ΠΛΑΤΩΝ, ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 6

Ενότητα   6^η

Βασικές Ιδέες

Θέμα: παιδευτική σημασία της τιμωρίας ως αποδεικτικού στοιχείου για το διδακτό της αρετής

Δομή:

Δομικά στοιχεία:

-Επιχείρημα απόδειξης πως η αρετή μπορεί με την επιμέλεια και άσκηση να κατακτηθεί:ο λόγος για τον οποίο τιμωρούν οι άνθρωποι

-Η τιμωρία αυτού που διέπραξε το αδίκημα επιβάλλεται όχι για το αδίκημα αυτό καθεαυτό,αλλά για το σωφρονισμό του ίδιου και τον παραδειγματισμό των άλλων.

-Η στάση των Αθηναίων στην επιβολή των ποινών αποδεικνύει ότι θεωρούν την αρετή «διδακτή».

-Το γενικό συμπέρασμα του Πρωταγόρα

Μετάφραση

Στην περίπτωση αυτή, λοιπόν, ο καθένας θυμώνει με τον καθένα και τον συμβουλεύει, ολοφάνερα επειδή κατά τη γνώμη του (η αρετή) μπορεί να αποκτηθεί με επιμέλεια και μάθηση˙ αν πράγματι θέλεις, Σωκράτη, να καταλάβεις τι τέλος πάντων σημαίνει το να τιμωρεί κανείς αυτούς που αδικούν, αυτό το ίδιο θα σου αποδείξει ότι οι άνθρωποι πράγματι πιστεύουν πως η αρετή είναι κάτι που μπορεί να αποκτηθεί. Γιατί κανένας δεν τιμωρεί αυτούς που αδικούν έχοντας αυτό στο νου του και εξαιτίας αυτού, επειδή δηλαδή διέπραξε ένα αδίκημα, εκτός αν κάποιος εκδικείται ασυλλόγιστα, όπως ακριβώς ένα θηρίο˙ όποιος όμως επιχειρεί να τιμωρεί με σύνεση δεν παίρνει εκδίκηση για το αδίκημα που έχει ήδη διαπραχθεί –γιατί δεν μπορεί βέβαια να κάνει αυτό που έγινε να μην έχει γίνει– αλλά για χάρη του μέλλοντος, δηλαδή για να μην αδικήσει πάλι ούτε αυτός ο ίδιος ούτε άλλος που είδε ότι αυτός τιμωρήθηκε. Και εφόσον σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο θεωρεί ότι είναι δυνατό να διδαχτεί η αρετή˙ επομένως τιμωρεί για να αποτραπεί στο μέλλον επανάληψη της αδικίας. Αυτή λοιπόν τη γνώμη έχουν όλοι, όσοι ακριβώς επιβάλλουν τιμωρίες και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή. Και τιμωρούν για εκδίκηση και για σωφρονισμό όποιους τυχόν νομίζουν ότι αδικούν και οι άλλοι άνθρωποι και προπαντός οι Αθηναίοι, οι συμπολίτες σου˙ συνεπώς, σύμφωνα μ’ αυτό τον συλλογισμό και οι Αθηναίοι είναι από αυτούς που πιστεύουν ότι η αρετή μπορεί να αποκτηθεί και να διδαχτεί. Ότι δικαιολογημένα, λοιπόν, δέχονται οι συμπολίτες σου και τον χαλκιά και τον τσαγκάρη να δίνει συμβουλές για τα πολιτικά πράγματα (ή ζητήματα), και ότι νομίζουν πως η αρετή μπορεί να διδαχτεί και να αποκτηθεί, σου το έχω αποδείξει, Σωκράτη, επαρκώς, όπως τουλάχιστον μου φαίνεται.

Σχόλια

1.Ο Πρωταγόρας βλέπουμε να επιμένει ότι η ποινή επιβάλλεται για σωφρονισμό και όχι για εκδίκηση, γι αυτό και επιβάλλεται όχι «τοῦπαρεληλυθότοςἕνεκα» αλλά για χάρη του μέλλοντος,για να μην αδικήσει πάλι ούτε αυτός που το έκανε ούτε άλλος που θα δει την επιβολή της τιμωρίας=σωφρονιστικός και αποτρεπτικός ρόλος της ποινής.Πρόκειται για άποψη που επικράτησε στους νεότερους χρόνους τόσο στην Παιδαγωγική επιστήμη όσο και στη Φιλοσοφία του Δικαίου.Ο Αριστοτέλης μάλιστα στη Ρητορική του,Ι,10,17 θα γράψει: «διαφέρει δὲ τιμωρία καὶκόλασις. Ἡ μὲνγὰρκόλασιςτοῦ πάσχοντος ἕνεκάἐστιν, ἡ δὲ τιμωρία τοῦποιοῦντος,ἵναἀποπληρωθῇ». ‘Αρα,διακρίνει την ποινή:

ü  σε «τιμωρία» που αποσκοπούσε στην εκδίκηση

ü και «κόλασιν»,που απέβλεπε στο καλό αυτού που τη δεχόταν.΄Ετσι,όταν επιβάλλονται οι ποινές τι συμβαίνει;

ü Πρώτα πρώτα δεν κυριαρχεί το πάθος της αντεκδίκησης για το διαπραχθέν αδίκημα και δεν επιδιώκεται να πληρώσει ο ένοχος για όσα διέπραξε(οὐδεὶςγὰρκολάζει…ὅτιἠδίκησεν).

ü Η επιβολή της ποινής γίνεται με νηφαλιότητα και σωφροσύνη,που δεν αμαυρώνεται από θηριώδεις διαθέσεις τιμωρίας(ὅστιςμὴὥσπερθηρίονἀλογίστωςτιμωρεῖται).

ü Τέλος,πρυτανεύει ο ρεαλισμός και η ευφυία,ώστε να μη λησμονείται ότι με την ποινή δεν πρόκειται να ξεγίνουν όσα έγιναν(οὐγὰρἂντὸγὲπραχθὲνἀγένητονθείη).

2. Η λέξη «κολάζειν» χρησιμοποιείται με τη σημασία της έλλογης τιμωρίας, που δεν έχει σκοπό την ακύρωση ή θεραπεία αδικήματος που έγινε, αφού ό,τι έγινε δεν μπορεί να διορθωθεί, αλλά σκοπό έχει

ü  Το σωφρονισμό εκείνου που διέπραξε την αδικία, ώστε αυτός να μην διαπράξει εκ νέου αδίκημα, και

ü  Τον παραδειγματισμό των άλλων, για να μη διαπράξουν αυτοί στο μέλλον αδίκημα

3.Επιχειρήματα,εν.5^η και 6^η

ü  με το μύθο επιχείρησε να εξηγήσειγιατί οι Αθηναίοι στις πολιτικές υποθέσεις δέχονται την άποψη του οποιουδήποτε,ενώ στα τεχνικά θέματα δέχονται ειδικούς

ü  Οι Αθηναίοι ανέχονται και λυπούνται τα θύματα της τύχης και φύσης που δεν έχουν ευθύνη της κατάστασής τους

ü  σε θέματα πολιτικής όμως θυμώνουν, διότι εδώ οι αρετές αποκτώνται με φροντίδα,άσκηση και διδασκαλία

ü  ΄Ετσι:τους τιμωρούν και τους συμβουλεύουν. Επιβάλλουν ποινές σε όσους αδικούν όχι για αντεκδίκηση και επανόρθωση, αλλά για σωφρονισμό και αποτροπή του κακού(=σωφρονιστικός και αποτρεπτικός ρόλος της ποινής).

ü  θα δούμε στην 7^η ενότητα ότι οι γονείς, οι δάσκαλοι και η ίδια η πόλη νουθετούν, καθοδηγούν και διαπλάθουν κάθε Αθηναίο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Άρα: η αρετή μπορεί να αποκτηθεί και να διδαχθεί.

ü   Αφού η πολιτική αρετή δεν είναι έμφυτη ,αλλά δόθηκε εκ των υστέρων στον άνθρωπο, είναι φυσικό να κατατάσσεται σε εκείνες τις ιδιότητες που ο άνθρωπος πιστεύει ότι μπορεί να μεταδώσει με την επιμέλεια, άσκηση και διδαχή. 

ü  Εν τέλει, η τιμωρία και ο σκοπός της ποινής αποδεικνύουν ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί. Διαφορετικά δε θα είχαν κανένα λόγο να τιμωρούν αυτούς που αδικούν.

4.Η παρατήρηση:

Η σύγχρονη αντίληψη για την ποινή απορρίπτει τα κίνητρα της ανταπόδοσης και αντεκδίκησης. ΄Εχει σκοπό παιδευτικό και όχι κατασταλτικό, σωφρονιστικό και όχι αντεκδικητικό. Ο  CesareBeccaria στα πλαίσια του διαφωτισμού παρόμοιες απόψεις διατύπωσε.

5.Οι αντιρρήσεις:

ü  θεωρεί δεδομένη την άποψη των Αθηναίων για το «διδακτό» της αρετής, χωρίς προηγουμένως να αναλύσει την έννοια και την ουσία της= σόφισμα λήψης του αιτουμένου=petitioprincipii

ü  Το επιχείρημα των ποινών είναι λογικό, αλλά πάλι παίρνει ως δεδομένο ότι όποιος τιμωρεί με βάση τη λογική δεν αποβλέπει στην εκδίκηση αλλά το σωφρονισμό.

ü  Η αξία ότι η τιμωρία επιβάλλεται για σωφρονισμό και όχι για ανταπόδοση της αδικίας δεν μπορεί να θεωρηθεί αποδεικτική αρχή γενικής αποδοχής, ανήκει στη σφαίρα της δεοντολογίας, αφού στην εποχή εκείνη ιδίως η τιμωρία αποτελούσε μέσο εκδίκησης και καταστολής.

ü  Η πεποίθηση ότι οι άλλοι άνθρωποι και οι Αθηναίοι επιβάλλουν ποινές σε όλους εκείνους που διαπράττουν αδικήματα με το σκεπτικό ότι αυτοί αδιαφόρησαν να αποκτήσουν την αρετή, χρησιμοποιώντας επιμέλεια, άσκηση, διδασκαλία δεν υιοθετείται ανεπιφύλακτα, διότι δεν έχει αποδειχτεί Άρα: ο Πρωταγόρας επιστρατεύει το γνωστό σόφισμα λήψεως του αιτουμένου, λαμβάνονται δηλαδή ως αποδεικτικά στοιχεία πράγματα που τα ίδια χρήζουν αποδείξεως.

6.Παρατηρήσεις γενικά για το μύθο

ü  το θρησκευτικό στοιχείο του μύθου είναι ασυμβίβαστο με τον αγνωστικισμό του σοφιστή

ü  Η εμφάνιση της τεχνικής παρουσιάζεται στο μύθο πριν τη δημιουργία των πόλεων. Όμως ο τεχνικός πολιτισμός προϋποθέτει οργανωμένη κοινωνία.

ü  η λατρευτική τέχνη και η γλώσσα εμφανίζονται πριν τη δημιουργία πόλεων, όμως και αυτά είναι κατακτήσεις της οργανωμένης κοινωνίας.

ü  Η άποψη των Αθηναίων ότι όλοι συμμετέχουν στην πολιτική αρετή έρχεται σε αντίφαση με τη διδασκαλία της.

ü  Δεν ακολουθεί τη μόνη φυσική και λογική πορεία,να αναλύσει δηλαδή την ουσία της αρετής και το βάθος,να δώσει τον ορισμό της και ύστερα να καταλήξει στο συμπέρασμα αν είναι ή όχι διδακτή.

ü  Πόση δόση αυθαιρεσίας μπορεί να έχει η κατάληξη του λόγου του: «ἀποδέδεικταίσοι…ἱκανῶς»;

Αισθητικά

1.Βραχυλογία=δῆλον ὅτι(θυμοῦταικαὶνουθετεῖ)

   =ὥσπερθηρίον(ἀλογίστωςτιμωρεῖται)

   =καὶοὐχἥκιστα(τιμωροῦνταικαὶ κολάζονται)

2.Κλιμάκωση=οὐδεὶς θυμοῦταιοὐδὲνουθετεῖοὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει…

3.Λιτότητα=οὐχ ἥκιστα

4.Επαναδίπλωση=ὅσοι περτιμωροῦνται…δημοσίᾳτιμωροῦνται

5.Αναστροφή πρόθεσης =τούτου ἕνεκα

       =τοῦ μέλλοντος χάριν

Οι απόψεις του Σωκράτη για την ποινή

1.Για το Σωκράτη το αγαθό είναι υγεία της ψυχής και το κακό νοσηρή της κατάσταση.Στο Γοργία(473a,480bd)μας δίνει τη θεωρία του:Ο άδικος άνθρωπος είναι άθλιος και ηθικά άρρωστος και η ποινή είναι θεραπεία της ηθικής του αρρώστιας.Είναι σαν την εγχείρηση.Συνάγεται επομένως ότι,αν έχουμε διαπράξει το κακό,είναι απαραίτητο να επιδιώξουμε εμείς οι ίδιοι την τιμωρία μας,για να θεραπευτούμε από την ηθική αρρώστια.Άρα η τιμωρία βοηθά στην ηθική υγεία.Επομένως,όποιος θέλει να κάνει κακό στον εχθρό του πρέπει να τον αφήνει ατιμώρητο.

2.Ο Σωκράτης επεκτείνει την παραδοσιακή Ελληνική αντίληψη σύμφωνα με την οποία αγαθός είναι αυτός που ωφελεί τον εαυτό του και τους φίλους του και βλάπτει τους εχθρούς του.Τη συνδυάζει όμως με τη δική του αντίληψη για το ωφέλιμο και αγαθό.Έτσι,ωφέλιμο είναι ό,τι κάνει κάποιον αγαθό.Έτσι ωφελούμε τον εαυτό μας όταν τον κάνουμε αγαθό με την τιμωρία,ωφελούμε τους φίλους μας 'όταν τους τιμωρούμε,βλάπτουμε όμως τους εχθρούς μας όταν τους αφήνουμε ατιμώρητους.

3.Στον Κρίτωνα 47d,49a διατυπώνει την άποψη ότι αδικία είναι λώβη,βλάβη της ψυχής.Όταν επομένως αδικούμε ή αντιδικούμε είναι Σα να προξενούμε στην ψυχή μας μια νοσηρή κατάσταση.Δεν πρέπει επομένως να αδικούμε από φροντίδα για τον εαυτόμας,ενώ σύμφωνα με τη Χριστιανική ηθική δεν πρέπει να αδικούμε από αγάπη για τον πλησίον μας.

Πρόσθετες κριτικές του επιχειρήματος των ποινών: ενότητα 6^η

1. Δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η μεγάλη αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στην άποψη ότι η αρετή διδάσκεται και στην άποψη ότι είναι καθολική. Αν τη διαθέτουν όλοι και όλοι μετέχουν στην αρετή και τη δικαιοσύνη, τότε ποιος διδάσκει ποιον;

2. Ο Πρωταγόρας προσπάθησε να αποδείξει το διδακτό της αρετής και με αυτό το σκεπτικό αναφέρεται στο σκοπό των ποινών. Εδώ υπάρχει αντίφαση, διότι εδώ λέγει πως όποιος αδικεί, αντιμετωπίζεται με κάποιες τιμωρίες που αποσκοπούν στο να διορθωθούν. Άρα η αρετή διδάσκεται. Στην ενότητα όμως 4 ο Πρωταγόρας εμφάνισε το Δία να λέει ότι όποιος δε μετέχει στην αρετή, πρέπει να θανατώνεται ως αρρώστια της πόλης. Και ο Πρωταγόρας στην ενότητα 5 είπε ότι όποιος δε μετέχει στην αρετή δεν μπορεί να συγκαταλέγεται στις ανθρώπινες κοινωνίες. Αυτές οι τοποθετήσεις έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις απόψεις περί ποινών που αναπτύσσονται εδώ. Αν κάποιος μπορούσε να τιμωρηθεί και έτσι να βελτιωθεί, αλλά αντ’ αυτού θανατώνεται, τότε μιλάμε για μια σκληρή και απάνθρωπη στάση. Οι σκληρές αυτές ποινές μάλλον αποκλείουν την πίστη ότι κάποιος μπορεί να διορθωθεί και έρχονται σε αντίθεση με το διδακτόν της αρετής.

            Ίσως μπορούμε να πούμε ότι εννοεί πως υπάρχουν οι ποινές που στοχεύουν στο σωφρονισμό του δράστη. Αν όμως ακόμη και μετά τις νουθεσίες και τις ποινές δε βελτιώνεται, τότε μπορεί να επιβάλλεται η εσχάτη των ποινών.

3. Η ύπαρξη πολλών αδίκων, οι συνεχείς επιβολές ποινών, οι επαναλαμβανόμενες τιμωρίες προς τα ίδια πρόσωπα, η διάπραξη κολάσιμων πράξεων παρά το πλήθος των νόμων και των νουθεσιών, των ποινών αποτελεί ίσως ένα στοιχείο που κλονίζει την άποψη του Πρωταγόρα για το διδακτό των ποινών.

Ερώτηση 1

Ο Πρωταγόρας μιλώντας στην 4^η ενότητα για τη θανατική ποινή και στην 6^η για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας φαινομενικά πέφτει σε αντίφαση. Εξηγήστε σε τι συνίσταται η αντίφαση αυτή και πώς τελικά αίρεται.

Απάντηση

Και πριν από το επιχείρημά του για τον παιδευτικό χαρακτήρα της ποινής, ο Πρωταγόρας αναφέρθηκε ήδη στην ποινή στην 4^η ενότητα, στο πλαίσιο του μύθου. Ο Πρωταγόρας στην 4^η ενότητα, διά στόματος Δία στον μύθο, πρότεινε για όποιον δεν συμμετέχει στην αἰδῶ και τη δίκη τη θανατική ποινή («κτείνεινὡςνόσον πόλεως»). Σ’ αυτή την ενότητα, αντίθετα, μιλά για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας («ἵναμὴαὖθιςἀδικήσῃ μήτε αὐτὸςοὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτονἰδὼνκολασθέντα»). Φαινομενικά, λοιπόν, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια αντίφαση: η θανατική ποινή δεν αφήνει περιθώρια βελτίωσης στον δράστη, άρα αίρεται ο σωφρονιστικός χαρακτήρας της και, συνεπώς, η έλλογη σκοπιμότητα που πρέπει να έχει κάθε ποινή. Κατά συνέπεια, η αποδοχή της θανατικής ποινής αντιφάσκει με την αποδοχή του σωφρονιστικού χαρακτήρα της ποινής εν γένει.

Η αντίφαση αίρεται ως έναν βαθμό, αν λάβουμε υπόψη μας και το ακόλουθο χωρίο της 7^ης ενότητας: «… πρέπει να εκδιώκουμε από την πόλη ή να σκοτώνουμε ως ανίατο όποιον δεν υπακούει σε αυτό το πράγμα ακόμα και μετά τη διδασκαλία, ακόμα και μετά την τιμωρία». Η θανατική ποινή αποτελεί, λοιπόν, έσχατο μέσο τιμωρίας που επιβάλλεται όταν οι άλλες μορφές τιμωρίας (νουθεσίες, θυμοί, μικρές τιμωρίες, εξορία και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων) δεν έχουν επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, δηλαδή τον σωφρονισμό του δράστη. Μάλιστα, επιβάλλεται όχι για να εκδικηθεί η πολιτεία αυτόν που διέπραξε ένα αδίκημα, αλλά για να διαφυλάξει την αρμονική συμβίωση και ισορροπία μέσα στην πόλη, απομακρύνοντας οποιοδήποτε ταραχοποιό στοιχείο.

Ωστόσο, προβάλλει και πάλι το όριο του πολιτισμικού επιπέδου που έχει κατακτήσει και βιώνει στις καθημερινές συνθήκες πραγμάτωσής του μια κοινωνία. Αν το θεσμικό πλαίσιο δεν διαμορφώθηκε από συνειδήσεις που έχουν αναγάγει την ανθρώπινη ζωή σε υπέρτατη αξία, τότε θα παρατηρούνται ρωγμές σε οριακές στιγμές, κατά τη διελκυστίνδα των οποίων η ζυγαριά θα γέρνει όχι στον άνθρωπο , αλλά στην ανάγκη διατήρησης του συστήματος. Στον βαθμό που η κοινωνία συμπεριφέρεται κατά τον ίδιο τρόπο με τον παρεκτραπέντα, συνιστά αποδεικτικό σημάδι της ιδεολογικής, ηθικής και συνειδησιακής ανεπάρκειάς της. Αν η θεσπισμένη πολιτεία χρησιμοποιεί λαιμητόμους, κώνεια ή ηλεκτρικές καρέκλες για να αφαιρέσει ένα μοναδικό γεγονός με βίαιο τρόπο, σε τι διαφέρει το αποτέλεσμα της πράξη της από εκείνο του αδικοπραγήσαντα;
Μια ορθολογικά διαμορφωμένη κοινωνία δεν μεταμορφώνεται σε Μήδεια. Αφοσιώνεται στη διαπαιδαγώγηση και στη συνειδησιακή διαμόρφωση των πολιτών κατευθύνοντάς τους πάντα προς τη βίωση της ανάγκης για την έκφραση της ηθικοπνευματικής ιδιοσυστασίας τους.

Ερώτηση 2

Πώς κρίνετε τη θέση του Πρωταγόρα για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας σε σχέση με την εποχή της;

Απάντηση
Η άποψη του Πρωταγόρα κρίνεται ιδιαίτερα ρηξικέλευθη και πρωτοποριακή για την εποχή της, καθώς παρόμοιες αντιλήψεις άρχισαν να ακούγονται και να εφαρμόζονται για πρώτη φορά την εποχή του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού (18^οςμ.Χ. αιώνας) από τον ΤσεζάρεΜπεκαρία στο έργο του Περί Εγκλημάτων και Ποινών. Ωστόσο για την εποχή της ήταν μάλλον ανεφάρμοστη, γιατί οι Αθηναίοι συνέδεαν την τιμωρία με την εκδίκηση και με την ικανοποίηση του ίδιου του παθόντος ή των συγγενών ενός θύματος. Όπως πίστευαν ότι η αλαζονεία (ὕβρις) προκαλεί την οργή (τίσις) και την τιμωρία (νέμεσις) των θεών με στόχο την αποκατάσταση της ηθικής τάξης, κάτι ανάλογο ακολουθούσαν και στην καθημερινότητά τους στη συναναστροφή τους με τους άλλους ανθρώπους. Μια τέτοια στάση, βέβαια, δικαιολογείται, αν λάβουμε υπόψη τον πόνο και την αγανάκτηση του ανθρώπου που υφίσταται την αδικία.

Ερώτηση 3

Πώς παρουσιάζει εδώ την έννοια της τιμωρίας ο Πρωταγόρας; Αναλύστε τη θέση του, όπως παρουσιάζεται στον λόγο του, στις δύο τελευταίες ενότητες.
(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 88)

Απάντηση

Ο Πρωταγόρας αναφέρεται σε δύο είδη τιμωρίας κάνοντας χρήση δύο διαφορετικών ρημάτων: α) Με το ρήμα τιμωροῦμαι αναφέρεται στην τιμωρία που έχει ως στόχο την εκδίκηση και την ικανοποίηση του αδικηθέντος.
β) Με το ρήμα κολάζω αναφέρεται στην έλλογη τιμωρία του αδικήσαντος με σκοπό τον σωφρονισμό του.

Κατά τη γνώμη του, ο άνθρωπος ως έλλογο ον οφείλει να επιβάλλει τιμωρίες με το δεύτερο σκεπτικό, απορρίπτοντας τα κίνητρα της ανταπόδοσης και της αντεκδίκησης. Η τιμωρία, για τον Πρωταγόρα, έχει παιδευτικό χαρακτήρα και όχι εκδικητικό και κατασταλτικό. Στόχος της δεν είναι η θεραπεία ενός αδικήματος που έχει ήδη διαπραχθεί, γιατί αυτό αποτελεί μια συντελεσμένη πια πραγματικότητα η οποία δεν μπορεί να αλλάξει («οὐ γὰρἂντόγεπραχθὲνἀγένητονθείη»). Αντίθετα, αφορά την αποτροπή διάπραξης μιας άδικης πράξης στο μέλλον («τοῦ μέλλοντος χάριν»). Πιο συγκεκριμένα, ο στόχος της είναι διττός:

α).ο σωφρονισμός του παραβάτη («ἵναμὴαὖθιςἀδικήσῃ μήτε αὐτὸςοὗτος»), ώστε να μη διαπράξει ποτέ ξανά στο μέλλον αδίκημα και β). ο  παραδειγματισμός («μήτε ἄλλος ὁ τοῦτονἰδὼνκολασθέντα») των υπολοίπων.

Ερώτηση 4

Με ποιο πνεύμα νομίζετε ότι θα πρέπει μια κοινωνία να εφαρμόζει τον νόμο και τις ποινές στους παραβάτες; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 88)

Απάντηση

Στην κοινωνία στην οποία κυριαρχεί ο ορθός λόγος ο νόμος και η ποινή έχουν σκοπό να συνετίσουν αυτούς που αδικοπραγούν και να παραδειγματίσουν όσους μάλλον εύκολα ρέπουν στην αδικοπραγία. Αναγνωρίζεται επομένως ο κοινωνικοποιητικός, αναμορφωτικός και παιδευτικός ρόλος τους. Ωστόσο, για να λειτουργήσουν ο νόμος και η ποινή θετικά για την ηθική βελτίωση του ανθρώπου και την προαγωγή της συλλογικής ζωής, απαιτείται ευνομούμενη κοινωνία με ανθρωπιστικό προσανατολισμό, ο οποίος σύντομα μπορεί να αναλυθεί στα εξής:

-ο νόμος να κατοχυρώνει τα δικαιώματα των πολιτών και να διασφαλίζει την αρμονική συμβίωση μέσα στην κοινωνία,

-επιβάλλεται σε περίπτωση νομικής εκτροπής να γίνεται εξαντλητική διερεύνηση της ενοχής ενός ανθρώπου, που φέρεται ως ένοχος, ώστε να αποφεύγεται η επιβολή άδικης ποινής,

-η ποινή να σωφρονίζει και να παραδειγματίζει και να μην αποτελεί μέσο εκδίκησης και επίδειξης ισχύος εκ μέρους της πολιτείας,

-η πολιτεία οφείλει να εκσυγχρονίζει το σωφρονιστικό της σύστημα και να σέβεται τα δικαιώματα των εκτιόντων ποινές,

-χρέος της πολιτείας είναι να μεριμνά για την ομαλή επανένταξη των κρατουμένων στο κοινωνικό σύνολο,

-ο παραβάτης του νόμου στην ευνομούμενη κοινωνία έχει το δικαίωμα να αντιμετωπίζεται με κατανόηση και ανθρωπιά.

Ερώτηση 5

Πώς ο Πρωταγόρας μέσα από την ανάλυση της θέσης του για την επιβολή τιμωριών φτάνει να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται; Αξιολογήστε την πειστικότητα του επιχειρήματός του.

Απάντηση

Το επιχείρημα του Πρωταγόρα, για να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται, έχει ως εξής: εφόσον κάποιος κάνει χρήση της έλλογης τιμωρίας με στόχο να αποτρέψει την επανάληψη ενός αδικήματος στο μέλλον, αυτό σημαίνει πως πιστεύει ότι η αρετή μπορεί να διδαχθεί˙ θεωρεί δηλαδή ότι με την επίδραση της ποινής, ενός εξωτερικού παράγοντα, ο άνθρωπος που αδίκησε μπορεί να αποβάλει την αδικία, να συνετιστεί, να βελτιωθεί και να στραφεί στην αρετή κάνοντάς τη σταδιακά κτήμα του. Αν υπήρχε η αντίληψη ότι η αρετή είναι έμφυτο χαρακτηριστικό, θα ήταν μάταιο να επιβάλλονται ποινές, αφού όλοι θα γεννιόμαστε με ή χωρίς την αρετή, χωρίς όμως αυτό να μπορεί να μεταβληθεί. Το επιχείρημα του Πρωταγόρα μπορεί να θεωρηθεί μη πειστικό για τους εξής λόγους:

α) Η άποψη ότι οι άνθρωποι επιβάλλουν τιμωρίες σε όσους διαπράττουν αδικήματα, επειδή αδιαφόρησαν να αποκτήσουν την αρετή, και, επομένως, ότι η αρετή είναι διδακτή είναι μια άποψη που δεν μπορεί να υιοθετηθεί ανεπιφύλακτα, γιατί πρέπει πρώτα να αποδειχθεί. Ο Πρωταγόρας χρησιμοποιεί δηλαδή την αποδεικτέα θέση (ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται) και ως αποδεικτικό στοιχείο. Για άλλη μια φορά, λοιπόν, έχουμε το σόφισμα της λήψεως του ζητουμένου.

β) Η πρωτοποριακή και γενικά αποδεκτή θέση του Πρωταγόρα για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας θεωρείται δεδομένη αλλά ανήκει μάλλον στη σφαίρα της θεωρίας και της δεοντολογίας (= τι πρέπει να συμβαίνει) και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ιδιαίτερα εκείνης της εποχής. Ο Πρωταγόρας, λοιπόν, επιχειρεί να αποδείξει τον παιδευτικό ρόλο της ποινής και συνεπώς το διδακτό της αρετής, αναφερόμενος στο τι θα έπρεπε να κάνουν οι Αθηναίοι, όταν δικάζουν, και όχι τι πραγματικά κάνουν, όταν δικάζουν. Άλλωστε ο σοφιστής δεν κάνει λόγο καθαρά για τον τρόπο με τον οποίο οι Αθηναίοι δίκαζαν. Το επιχείρημα του Πρωταγόρα, επομένως, είναι έμμεσα δεοντολογικό και μπορεί να αποδοθεί περίπου ως εξής « η αρετή είναι διδακτή, εφόσον οι ποινές (πρέπει να) έχουν παιδευτικό/σωφρονιστικό χαρακτήρα». Και είναι λογικό ότι με τη σωφρονιστική σκοπιμότητα της ποινής και με το τι θα έπρεπε να κάνουν οι Αθηναίοι, όταν δικάζουν, δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει ο Σωκράτης.

Ερώτηση 6^η

Ποια συναισθήματα νομίζετε ότι διακατέχουν τον Πρωταγόρα στο τέλος της 6^ης ενότητας, αν κρίνετε από τη φράση του «… ἀποδέδεικταί σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς, ὥςγέμοι φαίνεται»;

Απάντηση

Ο Πρωταγόρας ολοκληρώνει το επιχείρημά του γεμάτος αυτοπεποίθηση και αυταρέσκεια (ἱκανῶς), πιστεύοντας ότι αντιμετώπισε με πειστικότητα τον αντίπαλό του, Σωκράτη, και ανέτρεψε το επιχείρημά του για το μη διδακτό της πολιτικής αρετής. Έτσι, ικανοποιεί τη ματαιοδοξία του και ενισχύει το κύρος του ως κορυφαίου διανοητή της εποχής του.
Συγχρόνως, στο τέλος, μετριάζει ευγενικά τη στάση του με τη φράση «ὥςγέμοι φαίνεται».

ΕΝΟΤΗΤΑ 6

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Πώς ο Πρωταγόρας μέσα από την ανάλυση της θέσης του για την επιβολή τιμωριών φτάνει να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται; Αξιολογήστε την πειστικότητα του επιχειρήματός του.
2. Ποια συναισθήματα νομίζετε ότι διακατέχουν τον Πρωταγόρα στο τέλος της 6^ης ενότητας, αν κρίνετε από τη φράση του «… ἀποδέδεικταί σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς, ὥςγέμοι φαίνεται»;
3. Ο Πρωταγόρας μιλώντας στην 4^η ενότητα για τη θανατική ποινή και στην 6^η για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας φαινομενικά πέφτει σε αντίφαση. Εξηγήστε σε τι συνίσταται η αντίφαση αυτή και πώς αίρεται
4. Πώς κρίνετε τη θέση του Πρωταγόρα για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας σε σχέση με την εποχή της;
5. Ο άνθρωπος τελικά ούτε είναι ούτε δεν είναι κάτοχος της πολιτικής αρετής. Γίνεται, όταν επωφεληθεί από τις προϋποθέσεις που του έχουν δοθεί. Να εκθέσετε σε τι συνίσταται η δυναμική θεώρηση του πολιτικού φαινομένου, η οποία προκύπτει από τον πρωταγόρειο μύθο και τη φιλοσοφική του επεξεργασία.
6. Ο Grotius στο Dejurebelliacpacis,1625,θα γράψει ότι η ποινή είναι το κακό που επιβάλλεται σε κάποιον να πάθει εξαιτίας του κακού που αυτός έκανε(malumpassionis,quodinfligiturobmalumactionis).Να συγκρίνετε τις αντιλήψεις του Πρωταγόρα για την ποινή με τον ορισμό του Grotius.
7. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί. Πώς συνδέονται οι δυο παραπάνω θέσεις με το διδακτό της αρετής;

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ -ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ

1.      Ο όρος παγκοσμιοποίηση είναι κατ’ εξοχήν οικονομικά χρωματισμένος, δηλώνοντας περισσότερο τις διαδικασίες διεθνοποίησης του δυτικού καπιταλισμού, τις εκπορευόμενες ως επί το πλείστον από ισχυρά δυτικά οικονομικά και πολιτικά, κέντρα, με την προσπάθεια να ανοίξουν οι αγορές, να αξιοποιηθούν περιοχές του πλανήτη που προσφέρουν τόσο χαμηλά αμειβόμενο εργατικό δυναμικό όσο και πλουτοπαραγωγικές πηγές, και να εδραιωθούν παγκοσμίως θεσμοί, οργανωτικές και λειτουργικές οικονομικές και πολιτικές δομές που διευκολύνουν τέτοιες προοπτικές.

2.      Παγκοσμιοποίηση είναι οποιαδήποτε διαδικασία οδηγεί σε υπέρβαση των εθνικών ορίων και στην υιοθέτηση κοινής διεθνούς γραμμής σε οποιονδήποτε τομέα: στην πολιτική οργάνωση, στους κοινωνικούς θεσμούς, στις ιδέες, στις αξίες, στο ήθος, στην παιδεία, στην επιστήμη, στην επικοινωνία, στην τέχνη, στον πολιτισμό. 

3.      Διεθνισμός: 

·         Λέξη που αποδίδει στην ελληνική τη γαλλική λέξη internationalisme και χρησιμοποιείται από πολλές γλώσσες με παρόμοια σημασία. Δηλώνει την κίνηση για την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και συνεννόησης - σε επίπεδο πνευματικό και πολιτικοκοινωνικό - και την εξάλειψη των εθνικιστικών προκαταλήψεων. 

·          δόγμα της μαρξιστικής ιδεολογίας, το οποίο έχει ως στόχο τη διεθνή αλληλεγγύη, που θα επιτευχθεί με την ένωση των λαών και την κατάργηση των συνόρων - θεωρεί όλους τους ανθρώπους συμπολίτες και επιζητεί την κατάργηση των ιδιαίτερων διαφορών μεταξύ των λαών. 

·         δεν αποκλείει την αγάπη προς την πατρίδα και την προσήλωση στα εθνικά ιδεώδη και συμβάλλει στη διαφύλαξη της παγκόσμιας ειρήνης .

  Εκφάνσεις της παγκοσμιοποίησης 

• Παγκόσμια εξάπλωση του καπιταλιστικού συστήματος.

• Πολυεθνικές επιχειρήσεις.

• Διεθνή χρηματιστήρια.

• Διεθνές εμπόριο.

• Διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί (Διεθνής Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο).

• Παγκόσμια επιχειρηματική και επενδυτική κινητικότητα.

• Διεθνείς διασκέψεις σε πολιτικό επίπεδο / G8.

• Παγκόσμια προσπάθεια υιοθέτησης της δημοκρατίας.

• Παγκόσμια προσπάθεια υιοθέτησης κοινωνικών θεσμών κράτους δικαίου και προνοίας.

• Διεθνείς οργανισμοί (Ο.Η.Ε., φιλανθρωπικές και οικολογικές οργανώσεις).

• Διεθνείς διακηρύξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον.

• Διεθνούς εμβέλειας και απήχησης ΜΜΕ.

• Διεθνής επαφή σε επίπεδο επιστήμης, τεχνολογίας.

• Διεθνείς εκδηλώσεις στον χώρο της τέχνης, του αθλητισμού, του πολιτισμού.

• Διεθνής προβολή του δυτικού πολιτισμού.  

 Θετικά της παγκοσμιοποίησης 

• Επαφή μεταξύ πολιτισμών και λαών.

• Καταπολέμηση της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και αποδέσμευση από τα μίση του παρελθόντος.

• Διεύρυνση των αγορών.

• Διευκόλυνση των επιχειρήσεων μέσω της διεθνούς κινητικότητας.

• Οικονομική και τεχνογνωστική ανάπτυξη του «Τρίτου Κόσμου» μέσω των δυτικών επενδύσεων.

• Ανάπτυξη επιστήμης και τεχνολογίας, πολιτισμού.

• Εξάλειψη φαινομένων καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρωτογονισμών, βαρβαροτήτων, πολιτικής αυθαιρεσίας και οικολογικής καταστροφής.

• Παγκόσμιος διαφωτισμός, καταπολέμηση της αμάθειας, του σκοταδισμού, του φανατισμού.

 Αρνητικά της παγκοσμιοποίησης  

• Απειλή για την πολιτισμική και εθνική ιδιαιτερότητα και για την παράδοση των λαών.

• Πιθανή παγκόσμια μετάδοση των αρνητικών, των υπερβολών και των παρεκτροπών του δυτικού πολιτισμικού μοντέλου (καταναλωτισμός / θυσία της ουσίας της ζωής στο βωμό της αποδοτικότητας, της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας / εργασιομανία / μαζοποίηση / αστικοποίηση / μηχανοποίηση / αποκοπή από τη φύση κ.λπ.).  

• Πιθανή ένταση της οικολογικής καταστροφής με την παγκόσμια εξάπλωση του καπιταλισμού, που βασίζεται στην υπερπαραγωγή και υπερκατανάλωση, οι οποίες αποδεικνύονται επιβλαβείς για τη φύση.

• Ανεργία στις ανεπτυγμένες χώρες λόγω της αναζήτησης φτηνών εργατικών χεριών στον «Τρίτο Κόσμο».

• Οικονομική διείσδυση των δυτικών στον «Τρίτο Κόσμο» που αποτελεί γι’ αυτούς δυνάμει αγορά, μήτρα για πλουτοπαραγωγικές πηγές και πεδίο βιομηχανικής εγκατάστασης χαμηλού εργατικού κόστους.

• Πολιτικές διπλωματικές ή και στρατιωτικές επεμβάσεις των δυτικών στον «Τρίτο Κόσμο» με στόχο τη δρομολόγηση γεωπολιτικών ανακατατάξεων που μακροπρόθεσμα ευνοούν δυτικά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα στις υπανάπτυκτες ή υπό ανάπτυξη περιοχές του κόσμου.

• Τοποθέτηση από τη Δύση εγκάθετων δικτατορικών καθεστώτων στον «Τρίτο Κόσμο», που αποτελούν «πιόνια» τους στην άσκηση της διεθνούς πολιτικής τους και μόνο τη λαϊκή βούληση του τόπου τους δεν εκφράζουν.

• Δημιουργία τεχνητών διεθνών χρηματιστηριακών εκρήξεων ή υφέσεων από παρασκηνιακούς πανίσχυρους χρηματιστηριακούς κύκλους με γνώμονα τον εύκολο πλουτισμό τους.

• Μονοπώλια ή ολιγοπώλια σε νευραλγικούς οικονομικούς τομείς (επικοινωνιακά δίκτυα, ενημέρωση, βιομηχανία όπλων, ενέργεια, υπολογιστές), που επιβάλλονται «αυτοκρατορικά» στον ανταγωνισμό και μεταφράζουν την οικονομική τους κυριαρχία σε πολιτική δύναμη, «υπαλληλοποιώντας» πολιτικούς ηγέτες και κυβερνήσεις. 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ     

 Προσδιορισμός της έννοιας 

·         Διεθνής περιφερειακός οργανισμός με 27 μέλη – κράτη που ανήκουν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο (Ευρωπαϊκή ήπειρος).

·         Είναι κοινότητα απεριόριστης διάρκειας με δικά της όργανα, νομική προσωπικότητα και ικανότητα εκπροσώπησης.

·         Τα κράτη – μέλη συνεργάζονται μεταξύ τους σε επίπεδο οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό με σκοπό να   επωφεληθούν αμοιβαία, στο παρόν και το μέλλον, ενώνοντας τις δυνάμεις τους.

·         Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές και πολιτικές οντότητες στον κόσμο, με 493 εκατομμύρια ανθρώπους.  

Βασικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι:

• Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

• Το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

• Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

• Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο  

 Προσφορά της Ενωμένης Ευρώπης στους λαούς – μέλη της 

Πολιτική

·         Όλα τα κράτη-μέλη σέβονται το ένα την εθνική ανεξαρτησία του άλλου με συνέπεια την παγίωση της ειρήνης ανάμεσά τους και την πλήρη αποδοχή της διαφορετικότητας καθενός.

·         Μέσω των ευρωπαϊκών αρχών και αξιών προστατεύεται αλλά και ισχυροποιείται το δημοκρατικό πολίτευμα (=διασφαλίζεται η ελευθερία, η δικαιοσύνη και γενικά τα ανθρώπινα δικαιώματα). 

·         Η ειρήνη και η δημοκρατία είναι τα εχέγγυα για την επίλυση επιμέρους εθνικών προβλημάτων σε επίπεδο πολιτικού βίου (=εθισμός σε φιλελεύθερες, συλλογικές διαδικασίες, ανάπτυξη νέας φιλοσοφίας και νοοτροπίας σε ποικίλα θέματα). 

Κοινωνία

·         Η αλληλεγγύη και η φιλία που αναπτύσσεται ανάμεσα σε γειτονικές χώρες διευκολύνει την αντιμετώπιση /επίλυση σύγχρονων προβλημάτων (=ναρκωτικά, τρομοκρατία).

·         Οι πολίτες κάθε χώρας αποκτούν πέρα από την εθνική και μια ευρωπαϊκή συνείδηση που τους κάνει να νιώθουν φορείς ενός ενιαίου πολιτισμού, να θέτουν κοινούς στόχους, να συνεργάζονται απρόσκοπτα.

·         Τα σύνορα βαθμιαία γίνονται ελάχιστα αισθητά (=κοινό διαβατήριο, κοινό νόμισμα ανάμεσα σε πολλές χώρες) και οι πολίτες νιώθουν ασφάλεια και σταθερότητα στην κοινωνική τους ζωή.  

Οικονομία

·         Ανάπτυξη εμπορίου, βιοτεχνίας, βιομηχανίας μέσω του ανταγωνισμού των χωρών (=ανταλλαγή τεχνογνωσίας).

·         Διευκόλυνση από την ευρωπαϊκή νομοθεσία της διακίνησης των προϊόντων.

·         Μικρότεροι δασμοί χάρη στο άνοιγμα των συνόρων και περαιτέρω μείωση της τιμής πώλησης των προϊόντων.

·         Δυνατότητα των εργαζομένων να απασχολούνται όχι μόνο στη χώρα τους αλλά και σε άλλες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση είτε ως υπάλληλοι σε πολυεθνικές εταιρείες είτε ως ελεύθεροι επαγγελματίες.

Εκπαίδευση

·         Ανταλλαγή παιδαγωγικών απόψεων, πληροφόρηση για τη χρήση διδακτικών μεθόδων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης από τη μια χώρα στην άλλη, διαπανεπιστημιακές συνεργασίες (π.χ. συνέδρια).

·         Ενεργοποίηση πανευρωπαϊκών εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα οποία συμμετέχουν μαθητές και φοιτητές από διαφορετικές χώρες με σκοπό την προαγωγή της γνώσης και της έρευνας.  

Πολιτισμός

·         Γνωριμία των λαών μέσω της τέχνης και των γραμμάτων (=φεστιβάλ, διαγωνισμοί, σεμινάρια, εκδόσεις).

·         Κατανόηση και σεβασμός των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων κάθε κράτους- μέλους όπως αυτές απορρέουν από την παράδοσή του (=γλώσσα, αρχές και αξίες, θρησκεία, νοοτροπία, ήθη και έθιμα).   

 Προσδοκίες για το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης 

• Οικονομική πρόοδος σε όλα τα επίπεδα και περαιτέρω ποιότητα ζωής για τους πολίτες - μέλη της.

• Ανάπτυξη με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα ώστε να προστατεύεται το περιβάλλον από την ανθρώπινη απληστία (=καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης).

• Ενίσχυση σε επίπεδο εθνικό του κράτους πρόνοιας που θα στηρίζει υλικά και ηθικά τις ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες (=μετανάστες, άνεργοι, ανάπηροι, αναλφάβητοι).

• Ισότιμη συνεργασία όλων των κρατών, χωρίς ηγεμονισμούς εκ μέρους των οικονομικά και τεχνολογικά πιο ισχυρών. 

• Εμπέδωση των δημοκρατικών διαδικασιών στην καθημερινή ζωή ώστε να γίνει πράξη ο σεβασμός στο συνάνθρωπο και η συμμετοχή όλων στα κοινά.  

 Πώς θα υλοποιηθεί το όραμα μιας ακόμη πιο εποικοδομητικής συνύπαρξης των χωρών  στην Ευρωπαϊκή Ένωση 

• Ενίσχυση της παιδείας και σε επίπεδο γενικής μόρφωσης (αγωγή / καλλιέργεια) και σε επίπεδο παροχής εξειδικευμένης γνώσης ώστε οι νέοι να μπορούν να ανταποκριθούν στις ραγδαίες αλλαγές στην αγορά εργασίας.

• Υπέρβαση των εθνικιστικών προκαταλήψεων, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού από όλους τους πολίτες.

• Πολιτική βούληση ώστε να ξεπεραστούν ιστορικά μίση και να κατανοηθεί ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να απομονωθεί από τους γείτονές του (γιατί μοιραία θα αποδυναμωθεί πολιτικά και οικονομικά).

• Συνεισφορά των πνευματικών ανθρώπων κάθε χώρας με την ενεργοποίησή τους για την πραγμάτωση του ευρωπαϊκού οράματος.

• Συστράτευση  όλων των ευρωπαίων πολιτών στην προσπάθεια για αγαστή συνεργασία και ομαλή συνύπαρξη (=γεφύρωση διαφορών / έμφαση στα κοινά συμφέροντα). 

 Ο ρόλος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση 

• Η Ελλάδα χάρη στη γεωγραφική της θέση αποτελεί τον «μεσογειακό σταυροδρόμι των λαών» της   Ευρωπαϊκής Ένωσης.

• Διαθέτει την ισχυρότερη οικονομία ανάμεσα στις χώρες των Βαλκανίων και μπορεί να πρωτοστατήσει στην ισχυροποίηση των δεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη.

• Λόγω του μακραίωνου πολιτισμού της μπορεί να μεταλαμπαδεύσει στην Ευρώπη διαχρονικές αξίες και να συνεισφέρει στο συγκερασμό του ορθολογισμού με  το συναισθηματισμό, ώστε να υπάρξει ανάπτυξη όχι μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική.

• Η Ελλάδα θεμελίωσε τη δημοκρατία και ανέδειξε μέσα από τη φιλοσοφία την αξία της συμμετοχής του πολίτη  στα κοινά, μπορεί επομένως και σήμερα να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός κλίματος πνευματικής ανεκτικότητας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους.   

 Κίνδυνοι από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση 

Η συνύπαρξη χωρών με διαφορετική ιστορία, γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα, πολιτισμό , περικλείει τον κίνδυνο της οικονομικής και πολιτιστικής επικράτησης των ισχυρότερων εξαιτίας:

• της αδυναμίας των «μικρότερων» να ανταποκριθούν στον επιχειρησιακό / βιομηχανικό ανταγωνισμό,

• της αποδυνάμωσης των εθνικών κυβερνήσεων από την εφαρμογή του ενιαίου κοινοτικού δικαίου (το οποίο σε κάποια σημεία «συγκρούεται» με το εθνικό),

• της πολιτιστικής αλλοτρίωσης από την εισροή πολιτιστικών υποπροϊόντων στη χώρα μας με ραγδαίους ρυθμούς (=διαφήμιση, μόδα, τηλεόραση),

• της επικράτησης αισθήματος σύγχυσης και ανασφάλειας από τους φρενήρεις ρυθμούς ζωής και τις αλλαγές στον καθημερινό τρόπο ζωής (εκπαίδευση, εργασία, ψυχαγωγία).

·         Της έξαρσης της ανεργίας και φτώχειας, απόρροια υπονόμευσης του κοινωνικού χαρακτήρα της Ένωσης

·         Του συγκεντρωτισμού της εξουσίας, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση των λαών από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων

·         Της αποδόμησης της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής

Νέοι και Ευρώπη

Προσδοκίες των νέων

1.      Απομάκρυνση απειλής πολέμου και διαμόρφωση σχέσεων φιλίας και συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών

2.      Καταπολέμηση ρατσισμού και εθνικισμού

3.      Συμβολή της Ευρώπης στην ενίσχυση των ασθενέστερων, θετικός ρόλος στις διεθνείς εξελίξεις

4.      Δυνατότητα συνεργασίας των νέων, ανάληψη κοινής δράσης για την αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών και διεθνών προβλημάτων

5.      Βελτίωση βιοτικού επιπέδου

6.      Ενίσχυση συνεργασίας επιστημονικών, πολιτιστικών ιδρυμάτων

7.      Ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων και συνεργατική δράση

Οι ανησυχίες των νέων

1.      Ανταγωνιστική ευρωπαϊκή κοινωνία, αύξηση ανεργίας, επιδείνωση των συνθηκών εργασίας

2.      Οι ασθενέστερες οικονομικά χώρες υποχείριο των ισχυρότερων

3.      Αλλοίωση πολιτιστικής ιδιαιτερότητας και υπονπομευση εθνικής συνείδης

4.      Επικράτηση υλικών μοντέλων ζωής, κρίση ηθικών αξιών

5.      Κίνδυνος πολιτικής αστάθειας και αποσταθεροποίησης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ -ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ

Συνοπτικό διάγραμμα

Αυτό που επέτρεψε να γίνει πραγματικότητα το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι τόσο τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, όσο η πολιτιστική συγγένεια των κρατών μελών που την απαρτίζουν.

Η κληρονομιά του ευρωπαϊκού πολιτισμού

_ Ο αρχαίος ελληνικός ορθολογισμός.

_ Το ρωμαϊκό Δίκαιο.

_Ο Χριστιανισμός.

Τα χαρακτηριστικά και οι αξίες του

_ Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ανθρώπου (ανθρωπισμός).

_ Η αγάπη.

_ Η ελευθερία.

_ Η δικαιοσύνη.

 _ Η δημοκρατία.

Απειλεί η Ευρωπαϊκή "Ενωση τον εθνικό μας πολιτισμό;

Η Ελλάδα, αν και γεωγραφικά βρίσκεται στις ακρώρειες της ευρωπαϊκής ηπείρου, πολιτιστικά βρίσκεται στο κέντρο, στην καρδιά της, καθώς οι αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι και αξίες του ελληνικού.

Ένα πρώτο συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι ο εθνικός μας πολιτισμός δεν απειλείται ουσιαστικά.

Εντούτοις, πέρα από τα κοινά στοιχεία υπάρχουν και ιδιαίτερα πολιτιστικά γνωρί­σματα που συνθέτουν την εθνική φυσιογνωμία μας. Πολλά από τα στοιχεία αυτά, αντι­κειμενικά, δοκιμάζονται και απειλούνται, πχ. η γλώσσα μας. Για την επικοινωνία των Ευρωπαίων στις διάφορες συναλλαγές τους, στα όργανα με τα οποία διοικείται η Ευρωπαϊκή Ένωση, στις κοινές δραστηριότητές τους θα χρειαστεί μια γλώσσα που θα τη γνωρίζουν και θα τη μιλούν όλοι. Είναι μάλλον αφέλεια να πιστέψουμε ότι η γλώσσα αυτή θα είναι η ελληνική. Παρόμοια, είναι πιθανό να δοκιμαστούν και να απειληθούν η Ορθοδοξία, ήθη και έθιμά μας, μορφές της τέχνης μας, όπως για παράδειγμα η μουσική.

Τα οφέλη από την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή ΄Ένωση

_ Αποτελεσματική αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων, επειδή οι προσπάθειες και οι αγώνες θα είναι κοινοί,

_ Ανταλλαγή εμπειριών και κοινή εκπόνηση προγραμμάτων ανάπτυξης,

_ Ελεύθερη μετακίνηση πολιτών και εργαζομένων στα κράτη-μέλη της Ένωσης.

 _Άμβλυνση των διαφορών και ανάπτυξη κοινής ευρωπαϊκής συνείδησης με σεβασμό της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας του άλλου,

_ Επιστημονική συνεργασία που θα κάνει τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης κτήμα όλων.

_ Ομαλή πολιτική ζωή με ελευθερία, δικαιοσύνη, δημοκρατία και σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, καθώς οι αρχές αυτές αποτελούν την πεμπτουσία του ευρωπαϊκού πολιτισμού,

_ Ειρηνική συνύπαρξη των ευρωπαϊκών λαών.

_ Κοινή αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων.

Ενδεικτική επιλογική σκέψη (πρόταση)

Η αποχή από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η απομόνωσή μας δεν είναι η καλύτερη λύ­ση. Απεναντίας, έχουμε πολλά να ωφεληθούμε από τη συμμετοχή μας ως ισότιμο μέλος της, Η καλύτερη, λοιπόν, απάντηση που μπορούμε να δώσουμε στις προκλήσεις που προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι να ενισχύσουμε και να βελτιώσουμε την παιδεία μας, τη συνειδητή δηλαδή μελέτη και διατήρηση του εθνικού μας πολιτισμού.

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ενδεικτική προλογική σκέψη (με παραδείγματα)

Ζούμε σε μια περιοχή, όπου τα σημάδια αναζωπύρωσης του εθνικισμού είναι έκδη­λα. Γεγονότα, όπως αυτά που διαδραματίστηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, είναι εύγλωττα παραδείγματα εθνικιστική ς έξαρσης.

Ανάλυση της έννοιας Ορισμός και διευκρίνιση

Εθνισμός: Όρος που πλάστηκε από το ουσιαστικό έθνος στις αρχές του 19ου αιώνα. Δηλώνει τον αγνό πατριωτισμό, τη φιλοπατρία, τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και μαζί το πατριωτικό αίσθημα που εκπηγάζει από αυτή τη συνείδηση. Γνώρισμά του βασικό είναι η προσήλωση στα ιδεώδη ενός έθνους, χωρίς, ωστόσο, να περιφρονούνται ως υποδεέστερα τα άλλα έθνη. Ο ενθισμός δεν εκφράζει επεκτατικές τάσεις. Πρόκειται για αντίληψη που διακρίνεται από ευγένεια και σεβασμό στον άνθρωπο. Δε διαιρεί τους λαούς, αλλά τους ενώνει.

Εθνικισμός: Προέρχεται από τη λέξη εθνικός, η οποία ανάμεσα στις άλλες σημασίες είχε αποκτήσει, από την αρχαιότητα ακόμη, και τη σημασία του ειδωλολάτρη. Εθνικοί ονομάστηκαν κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι ειδωλολάτρες, και μάλιστα οι Έλληνες. Στην Παλαιά Διαθήκη εθνικοί λέγονταν όσοι ανήκαν στα έθνη, ήταν δηλαδή οι άλλοι λαοί της γης εκτός από το λαό του Ισραήλ, ο οποίος διεκδικούσε για τον εαυτό του τον “έναν και αληθινό Θεό”. Η ηθελημένη αυτή διάκριση συσπείρωνε τους Εβραίους. Από τη φύση του, επομένως, ο εθνικισμός έφερε φορτίο αρνητικό: σήμα θρησκευτικού φανατισμού .

 Σήμερα ο όρος εθνικισμός σημαίνει την παθολογική προσήλωση στο έθνος και στα εθνικά ιδεώδη και όταν ακόμη αυτά πραγματώνονται σε βάρος των άλλων εθνών. Χωρίζει, έτσι, τα έθνη σε ανώτερα και κατώτερα και δηλώνει επεκτατικές προθέσεις. Ωστόσο ο εθνικισμός με την υποχώρηση του εθνισμού φορτίστηκε και θετικά. Πάντως, μετά τη δεκαετία του 1980, ύστερα από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την αναβίωση των κάθε είδους εθνικισμών που συγκλόνισαν και συγκλονίζουν τον κόσμο, επανέρχεται ο όρος εθνισμός, για να δηλώσει τον αγνό πατριωτισμό. Ανακτά ο εθνισμός το χαμένο έδαφος, ενώ ο εθνικισμός περιορίζεται στην πρώτη του σημασία την αρνητική: δηλώνει επεκτατικές βλέψεις και τάσεις. Συνώνυμο του εθνικισμού είναι ο σοβινισμός. Δηλώνει κι αυτός το φανατικό πατριωτισμό, ο οποίος συνοδεύεται από βλέ­ψεις και τάσεις επεκτατικές. Ο όρος πλάστηκε από το όνομα του Γάλλου εθνικιστή Ν. Chauvin, ο οποίος έζησε κατά την εποχή του Μ. Ναπολέοντα.

Αίτια αναβίωσης του εθνικισμού

_ Τα εθνικά οράματα που παρέμειναν ανεκπλήρωτα (αλυτρωτισμός), όταν δημιουργήθηκαν τα νέα εθνικά κράτη, αποτελούν το έναυσμα για νέες εθνικές διεκδικήσεις σε βάρος άλλων εθνικών κρατών.

_ Η κατάρρευση του σοβιετικού κράτους και της ιδεολογίας που νομιμοποιούσε την ύπαρξη και την αποστολή του υπήρξε η αιτία αναζωπύρωση ς εθνικιστικών ανταγωνισμών που ο μέχρι πρότινος συσχετισμός δυνάμεων δεν επέτρεπε να εκδηλωθούν.

_ Πολλά σύγχρονα εθνικά κράτη, που αντιμετωπίζουν εκρηκτικά οικονομικά και πολι­τικά προβλήματα, στρέφουν το λαό εναντίον γειτονικών κρατών, για να εκτονώσουν ανώδυνα γι' αυτά τη δυσαρέσκειά του.

_ Η υποδαύλιση από τους μηχανισμούς της προπαγάνδας ιστορικών διαφορών ανάμεσα στα έθνη ανεβάζει τον εθνικιστικό πυρετό και προκαλεί καταστάσεις εθνικιστικής υστερίας.

_ Τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των ισχυρών κρατών.

_ Ο κίνδυνος πολιτιστικής άλωσης και αφομοίωσης των μικρών εθνών με μακρά πολι­τιστική παράδοση.

Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί ο εθνικισμόc;

_ Ο εθνικισμός παραβιάζει τη θεμελιώδη πολιτική και ηθική αρχή, το σεβασμό δηλαδή της ιδιαιτερότητας κάθε έθνους και του δικαιώματος που έχει για αυτόνομη κρατική υπόσταση.

_ Τα μεγαλοϊδεατικά ανεκπλήρωτα εθνικιστικά οράματα στρέφονται κατευθείαν εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας, των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της υπό­στασης άλλων κρατών ή μειονοτήτων. Γι' αυτό οι εθνικιστικές διαμάχες αποτελούνθανάσιμη απειλή για την ειρήνη.

_ Ο εθνικισμός οδηγεί, συνήθως, στην κατάλυση των δημοκρατικών ελευθεριών, στην πολιτική βία και στον ολοκληρωτισμό. “Όσο περισσότερο επιχειρούμε να επιστρέψουμε στην ηρωική φυλετική κοινωνία, τόσο περισσότερο κατρακυλάμε προς την Ιερά Εξέταση, τις μυστικές αστυνομίες και τον γκαγκστερισμό με ρομαντική μάσκα”, λέει ο φιλόσοφος Καρλ Πόπερ.

« Να γράψετε μια επιστολή στο γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, στην οποία να επισημαίνετε ότι η ανάγκη για ειρήνη και πρόοδο διέρχεται από την οικοδόμηση μιας δημοκρατικής, πλουραλιστικής, πολυπολιτισμικής και ανεκτικής κοινωνίας, η οποία ενισχύει την κοινωνία των πολιτών και αντιπαλεύει πρακτικές εθνικισμού, ρατσισμού και οπισθοδρόμησης»(450-600 λέξεις)

                                                                             ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Αγαπητέ κ. Γ. Γ.του ΟΗΕ,

Εισαγωγή

      Παίρνω το θάρρος να γράψω αυτή την επιστολή, διότι δεν αντέχω πλέον να βλέπω φαινόμενα εθνικισμού να πυροδοτούν το κλίμα προόδου και ειρήνης, την κοινωνία δικαίου και τη δημοκρατία, που με τόσους κόπους, επαναστάσεις, κινήματα και άφθονο αίμα οι άνθρωποι προσπάθησαν μέσα στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας να οικοδομήσουν.

Πρόλογος

      Σε μια εποχή εκμετάλλευσης, νεορατσισμού,  ανασφάλειας, επεκτατισμού, έντονων εθνικιστικών εξάρσεων και τοπικών εστιών πολέμου είναι αναγκαίο, αν μη τι άλλο, να αγωνιστούμε  για μια δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία. Κλειδί γι’ αυτό αποτελεί διαχρονικά η διεθνής συνεργασία, η γόνιμη ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων, τεχνογνωσίας και πείρας. Οφείλουμε να εφαρμόσουμε γόνιμες και προοδευτικές πολιτικές με άμεσο στόχο τη διατήρηση της ειρήνης, τη σωτηρία του πλανήτη, την πρόοδο και την ειρήνη και συνακόλουθα την ανθρώπινη ευτυχία και ευδαιμονία.

Κ. Μέρος

      Οφείλουμε να σεβαστούμε τον άνθρωπο καθεαυτό, με ευαισθησία και φιλοσοφική διάθεση πέρα από εθνικότητα, χρώμα, θρησκεία, γλώσσα και παραδόσεις. Ο γόνιμος συγκερασμός θα οδηγήσει στη συνείδηση της κοινής κοιτίδας του ανθρώπου ως ξεχωριστού έμβιου όντος στον πλανήτη. Γι’ αυτό είναι μονόδρομος πλέον μια πολιτική αντίθετη στην εθνομανία. Με τον εθνικισμό:

·         διασπάται η συνεκτικότητα της κοινωνίας/έθνους και διακυβεύεται η εθνική ασφάλεια

·         οδηγούμαστε σε εσωστρέφεια, απομόνωση και απόρριψη γόνιμων στοιχείων που προέρχονται από άλλους λαούς

·         ενισχύεται ο ρατσισμός, παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, εφαρμόζονται πρακτικές αποκλεισμού, περιθωριοποίησης εθνοτήτων, μειονοτήτων, μεταναστών, προσφύγων

·         οδηγούμαστε σε ηθική και ψυχική διάβρωση

·         υπονομεύεται η δημοκρατία, καθώς καλλιεργείται ένα κλίμα αδιαλλαξίας, μισαλλοδοξίας, φανατισμού, αναξιοκρατίας και κατάλυσης των δημοκρατικών θεσμών

·         αντιμετωπίζουμε έξαρση της κοινωνικής νοσηρότητας, των φαινομένων της βίας

·         τρέφεται ο φονταμενταλισμός και η τρομοκρατία

·         βάλλεται η πρόοδος και οδηγούμαστε σε οπισθοδρόμηση

·         υποσκάπτεται ο ανθρωπισμός, η συνεργασία, η αρμονική συνύπαρξη, ατόμων, ομάδων, λαών, εθνών

·         απειλείται ο πλανήτης με πόλεμο και πυρηνικό όλεθρο

            Οπότε μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα άρνησης, απαισιοδοξίας, κατάρρευσης αξιών και προσβολής ηθών και προσώπων απαιτείται ο αγώνας των λαών για εγκαθίδρυση δημοκρατίας και καλλιέργειας διεθνιστικής αντίληψης. Έτσι:

·         ο διεθνισμός εκδηλώνεται με τη σύσφιξη στις σχέσεις λαών και τον περιορισμό αντιπαραθέσεων, οπότε καθίσταται ευεργετικός

·         καλλιεργείται οικουμενική συνείδηση, πράγμα που συμβάλλει στην ειρηνική συνύπαρξη και στον περιορισμό του επεκτατισμού

·         ενισχύεται η συνεργασία σε οικονομικό, τεχνολογικό, επιστημονικό, πολιτικό επίπεδο

·         διευρύνεται η επικοινωνία και ο διάλογος ανάμεσα στους λαούς, οπότε αποκλείονται ταμπού και προκαταλήψεις και ευνοείται η πνευματική ανάπτυξη

·         σημειώνεται δημιουργική αφομοίωση υγιών χαρακτηριστικών των άλλων λαών σε νόμους, δίκαιο, νοοτροπίες, συμπεριφορές, τεχνογνωσία, θεσμούς, οργάνωση και λειτουργία των κρατικών υπηρεσιών, σε καλλιτεχνικά ρεύματα

·         ενδυναμώνεται αίσθημα ασφάλειας και ενισχύεται η αλληλοκατανόηση και αλληλεγγύη

                        Βέβαια αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα σε καθεστώς δημοκρατίας. Είναι το μόνο πολίτευμα που μπορεί να εγγυηθεί την πρόοδο σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο, καθώς:

·         διασφαλίζεται η συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις, κατοχυρώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, υπηρετείται ο άνθρωπος και το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον

·         οι πολίτες αισθάνονται ασφαλείς, μπορούν να αγωνιστούν και να δημιουργήσουν, να φανταστούν, να αισθανθούν, να επικοινωνήσουν

·         διασφαλίζεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, προάγεται η υπευθυνότητα του πολίτη, διασφαλίζεται η δικαιοσύνη

·         προάγεται ο διάλογος και η συνεργασία ανάμεσα στους λαούς

·         οι κοινωνίες διέπονται από ανεκτικότητα, συμβάλλουν στην εμπέδωση πατριωτισμού και αποτινάσσουν εθνικισμό και απομονωτισμό

·         υπάρχει ελεύθερη διακίνηση ιδεών, ελεύθερη έκφραση, πλουραλιστική και αντικειμενική ενημέρωση

·         υφίσταται κράτος πρόνοιας, οι διεθνείς οργανισμοί εργάζονται προς αυτό το σκοπό, εξασφαλίζεται εργασία για όλους, ευνοούνται οι επενδύσεις, αυξάνεται η παραγωγή και παραγωγικότητα

·         προστατεύεται το περιβάλλον

·         ευνοείται η κοινωνία των ενεργών και υπεύθυνων πολιτών(βλ. Καταναλωτικές οργανώσεις, οικολογικά κινήματα, συνήγορο του πολίτη, οργανώσεις στον τομέα υγείας, ομίλους προβληματισμού, μη κυβερνητικές οργανώσεις…), οπότε:

ü  καλλιεργείται συνεργατικό πνεύμα,

ü  ισχυροποιείται η συνεκτικότητα των κοινωνιών μέσα από πρωτοβουλίες αλληλεγγύης,

ü  εμπεδώνεται ο ανθρωπισμός,

ü  ενισχύεται η πίεση στους ιθύνοντες για δίκαιες κοινωνικο-οικονομικές, πολιτικές μεταρρυθμίσεις

ü  διαμορφώνεται ο παγκόσμιος πολίτης

ü  συστηματικά προωθούνται οι πολιτιστικές δραστηριότητες, διαφυλάσσονται οι εθνικοί πολιτισμοί, προωθείται το γόνιμο διεθνιστικό όραμα

              Επίλογος

                     Ευελπιστώ ότι ό,τι σας έγραψα θα ληφθεί σοβαρά υπόψη από εσάς και από όλους τους ιθύνοντες παγκοσμίως, ώστε να προωθηθούν εκείνες οι πολιτικές που θα ευνοήσουν τη δημοκρατία, θα αντιπαλέψουν την ξενοφοβία, θα προασπιστούν την ανεκτικότητα, θα προστατέψουν το περιβάλλον, θα αποτρέψουν το ρατσισμό και την εθνομανία και θα καλλιεργήσουν πνεύμα συνεργασίας, δημοκρατίας και διεθνισμού. Μόνον τότε η ελευθερία μπορεί να καλλιεργηθεί και να αποφύγουμε μηδενιστικές φιλοσοφίες που ευνοούν το φανατισμό, το φασισμό και απεργάζονται την καταστροφή

                                                                                  Με τιμή

                                                                            ……………………