Το δράμα

·         Σύνθετη ποιητική δημιουργία: χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία έπους και λυρικής ποίησης

·         Λόγος-μουσική-όρχηση

·         Παράσταση ενός συγκλονιστικού γεγονότος

·
προέλευση από ατ θρησκευτικά δρώμενα 

·         με τα Μεγάλα Διονύσιασύνδεση

·         Δραματικός χαρακτήρας θρησκευτικών παραστάσεων

·         Διόνυσος θεός αμπελιού και κρασιού= προσωποποίηση όλων των μυστηριωδών παραγωγικών δυνάμεων της φύσης

·         Αδιάκοπος κύκλος ζωής και θανάτου= σύνδεση με τη γέννηση, δράση, θάνατο και επαναφορά του στη ζωή (βλ. Ζαγραίος Διόνυσος, σ΄’ένα ταξίδι του συνελήφθηκε από τους Τιτάνες, τον ξέσκισαν και σκόρπισαν τα μέλη του σώθηκε η καρδιά του, την  κατάπιες ο Δίας και ξαναγεννήθηκε έτσι ο θεός)

·         Στις τελετές του Διονύσου-λατρεία σε κατάσταση ένθεης μανίας

·         Ουσιώδες γνώρισμα λατρευτικών εκδηλώσεων: έκσταση= συναισθηματική μέθη

·         Μεταμφίεση ως μέσο υλοποίησής της= αφετηρία δράματος

·         Από το χορικό άσμα στο δράμα: Αριστοτέλης, Ποιητική 1449a 14: Γενομένη δ᾽ οὖν ἀπ᾽ ἀρχῆς [10] αὐτοσχεδιαστικῆς--καὶ αὐτὴ καὶ ἡ κωμῳδία, καὶ ἡ μὲν ἀπὸ τῶν ἐξαρχόντων τὸν διθύραμβον, ἡ δὲ ἀπὸ τῶν τὰ φαλλικὰ ἃ ἔτι καὶ νῦν ἐν πολλαῖς τῶν πόλεων διαμένει νομιζόμενα --κατὰ μικρὸν ηὐξήθη προαγόντων ὅσον ἐγίγνετο φανερὸν αὐτῆς·

·         Ο Πεισίστρατος ιδρύει το Διονυσιακό θέατρο στα ΝΑ της Ακρόπολης μεταφέροντας το ξόανο του Διονύσου Ελευθερέως

Παυσανίας: 1.2.4. ἐνταῦθα καὶ Πήγασός ἐστιν Ἐλευθερεύς, ὃς Ἀθηναίοις <τὸν> θεὸν ἐσήγαγε· συνεπελάβετο δέ οἱ τὸ ἐν Δελφοῖς μαντεῖον ἀναμνῆσαν τὴν ἐπὶ Ἰκαρίου ποτὲ ἐπιδημίαν τοῦ θεοῦ.

·         Ο Θέσπης εκεί το 534 π.Χ. διδάσκει για πρώτη φορά δράμα

·         Δραματικές παραστάσεις κατά τις εορτές του Διονύσου

Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια-Ελαφηβολιώνας: μέσα Μαρτίου-Απριλίου

Μικρά ή κατ΄αγρούς Διονύσια: Ποσειδεώνας: μέσα Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου

Λήναια: Γαμηλιώνας:μέσα Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου

Ανθεστήρια: Ανθεστηριώνας: μέσα Μαρτίου-Απριλίου

·         Τα τρία είδη του δράματος

Σατυρικό δράμα

Κωμωδία

Τραγωδία

           

·         Γένεση τραγωδίας:

ο Αριστοτέλης συνδέει την τραγωδία με τον διθύραμβο (δι-θυρ<θορεῖν: ὁ θορὼν=εκείνος που ξεπήδησε από τον Δία, -αμβος προελληνικό ή <τίτυρος=σάτυρος), χορικό διονυσιακό άσμα

ο Ηρόδοτος (5, 67) κάνει πρώτη χρήση του όρου τραγικός αναφερόμενος στη Σικυώνα και στις δυστυχίες του Άδραστου την εποχή του τύραννου Κλεισθένη: …τά τε δὴ ἄλλα οἱ Σικυώνιοι ἐτίμων τὸν Ἄδρηστον καὶ δὴ πρὸς τὰ πάθεα αὐτοῦ τραγικοῖσι χοροῖσι ἐγέραιρον, τὸν μὲν Διόνυσον οὐ τιμῶντες, τὸν δὲ Ἄδρηστον.

·         Αβέβαιη προέλευση λέξης τραγωδία

·         Ο Αρίων διαμορφώνει τεχνικά τον διθύραμβο τον 6^ο αιώνα στην Κόρινθο =συνθέτοντας τους στίχους και τη μουσική. Χορός 50μ ατόμων εκανε χορευτικές κινήσεις γύρω από το βωμό του Διονύσου

=ευρετής τραγικού τρόπου

·         Ο Θέσπης δίνει ανεξάρτητο ρόλο από τον χορό στον εξάρχοντα-υποκριτή =μέσα 6^ου αι. π.Χ. =οι λόγοι τπου ήταν στίχοι όχι μελωδία

·         Άρμα Θέσπιδος

·         Απροσδιόνυσες με τον καιρό οι υποθέσεις έργων= ο χορός παύει να μεταμφιέζεται σε σατύρους

·         Ορισμός τραγωδίας; Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του (1448b-24 κ.ε) δίνει τον ακόλουθο ορισμό της τραγωδίας : Ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι' ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.

·         Κάθαρση=σκοπός τραγωδίας

Οι θεατές ανακουφίζονται και ηρεμούν  ψυχολιγικά με τη συντριβή των ηρώων λόγω κάποιου λάθους και διαπιστώνουν την

-ηθική νίκη του ήρωα ‘η

-την αποκατάσταση της ηθικής τάξης

=η κάθαρση εγκλείει  βαθιά ανθρώπινο περιεχόμενο και επενεργεί ψυχολογικο-αισθητικά

=παρέχει φιλοσοφικο-αισθητική λύτρωση

·         Διάρθρωση τραγωδία κατά Αριστοτέλη:μέρη

=κατά ποσόν: Το επικό στοιχείο (διάλογοι-αφήγηση) αποτελούν ο πρόλογος, τα ἐπεισόδια και η ἔξοδος, ενώ το λυρικό (χορός) η πάροδος και τα στάσιμα (και κομμοί-μονωδίες, διωδίες)

=κατά ποιόν: ο μύθος, το ήθος, η λέξη, η διάνοια, το μέλος και η όψη

·         η έννοια του Τραγικού-τραγικότητας

-σύγκρουση  ήρωα με υπέρτερες δυνάμεις, Μοίρα, θεία δίκη

-σύγκρουση ήρωα με τους ανθρώπους, τον εαυτό του

-ηθικό μεγαλείο= αγωνίζεται για ηθικές αξίες

-Μετάβαση του ήρωα από την άγνοια στη γνώση, απόρροια διλημμάτων , εσωτερικών συγκρούσεων, αντιφατικών καταστάσεων

-συνέπειες αυτών των καταστάσεων: ενοχή, ψυχική οδύνη, μοναξιά, συντριβή ή λύτρωση

-αποτέλεσμα: τραγικής σύγκρουδσης=ηθική ελευθερία =καταξιώνει την προσωπικότητα του τραγικού ήρωα

·         το αρχαίο θέατρο

-τρία μέρη:

κυρίως θέατρον ή κοίλο με εδώλια, διαζώματα, κλίμακες και κερκίδες

Ορχήστρα=κυκλικός ή ημικυκλικός χώρος, πάροδοι-δύο πλευρικές δίοδοι, θυμέλη στο κέντρο της=ο βωμός του Διονύσου

Σκηνή=ξύλινη ως τα τέλη του 4^ου αι. π.Χ. , λογείο, ο τεοίχος της σκηνής παρίστανε ό,τι απαιτούσε το διδασκόμενο έργο(σκηνογραφία)

-βασικά τεχνικά και μηχανικά μέσα: οι περίακτοι, το εκκύκλημα, το θεολογείο, η μηχανή ή αιώρημα, οι χαρώνειες κλίμακες, το βροντείο

 

Αρχαίο θέατρο Λάρισας                                     αρχαίο θέατρο Ερέτριας

 

Θέατρο Ελευθερώς Διονύσου, Ακρόπολη θέατρο Χαιρώνειας                           

Ερωτήσεις εισαγωγής KEE

Το δράµα

1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του δράµατος και τι νέο προσέφερε στο

κοινό σε σχέση µε το έπος και τη λυρική ποίηση;

2. Ποια είναι η προέλευση του δράµατος και µε ποια γιορτή συνδέθηκε;

3. Τι ήταν τα θρησκευτικά δρώµενα και ποια θέση είχαν στις γιορτές των

αρχαίων Ελλήνων;

4. Τι αντιπροσώπευε ο θεός Διόνυσος στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων;

Ποιες τελετές ή εκδηλώσεις συµπεριλάµβανε η λατρεία του; Με ποια

εξωτερικά τους γνωρίσµατα ξεχώριζαν οι οπαδοί του Διονύσου κατά

τη διάρκεια των τελετών που γίνονταν προς τιµήν του θεού;

5. Πότε και ποιος δίδαξε πρώτος το δράµα και ποια στοιχεία δανείστηκε

από τις λατρευτικές τελετές προς τιµήν του Διονύσου;

6. Ποιες ήταν οι γιορτές προς τιµήν του Διονύσου στην Αττική; Να

δώσετε σύντοµες πληροφορίες για τη χρονική τους διάρκεια και για το

τελετουργικό τους µέρος.

7. Τι ήταν το σατυρικό δράµα και ποια η διαφορά του από την κωµωδία;

8. Ποια ήταν τα είδη του δράµατος και σε ποιo από αυτά εµφανίζονταν

οι µορφές των σατύρων;

9. Να γράψετε ένα κατατοπιστικό σηµείωµα για την κωµωδία. Να

αναφερθείτε ιδιαίτερα στην προέλευση, στα θέµατα και στο σκοπό που

υπηρετούσε.

β) Η τραγωδία

1. Ποια είναι η προέλευση της τραγωδίας σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη;

2. Ποιες είναι οι πιο γνωστές απόψεις σχετικά µε την προέλευση της λέξης

τραγωδία και πόσο αξιόπιστες θεωρούνται;

3. Ποια ήταν η συµβολή του Αρίωνα στην εξέλιξη του διθυράµβου;

4. Με ποιες παρεµβάσεις του ο Θέσπης έδωσε νέα µορφή στο διθύραµβο,

ώστε να µετεξελιχθεί σταδιακά σε τραγωδία;

5. Αφού εξηγήσετε τι ήταν το ἅρµα τοῦ Θέσπιδος να εκτιµήσετε τη

συνεισφορά του καθώς και τη συνεισφορά του δηµιουργού του στην

εξέλιξη της τραγωδίας.

6. Ποιες αλλαγές και προσθήκες έγιναν συνολικά στο διθύραµβο, ώστε

να πάρει η τραγωδία την τελική της µορφή;

7. Ποιος είναι ο ορισµός και ποιος ο σκοπός της τραγωδίας κατά τον

Αριστοτέλη; Να αποδώσετε τον ορισµό στα νέα ελληνικά.

8. Ποια στοιχεία επισηµαίνει ο Τ. S. Eliot στη «δράση» της τραγωδίας;

9. Να εξηγήσετε αναλυτικά τους χαρακτηρισµούς τελείας και ἡδυσµένῳ

που αποδίδονται στις έννοιες πράξεως και λόγῳ αντίστοιχα στον

αριστοτελικό ορισµό για την τραγωδία.

10. Ποιος είναι ο ρόλος των εννοιών φόβος, ἔλεος και κάθαρσις στην

τραγωδία σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη;

11. Σε ποια µέρη της τραγωδίας εντοπίζουµε το λυρικό και σε ποια το

επικό στοιχείο;

12. Ποια είναι τα κατὰ ποσόν και ποια τα κατὰ ποιόν µέρη της τραγωδίας;

Να τα αναφέρετε ονοµαστικά.

13. Πρόλογος, επεισόδια, έξοδος, πάροδος, κοµµός: Ποια είναι η θέση τους

στην τραγωδία;

14. Τα επικά µέρη της τραγωδίας αποτελούνται από «συνεχείς λόγους»,

«στιχοµυθίες» και «αντιλαβές». Να εξηγήσετε ποιο είναι το

χαρακτηριστικό γνώρισµα του κάθε στοιχείου και πότε

χρησιµοποιείται.

15. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του κοµµού και σε τι διαφέρει από τις

µονωδίες και τις διωδίες;

16. Ποια είναι η σχέση µύθου και τραγωδίας;

17. ΄Ηθος, λέξη, διάνοια, µέλος, όψη:

α) Ποια είναι η σηµασία των όρων στην αρχαία τραγωδία σύµφωνα µε

τον Αριστοτέλη;

13

β) Με ποιους όρους αποδίδουµε τις παραπάνω έννοιες στο σύγχρονο

θέατρο;

18. Πώς δηµιουργείται η έννοια της τραγικότητας στο αρχαίο θέατρο και

ποια χαρακτηριστικά αποδίδονται στη µορφή του τραγικού ήρωα;

19. Μέσα από ποιες συγκρούσεις και καταστάσεις αναδεικνύεται ο

τραγικός ήρωας και τι είναι αυτό που τον καταξιώνει στα µάτια των

θεατών;

γ) Αρχαίο θέατρο

1. Ποια ήταν τα βασικά µέρη του αρχαίου θεάτρου;

2. Να περιγράψετε το κοῖλον του αρχαίου θεάτρου.

3. Ἑδώλια, διαζώµατα, κλίµακες: Να εξηγήσετε ποια ήταν η χρησιµότητα

καθενός από αυτά τα µέρη του κοίλου του αρχαίου θεάτρου.

4. Να γράψετε σύντοµα κατατοπιστικά σηµειώµατα για τα παρακάτω

µέρη του αρχαίου θεάτρου: Ορχήστρα, πάροδος, θυµέλη.

5. Σε ποιο µέρος του θεάτρου κινούνταν οι υποκριτές και σε ποιο ο

χορός; Σε τι εξυπηρετούσε αυτή η διαφοροποίηση;

6. Να περιγράψετε τη σκηνή του αρχαίου θεάτρου και να αναφέρετε ποια

ήταν η συνηθισµένη σκηνογραφία.

7. Πού και πότε γινόταν η παρουσίαση των νέων θεατρικών έργων στην

Αθήνα και γιατί επιλεγόταν η συγκεκριµένη εποχή του χρόνου;

8. Τι ήταν η χορηγία και ποιοι την ανελάµβαναν; Ποιες ήσαν οι

υποχρεώσεις του χορηγού;

9. Τι ήταν το λογεῖον, ποια εποχή ξεχώρισε ως µέρος του θεάτρου και

ποιες ανάγκες της παράστασης εξυπηρετούσε;

10. Στο αρχαίο θέατρο διακρίνουµε από τρεις έως πέντε εισόδους των

υποκριτών στη σκηνή και την ορχήστρα, δηλαδή δυο παρόδους και µια

ή τρεις θύρες από την πλευρά της σκηνής. Ποιες σκηνοθετικές ανάγκες

εξυπηρετούσε η κάθε είσοδος;

11. Να εξηγήσετε τι ήταν οι περίακτοι, το θεολογεῖον και το βροντεῖον