῶται, τίνες ἂν ἀληπτότεροι ἦσαν.) Οὐ τούτου γε’ κατέμεινεν, ἀλλ’ εὖ εἰδὼς ὅτι, εἰ στρατηγοίη, λέξειαν ἂν οἱ πολῖται ὡς Ἀγησίλαος, ὅπωςβοηθήσειε τοῖς τυράννοις, πράγματα τῇ πόλει παρέχει. (μτφρ. Δεν έμεινε βέβαια γι’ αυτόν τον σκοπό, αλλά επειδή γνώριζε ότι, αν ασκούσε καθήκοντα στρατηγού,  θα πούνε οι πολίτες πως ο Αγησίλαος, για να βοηθήσει τους τυράννους, προξενεί  αναστάτωση στην πόλη.) Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν στρατηγῶ, βοηθήσω τοῖς τυράννοις.) Ἔλεγον ὡς κίνδυνος εἴη, μὴ καὶ οἱ Ἕλληνες, εἰ ταῦτα αἴσθοιντο, συσταῖεν. (μτφρ. Έλεγαν πως υπήρχε κίνδυνος μήπως και οι Έλληνες αποστατήσουν,  αν μάθαιναν αυτά.) Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν ταῦτα αἴσθωνται, καὶ οἱ Ἕλληνες συστήσονται.) Οἱ δὲ ἀπελογοῦντο ὡς οὐκ ἄν ποτε οὕτω μῶροι ἦσαν, ὡς, εἰ ᾔδεσαν  καταλαμβανόμενον τὸν Πειραιᾶ, ἐν τῷ ἄστει ἂν ὑποχειρίους αὑτοὺς παρεῑχον.  (μτφρ. Αυτοί έλεγαν απολογούμενοι πως δεν θα ήταν τόσο ανόητοι, ώστε, αν γνώριζαν ότι κυριεύεται ο Πειραιάς, να παραδίδονταν υποχείριοι στην πόλη.) Δηλώνει το μη πραγματικό. (Εἰ ᾖσμεν καταλαμβανόμενον τὸν Πειραιᾶ, ἐν τῷ ἄστει ἂν ὑποχειρίους ἡμᾶς αὐτοὺς παρείχομεν.)

β) σε απαρέμφατο (ειδικό ή τελικό με ή χωρίς δυνητικό «ἂν»)

Ὁ δὲ Ἀγησίλαος οὐκ ἔφη δέξασθαι τοὺς ὅρκους, ἐὰν μὴ ὀμνύωσιν, ὥσπερ τὰ βασιλέως γράμματα ἔλεγεν. (μτφρ. Ο Αγησίλαος από τη μεριά του είπε ότι δεν θα δεχτεί τους όρκους, αν δεν ορκιστούν, όπως υπαγόρευε η επιστολή του Μεγάλου Βασιλιά.) Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἐὰν μὴ ὀμνύητε, οὐ δέξομαι τοὺς ὄρκους.) Οἱ Λακεδαιμόνιοι ἡγοῦντο, εἰ τοῦτο ἄνευ τῆς σφετέρας γνώμης ἔσοιτο, χαλεπὸν  ἔσεσθαι. (μτφρ. Οι Λακεδαιμόνιοι πίστευαν ότι, αν θα γίνει αυτό χωρίς τη δική τους γνώμη, θα είναι δυσάρεστο.) Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Εἰ τοῦτο ἄνευ τῆς ἡμετέρας γνώμης ἔσται, χαλεπὸν ἔσται.) Ἡγεῖτο γὰρ ἅπαν ποιήσειν αὐτόν, εἴ τις ἀργύριον διδοίη. (μτφρ. Γιατί νόμιζε ότι θα έκανε το παν , αν του έδινε κάποιος χρήματα). Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ἅπαν ποιήσω, ἄν τις ἀργύριον διδῷ.) Τοὺς στρατηγοὺς εἰσελθόντας ἐκέλευον, εἴ τι βούλονται, εἰπεῑν. (μτφρ. Αφού μπήκαν οι στρατηγοί, τους παρακινούσαν να μιλήσουν, αν ήθελαν κάτι.) Δηλώνει το πραγματικό. (Εἴ τι βούλεσθε, εἴπατε / εἴπετε / εἴπητε / εἴπαιτε / εἴποιτε.)

γ) σε μετοχή (κατηγορηματική)

Τίς οὓτως εὐήθης ἐστὶν ὑμῶν, ὅστις ἀγνοεῖ τὸν ἐκεῖθεν πόλεμον δεῦρο ἥξοντα, ἂν  ἀμελήσωμεν; (μτφρ. Ποιος είναι τόσο ανόητος, που να αγνοεί ότι ο από εκεί  πόλεμος θα έρθει εδώ αν φανούμε αμελείς;) Δηλώνει το προσδοκώμενο. (Ὁ ἐκεῖθεν πόλεμος δεῦρο ἥξει, ἂν ἀμελήσωμεν.) Εἰδότες δὲ τὴν πόλιν τῶν μὲν περὶ τοὺς θεοὺς μάλιστ’ ἂν ὀργισθεῖσαν, εἴ τις εἰς τὰ μυστήρια φαίνοιτ’ ἐξαμαρτάνων, […] εἰσήγγελλον εἰς τὴν βουλὴν […]. (μτφρ. Επειδή γνώριζαν ότι οι πολίτες για τα των θεών, θα οργίζονταν πάρα πολύ, όπως γινόταν κάθε φορά που κάποιος φανερά ασεβούσε στα μυστήρια, … κατήγγειλαν στη βουλή…) Δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. (Ἡ πόλις τῶν περὶ τοὺς θεοὺς  μάλιστα ἂν ὠργίσθη, εἴ τις εἰς τὰ μυστήρια φαίνοιτ’ ἐξαμαρτάνων.)

Παρατηρήσεις:

1.Aν η απόδοση εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, ο υποθετικός λόγος αναγνωρίζεται σαν να ήταν ανεξάρτητος.
π.χ.
Καὶ γὰρ ἀκούω Δέξιππον λέγειν πρὸς Κλέανδρον ὡς οὐκ ἂν ἐποίησεν Ἀγασίας ταῦτα, εἰ μὴ ἐγὼ αὐτὸν ἐκέλευσα.
Δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού.

2.Αν η απόδοση εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, η υπόθεση (με εξαίρεση την υπόθεση του 2ου είδους, η οποία δεν μεταβάλλεται) έχει την μορφή εἰ + ευκτική του πλαγίου λόγου. Τότε το είδος της απόδοσης, το νόημα και η τροπή του εξαρτημένου υποθετικού λόγου σε ανεξάρτητο μας βοηθούν στην αναγνώρισή του.

π.χ.
Γιγνώσκων δέ, ὅτι, εἰ μὴ ἱππικὸν ἱκανὸν κτήσαιτο, οὐ δυνήσοιτο κατὰ τὰ πεδία στρατεύεσθαι, ἔγνω τοῦτο κατασκευαστέον εἶναι, ὡς μὴ δραπετεύοντα πολεμεῖν δέοι.

(ευθύς λόγος:) Ἐὰν μὴ ἱππικὸν ἱκανὸν κτήσωμαι, οὐ δυνήσομαι κατὰ τὰ πεδία στρατεύεσθαι.(δηλώνει το προσδοκώμενο)