ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ

                             ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

1. Βασικοί κλάδοι της φιλοσοφίας

Οι  κλάδοι της φιλοσοφίας ορίζονται ή προσδιορίζονται με βάση τα φιλοσοφικά προβλήματα που καλούνται να συζητήσουν. Μεταξύ άλλων έχουμε τους εξής κλάδους:

Γνωσιολογία: είναι θεωρία της γνώσης σχετικά με τις δυνατότητες, τις πηγές, τα είδη και τις μεθόδους απόκτησής της.

Μεταφυσική ή οντολογία: ερευνά τη βαθύτερη υφή ή δομή ή σύσταση της πραγματικότητας. Είναι μια γενική θεωρία αυτού που υπάρχει ή σχετικά με το τι υπάρχει, π.χ. υπάρχει θεός, υπάρχει μεταθανάτια ζωή κ.λ.π.

Αξιολογία ή πρακτική φιλοσοφία: περιλαμβάνει την ηθική, την πολιτική φιλοσοφία και την αισθητική. Ασχολείται με αρχές και αξίες που κατευθύνουν ή θέλουμε να κατευθύνουν τη ζωή μας.

Λογική: ασχολείται με τον τρόπο ή τη μέθοδο σκέψης. Λογίζεται συνεπώς ως όργανο της ορθής νόησης· δηλαδή όργανο ή εργαλείο για να σκεφτόμαστε ορθά.

2. Επιχειρήματα

Για να υποστηρίξει κανείς τις απόψεις του ή τις ιδέες του χρειάζεται να χρησιμοποιεί επιχειρήματα. Γιατί; Επειδή με τα επιχειρήματα αναδεικνύει τον λογικό ειρμό  των σκέψεων που εξωτερικεύει

Πώς οργανώνεται το επιχείρημα

Ξεκινάμε από τις προκείμενες [=προτάσεις με λιγότερο ή περισσότερο λογικό περιεχόμενο] και καταλήγουμε στο συμπέρασμα:συμπερασματικήπρόταση.

Η λογική μας επιτρέπει να διακρίνουμε πότε ένα επιχείρημα είναι ή δεν είναι έγκυρο.

Έγκυρο είναι, όταν το συμπέρασμα συνάγεται κατ’ αναγκαιότητα από αληθείς προκείμενες

Τα φιλοσοφικά επιχειρήματα δεν αναπτύσσονται μέσα στο θεωρητικό περιβάλλον των επί μέρους επιστημών, αλλά συγκροτούν τα στοιχεία τους από κοινές απόψεις. Επίσης χρησιμοποιούν συνήθως την καθημερινή γλώσσα και όχι κάποια ειδική ορολογία

3. Φιλοσοφία και επιστήμες

Η διάκριση ανάμεσα στη φιλοσοφία και στις επί μέρους επιστήμες επιτεύχθηκε κατά τα νεώτερα χρόνια. Σε παλαιότερες εποχές στον όρο φιλοσοφία συμπεριλαμβάνονταν και τα άλλα επί μέρους γνωστικά αντικείμενα.

Ο διαχωρισμός φιλοσοφίας και επιστημών δεν συρρικνώνει τη φιλοσοφία παρά ορισμένους αντίθετους ισχυρισμούς.

Η φιλοσοφία συνιστά μια διαφορετική εκδήλωση του πνεύματος με κύρια χαρακτηριστικά τα εξής:

α) παρουσιάζει ένα μεγαλύτερο βαθμό γενικότητας απ’ αυτόν των επιστημών.

β) δίνει έμφαση στις εννοιολογικές διερευνήσεις.

γ) αιτιολογεί βαθύτερα βασικές κοινές ή επιστημονικές πεποιθήσεις.

δ) νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη. Δηλαδή αναζητεί και διερευνά   το νόημα ή τα νοήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η φιλοσοφία προηγείται των επιστημών: έτσι μπορεί να συμβάλλει

-στη θεμελίωση τωναρχών τους,

-στον προσδιορισμό των εννοιών τους,

-στην οργάνωση των μεθόδων τους.

Η φιλοσοφία όμως έρχεται και «μετά» από τις επιστήμες: δηλαδή συνοψίζει και ερμηνεύει τα πορίσματα των ερευνών τους.

Η φιλοσοφία δεν στέκεται «δίπλα» στις επιστήμες, δηλαδή δεν είναι μια παράλληλη επιστήμη, αλλά στέκεται «πάνω» ή «κάτω»: δηλαδή πριν από την επιστήμη και διερευνά για λογαριασμό της ό,τι η ίδια χρειάζεται για να αναπτυχθεί ή για να αποβεί χρήσιμη στην κοινωνία: π.χ. διερευνά για μέθοδο, έννοιες, αρχές, χρησιμότητα, εφαρμογές κ.λπ.

Επίσης μετά την επιστήμη για να διερευνήσει ή να ερμηνεύσει συνέπειες των επιστημονικών εφαρμογών, πορίσματα  κ.α.

 Γενικώς η φιλοσοφία σε σχέση με την επιστήμη φωτίζει «ατραπούς» ή «μονοπάτια», από τα οποία αναγκαστικά περνούν και οι άνθρωποι των επιστημών και οι «κοινοί θνητοί».

Η φιλοσοφία φωτίζει ερωτήματα, που δεν επιδέχονται μια μόνο απάντηση. Για να μπορεί να προτείνει συγκεκριμένες και σωστές κατά το δυνατόν λύσεις πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα πορίσματα των επιστημών και να γνωρίζει τις επιστημονικές εξελίξεις.

Τα κείμενα

1. Σύμφωνα με την άποψη του Αλτουσέρ, η φιλοσοφία αρχίζει εκεί όπου τελειώνει η επιστήμη, αποτελώντας ένα είδος περιφερειακής ζώνης γύρω της. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η φιλοσοφία του Πλάτωνα στην αρχαία Ελλάδα μπορεί να κατανοηθεί ως αποτέλεσμα της θεμελίωσης των μαθηματικών από τον Θαλή, η φιλοσοφία του Ντεκάρτ στα νεότερα χρόνια ως αποτέλεσμα της θεμελίωσης της φυσικής από τον Γαλιλαίο και ο διαλεκτικός υλισμός στη σύγχρονη εποχή ως αποτέλεσμα της θεμελίωσης της ιστορίας από τον Μαρξ. Μετά από κάθε “μεγάλη” επιστήμη έρχεται και μια μεγάλη φιλοσοφία. Η φιλοσοφία, όπως υποστηρίζει ο Αλτουσέρ, έρχεται “κατόπιν εορτής”. Το έργο της είναι να επεξεργάζεται, να αναλύει και ναξεκαθαρίζει τις επιστημονικές προτάσεις και θεωρίες, έτσι που να οδηγείτο νήμα της γνώσης πέρα από τις επιστήμες. Η άποψη αυτή δεν εξαντλεί τη φύση της φιλοσοφικής δραστηριότητας. Οι φιλοσοφικές ιδέες διαγράφουν αμφίδρομη πορεία από και προς την επιστήμη. Επίσης, είναι ανοιχτές στη λογοτεχνία και τις άλλες μορφές κουλτούρας, στην πολιτική, στη θρησκεία και στη λαϊκή σοφία.

-Πώς δικαιολογείτε την άποψη ότι Μετά από κάθε “μεγάλη” επιστήμη έρχεται και μια μεγάλη φιλοσοφία

2. ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1103a14–1107a26: Η ἠθική αρετή: Μια καίρια επισήμανση: η μεσότητα αποτελεί εχέγγυο για τις ηθικές αρετέςΜτφρ. Δ. Λυπουρλής. 2002. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Βιβλίο Β'. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος

Επειδή λοιπόν η παρούσα φιλοσοφική μας ενασχόληση δεν έχει ως στόχο της, όπως οι άλλες, τη θεωρητική γνώση (η έρευνά μας δηλαδή δεν γίνεται για να μάθουμε τι είναι η αρετή, αλλά για να γίνουμε ενάρετοι ― αλλιώς δεν θα είχε κανένα νόημα), είναι ανάγκη να εξετάσουμε το θέμα «πράξεις», με το νόημα (30) «πώς πρέπει να τις πράττουμε» ― αυτό, φυσικά, επειδή από αυτές εξαρτάται και το τι θα είναι τελικά οι έξεις μας, όπως το έχουμε ήδη πει. Ας βάλουμε λοιπόν ως βάση τη γενικά παραδεκτή αρχή ότι οι πράξεις μας πρέπει να κατευθύνονται από τον ορθό λόγο ― για το θέμα αυτό θα μιλήσουμε πιο κάτω (εκεί θα πούμε και τι είναι ο ορθός λόγος και σε ποια σχέση βρίσκεται προς τις άλλες αρετές). [1104a] Ας σπεύσουμε όμως να συμφωνήσουμε από τώρα μεταξύ μας πως κάθε φορά που μιλούμε για πράξεις και για συμπεριφορές ο λόγος μας δεν μπορεί παρά να είναι γενικός και όχι ακριβής ως τη λεπτομέρεια· το είπαμε ήδη στην αρχή αρχή, ότι οι φιλοσοφικοί μας λόγοι πρέπει να ζητούμε να είναι αντίστοιχοι προς το θέμα μας ― και, βέβαια, τα θέματα τα σχετικά με τη συμπεριφορά μας και με ό,τι μας συμφέρει και μας ωφελεί δεν έχουν τίποτε το σταθερό, όπως δεν έχουν τίποτε το σταθερό και τα θέματα τα σχετικά με την υγεία μας. (5) Αν αυτό ισχύει για τις γενικότερου περιεχομένου κρίσεις μας, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό δεν μπορεί να είναι ακριβής ως την τελευταία λεπτομέρεια ο λόγος μας για τα επιμέρους θέματα, αφού αυτά δεν αποτελούν αντικείμενο κάποιας συγκεκριμένης επιστήμης ούτε εμπίπτουν σε κάποιους συγκεκριμένους κανόνες, αλλά τα ίδια τα ενεργούντα άτομα πρέπει κάθε φορά να κρίνουν τι ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίσταση ― όπως ακριβώς συμβαίνει και στον χώρο της ιατρικής ή στην τέχνη της διακυβέρνησης του πλοίου.

-πώς θα τεκμηριώνατε με βάση το κείμενο τη διαφορά στόχων φιλοσοφίας και επιστήμης;

Οι ερωτήσεις

1.        Ποιοι είναι οι βασικοί κλάδοι της φιλοσοφίας και ποια η ιδιαιτερότητα του καθενός;

2.        Γιατί θεωρείται αναγκαίο όποιος φιλοσοφεί να οργανώνει τη σκέψη του έτσι ώστε να συνδέει λογικά τις πεποιθήσεις του; Να δικαιολογήσετε με παράδειγμα τις απόψεις σας

3.        Μπορούμε να δεχτούμε την άποψη ότι λόγω εξέλιξης των επιστημών η φιλοσοφία θα χάσει στο μέλλον τον λόγο ύπαρξής της;

4.        Σε τι διαφέρει η φιλοσοφία από την επιστήμη;